NGHIÊN CỨU DÒNG CHẢY, TÌNH HÌNH XÂM NHẬP MẶN VÀ ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP CẤP NƯỚC KIỂM SOÁT MẶN PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÙNG HẠ LƯU SÔNG MÃ
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (3.12 MB, 152 trang )
Lu n v n th c s
Chuyên ngành th y v n h c
1
M CL C
M
U ......................................................................................................................... 11
1. TÍNH C P THI T C A
2. M C ÍCH C A
3. H
TÀI. ........................................................................... 11
TÀI. ....................................................................................... 12
NG TI P C N VÀ PH
4. K T QU
T
NG PHÁP NGHIÊN C U. ................................ 12
C............................................................................................. 13
5. N I DUNG C A LU N V N. ................................................................................ 13
CH
NG 1.
C
I M
A LÝ T
NHIÊN, TÌNH HÌNH NGU N N
C,
TÌNH TR NG H N HÁN VÀ NHI M M N VÙNG H L U SÔNG MÃ. ......... 14
1.1.
C I M
A LÝ T
NHIÊN L U V C SÔNG MÃ .................................. 14
1.1.1. V trí đ a lý ........................................................................................................ 14
1.1.2.
c đi m đ a hình ............................................................................................ 15
1.1.3.
c đi m đ a ch t, th nh
ng và th m ph th c v t l u v c sông Mã .... 15
1.1.3.1.
c đi m đ a ch t ........................................................................................ 15
1.1.3.2.
c đi m th nh
1.1.3.3.
c đi m th m ph ...................................................................................... 17
1.1.4.
c đi m sông ngòi, lòng d n .......................................................................... 17
1.1.4.1.Hình thái l
1.1.4.2.
1.1.5.
ng .................................................................................. 16
i sông ....................................................................................... 18
c đi m các sông su i chính trong h th ng sông Mã .............................. 18
c đi m khí h u, khí t
1.1.5.1.
ng trên l u v c sông Mã ..................................... 20
c đi m m a.............................................................................................. 20
1.1.5.2. Gió, bão. ...................................................................................................... 22
1.1.5.3. Nhi t đ . ...................................................................................................... 22
1.1.5.4.
m không khí. ........................................................................................ 23
1.1.5.5. B c h i. ....................................................................................................... 23
1.2.
C I M KINH T XÃ H I L U V C SÔNG MÃ .................................... 23
1.2.1. Hi n tr ng kinh t nông nghi p. ..................................................................... 23
1.2.2. Thu , h i s n .................................................................................................... 25
1.2.3. Lâm nghi p ....................................................................................................... 25
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
Chuyên ngành th y v n h c
2
1.2.4. Công nghi p ...................................................................................................... 26
1.2.5. Các ngành giao thông v n t i, y t , giáo d c và du l ch ............................... 27
1.2.5.1. Giao thông v n t i: ...................................................................................... 27
1.2.5.2. Y t : ............................................................................................................. 27
1.2.5.3. Giáo d c: ..................................................................................................... 27
1.3. TÌNH HÌNH NGU N N
1.3.1. Tài nguyên n
C L U V C SÔNG MÃ ........................................ 28
c m t ....................................................................................... 28
1.3.1.1. Ch đ m a.................................................................................................. 28
1.3.1.2. Ch đ dòng ch y ........................................................................................ 29
1.3.1.3. Nh n xét v tài nguyên và môi tr
ng n
c m t ........................................ 32
1.4. TÌNH HÌNH XÂM NH P M N VÀO H TH NG SÔNG MÃ ...................... 33
1.4.1. T ng quan tình hình xâm nh p m n vùng nh h
ng tri u h th ng sông
Mã. ............................................................................................................................... 33
1.4.2. Tình hình h n hán và xâm nh p m n vùng nh h
Mã n m 2010
ng tri u h th ng sông
Thanh Hóa. ...................................................................................... 34
1.4.2.1. Di n bi n đ m n. ....................................................................................... 34
1.4.2.2. Di n bi n đ m n theo th i gian. ................................................................ 35
1.4.2.3. Di n bi n theo không gian........................................................................... 36
1.5. NH NG V N
CH
N
T N T I C N GI I QUY T .............................................. 39
NG 2: TÍNH TOÁN DÒNG CH Y MÙA C N VÀ NHU C U DÙNG
C L U V C SÔNG MÃ. ..................................................................................... 42
2.1. CH
DÒNG CH Y MÙA KI T ................................................................... 42
2.1.1. Vài nét v dòng ch y mùa ki t ........................................................................ 42
2.1.2. Tính toán dòng ch y mùa c n thi t k
ng v i các t n su t. ....................... 43
2.1.2.1. Tài li u tính toán.......................................................................................... 43
2.1.2.2. Tính toán dòng ch y mùa c n thi t k
2.2. TÍNH TOÁN NHU C U DÙNG N
2.2.1. Phân vùng t
ng v i các t n su t ....................... 43
C L U V C SÔNG MÃ ...................... 44
i: ................................................................................................ 44
2.2.2. Tình hình s n xuât nông lâm nghi p và ch n nuôi ....................................... 45
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
Chuyên ngành th y v n h c
3
2.2.2.1 S n xu t nông nghi p ................................................................................... 45
2.2.2.2. Hi n tr ng ngành ch n nuôi ........................................................................ 47
2.2.3. Hi n tr ng t
i. ................................................................................................ 48
2.2.3.1. H ch a ....................................................................................................... 49
2.2.3.2.
p dâng...................................................................................................... 49
2.2.3.3. Các tr m b m .............................................................................................. 49
2.2.4. K ho ch phát tri n nông nghi p ................................................................... 50
2.2.4.1. K ho ch chung. .......................................................................................... 50
2.2.4.2. B trí s d ng đ t: ....................................................................................... 51
2.2.4.3. Ch tiêu phát tri n ch n nuôi ....................................................................... 52
2.2.5. Nhu c u n
c nông nghi p .............................................................................. 54
2.2.5.1. Các s li u ph c v tính toán ...................................................................... 54
2.2.5.2. Tính toán nhu c u n
2.2.5.3. Nhu c u n
c cho ch n nuôi ...................................................................... 61
2.2.5.4. Nhu c u dùng n
c cho dân sinh ................................................................ 64
2.2.5.5. Nhu c u dùng n
c cho công nghi p .......................................................... 68
2.2.5.6. Nhu c u dùng n
c cho nuôi tr ng th y s n............................................... 71
2.2.5.7. Nhu c u n
c cho duy trì dòng ch y môi tr
2.2.5.8. T ng nhu c u dùng n
CH
c dùng cho cây tr ng ............................................... 57
NG 3:
ng h du .............................. 74
c trong l u v c ...................................................... 75
NG D NG MÔ HÌNH MIKE 11 MÔ PH NG VÀ
ÁNH GIÁ
TÌNH HÌNH XÂM NH P M N KHU V C H L U SÔNG MÃ ......................... 77
3.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN C U XÂM NH P M N TRÊN TH
GI I VÀ
VI T NAM ..................................................................................................................... 77
3.1.1. Các nghiên c u ngoài n
c ............................................................................. 77
3.1.2. Các nghiên c u xâm nh p m n
trong n
c ............................................... 78
3.2. L A CH N CÔNG C TÍNH TOÁN ................................................................. 80
3.2.1. Gi i thi u chung ............................................................................................... 80
3.2.2. C s lý thuy t c a mô hình Mike 11 ............................................................. 84
3.2.2.1. T ng quan v mô hình ................................................................................. 84
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
3.2.2.2. Ph
Chuyên ngành th y v n h c
4
ng trình c b n .................................................................................... 85
3.3. THI T L P MÔ HÌNH TH Y L C DÒNG CH Y MÙA C N ..................... 88
3.3.1. S đ kh i tính toán th y l c Mike 11. .......................................................... 88
3.3.2. Ph m vi mô ph ng dòng ch y. ........................................................................ 90
3.3.3. Các tài li u c b n ph c v cho tính toán th y l c....................................... 92
3.3.3.1. Tài li u đ a hình ........................................................................................... 92
3.3.3.2. Thi t l p đi u ki n biên c a mô hình .......................................................... 93
3.3.3.3. Các tr m ki m tra d c sông ......................................................................... 95
3.4. HI U CH NH VÀ KI M
NH B
THÔNG S
C A MÔ HÌNH MIKE 11 96
3.4.1. Thi t l p m ng sông ......................................................................................... 96
3.4.1.1. Thi t l p m ng sông (NETWORK EDITOR) ............................................. 96
3.4.1.2. Thi t l p d li u đ a hình (CROSS-SECTION EDITOR). ......................... 97
3.4.1.3. Thi t l p đi u ki n biên (BOUNDARY EDITORS)................................... 98
3.4.1.4. Thi t l p file thông s mô hình (PARAMETER FILE EDITORS). ........... 99
3.4.1.5. Thi t l p m t mô ph ng cho mô hình (SIMULATION EDITOR). .......... 100
3.4.2. Hi u ch nh b thông s cho mô hình ............................................................ 101
3.4.2.1.Hi u ch nh b thông s cho mô đun th y l c ............................................ 101
3.4.2.2.Hi u ch nh b thông s cho mô đun khu ch tán-lan truy n m n ............... 108
3.4.3. Ki m đ nh b thông s cho mô hình................................................................. 112
3.4.3.1. Ki m đ nh b thông s cho mô đun th y l c ............................................ 112
3.4.3.2. Ki m đ nh b thông s cho mô đun tính toán truy n m n ........................ 118
CH
NG 4: MÔ PH NG XÂM NH P M N
XU T CÁC GI I PHÁP GI M THI U
NG V I CÁC K CH B N VÀ
NH H
NG M N VÀO H
TH NG SÔNG MÃ..................................................................................................... 122
4.1. CÁC K CH B N TÍNH TOÁN ........................................................................... 122
4.1.1. M c đích xây d ng các k ch b n tính toán. ................................................. 122
4.1.2. Các k ch b n tính toán. .................................................................................. 123
4.2. K T QU
TÍNH TOÁN MÔ PH NG XÂM NH P M N
NG V I CÁC
K CH B N. .................................................................................................................. 124
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
4.2.1. Ph
Chuyên ngành th y v n h c
ng án 1: Dòng ch y đ n t n su t p = 75%; nhu c u n
nhu c u n
c hi n t i và
c t i n m 2020 ..................................................................................... 125
4.2.1.1. Ph
ng án 1a. Dòng ch y đ n t n su t 75%, nhu c u n
c hi n t i. ....... 125
4.2.1.2. Ph
ng án 1b. Dòng ch y đ n t n su t 75%, nhu c u n
ct
4.2.2. Ph
n
5
ng án 2. Dòng ch y đ n t n su t 90%, nhu c u n
ng lai...... 126
c hi n t i, nhu c u
c t i n m 2020. ................................................................................................... 127
4.2.2.1. Ph
ng án 2a. Dòng ch y đ n t n su t 90%, nhu c u n
c hi n t i. ....... 127
4.2.2.2. Ph
ng án 2b: Dòng ch y đ n t n su t 90%, nhu c u n
ct
4.2.3. Ph
c un
ng án 3: Dòng ch y đ n t n su t 95%, nhu c u n
ng lai 2020.128
c hi n t i và nhu
c t i n m 2020. ............................................................................................ 129
4.2.3.1. Ph
ng án 3a: Dòng ch y đ n t n su t 95%, nhu c u n
c hi n t i ....... 129
4.2.3.2. Ph
ng án 3b: Dòng ch y đ n t n su t 95%, nhu c u n
ct
4.2.4. Ph
ng lai. .... 130
ng án 4: Dòng ch y đ n ng v i các t n su t 75%, 90%, 95% và t ng
dòng ch y đ n
4.2.4.1. Ph
nhánh sông chu lên 30m3/s, nhu c u n
ng án 4a: Dòng ch y đ n ng v i t n su t 75% và t ng dòng ch y đ n
nhánh sông chu lên 30m3/s, nhu c u n
4.2.4.2. Ph
c hi n t i. ............................................ 132
ng án 4b: Dòng ch y đ n ng v i t n su t 90% và t ng dòng ch y đ n
nhánh sông chu lên 30m3/s, nhu c u n
4.2.4.3. Ph
c hi n t i. ................. 132
c hi n t i. ............................................ 133
ng án 4c: Dòng ch y đ n ng v i t n su t 95% và t ng dòng ch y đ n
nhánh sông chu lên 30m3/s, nhu c u n
c hi n t i. ............................................ 135
K T LU N VÀ KI N NGH ..................................................................................... 146
TÀI LI U THAM KH O ........................................................................................... 149
PH L C...................................................................................................................... 152
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
6
Chuyên ngành th y v n h c
DANH M C HÌNH V
Hình 1.1. V trí đ a lý l u v c sông Mã ........................................................................... 14
Hình 3.1a. S đ sai phân h u h n 6 đi m n Abbott ..................................................... 86
Hình 3.1b. S đ sai phân 6 đi m n Abbott trong m t ph ng x~t ................................. 86
Hình 3.2. S đ kh i tính toán th y l c dòng ch y mùa c n .......................................... 90
Hình 3.3. Ph m vi mô ph ng dòng ch y h th ng sông Mã............................................ 92
Hình 3.4. S đ phân khu t
i vùng sông Mã ................................................................. 95
Hình 3.5. S đ th y l c ph c v mô ph ng dòng ch y và truy n m n. ........................ 97
Hình 3.6. S đ m ng sông mô ph ng trên mô hình MIKE 11 ....................................... 97
Hình 3.7. Thi t l p d li u đ a hình (*.XNS11) .............................................................. 98
Hình 3.8. Thi t l p đi u ki n biên (*.BND11) ................................................................ 99
Hình 3.9. Thi t l p file thông s mô hình (*.HD11) .................................................... 100
Hình 3.10: Thi t l p file mô ph ng (*.sim11) ............................................................... 101
Hình 3.11. S đ quá trình hi u ch nh b thông s mô hình ......................................... 102
Hình 3.12a. Quá trình m c n
c th c đo và tính toán Tr m Lý Nhân, tháng 4/2003 .. 104
Hình 3.12b. Quá trình m c n
c th c đo và tính toán Tr m Xuân Khánh, tháng 4/2003
........................................................................................................................................ 104
Hình 3.12c. Quá trình m c n
c th c đo và tính toán Tr m Hàm R ng, Tháng 4/2003.
........................................................................................................................................ 105
Hình 3.12d. Quá trình m c n
c th c đo và tính toán tháng 4/2003 - Tr m Nguy t Viên
........................................................................................................................................ 105
Hình 3.12e. Quá trình m c n
c th c đo và tính toán tháng 4/2003 - Tr m C
à..... 106
Hình 3.12f. Quá trình m c n
c th c đo và tính toán tháng 4/2003 - Tr m H ng Hà….
........................................................................................................................................ 106
Hình 3.12g. Quá trình m c n
c th c đo và tính toán tháng 4/2003 - Tr m Quang L c
........................................................................................................................................ 107
Hình 3.12h. Quá trình m c n
c th c đo và tính toán tháng 4/2003 - Tr m Phà
Th m..............................................................................................................................107
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
7
Chuyên ngành th y v n h c
Hình 3.13a. Quá trình m n tính toán và th c đo t i tr m Hàm R ng, tháng 4 n m 2003
........................................................................................................................................ 109
Hình 3.13b. Quá trình m n tính toán và th c đo tr m Nguy t Viên tháng 4 n m
2003……………………………………………………………………………............110
Hình 3.13c. Quá trình m n tính toán và th c đo t i tr m H ng Hà trên sông L ch
Tr
ng tháng 4 n m 2003.............................................................................................. 110
Hình 3.13d. Quá trình m n tính toán và th c đo t i tr m Quang L c trên sông Lèn tháng
4 n m 2003..................................................................................................................... 111
Hình 3.13e. Quá trình m n tính toán và th c đo t i tr m Phà Th m trên sông Lèn tháng
4 n m 2003..................................................................................................................... 111
Hình 3.14a. Quá trình m c n
c th c đo và tính toán trên sông Mã, tháng 3/2010 - Tr m
Lý Nhân ......................................................................................................................... 113
Hình 3.14b. Quá trình m c n
c th c đo và tính toán trên sông Chu, tháng 3/2010 -
Tr m Xuân Khánh ......................................................................................................... 113
Hình 3.14c. Quá trình m c n
c th c đo và tính toán trên sông Mã tháng 3/2010 - Tr m
Giàng .............................................................................................................................. 114
Hình 3.14d. Quá trình m c n
c th c đo và tính toán trên sông Mã tháng 3/2010 - Tr m
Hàm R ng ...................................................................................................................... 114
Hình 3.14e. Quá trình m c n
c th c đo và tính toán trên sông Mã tháng 3/2010 - Tr m
Nguy t Viên ................................................................................................................... 115
Hình 3.14f. Quá trình m c n
3/2010 - Tr m C
c th c đo và tính toán trên sông L ch Tr
ng tháng
à ..................................................................................................... 115
Hình 3.14g. Quá trình m c n
c th c đo và tính toán trên sông L ch Tr
ng tháng
3/2010- Tr m V n Ninh................................................................................................. 116
Hình 3.14h. Quá trình m c n
c th c đo và tính toán trên sông Lèn tháng 3/2010- Tr m
C Thôn ......................................................................................................................... 116
Hình 3.14i. Quá trình m c n
c th c đo và tính toán trên sông Lèn tháng 3/2010 - Tr m
Phà Th m ....................................................................................................................... 117
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
Hình 3.14k. Quá trình m c n
8
Chuyên ngành th y v n h c
c th c đo và tính toán trên Kênh Dê tháng 3/2010 –
Tr m C u Dê .................................................................................................................. 117
Hình 3.14l.
ng quá trình m c n
c th c đo và tính toán trên Kênh Dê tháng 3/2010
– tr m Nam Huân ........................................................................................................... 118
Hình 3.15a. Quá trình m n tính toán và th c đo t i tr m Hàm R ng –sông Mã tháng 3
n m 2010........................................................................................................................ 119
Hình 3.15b. Quá trình m n tính toán và th c đo t i tr m Nguy t Viên trên sông Mã .. 119
Hình 3.15c. Quá trình m n tính toán và th c đo t i tr m C Thôn trên sông Lèn .... …120
Hình 3.15d. Quá trình m n tính toán và th c đo t i tr m Phà Th m trên sông Lèn ... ..120
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
9
Chuyên ngành th y v n h c
DANH M C B NG
B ng 1.1: Di n tích m t b ng theo đ a gi i hành chính và theo d ng đ a hình thu c l u
v c sông Mã ..................................................................................................................... 15
B ng 1.2:
c tr ng hình thái sông ngòi m t s
nhánh l n thu c h
th ng
sông……………………………………………………………………………………..18
B ng 1.3: L
ng m a n m trung bình nhi u n m t i m t s tr m đ i bi u .................... 21
B ng 1.4: Nhi t đ , s gi n ng, b c h i trung bình nhi u n m l u v c sông Mã ......... 23
B ng 1.5:
t đai theo đi u tra c a các t nh n m trong l u v c sông Mã ...................... 24
B ng 1.6: K t qu s n xu t nông nghi p c a các t nh n m trong l u v c ..................... 25
B ng 1.7. Dòng ch y n m trung bình nhi u n m t i m t s v trí trên l u v c sông...... 30
B ng 1.8. M c đ chênh l ch l
ng n
c gi a mùa l và mùa c n, gi a tháng l n nh t
và nh nh t trong n m t i m t s tr m thu v n . ............. …………………………….32
B ng 1.9. Di n bi n đ m n d c các sông ...... ………………………………………….34
B ng 1.10.
m n các tr m vùng sông Mã, sông L ch Tr
ng t
n m 1990–
2010……………………………………………………………………………………..38
B ng 1.11.
m n t i các tr m vùng sông Lèn t 1990 – 2010 .................................... 39
B ng 2.1: Dòng ch y 30 ngày liên t c nh nh t trên l u v c sông Mã .......................... 43
B ng 2.2: Dòng ch y bình quân ba tháng ki t m t s tr m............................................. 43
B ng 2.3: Dòng ch y trung bình mùa c n thi t k trên h th ng sông Mã ..................... 44
B ng 2.4: Hi n tr ng s d ng đ t nông nghi p l u v c sông Mã (ha)............................ 46
B ng 2.5: Di n tích canh tác các lo i cây tr ng hi n t i (ha) .......................................... 47
B ng 2.6: Hi n tr ng đàn gia súc trên l u v c sông Mã (con) ........................................ 48
B ng 2.7: Di n tích canh tác các lo i cây tr ng n m 2020 (ha) ...................................... 52
B ng 2.8: S l
ng đàn gia súc đ n n m 2020 ............................................................... 53
B ng 2.9: Th i v gieo tr ng ........................................................................................... 55
B ng 2.10: H s sinh lý cây tr ng theo các giai đo n phát tri n (Kc) ........................... 56
B ng 2.11: Nhu c u n
ct
i th i đi m hi n t i (106m3) .............................................. 60
B ng 2.12: Nhu c u n
ct
i giai đo n 2020 (106m3) .................................................. 61
B ng 2.13: Tiêu chu n c p n
c cho ch n nuôi. ............................................................. 62
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
Chuyên ngành th y v n h c
10
B ng 2.14: Nhu c u dùng n
c cho ch n nuôi giai đo n hi n t i (106m3)...................... 62
B ng 2.15: Nhu c u dùng n
c cho ch n nuôi giai đo n 2020 (106m3) ......................... 63
B ng 2.16: Tiêu chu n dùng n
c v i t ng lo i đô th ................................................... 64
B ng 2.17:Th ng kê dân s trong vùng qua các giai đo n .............................................. 65
B ng 2.18: Nhu c u dùng n
c sinh ho t giai đo n hi n t i (106m3).............................. 66
B ng 2.19:Nhu c u n
c cho sinh ho t giai đo n 2020 (106m3) ..................................... 67
B ng 2.20: Nhu c u n
c cho công nghi p hi n t i (106m3) .......................................... 68
B ng 2.21: Nhu c u n
c cho công nghi p giai đo n 2011 – 2020 (106m3) .................. 70
B ng 2.22: Di n tích nuôi tr ng th y s n qua các giai đo n (ha).................................... 71
B ng 2.23: Nhu c u dùng n
c cho th y s n
hi n t i (106m3)..................................... 72
B ng 2.24: Nhu c u dùng n
c cho th y s n giai đo n 2020 (106m3) ............................ 73
B ng 2.25: Nhu c u dùng n
c cho môi tr
ng h du giai đo n t
ng lai (106m3) ....... 74
B ng 2.26: T ng nhu c u dùng n
c đ u m i giai đo n hi n t i (106m3) ...................... 75
B ng 2.27: T ng nhu c u dùng n
c đ u m i giai đo n 2020 (106m3) .......................... 76
B ng 3.1: Tóm t t m t s mô hình toán th
B ng 3.2:
ng đ
c s d ng
Vi t Nam ................... 83
c tr ng đ a hình lòng d n các đo n sông trong s đ thu l c ................... 93
B ng 3.3: H s nhám c a các sông trong h th ng sông Mã ....................................... 102
B ng 3.4: K t qu đánh giá sai s tính toán và th c đo t i m t s tr m ki m tra ......... 103
B ng 3.5: K t qu đánh giá sai s đ m n tính toán và th c đo t i các v trí ki m tra trên
h th ng sông Mã tháng 4 n m 2003 ............................................................................. 109
B ng 3.6: K t qu đánh giá sai s tính toán và th c đo t i m t s tr m ki m tra ......... 112
B ng 3.7: K t qu đánh giá sai s đ m n tính toán và th c đo t i các v trí ki m tra trên
h th ng sông Mã tháng 3 n m 2010 ............................................................................. 118
B ng 4.1: Các đi m trích k t qu mô ph ng m n tính t các c a sông vào trong h th ng
sông Mã (km) ................................................................................................................. 124
B ng 4.2: Th ng kê chi u dài xâm nh p m n ng v i các k ch b n. ............................ 137
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
M
1. TÍNH C P THI T C A
Chuyên ngành th y v n h c
11
U
TÀI.
L u v c sông Mã - Chu n m
ph n phía B c Trung B , tr i r ng trên đ a gi i
hành chính c a 2 qu c gia: C ng hoà dân ch nhân dân Lào (PDR) và C ng hoà Xã
h i ch ngh a Vi t Nam. Trên đ t Vi t Nam l u v c sông Mã – Chu n m g n trong 5
t nh: Lai Châu, S n La, Hoà Bình, Ngh An và Thanh Hoá. L v c sông Mã - Chu
kéo dài kho ng 370 km và r ng kho ng 68,8 km, v i t ng di n tích l u v c sông Mã
- Chu là 28490 km2.
L u v c sông Mã có ti m n ng r t l n và đ t đai, tài nguyên n c, thu n ng,
r ng và th y h i s n. Sông Mã n m trong 2 vùng khí h u khác nhau, ph n th ng
ngu n thu c vùng khí h u Tây B c B c b , ph n h du n m trong vùng khí h u khu.
Th i ti t khí h u trên l u v c r t thu n l i cho đa d ng hoá cây tr ng, thâm canh t ng
v trong nông nghi p.
Kinh t trên l u v c đang trên đà phát tri n và đang phát tri n theo xu th
chuy n d ch c c u kinh t và chuy n đ i c c u cây tr ng. Vùng có t c đ phát
tri n kinh t cao và chuy n d ch m nh c c u kinh t là h du n m trên đ a ph n
t nh Thanh Hoá. đây đang hình thành các khu công nghi p l n, đang m r ng các
thành ph , th xã. ây c ng là n i đòi h i nhi u t i ngu n n c và yêu c u gi m nh
thiên tai do ngu n n c gây ra. N n kinh t trong l u v c đang hình thành n n kinh t
hàng hoá, đa d ng s n ph m
Do đ c thù c a th i ti t đây v n th ng x y ra nh ng lo i hình thiên tai úng,
h n, m n, l quét và l sông làm c n tr t i quá trình phát tri n kinh t xã h i. c bi t
trong nh ng n m g n đây, do nh h ng c a bi n đ i khí h u và đi u ki n th i ti t
thay đ i th t th ng nên m c n c m t s h th ng sông vào mùa l t ng cao, còn
vào mùa ki t l i th p h n r t nhi u so v i m c trung bình nên đã d n đ n tình tr ng
xâm nh p m n l n sâu vào trong sông gây nh h ng và thi t h i không ít cho ngành
s n xu t nông nghi p và ngành Th y s n h du c a l u v c. h th ng sông Mã
hi n t ng xâm nh p m n trong nh ng n m g n đây, m n đã l n sâu vào trong sông
gây khó kh n cho vi c l y n c t i ph c v Nông nghi p và các ngành kinh t khác
và gây thi t h i không nh đ n s phát tri n c a các ngành.
m n t i c a sông đ t t
26-28o/oo, càng ti n v th ng l u đ m n càng gi m.
m n t i tr m Hoàng Tân trên
o
sông Mã (cách bi n 8 km) l n nh t đ t 28,3 /oo, t i tr m H u L c trên kênh Dê đ t
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
12
Chuyên ngành th y v n h c
24,9o/oo, t i tr m L ch Sung trên sông Lèn đ t 22,9o/oo, tr m T Thôn trên sông Báo
V n đ t 0,104o/oo.
Vì v y, vi c nghiên c u dòng ch y, tình hình xâm nh p m n, mô ph ng các
k ch b n xâm nh p m n và đ xu t các gi i pháp c p n c, ki m soát m n ph c v
phát tri n kinh t xã h i vùng h l u sông Mã là h t s c c p thi t và có ý ngh a khoa
h c, th c ti n to l n.
2. M C ÍCH C A
Lu n v n đ
TÀI.
c th c hi n nh m các m c đích chính sau đây:
- Nghiên c u t ng quan v ch đ th y đ ng l c vùng h l u sông Mã.
- Nghiên c u tình hình s d ng n
c ph c v các ho t đ ng kinh t xã h i.
- Xây d ng các k ch b n dòng ch y và xâm nh p m n ng v i các t n su t, và
tình hình s d ng n
xu t các gi i pháp ki m soát m n cho khu v c h l u sông.
3. H
NG TI P C N VÀ PH
a.
-
c khác nhau.
it
NG PHÁP NGHIÊN C U.
ng và ph m vi nghiên c u ng d ng
i t ng nghiên c u dòng ch y, nhu c u dùng n
tr ng c ng nh các k ch b n đ xu t.
c và xâm nh p m n hi n
- Ph m vi nghiên c u là trung và h l u sông Mã bao g m sông chính (sông Mã),
sông Chu, sông B i, sông Lèn, Báo V n, Kênh Dê.
b. Ph
ng pháp nghiên c u, công c s d ng
+ Ph
ng pháp
- K th a, áp d ng có ch n l c s n ph m khoa h c và công ngh hi n có trên th
gi i và trong n
c. K th a các nghiên c u khoa h c, các d án liên quan trên l u
v c sông Mã.
- Ph
ng pháp đi u tra phân tích t ng h p nguyên nhân hình thành.
- Ph
ng pháp phân tích th ng kê.
- Ph ng pháp mô hình toán thu v n , thu l c, cân b ng n
công ngh hi n đ i: vi n thám, GIS
- Ph
ng pháp chuyên gia
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
c và ng d ng các
Lu n v n th c s
Chuyên ngành th y v n h c
13
+ Công c s d ng
Khai thác, s d ng ph n m m MIKE11 tính toán thu l c và ch t l
4. K T QU
-
T
ng n
c.
C.
ánh giá t ng h p các đ c đi m t nhiên, đ c đi m tình hình m a l , m n c a vùng h
l u sông Mã.
- K t qu mô ph ng, hi u ch nh và ki m đ nh mô hình.
- Các k ch b n ch đ dòng ch y và xâm nh p m n ng v i t n su t P=75, 90, 95%
-
xu t các gi i pháp ki m soát m n, l y n
c ph c v phát tri n kinh t xã h i
vùng h l u sông Mã.
- Báo cáo lu n v n và nh ng k t lu n, ki n ngh cu i cùng.
5. N I DUNG C A LU N V N.
Ngoài l i m đ u và k t lu n, lu n v n g m có 4 ch
Ch
ng 1:
ng:
c đi m đ a lý t nhiên, tình hình ngu n n
c, tình tr ng h n hán và
nhi m m n vùng h l u sông Mã.
Ch
ng 2: Tính toán dòng ch y mùa c n và nhu c u dùng n
Ch
ng 3:
c l u v c sông Mã.
ng d ng mô hình Mike 11 mô ph ng và đánh giá tình hình xâm nh p
m n khu v c h l u sông Mã.
Ch
ng 4: Mô ph ng xâm nh p m n ng v i các k ch b n và đ xu t các gi i
pháp gi m thi u nh h
ng m n vào h th ng sông Mã.
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
CH
NG 1.
14
C I M
A LÝ T
Chuyên ngành th y v n h c
NHIÊN, TÌNH HÌNH NGU N N
C,
TÌNH TR NG H N HÁN VÀ NHI M M N VÙNG H L U SÔNG MÃ.
1.1.
C I M
A LÝ T
NHIÊN L U V C SÔNG MÃ
1.1.1. V trí đ a lý
L u v c sông Mã - Chu n m
ph n phía B c Trung B , tr i r ng trên đ a gi i
hành chính c a 2 qu c gia: C ng hoà dân ch nhân dân Lào (PDR) và C ng hoà Xã
h i ch ngh a Vi t Nam. Trên đ t Vi t Nam l u v c sông Mã – Chu n m g n trong 5
t nh: Lai Châu, S n La, Hoà Bình, Ngh An và Thanh Hoá. L u v c sông Mã - Chu
kéo dài kho ng 370 km và r ng kho ng 68,8 km, v i t ng di n tích l u v c sông Mã
- Chu là 28490 km2.
Hình 1.1. V trí đ a lý l u v c sông Mã
L u v c sông Mã - Chu n m trong kho ng t 22o37’30” đ n 20o37’30” đ v
B c, và 103o05’10” đ n 106o05’10” đ kinh
sông Bôi ch y su t t S n La v đ n C u
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
ông. Phía B c giáp l u v c sông
à,
i n H . Phía Nam giáp l u v c sông
Lu n v n th c s
15
Hi u, sông Yên, sông
Chuyên ngành th y v n h c
. Phía Tây giáp l u v c sông Mê Kông. Phía
ông là V nh
B c B ch y dài t c a sông Càn đ n c a sông Mã v i chi u dài b bi n 40km.
c đi m đ a hình
1.1.2.
L u v c sông Mã - Chu tr i r ng trên nhi u t nh thu c hai n c Vi t Nam,
Lào và ch y dài t đ nh Tr ng S n đ n V nh B c B nên đ a hình trên l u v c r t
đa d ng. Nh ng đ c đi m n i b t c a đ a hình l u v c sông Mã là đ a hình Cao
nguyên th hi n rõ vùng th ng l u và trung l u sông Mã, sông Chu, đây d ng
đ a hình m t b ng chi m u th , đ cao t ng đ i không l n, đ chia c t r t y u.
i u đó ch ng t đ a hình vùng này tr c đây đã là m t bán bình nguyên cú nay m i
đ c nâng lên. Dòng chính sông Mã còn đang trong giai đo n đào lòng m nh, phía
trên Xã Là, đáy sông còn đ cao 400m. H ng d c chính c a đ a hình theo h ng
Tây B c- ông Nam. Cao đ bi n đ i t 2.000 m đ n 1,0 m. Có th chia đ a hình
sông Mã thành 3 d ng chính:
B ng 1.1: Di n tích m t b ng theo đ a gi i hành chính và theo d ng đ a hình thu c l u
v c sông Mã
n v : ha
n v hành
chính
TT
B
0
Di n tích t
nhiên
t kh n ng
nông nghi p
t kh n ng
lâm nghi p
Thu c d ng đ a hình
d ng đ a hình núi cao
I
Lào PDR
109.8751
32.962
824.063
II
CHXHCN VN
1.750.249
287.828
1.299.987
1
Lai Châu
209.475
19.649
188.452
đ a hình núi cao
2
S n La
477.038
29.981
394.115
đ a hình vùng núi
3
Hoà Bình
177.836
38.734
83.527
đ i - núi
4
Ngh An
62.810
5.000
45.000
đ a hình vùng núi
5
Thanh Hoá
823.090
194.464
588.893
ng b ng - đ i - núi
185.466
81.125
55.639
đ ng b ng - đ i th p
3.034.466
401.915
2.179.689
III
Khu h
ng l i
T ng
B
1
1.1.3.
1.1.3.1.
đ iM
c đi m đ a ch t, th nh
ng và th m ph th c v t l u v c sông Mã
c đi m đ a ch t
i ki n t o sông Mã là mi n nâng c tr c
Vôn b đ t gãy rìa tách kh i
ng Tè và i n Biên.
c đi m ch y u là s phát tri n r ng rãi c a tr m
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
Chuyên ngành th y v n h c
16
tích c Proterozoi b t ng Pateozoi h ph không ch nh h p lên trên.
các kh i ki n trúc móng và đ
ng ph
ng ph
ng
ng c a l p ph g n nhau nh ng không trùng
i ki n t o Thanh Hoá là m t n p l i r ng, h i không đ i x ng.
nhau.
Ph n trung tâm c a đ i sông Mã, các tr m tích Proteozoi t o thành m t n p lõm
r ng, tho i, b ph c t p hoá b i các đ t gãy và các phá hu b sung n m
Phía nam h th ng Proteozoi chúc sâu theo đ t gãy rìa xu ng d
Pateozoi - Mezozoi
đ ng b ng h du sau đó l i tr i lên
i Thanh Hoá có d ng 1 tam giác châu,
tr c c a đ i.
i các thành t o
ven bi n S m S n.
gi a đ i l ng đ ng ch y u là tr m
tích Merozoi S n La, S m N a. N p l i Thanh Hoá đ c t o thành b h t ng
Paleozoi s m ông S n và h t ng Proteozoi N m Cò. Tàn tích Paleozoi h b vò
nh n thành các n p u n nh d c có góc c m 50- 700.
ng ph ng các n p g p b
thay đ i m nh.
i sông Mã phát tri n nhi u đ t gãy theo m t h ph ng Tây B công Nam và h ph ng ph Tây Nam - ông B c d c theo dòng chính sông Mã,
sông Chu, sông Âm, sông C u Chày, sông B
i.
i sông Mã đ
c ng n cách v i
đ i sông Bôi, sông à b ng dãy đá vôi Tam i p - Mai Châu. Nhìn chung, đây là
mi n đ a ch t có ít bi n đ ng, các đ t gãy đ u là đ t gãy c n đ nh.
1.1.3.2.
c đi m th nh
ng
Trên l u v c sông Mã có m t h n 40 lo i đ t trong s 60 lo i c a c n
nhóm đ t chính:
-
c. Có 11
t cát ven bi n có chi u r ng 4 - 5 km ch y t c a Càn đ n C a H i, d ng t i
r i, đ mùn kém, ng m n c m nh, màu xám và xám nâu, nghèo đ m - Kali thích
h p v i cây tr ng c n có t i.
-
t m n - chua ven bi n. Lo i này có kho ng 15400 ÷ 19000 ha m t s là đ t
ng p n
c th
ng xuyên, đ t màu đen, đ mùn cao thích h p cho vi c tr ng cói
và nuôi tr ng thu s n.
-
t phù sa: Nhóm đ t này chi m t i 79% di n tích hi n đang canh tác trong l u
v c. Lo i này có đ phì trung bình: mùn 1,2 ÷ 1,5%, đ m t ng s 0,08 ÷ 0,1%,
lân 0,06 ÷ 0,08%, Kali 0,05 ÷ 0,1%, đ pH 5,6 ÷ 6,5.
-
Ngoài ra còn t i 8 nhóm đ t khác phân b
-
Thành ph n đ t trên l u v c sông Mã cho phép đa d ng hoá cây tr ng cao.
t
thu c lo i d c i t o và n u đ c t i tiêu h p lý s cho n ng su t cao. ây là
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
khe su i, ven đ i.
Lu n v n th c s
17
Chuyên ngành th y v n h c
m t ti m n ng l n đ phát tri n nông nghi p, ch n nuôi, nuôi tr ng thu s n trên
l u v c.
c đi m th m ph
1.1.3.3.
N m 2005, di n tích r ng t i Thanh Hoá là 484.246,06 ha v i 367.410,17 ha
r ng t nhiên và 116.835,89 ha r ng tr ng v i m c đ che ph 43,2%.
R ng t nhiên có hai lo i chính: r ng g , r ng tre n a và r ng h n giao.
-R ng g chi m là lo i r ng có di n tích l n nh t: 211.628 ha, chi m 57%
di n tích r ng t nhiên v i r t nhi u lo i g quý: lim, s n, táu, vàng tâm, d i, d ....
- R ng tre n a kho ng 98.467ha, chi m 26,8%, ch y u là tre, lu ng, n a...
- R ng h n giao có kho ng 57.316 ha, chi m 15,6% di n tích r ng t nhiên.
Trong 116.835,89 ha r ng tr ng, có các lo i:
- R ng g có 48.590ha, chi m 41,58% di n tích r ng tr ng.
- R ng tre n a có: 65.653 ha, chi m 56,2%
T ng tr l
- Tr l
ng g r ng t nhiên có 15.840 tri u m3 g . Trong đó:
ng g c a r ng t nhiên có: 11,863 tri u m3 v i: 2,016 m3 g c p III;
3,698 tri u m3 c p IV; 5,213m3 c p V và 0,936 tri u m3 g non.
-T ng tr l
ng g h n giao tre n a c a r ng t nhiên là: 3.370 tri u m3.
T ng tr l
ng g tr ng là: 0,608 tri u m3.
T ng tr l
ng tre n a: 1.000,67 tri u cây. Trong đó:
- R ng t nhiên là: 941,915 tri u cây v i: 690,440 tri u cây và 251,754 tri u
cây h n giao g tre n a.
- R ng tr ng có 58.754 tri u cây, ch y u là lu ng (58.706 tri u cây).
Nh n xét
So v i toàn qu c, t l di n r ng trên l u v c vào lo i trung bình, nh ng ch
y u là tr ng tái sinh và r ng m i tr ng v i tr l
ng không l n, hi u qu phòng h
c a r ng đ u ngu n ch a cao. Trong các lo i r ng hi n có, r ng tre n a chi m m t t
l l n, kho ng 30% di n tích r ng.
Trên l u v c có nhi u v n qu c gia, khu b o t n thiên nhiên v i nhi u loài
đ ng th c v t là m t th l i phát tri n du l ch đ a ph ng.
1.1.4.
c đi m sông ngòi, lòng d n
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
Chuyên ngành th y v n h c
18
1.1.4.1.Hình thái l
i sông
Sông Mã b t ngu n t Tu n Giáo - Lai Châu ch y theo h
ng Tây B c - ông
Nam v i chi u dài dòng chính 512 km, chi u r ng bình quân l u v c 42km. H s
hình d ng sông 0,17, h s u n khúc 1,7. H s không đ i x ng c a các l u v c 0,7.
M tđ l
i sông 0,66 km/km2.
d c bình quân l u v c 17,6%. Sông Mã có 39
ph l u l n và 2 phân l u. Các ph l u phát tri n đ u trên l u v c. M ng l
i sông
Mã phát tri n theo d ng cành cây phân b đ u trên 2 b t và h u. Các chi l u quan
tr ng c a sông Mã là: N m L , Su i V n Mai, sông Lu ng, sông Lò, sông B
i,
sông C u Chày, sông Ho t, sông Chu.
B ng 1.2:
c tr ng hình thái sông ngòi m t s nhánh l n thu c h th ng sông Mã
Fl u
TT
B
0
2
1
L uv c
v c
(km2)
1
N m Khoai
2
F
L u
Lsông
v c
(km)
(%)
Chi u
cao bq
r ng bq
(m)
km/km2
d c
bqlv
(%o)
H s
M t
không
đ
đ i
sông
x ng
H s
H s
hình
u n
d ng
khúc
1.640
5,77
62,5
890
29,7
18,0
-
-0,17
0,54
1,45
N m Thi
705
2,48
47,5
984
18,1
19,3
-
-0,57
0,46
1,28
3
N m Công
893
3,14
52,0
1.233
19,9
16,4
-
-0,16
0,22
1,58
4
Sông Luông
1.580
5,56
102
532
17,6
19,6
-
0,19
0,20
1,27
5
Sông Lô
1.000
3,52
76,0
615
13,9
20,4
-
-0,33
0,19
1,35
6
Sông B
1.790
6,30
130
217
16,1
12,2
0,59
0,16
0,14
1,53
7
S.C u Chày
551
1,94
87,5
114
8,0
5,4
0,47
0,01
0,12
1,62
8
Sông Chu
7.580
26,7
325
790
29,8
18,3
0,98
-,014
0,12
1,58
9
Sông Mã
28.400
100
512
762
68,8
17,6
0,66
0,32
0,17
1,79
1.1.4.2.
i
c đi m các sông su i chính trong h th ng sông Mã
1. Dòng chính sông Mã
B t ngu n t vùng núi Phu Lan (Tu n Giáo - Lai Châu) cao 2179 m, sông
ch y theo h ng Tây B c - ông Nam. n Chi ng Kh ng sông ch y qua đ t Lào
và tr l i đ t Vi t Nam t i M ng Lát. T M ng Lát đ n V n Mai sông Ch y theo
h ng Tây ông, t V n Mai đ n H i Xuân sông ch y theo h ng B c Nam, t La
Hán đ n ng Tâm sông ch y theo h ng Nam - B c và t C m Thu đ n c a bi n,
sông l i chuy n h ng theo Tây B c - ông Nam và đ ra bi n t i C a H i.
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
T H i Xuân lên th
Chuyên ngành th y v n h c
19
ng ngu n lòng sông h p c t sâu vào đ a hình, không có
bãi sông và r t nhi u gh nh thác. T C m Hoàng ra bi n lòng sông m r ng có bãi
sông và th m sông.
d c d c sông ph n th ng ngu n t i 1,5%, nh ng h du đ
d c sông ch đ t 2 ÷ 3%o.
o n nh h
ng tri u đ d c nh h n. Dòng chính sông
Mã tính đ n C m Thu kh ng ch l u v c 17400 km2.
2. Sông Chu
Là ph l u c p I l n nh t c a sông Mã. B t ngu n t vùng núi cao trên đ t
Lào ch y ch y u theo h ng Tây Tây B c - ông ông Nam. Sông Chu đ vào
sông Mã t i ngã ba Giàng, cách c a sông Mã v phía h l u 25,5 km. Chi u dài dòng
chính sông Chu 392 km, ph n ch y trên đ t Vi t Nam 160 km. T ng di n tích l u
v c sông Chu 7.580 km2. Di n tích l u v c sông Chu h u h t n m vùng r ng núi.
T Bái Th ng tr lên th ng ngu n lòng sông Chu d c, có nhi u gh nh thác, lòng
sông h p có th m sông nh ng không có bãi sông. T Bái Th ng đ n c a sông Chu
ch y gi a hai tuy n đê, bãi sông r ng, lòng sông thông thoáng d c nên kh n ng
thoát l c a sông Chu nhanh. Sông Chu có r t nhi u ph l u l n nh sông Khao,
sông t, sông ng, sông Âm. Ti m n ng thu đi n c a sông Chu r t l n, d c theo
dòng chính có r t nhi u v trí cho phép xây d ng nh ng kho n
c l n đ s d ng đa
m c tiêu. Trên sông Chu t n m 1918 ÷ 1928 dòng ch y ki t sông Chu đã đ
cs
d ng tri t đ , đ t i cho đ ng b ng Nam sông Chu. Hi n t i trong mùa ki t l ng
n c h du Bái Th ng đ u nh vào ngu n n c c a sông Âm và dòng n c tri u
đ y ng c t sông Mã lên. Sông Chu có v trí r t quan tr ng đ i v i công cu c phát
tri n kinh t xã h i c a t nh Thanh Hóa
3. Sông B
i
Là ph l u l n th 2 c a sông Mã. Sông B
i b t ngu n t núi Chu thu c t nh
Hoà Bình. Dòng chính sông B i ch y theo h ng B c Nam đ vào sông Mã t i
V nh Khang. Chi u dài dòng chính sông B i 130 km. Di n tích l u v c 1.790 km2
trong đó 362 km2 là núi đá vôi.
d c bình quân l u v c 12,2%, th ng ngu n sông
B i là 3 su i l n: su i Cái, su i Bên và su i C ng Hoà đ n V B n 3 nhánh h p l i
t o thành sông B i. T V B n đ n c a sông dòng ch y sông B i ch y gi a hai
tri n đ i tho i, lòng sông h p, nông. Lòng sông B
i t th
ng ngu n đ n c a sông
đ u mang tính ch t c a sông vùng đ i. Ngu n n
c sông B
i đóng vai trò quan
tr ng trong công cu c phát tri n kinh t 3 huy n thu c t nh Hoà Bình và 2 huy n
vùng đ i c a Thanh Hoá.
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
Chuyên ngành th y v n h c
20
4. Sông C u Chày
B t ngu n t núi
èn ch y theo h
ng g n nh Tây -
ông ch y qua đ ng
b ng Nam sông Mã - B c sông Chu. T ng chi u dài sông 87,5 km. Di n tích l u v c
551 km2. Kh n ng c p n c và thoát n c c a sông C u Chày r t kém, ph n t C u
Nha đ n c a sông C u Chày đóng vai trò nh m t kênh t i tiêu chìm. Kh n ng
phát tri n ngu n n c trên l u v c sông C u Chày r t kém.
5. Sông Ho t
Sông Ho t là m t sông nh có l u v c r t đ c l p và có hai c a tiêu thoát (đ
vào sông Lèn t i c a Báo V n và đ ra bi n t i c a Càn). T ng di n tích l u v c
h ng n c 250 km2 trong đó 40% là đ i núi tr c.
phát tri n kinh t vùng Hà
Tung - B m S n đây đã xây d ng kênh Tam i p đ cách ly n c l c a 78 km2
vùng đ i núi và xây d ng âu thuy n M Quan Trang đ tách l và ng n m n do v y
mà sông Ho t tr thành m t chi l u c a sông Lèn và là chi l u c p II c a sông Mã.
Sông Ho t hi n t i đã tr thành kênh c p n
ct
i và tiêu cho vùng Hà Trung
6. Sông Lèn
Sông Lèn phân chia ngu n n c v i sông Mã t i ngã ba Bông và đ ra bi n t i
c a L ch Sung. Sông Lèn là phân l u quan tr ng c a sông Mã. Trong mùa l sông
Lèn t i cho sông Mã 15 - 17% l u l
÷ 45% l u l
ng ra bi n. Trong mùa ki t sông Lèn t i t i 27
ng ki t trên dòng chính sông Mã đ c p cho nhu c u dùng n
cc a4
huy n Hà Trung, Nga S n, H u L c, B m S n. T ng chi u dài sông Lèn 40 km. Hai
bên có đê b o v dân sinh và s n xu t c a các huy n ven sông.
7. Sông L ch Tr
ng
Sông L ch Tr
ng phân chia dòng ch y v i sông Mã t i ngã ba Tu n ch y
theo h ng Tây - ông đ ra bi n t i c a L ch Tr ng. Chi u dài sông chính 22 km,
sông có bãi r ng. Sông Mã ch phân l u vào sông L ch Tr ng trong mùa l , trong
mùa ki t sông L ch Tr ng ch u tác đ ng c a thu tri u c 2 phía là sông Mã và
bi n. Sông L ch Tr
H u L c.
1.1.5.
1.1.5.1.
ng là tr c nh n n
c đi m khí h u, khí t
c tiêu quan tr ng c a vùng Ho ng Hoá và
ng trên l u v c sông Mã
c đi m m a
M a trên l u v c sông Mã đ c chia thành 3 vùng có tính ch t đ c thù
khác nhau. Vùng th ng ngu n dòng chính sông Mã n m trong vùng ch đ m a
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
Chuyên ngành th y v n h c
21
Tây B c - B c B , mùa m a đ n s m và k t thúc s m h n vùng Trung B . L u
v c sông Chu n m trong vùng m a B c Trung B mùa m a đ n mu n h n B c
B 15- 20 ngày c ng k t thúc mu n h n B c B 10- 15 ngày. Khu v c đ ng b ng
mang nhi u s c thái c a ch đ m a B c B , mùa m a đ n b t đ u t tháng V
hàng n m và k t thúc vào tháng XI. L ng m a bình quân trên l u v c bi n đ i t
1100 mm/n m đ n 1860 mm/n m. M t n m có 2 mùa rõ r t, mùa ít m a( mùa
khô) và mùa m a nhi u(mùa m a). Mùa m a phía th ng ngu n sông Mã b t đ u
t tháng V và k t thúc vào tháng XI. Mùa m a phía sông Chu b t đ u t cu i
tháng V và k t thúc vào đ u tháng XII, t ng l ng m a 2 mùa chênh nhau đáng
k . T ng l ng m a mùa m a chi m t 65 - 70%, t ng l
chi m t 30 - 35% t ng l ng m a n m.
B ng 1.3: L
Tr m đo
B
3
ng m a mùa khô ch
ng m a n m trung bình nhi u n m t i m t s tr m đ i bi u
Th i k đo đ c
Xo (mm)
N mm al n
N m m a nh
B
2
X (mm)
N m
X (mm)
N m
Sông Mã
1964- 2000
1.134
1.512
1973
906
1984
S pC p
1963- 2000
1.172
1.656
1970
806
1969
Hi n Ki t
1962- 2000
1.677
2.444
1963
1.064
1986
Nam ông
1961- 2000
1.693
2.854
1973
940
1988
M
1962- 2000
1.228
1.642
1963
712
1976
H i Xuân
1960- 2000
1.856
2.680
1973
1.229
1976
Bá Th
1959- 2000
1.713
2.884
1963
693
1977
C m Thu
1960- 2000
1.712
2.674
1963
1.131
1987
V nh L c
1960- 2000
1.356
1.860
1964
844
1977
Yên
1962- 2000
1.500
2.269
1980
831
1977
Giàng
1960- 2000
1.677
2.440
1963
1.006
1987
L cS n
1960- 2000
1.897
2.571
1973
1.406
1988
L c Thu
1960- 2000
1.874
3.007
1973
1.011
1988
Th ch Thành
1962- 2000
1.348
1.916
1973
990
1974
Xuân Du
1960- 2000
1.608
2.462
1980
884
1968
Thanh Hoá
1960- 2000
1.767
3.009
1963
1.044
1976
S mS n
1960- 2000
1.674
2.300
1964
-
-
ng Lát
c
nh
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
Tr m đo
B
3
Chuyên ngành th y v n h c
22
Th i k đo đ c
Hoàng Hoá
Xo (mm)
N mm al n
N m m a nh
B
2
X (mm)
N m
X (mm)
N m
1960- 2000
1.430
2.324
1980
816
1984
1960- 2000
1.625
2.442
1978
930
1976
H uL c
1961- 2000
1.609
2.570
1963
607
1960
Nga S n
1960- 2000
1.494
2.402
1973
990
1974
Hà Trung
1960- 2000
1.641
2.790
1978
1.073
1967
Bát M t
1961- 2000
1.828
2.694
1966
1.060
1981
1960- 2000
2.234
2.881
1980
1.746
1969
1961- 2000
1.443
2.311
1963
666
1988
1960- 2000
1.950
2.601
1975
1.224
1969
L ch Tr
Th
ng
ng Xuân
Sông Âm
Bái Th
ng
1.1.5.2. Gió, bão.
Mùa đông do hoàn l u ph ng B c m nh nên có gió mùa ông B c, t c đ
gió trung bình 3- 4 m/s. Gió này xu t hi n t tháng XI đ n tháng II n m sau, có n m
xu t hi n s m và c ng có n m k t thúc mu n.
h
Mùa hè do hoàn l u ph ng Nam và v trí th p c a vùng V nh B c B nên
ng gió th nh hành là ông Nam, mang nhi u h i m d gây m a rào. T c đ gió
bình quân 2,0- 2,5 m/s. Lo i gió này xu t hi n t tháng III và k t thúc vào tháng X
hàng n m.
Bão th ng kèm theo m a l n khu v c đ ng b ng và trung du c a l u v c.
L
ng m a tr n do bão gây ra có th lên t i (700 - 1.100 mm) t i tr m Thanh Hoá.
1.1.5.3. Nhi t đ .
Trên l u v c sông Mã có hai vùng có ch đ nhi t khác nhau:
- Vùng mi n núi, mùa l nh b t đ u t tháng XI đ n tháng II, mùa nóng t tháng III
đ n tháng X. Nhi t đ vùng này trùng v i nhi t đ vùng Tây B c.
- Vùng đ ng b ng h du sông Mã. Nhi t đ bình quân n m cao h n mi n núi. Mùa
đông k t thúc s m h n B c B t 15 - 20 ngày. Nhi t đ t i cao tuy t đ i trung bình
n m l i cao h n vùng mi n núi.
Trên toàn l u v c nhi t đ bình quân n m dao đông t 2204 đ n 23,60C. S
gi n ng bình quân trên l u v c t 1.756,7 gi đ n 1.896,4 gi /n m, các tháng mùa
đông có s gi n ng ít h n các tháng mùa hè.
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
Chuyên ngành th y v n h c
23
m không khí.
1.1.5.4.
m không khí trên l u v c dao đ ng t 82% - 86%.
vào tháng III tháng IV hàng n m (89 - 94%).
m t i cao th
ng
m t i th p vào tháng V tháng VI
ho c tháng VII ch đ t 6 ÷ 12%.
1.1.5.5. B c h i.
T ng l ng b c h i n m trên l u v c t 872 mm đ n 925 mm. B c h i bình
quân ngày nh nh t 1,3mm/ngày, ngày l n nh t 4,6 mm/ngày. L ng b c h i trên
l u v c l n nh t vào tháng V, VI, VII. Chênh l ch b c h i m t đ t và m t n
c ∆Z
kho ng 250 - 230mm/n m.
B ng 1.4: Nhi t đ , s gi n ng, b c h i trung bình nhi u n m l u v c sông Mã
Y u
t
Nhi t
đ
S gi
n ng
B ch i
Khu v c
T1
Mi n núi
T2
T3
T6
T7
T8
T9
T10 T11 T12
Tbình
n m
T4
T5
16,6 18,0 26,7
24,8
26,9 27,6 27,6 27,0 25,6 23,5 20,5 17,6
23
ng b ng 16,5 17,5 20,1
23,3
27,0 28,2 28,4 27,6 26,6 24,3 21,2 18,0
23,3
Mi n núi 135,6 144,5 174,5 184 199,6 147,8 149,9 143,0 170,9 163,4 139,4 143,8 2.896,4
ng b ng 86,5 48,1 54,6 1009,1 201,6 189,2 212,4 166,3 163,7 176,1 131,4 128,7 1.662,0
Mi n núi
1.2.
ng b ng
40
42
53
65
79
65
64
52
47
48
41
43
639
55
40
40
50
90
94
104
75
64
75
70
65
821
C I M KINH T XÃ H I L U V C SÔNG MÃ
1.2.1. Hi n tr ng kinh t nông nghi p.
Di n tích có kh n ng nông nghi p theo đi u tra m i nh t 1999 là: 401.915 ha,
trong đó ph n n m trong l u v c: 320.790 ha, n m khu h ng l i 81.125 ha. Di n
tích hi n đang canh tác cây hàng n m: 237.155 ha, thu c đ a ph n Thanh Hoá
188.100 ha. Di n tích canh tác trên l u v c ch y u là cây l ng th c. Trong cây
l ng th c 60% là tr ng lúa còn l i là tr ng màu và cây công nghi p ng n ngày.
Trong di n tích nông nghi p còn l i có th huy đ ng thêm 60.000ha vào tr ng cây
công nghi p ng n ngày và tr ng mía đ
xu t đ
ng.
ng làm nguyên li u cho các nhà máy s n
t đai trên l u v c phân b trên các đ n v hành chính nh sau:
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
B ng 1.5:
Chuyên ngành th y v n h c
24
t đai theo đi u tra c a các t nh n m trong l u v c sông Mã
n v : ha
Lo i đ t đai
t t nhiên
T nh Hoà T nh
Toàn l u v c
T nh
Bình
S n La
thu c VNam Thanh Hoá
T nh
T nh
Lai Châu Ngh An
1.935.715
1.008.556
177.836
477.038
209.475
62.810
t nông nghi p
401.915
275.589
38.734
29.981
19.649
5.000
t tr ng tr t
253.395
201.998
28.262
18.524
8.687
1.360
t cày hàng n m
237.155
188.100
22.642
17.800
7.575
1.038
a/
170.708
145.606
15.542
8.855
4.139
566
- Ba v lúa, màu
7.250
7.250
-
-
-
-
+ 2 lúa, 1 màu
5.079
5.079
-
-
-
-
+ 1 lúa, 2 màu
2.171
2.171
-
-
-
-
119.551
110.039
7.792
987
530
203
+ 2 lúa
104.670
95.337
7.776
987
530
40
+ 1lúa, 1màu
14.881
14.702
16
-
-
163
37.171
22.291
3.356
7.571
3.590
363
+ 1 v chiêm
7.060
6.963
-
-
-
69
+ 1 v mùa
17.556
10.609
3.356
281.945
1.442
204
12.295
4.526
-
5.498
2.181
90
+đ tm
7.619
6.856
380
297
86
-
b/ đ t màu và CNN
66.411
4.2504
11.064
8945
3436
462
2.
t cây lâu n m
16.043
13.701
184
724
1112
322
t ch n nuôi
59.059
38.157
5.910
1.146
962
2.500
51.346
31.493
5225
11.337
796
2495
7.713
6.734
685
123
166
5
t nông nghi p khác
89.461
35.434
9.998
-
10.000
1.140
t lâm nghi p
1.299.987
644.532
83527
394115
188452
45000
t chuyên dùng
77.635
62.670
10.526
3.037
902
520
156.178
25.765
48.049
49.905
772
12.290
AI.
-
t lúa
t 2 v lúa màu
-
t1v
-
+đ tn
II.
ng r y
ng c
-
- Ao h
III.
B
9
1
B.
C.
D.
t khác
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
Lu n v n th c s
25
Chuyên ngành th y v n h c
Theo tài li u th ng kê trên đây cho th y:
- Trên l u v c sông Mã v n còn hi n t ng đ t n ng làm r y nh t là t nh
S n La, Thanh Hoá và Lai Châu.
- Di n tích gieo c y 1 v còn chi m t i 14,67% đ t canh tác, đ t 1 v ch y u
t p trung vào v mùa, n ng r y ch ng t di n tích ch a gi i quy t đ
l n, đ t b hoá v ông Xuân.
ct
i còn
t nông nghi p khác còn t i 89.461 ha chi m 22,26% đ t nông nghi p do
v y kh n ng t ng di n tích nông nghi p trên l u v c còn r t l n.
-
B ng 1.6: K t qu s n xu t nông nghi p c a các t nh n m trong l u v c
n v hành
chính
Di n tích gieo
tr ng (ha)
N ng su t bình
quân (T/ha)
358942
38098
27172
11717
1823
437752
30,2
19,97
11,42
23,12
16,95
27,90
Thanh Hoá
Hoà Bình
S n La
Lai Châu
Ngh An
T ng
S n l ng
quy thóc
( T n)
1.084.926
76.070
31.018
27.086
3.090
1.221.190
Bình quân đ u
ng i
( kg/ng/n m)
321,0
289,0
236,0
254,0
219,0
313,5
- Ch n nuôi là m t m ng trong kinh t nông nghi p, ti m n ng phát tri n ch n
nuôi trên l u v c r t l n. Hình th c ch n nuôi hi n nay t n t i theo ph ng th c ch n
nuôi h gia đình, quy mô nh . V t nuôi ch y u là trâu, bò l y s c kéo và trâu bò th t,
gia súc gia c m c ng nuôi phân tán theo h gia đình. Giá tr s n l ng ch n nuôi m i
chi m 18,69% t ng giá tr s n xu t nông nghi p.
1.2.2. Thu , h i s n
Thu h i s n trên l u v c t p trung ch y u
h du thu c t nh Thanh Hoá.
Bình quân 5 n m khai thác đ c 40.500 t n/ n m. Trong đó h i s n 26.098 t n/n m.
ánh b t 25.380 t n/n m - nuôi tr ng 718 t n v i 1500 ha nuôi tr ng theo hình th c
bán thâm canh, n ng su t th p, giá tr đánh b t và nuôi tr ng thu s n m i đ t g n
4% t ng thu nh p c a t nh Thanh Hoá. Ngành thu s n đang là ngành còn nhi u ti m
n ng phát tri n c v ng nghi p đánh b t và nuôi tr ng ven b
1.2.3. Lâm nghi p
Di n tích đ t lâm nghi p trên l u v c sông Mã chi m 71,8% di n tích l u v c
nh ng do khai thác không có ch đ b o d ng và khai thác không có k ho c nên
h u h t không còn r ng nguyên sinh. t đai lâm nghi p b tr c hoá nhi u. Di n tích
H c viên: Nguy n Th H ng - Cao h c 16V
