Ảnh hưởng của chính sách xóa đói giảm nghèo tới sinh kế của hộ nghèo dân tộc thiểu số ở huyện Võ Nhai tỉnh Thái Nguyên (Luận án tiến sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

TRẦN LỆ THỊ BÍCH HỒNG

ẢNH HƢỞNG CỦA CHÍNH SÁCH XÓA ĐÓI GIẢM NGHÈO
TỚI SINH KẾ CỦA HỘ NGHÈO DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở
HUYỆN VÕ NHAI TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP

THÁI NGUYÊN, NĂM 2018


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

TRẦN LỆ THỊ BÍCH HỒNG

ẢNH HƢỞNG CỦA CHÍNH SÁCH XÓA ĐÓI GIẢM NGHÈO
TỚI SINH KẾ CỦA HỘ NGHÈO DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở
HUYỆN VÕ NHAI TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: Kinh tế Nông nghiệp
Mã số: 9 62 01 15

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
1. PGS. TS. Đỗ Anh Tài
2. PGS.TS. Nguyễn Xuân Trƣờng

THÁI NGUYÊN, NĂM 2018


i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện, số liệu
và kết quả nghiên cứu trong luận án này là trung thực và chƣa đƣợc dùng để bảo vệ
một học vị nào. Mọi nguồn số liệu và các thông tin trích dẫn trong luận án đã đƣợc
chỉ rõ nguồn gốc.
Thái Nguyên, ngày

tháng

năm 2018

Tác giả luận án

Trần Lệ Thị Bích Hồng


ii
LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận án này, tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ nhiệt tình của các cơ
quan, các cấp lãnh đạo và cá nhân. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám Hiệu
trƣờng Đại học kinh tế và Quản trị kinh doanh, Phòng Đào tạo, các thầy, cô giáo
khoa Kinh tế thuộc trƣờng Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh đã tạo điều kiện
giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới PGS.TS. Đỗ Anh Tài;
PGS.TS. Nguyễn Xuân Trƣờng - Ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn tôi trong suốt quá
trình nghiên cứu và hoàn thành luận án.

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Cục thống kê tỉnh Thái Nguyên, Sở
Lao động Thƣơng binh và xã hội tỉnh Thái Nguyên, Ban dân tộc tỉnh Thái Nguyên,
Ủy ban nhân dân huyện Võ Nhai và các hộ nông dân, cán bộ, công tác tại các xã tôi
đã tiến hành trực tiếp điều tra.
Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể cán bộ phòng Đào tạo, các giảng viên
khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn trƣờng Đại học Nông Lâm - nơi tôi đang công
tác đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu.
Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã giúp
đỡ tôi hoàn thành luận án.
Thái Nguyên, ngày tháng năm 2018
Tác giả luận án

Trần Lệ Thị Bích Hồng


iii
MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii
MỤC LỤC ........................................................................................................ iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. ix
DANH MỤC BẢNG ......................................................................................... x
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, HỘP ............................................................... xi
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1
2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 2
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 3
4. Những đóng góp mới và ý nghĩa của luận án ............................................... 4
5. Bố cục của luận án ........................................................................................ 5

Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU ................................. 6
1.1. Nghiên cứu các chính sách XĐGN và sinh kế người nghèo ở nước
ngoài .................................................................................................................. 6
1.1.1. Nhóm tài liệu nghiên cứu về nghèo đói và các chính sách XĐGN ........ 6
1.1.2. Nhóm tài liệu về sinh kế và ảnh hƣởng của các chính sách XĐGN ....... 7
1.2. Nghiên cứu chính sách xóa đói giảm nghèo và sinh kế với đồng bào
DTTS ở Việt Nam ......................................................................................... 10
1.2.1. Nhóm tài liệu nghiên cứu về nghèo đói và các chính sách XĐGN ...... 10
1.2.2. Nhóm tài liệu nghiên cứu về ảnh hƣởng của các chính sách
XĐGN đến đời sống ngƣời dân ...................................................................... 16
1.3. Đánh giá chung về tổng quan các tài liệu nghiên cứu ........................ 19


iv
1.3.1. Kết quả đạt đƣợc ................................................................................... 19
1.3.2. Hạn chế còn tồn tại và “khoảng trống” nghiên cứu .............................. 20
Chƣơng 2. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ ẢNH HƢỞNG CỦA CÁC
CHÍNH SÁCH XÓA ĐÓI GIẢM NGHÈO TỚI SINH KẾ HỘ DÂN
TỘC THIỂU SỐ ............................................................................................ 21
2.1. Cơ sở lý luận ........................................................................................... 21
2.1.1. Một số lý luận về đói nghèo .................................................................. 21
2.1.2. Chính sách xóa đói giảm nghèo ............................................................ 26
2.1.3. Hộ dân tộc thiểu số................................................................................ 28
2.1.4. Sinh kế của hộ dân tộc thiểu số ............................................................. 32
2.1.5. Hoạt động, kết quả và nguồn lực sinh kế của hộ dân tộc thiểu số ........ 36
2.1.6. Nội dung nghiên cứu ảnh hƣởng của các chính sách xóa đói giảm
nghèo tới sinh kế của hộ nghèo DTTS ............................................................ 45
2.1.7. Các yếu tố ảnh hƣởng của chính sách XĐGN tới sinh kế hộ nghèo
DTTS ............................................................................................................... 47
2.2. Cơ sở thực tiễn ........................................................................................ 50

2.2.1. Kinh nghiệm thực hiện chính sách xóa đói giảm nghèo ở một số
nƣớc trên thế giới và Việt Nam ....................................................................... 50
2.2.2. Kinh nghiệm đánh giá ảnh hƣởng của các chính sách XĐGN đến
đời sống ngƣời dân trên thế giới và ở Việt Nam............................................. 56
2.2.3. Bài học kinh nghiệm cho tỉnh Thái Nguyên nói chung và huyện
Võ Nhai nói riêng trong thực hiện chính sách xóa đói giảm nghèo ............... 61
Chƣơng 3. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................. 62
3.1. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................ 62
3.2. Khung phân tích của luận án ................................................................ 62


v
3.3. Phƣơng pháp nghiên cứu....................................................................... 65
3.3.1. Phƣơng pháp tiếp cận ............................................................................ 65
3.3.2. Phƣơng pháp thu thập thông tin ............................................................ 66
3.3.3. Phƣơng pháp xử lý, tổng hợp và phân tích thông tin ............................ 72
3.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................ 73
3.4.1. Hệ thống chỉ tiêu về đặc điểm tự nhiên, KTXH ................................... 73
3.4.2. Hệ thống chỉ tiêu về nhóm hộ khảo sát ................................................. 74
3.4.3. Hệ thống chỉ tiêu về thực hiện chính sách và ảnh hƣởng của các
chính sách XĐGN tới sinh kế các hộ DTTS ................................................... 74
Chƣơng 4. ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA CÁC CHÍNH SÁCH XÓA
ĐÓI GIẢM NGHÈO TỚI SINH KẾ CỦA HỘ NGHÈO DÂN TỘC
THIỂU SỐ HUYỆN VÕ NHAI.................................................................... 76
4.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ................................................................ 76
4.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................. 76
4.1.2. Đặc điểm về điều kiện kinh tế - xã hội của huyện Võ Nhai ................. 80
4.2. Tình hình triển khai, thực hiện chính sách XĐGN trên địa bàn
huyện ............................................................................................................... 88
4.2.1. Công tác tổ chức chỉ đạo và triển khai các chính sách XĐGN ............. 88

4.2.2. Tổ chức thực hiện các chính sách XĐGN trên địa bàn huyện .............. 92
4.2.3. Bố trí nguồn lực, giám sát, đánh giá việc thực hiện các chính sách
XĐGN giai đoạn 2011 - 2015 ......................................................................... 93
4.3. Đánh giá kết quả của việc thực hiện chính sách xóa đói giảm
nghèo tới sinh kế các hộ dân tộc thiểu số huyện Võ Nhai ......................... 95
4.3.1. Nhóm chính sách đào tạo nghề và giải quyết việc làm ......................... 95


vi
4.3.2. Nhóm chính sách hỗ trợ tạo điều kiện cho ngƣời nghèo DTTS tiếp
cận với các dịch vụ cơ bản .............................................................................. 97
4.3.3. Nhóm chính sách tín dụng ƣu đãi ....................................................... 100
4.3.4. Nhóm chính sách hỗ trợ đặc thù ......................................................... 102
4.4. Đánh giá thực trạng nguồn lực sinh kế của các hộ điều tra tại
địa bàn huyện Võ Nhai tỉnh Thái Nguyên ................................................ 103
4.4.1. Thông tin cơ bản của các hộ nghèo DTTS đƣợc điều tra ................... 103
4.4.2. Thông tin cơ bản về các nguồn lực của hộ nghèo DTTS đƣợc điều
tra ................................................................................................................... 105
4.5. Kết quả phân tích ảnh hƣởng, tính tích cực và hạn chế của
chính sách XĐGN tới nguồn lực sinh kế các hộ nghèo DTTS điều tra .. 109
4.5.1. Đánh giá ảnh hƣởng của chính sách XĐGN đến nguồn lực con
ngƣời .............................................................................................................. 109
4.5.2. Đánh giá ảnh hƣởng của chính sách XĐGN đến nguồn lực tự
nhiên .............................................................................................................. 114
4.5.3. Đánh giá ảnh hƣởng của chính sách XĐGN đến nguồn lực vật
chất ................................................................................................................ 117
4.5.4. Đánh giá ảnh hƣởng của chính sách XĐGN đến nguồn lực xã hội .... 120
4.5.5. Đánh giá ảnh hƣởng của chính sách XĐGN đến nguồn lực tài
chính .............................................................................................................. 123
4.5.6. Đánh giá chung về ảnh hƣởng của các chính sách XĐGN đến sự

thay đổi các nguồn lực sinh kế của các hộ nghèo DTTS huyện Võ Nhai .... 126
4.6. Kết quả về phát triển sinh kế và giảm nghèo do ảnh hƣởng có
tính tổng thể của các chính sách xóa đói giảm nghèo tới sinh kế của
các hộ nghèo DTTS ở huyện Võ Nhai ....................................................... 128


vii
4.6.1. Thay đổi nguồn thu của các hoạt động sinh kế khi các chính sách
XĐGN ảnh hƣởng ......................................................................................... 128
4.6.2. Ảnh hƣởng của chính sách XĐGN dẫn đến thay đổi cơ cấu thu
nhập trong hoạt động Nông lâm nghiệp ........................................................ 130
4.7. Các yếu tố ảnh hƣởng tới kết quả của chính sách xóa đói giảm
nghèo tới hộ nghèo dân tộc thiểu số huyện Võ Nhai ................................ 132
4.7.1. Ảnh hƣởng của công tác hoạch định chính sách XĐGN .................... 132
4.7.2. Năng lực tổ chức triển khai, giám sát và đánh giá các chính sách
XĐGN trên địa bàn huyện............................................................................. 136
4.7.3. Vai trò của cán bộ cấp Huyện, cấp xã trong giảm nghèo ................... 137
4.7.4. Vai trò của tổ chức đoàn thể trong giảm nghèo .................................. 138
Chƣơng 5. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN HIỆU QUẢ CÁC CHÍNH
SÁCH XÓA ĐÓI GIẢM NGHÈO NHẰM CẢI THIỆN SINH KẾ
CHO CÁC HỘ NGHÈO DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở HUYỆN VÕ
NHAI, TỈNH THÁI NGUYÊN .................................................................... 141
5.1. Quan điểm và định hƣớng cải thiện sinh kế khi thực hiện các
chính sách XĐGN cho các hộ nghèo DTTS ở huyện Võ Nhai ................ 141
5.1.1. Quan điểm ........................................................................................... 141
5.1.2. Định hƣớng cải thiện sinh kế khi thực hiện các chính sách XĐGN
cho các hộ nghèo DTTS ở huyện Võ Nhai ................................................... 142
5.2. Một số giải pháp thực hiện hiệu quả các chính sách XĐGN cho
các hộ nghèo DTTS ở huyện Võ Nhai ....................................................... 143
5.2.1. Giải pháp chung .................................................................................. 143

5.2.2. Giải pháp cụ thể đối với từng nhóm chính sách XĐGN đƣợc triển
khai trên địa bàn huyện Võ Nhai .................................................................. 147


viii
5.2.3. Nhóm giải pháp về phát triển kinh tế và nhân rộng các mô hình
sinh kế có hiệu quả góp phần nâng cao thu nhập và giảm nghèo đối với
huyện Võ Nhai- Thái Nguyên ...................................................................... 152
5.3. Kiến nghị ............................................................................................... 154
5.3.1. Đối với nhà nƣớc ................................................................................. 154
5.3.2. Đối với cấp tỉnh và địa phƣơng huyện Võ Nhai ................................. 155
5.3.3. Đối với các hộ nghèo............................................................................ 156
KẾT LUẬN .................................................................................................. 156
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ
CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN............................................................. 158
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 159
PHỤ LỤC ..................................................................................................... 168


ix
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
CT 134

Chƣơng trình hỗ trợ đất sản xuất, đất ở và nƣớc sinh hoạt
cho đồng bào dân tộc thiểu số nghèo theo quyết định số
134/2004/QĐ-TTg

CT135

Chƣơng trình phát triển kinh tế xã hội các xã ĐBKK

vùng dân tộc thiểu số và miền núi theo quyết định
135/1998/QĐ-TTg

BHYT

Bảo hiểm y tế

NTM

Nông thôn mới

CSHT

Cơ sở hạ tầng

ĐBKK

Đặc biệt khó khăn

ĐGTĐ

Đánh giá ảnh hƣởng

DTTS

Dân tộc thiểu số

KT-XH

Kinh tế xã hội

LĐ

Lao động

NTM

Nông thôn mới

UBND

Ủy ban nhân dân

XĐGN

Xóa đói giảm nghèo

ADB

Ngân hàng phát triển Châu Á

IFRC

Hiệp hội Chữ thập đỏ Trăng lƣỡi liềm đỏ Quốc tế

IFID

Vụ phát triển quốc tế Anh

WB

Ngân hàng thế giới

UNCED

Hội nghị Liên hiệp quốc về Môi trƣờng và Phát triển

UNDB

Chƣơng trình phát triển của Liên Hiệp Quốc

CDD

Cơ quan phát triển cộng đồng

IDS

Viện nghiên cứu phát triển

TW

Trung ƣơng


x
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1:

Chuẩn nghèo của Việt Nam đƣợc xác địnhqua các thời kỳ
(1993 - 2020) ............................................................................. 25

Bảng 3.1.

Thống kê số hộ nghèo thuộc nhóm đối tƣợng DTTS trên
địa bàn huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên ................................ 67

Bảng 3.2.

Các xã nghiên cứu phân theo các tiểu vùng tại huyện Võ
Nhai, tỉnh Thái Nguyên ............................................................. 69

Bảng 3.3.

Tổng hợp kết quả chọn mẫu nghiên cứu ................................... 69

Bảng 3.4.

Thành phần cán bộ tham gia trả lời bảng hỏi ............................ 70

Bảng 3.5:

Giá trị của thang đo Likert 5 mức độ......................................... 71

Bảng 3.6:

Các mức đánh giá theo thang đo Likert 5 mức độ .................... 72

Bảng 4.1.

Tình hình phân bố sử dụng đất đai huyện Võ Nhai giai

đoạn (2012 - 2016)..................................................................... 79

Bảng 4.2.

Tình hình dân số và lao động huyện Võ Nhai giai đoạn
(2012 - 2016) ............................................................................. 81

Bảng 4.3.

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế huyện Võ Nhai tỉnh Thái
Nguyên giai đoạn (2012 - 2016) ................................................ 85

Bảng 4.4.

Hiện trạng giáo dục huyện Võ Nhai năm 2016 ......................... 86

Bảng 4.5a.

Hiện trạng ngành Y tế huyện Võ Nhai năm 2016 ..................... 87

Bảng 4.5b. Cơ cấu đội ngũ cán bộ ngành Y tế của huyện Võ Nhai năm 2016.... 87
Bảng 4.6.

Tình hình đầu tƣ nguồn lực thực hiện Chƣơng trình mục
tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2011 2015 của huyện Võ Nhai ........................................................... 94

Bảng 4.7:

Kết quả thực hiện chính sách đào tạo nghề, giải quyết việc
làm của huyện Võ Nhai tỉnh Thái Nguyên ................................ 96

Bảng 4.8.

Kết quả thực hiện chính sách hỗ trợ giáo dục của huyện Võ
Nhai giai đoạn 2011- 2015 ........................................................ 97


xi
Bảng 4.9.

Kết quả thực hiện chính sách hỗ trợ chăm sóc sức khỏe của
huyện Võ Nhai giai đoạn 2011 - 2015....................................... 98

Bảng 4.10: Tình hình hỗ trợ nhà ở cho các hộ nghèo DTTS ở huyện Võ
Nhai giai đoạn 2011 - 2015 ....................................................... 99
Bảng 4.11. Kết quả thực hiện chính sách tín dụng ƣu đãi của huyện Võ
Nhai giai đoạn 2011-2015 ....................................................... 100
Bảng 4.12: Thông tin cơ bản của chủ hộ DTTS đƣợc khảo sát ................. 104
Bảng 4.13: Thông tin cơ bản về các nguồn lực của hộ DTTS đƣợc
khảo sát ................................................................................... 105
Bảng 4.14. Tình trạng nhà ở của các hộ điều tra........................................ 106
Bảng 4.15. Tỷ lệ hộ đƣợc sử dụng nƣớc sinh hoạt và nhà vệ sinh hợp
vệ sinh ...................................................................................... 107
Bảng 4.16. Sở hữu tài sản vật chất của hộ gia đình DTTS phục vụ sinh kế ... 108
Bảng 4.17. Ảnh hƣởng của chính sách XĐGN đến sự thay đổi nguồn
lực con ngƣời ........................................................................... 109
Bảng 4.18. Ảnh hƣởng của các chính sách ảnh hƣởng đến sự thay đổi
nguồn lực tự nhiên ................................................................... 115
Bảng 4.19. Ảnh hƣởng của các chính sách đến sự thay đổi nguồn lực
vật chất ..................................................................................... 118

Bảng 4.20. Ảnh hƣởng của các chính sách đến sự thay đổi nguồn lực
xã hội........................................................................................ 121
Bảng 4.21. Ảnh hƣởng của các chính sách đến sự thay đổi nguồn lực
tài chính.................................................................................... 124
Bảng 4.22: Ảnh hƣởng của các chính sách đến sự thay đổi nguồn lực
sinh kế của các hộ dân tộc thiểu số .......................................... 127
Bảng 4.23. Kết quả về hộ nghèo giai đoạn 2011-2015 .............................. 132


xii
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, HỘP

Hình 2.1: Ngũ giác nguồn lực sinh kế .......................................................... 38
Hình 3.1:

Khung phân tích .................................................................................... 64

Hình 4.1:

Bản đồ hành chính huyện Võ Nhai........................................................ 76

Hình 4.2:

Cơ cấu dân tộc huyện Võ Nhai năm 2016 ............................................ 82

Hình 4.3:

Sự thay đổi các nguồn lực sinh kế do ảnh hƣởng từ các chính sách
xóa đói giảm nghèo ............................................................................. 127

Hình 4.4:

Thay đổi nguồn thu từ các hoạt động sinh kế của các hộ điều tra
khi có chính sách xóa đói giảm nghèo ảnh hƣởng .............................. 129

Hình 4.5:

Thay đổi cơ cấu thu nhập ở nhóm ngành Nông lâm nghiệp ................. 130

Hình 4.6:

Đánh giá của cán bộ trong ban chỉ đạo giảm nghèo về hệ thống tổ
chức triển khai thực hiện các chính sách giảm nghèo tại địa phƣơng........ 137

Hộp 4.1:

Cán bộ luôn đi sâu, đi sát, nắm bắt tình hình và gƣơng mẫu trong
công tác giảm nghèo của huyện .......................................................... 138

Hộp 4.2:

Vai trò của các tổ chức đoàn thể xã Phú Thƣợng trong xây dựng
nông thôn mới ..................................................................................... 139


Luận án đủ ở file: Luận án full