NGHIÊN CỨU ĐỀ XUẤT HỆ THỐNG CHỈ TIÊU ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ THỐNG TƯỚI BẰNG ĐỘNG LỰC

B

GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

B

NG

NÔNG NGHI P VÀ PTNT

I H C THU L I

****************

TH PH

NG TH O

NGHIÊN C U
XU T H TH NG CH TIÊU
ÁNH GIÁ HI U QU HO T
NG C A
H TH NG T
I B NG
NG L C

LU N V N TH C S

Hà N i – 2011

B

GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

B

NG

NÔNG NGHI P VÀ PTNT

I H C THU L I

****************

TH PH

NG TH O

NGHIÊN C U
XU T H TH NG CH TIÊU
ÁNH GIÁ HI U QU HO T
NG C A
H TH NG T
I B NG
NG L C
CHUYÊN NGÀNH: QUY HO CH VÀ QU N LÝ TÀI NGUYÊN N
MÃ S : 60-62-30

LU N V N TH C S
NG

IH

NG D N KHOA H C: PGS. TS. PH M NG C H I

Hà N i – 2011

C


1

M

1. Tính c p thi t c a

U

tài

Công tác thu l i gi m t vai trò h t s c quan tr ng đ i v i phát tri n nông
nghi p nói riêng và đ i v i phát tri n kinh t - xã h i nói chung. Cho đ n nay, trên
c n

c ta đã hình thành nhi u h th ng công trình thu l i l n, v a và nh ; v i 110

h th ng thu l i l n (có di n tích ph c v l n h n 2000 ha) và 794 h th ng thu l i
v a (có di n tích ph c v 200÷2000ha) và r t nhi u các h th ng thu l i nh khác.

Trong đó, h th ng tr m b m g m trên 10.000 tr m b m l n v i các lo i
máy b m khác nhau, v i t ng công su t l p máy ph c v t

i là 250MW, ph c v

tiêu là 300MW. Có kho ng h n 5000 h ch a các lo i v i t ng dung tích tr n

c

trên 35,798 t m3, g m 26 h ch a ph c v phát đi n có dung tích tích tr là 27,12
P

P

t m3, 2460 h ch a thu l i có dung tích l n h n 200.000 m3 và hàng ngàn h
P

P

P

P

ch a nh v i t ng dung tích tr là 8,22 t m3. Ngoài ra, còn có g n 5000 c ng t
P

tiêu l n, 126.000 km kênh m
N

c ta có s l

ng, cùng v i hàng v n công trình trên kênh khác.

ng các công trình thu khá l n nh ng hi u qu ho t đ ng

c a công trình ch a cao, ch a đúng v i n ng l c thi t k , ch a t
t . Tr

i

P

c tình hình đó nhà n

ng x ng v i đ u

c đã ban hành m t s c ch chính sách đ nâng cao

hi u qu khai thác c a các h th ng công trình thu l i. V i quan đi m nâng cao
hi u qu khai thác công trình thu l i hi n có là bi n pháp hàng đ u, nh m phát huy
n ng l c ph c v c a các h th ng công trình thu l i trong vi c đáp ng yêu c u
n

c cho phát tri n kinh t xã h i, b o v môi tr

bi n đ i khí h u và n
thu l i ch a đ

ng và thích ng trong đi u ki n

c bi n dâng. Tuy nhiên, hi u qu ho t đ ng c a công trình

c đánh giá m t cách chính xác, đ t đó đ a ra các gi i pháp phù

h p v kinh t - xã h i, phù h p v i đ c thù c a các vùng mi n. Vì v y vi c đánh
giá hi u qu ho t đ ng c a h th ng công trình thu l i là m t khâu r t quan tr ng
trong quá trình th c hi n nâng cao hi u qu h th ng công trình thu l i.
Cho đ n nay,

Vi t nam ch a có m t h th ng ch tiêu đ y đ nào đánh giá

hi u qu ho t đ ng c a các công trình thu l i. Chính vì v y yêu c u đ t ra là ph i

Lu n v n th c s K thu t

Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c


2

l p m t h th ng ch tiêu đánh giá hi u qu ho t đ ng c a công trình thu l i. Trong
lu n v n này ch xin xét t i các h th ng t
2. M c đích c a

i b ng đ ng l c.

tài

Nghiên c u đ xu t h th ng ch tiêu đánh giá hi u qu ho t đ ng c a h
th ng công trình thu l i đ u m i là tr m b m. Sau đó s d ng h th ng ch tiêu
này đ đánh giá hi u qu ho t đ ng c a tr m b m Tr nh Xá.
3. Cách ti p c n và ph

ng pháp nghiên c u

- Ti p c n m c tiêu và chi n l
nguyên n

c phát tri n b n v ng các d án phát tri n tài

c

- ánh giá nhanh, đi u tra, kh o sát và ki m nghi m th c t
- Ph

ng pháp k th a

- Ph

ng pháp phân tích

- Ph

ng pháp tham kh o ý ki n chuyên gia

4. K t qu d ki n đ t đ
-

c

a ra c s khoa h c l p h th ng ch tiêu
xu t h th ng ch tiêu đánh giá hi u qu ho t đ ng c a h th ng công

trình thu l i đ u m i là tr m b m
- Áp d ng đánh giá hi u qu ho t đ ng c a tr m b m Tr nh Xá

Lu n v n th c s K thu t

Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c


3

CH

NG 1: T NG QUAN

1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN C U, ÁNH GIÁ HI U QU CTTL TRÊN TH GI I
1.1.1. Phát tri n h th ng thu l i trên th gi i
Theo đánh giá c a Liên hi p qu c, trong th k 20 dân s th gi i t ng lên 3
l n trong khi tài nguyên n

cđ

c khai thác t ng lên 7 l n. V i t c đ t ng dân s

nh hi n nay, dân s th gi i đ

c d báo là 8 t ng

2050. Nh v y, nhu c u v n

c s t ng 650% trong vòng 30 n m t i.

2025 s có trên 3,5 t ng

i trên hành tinh s ng trong đi u ki n khan hi m n

Áp l c dân s cao, nhu c u đ m b o l
l n. Ng

i n m 2020 và 10 t vào n m

i ta c ng d đoán r ng 80% l

ph m c a n n nông nghi p đ

ct

i.

ng th c cho con ng

c.

i ngày càng

ng th c đáp ng cho con ng
đáp ng nhu c u l

nn m

i là s n

ng th c, thu l i

đ

c coi nh là m t bi n pháp quan tr ng hàng đ u. Trong g n 5 th p k qua, t

n

cđ

c quan tâm đáng k , di n tích t

Trong vòng 50 n m di n tích t
tích t

i trên th gi i ngày càng đ

i đ t x p x 300 tri u ha.

C ng theo s li u c a FAO, 73% di n tích t

i trên th gi i là c a các n

đang phát tri n (trong đó có Vi t nam). Tuy nhiên, di n tích đ
chi m 21% đ t tr ng tr t c a các n

c

ng ph i ch u r t nhi u thiên tai liên quan đ n n

c

im in m

Châu á c ng là châu l c phát tri n t

th i k 2001 – 2005)

i l n nh t trên th gi i, chi m kho ng

50% di n tích t

i toàn th gi i. S phát tri n t

D

b ng 1-1.

Lu n v n th c s K thu t

i này m i ch

ng v n ch a có n

(gây ra t vong cho kho ng 62.000 ng

ng th hi n

ct

c

c này.

i trong vùng Châu Á- Thái Bình D

u ng an toàn và vùng này th

c m r ng.

i trên th gi i đã t ng h n 300%: N m 1950 di n

i đ t 96 tri u ha; đ n n m 2000 di n tích t

G n 700 tri u ng

i

i

các n

c Châu á Thái Bình

Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c


4

B ng 1.1: Phát tri n t
Tên các n

TT

I

Các n

1

Bangladesh

2

Bhutan

3

China

4

c

i

Châu Á Thái Bình D

1965

1970

1975

ng (

n v 1000 ha)

1980

1985

1990

c đang phát tri n:
572

1.058

1.335

1.639

2.073

2.933
34

38.250

40.478

42.665

45.388

44.461

47.837

Dem.Kampuchea

753

89

89

89

90

92

5

DPR.Korea

500

500

900

900

1.070

1.420

6

Fiji

1

1

1

1

7

India

8

26.510

30.420

33.590

39.350

43.150

43.050

Indonesia

4.150

4.280

4.855

5.418

7.059

7.600

9

Iran

4.900

5.200

5.913

4.968

5.740

5.750

10

Laos

15

17

42

115

119

122

11

Malaysia

245

255

307

370

334

342

12

Mongolia

23

35

42

77

13

Myanmar

14

Nepal

15

Pakistan

16

753

839

977

999

1.085

1.008

86

181

232

230

650

1.000

12.043

12.958

13.601

14.680

15.620

16.500

Philippines

958

1.150

1.098

1.300

1.430

1.560

17

Rep.Korea

702

993

1.061

1.150

1.220

1.355

18

Srilanka

341

465

480

525

583

520

19

Thailand

1.768

1.960

2.415

3.015

3.822

4.300

20

Vi t Nam

500

680

1.060

1.542

1.770

1.840

93.046

101.523

110.664

221.844

130.319

137.341

C ng
II

Các n

21

Australia

1.274

1.476

1.472

1.500

1.620

1.900

22

Japan

3.123

2.836

3.282

3.250

2.931

2.847

23

New Zealand

93

111

150

166

256

280

4.490

4.423

4.904

4.916

4.807

5.027

97.536

105.946

115.568

126.760

135.126

142.368

59.701

66.243

72.906

83.566

89.094

95.053

157.237

172.189

188.474

210.326

224.220

237.421

c phát tri n

C ng
Châu á Thái bình D
Các n

c khác

Toàn th gi i

Lu n v n th c s K thu t

ng

Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c


5

1.1.2. ánh giá hi u qu h th ng thu l i trên th gi i
Nhi u n m qua, đã có nhi u nghiên c u v h th ng thu l i ph c v s n
xu t nông nghi p, và k t qu cho bi t là hi u qu t

i

h u h t các h th ng thu

l i ch đ t kho ng 25-35%; h u h t các h th ng thu l i không đ
phí đ chi cho công tác qu n lý và duy tu b o d

c đ y đ kinh

ng công trình. Chính vì v y mà c

s h t ng c a các h th ng thu l i càng ngày càng b xu ng c p, và d n đ n hi u
qu t

i ngày càng gi m đi. Ngân hàng Th gi i, các ngân hàng phát tri n khác và

m ts n

c đã đ u t xây d ng nhi u h th ng thu l i l n. Xu t phát t hi n tr ng

ho t đ ng c a các h th ng, có nhi u ý ki n đ i l p nhau v vi c có nên đ u t thêm
cho các h th ng thu l i m i hay không. Ai c ng nh n th y s c n thi t ph i đ u
t nhi u h n cho h th ng thu l i, c đ u t xây d ng h th ng m i, c i t o ho c
hi n đ i hoá h th ng hi n có, nh ng nên đ u t nh th nào.

i v i h th ng thu

l i, n u ch đánh giá hi u qu h th ng b ng m t ch tiêu nh t ng s n l
ph m nông nghi p thu đ

c khi có t

i ho c không t

tiêu khác n a c ng không th đánh giá đ y đ đ
Chuyên gia v môi tr

ng s n

i, ho c th m chí m t vài ch

c công tác v n hành c a h th ng.

ng có th quan tâm đ n dòng ch y trên sông, kênh và ng n

ch n s suy gi m kh i l

ng và ch t l

ng n

c; Chuyên gia xã h i có th quan

tâm nhi u v v n đ xã h i; Chuyên gia kinh t có th ch quan tâm đ n hi u qu
đ u t , trong khi nhà nông h c có th t p trung vào n ng su t cây tr ng trên m i
hecta, v.v.
nh ngh a v hi u qu t
“Hi u qu t

i c a Vi n qu n lý n

i c a h th ng là m c đ đ t đ

đ i v i h th ng đó”. B t k m t h th ng t

c qu c t (IWMI) nh sau:

c c a nh ng m c tiêu ban đ u đ ra
i nào c ng c n ph i đ t đ

c các m c

tiêu đ ra đ i v i s n xu t nông nghi p. V c n b n, các h th ng t
t ng s n l

ng nông nghi p nh ng c ng ph i đ i m t v i nh ng v n đ nh th i

gian hoàn v n dài, phân ph i n
các v n đ v môi tr
Các n

i góp ph n

c không đ ng đ u, hi u qu s d ng n

c th p và

ng liên quan.

c đang phát tri n có t c đ phát tri n dân s cao, t c đ phát tri n đô

th và thu nh p c ng t ng nhanh là áp l c đ i v i vi c cung c p n
ph i ti p t c t ng n ng su t và s n l
Lu n v n th c s K thu t

ng l

ng th c. Vì v y, các n

c, và c n thi t
c đang phát

Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c


6

tri n c n ph i tìm cách phát tri n l
tr

ng th c v i yêu c u s d ng l

ng n

c nh

c ho c ít h n. Có ba nguyên t c c b n đ th c hi n, đó là:
1. Nâng cao hi u qu s d ng n

c;

2. Gi m m c đ suy gi m ch t l

ng n

c;

3. Gi m úng ng p, sình l y gây m n hoá.
Ba yêu c u trên đòi h i công tác qu n lý n
đòi h i ph i c i thi n ch t l
M t h th ng t

ng và đ tin c y c a d ch v phân ph i n

i dù là l n hay nh thì vi c đánh giá hi u qu t

thi t đ đánh giá xem h th ng có đ t đ
ánh giá hi u qu t
th ng t i ng
th ng.

c m t ru ng ph i đ

c c i thi n,
c.
i là r t c n

c các m c tiêu ban đ u đ ra hay không.

i giúp cung c p nh ng thông tin c n thi t v v n hành h

i qu n lý và ng

ánh giá hi u qu t

ih

ng l i, góp ph n nâng cao hi u qu qu n lý h

i c ng là c s quan tr ng đ quy t đ nh ph

đ u t nâng cao hi u qu công trình. Ngoài ra đánh giá hi u qu t
vi c so sánh hi u qu t

ng án

i còn giúp cho

i c a các h th ng v i nhau xem h th ng nào có hi u qu

ho t đ ng t t h n.
1.2. CÁC H TH NG CH TIÊU HI N CÓ TRÊN TH GI I
1.2.1. Qui trình đánh giá nhanh (RAP)
1.2.1.1. Gi i thi u RAP
RAP do FAO và Trung tâm đào t o và Nghiên c u v T

i (ITRC)

ih c

Bách Khoa Bang California xây d ng đ giúp các nhà qu n lý b t đ u giai đo n
hi n đ i hóa tr

c tiên v i nh ng ng

i lãnh đ o nhóm s d ng n

c.

RAP là m t b qui trình có h th ng đ ch n đoán nh ng h n ch và m c đ
ho t đ ng và d ch v trong m t h th ng t

i. RAP cung c p cho nh ng cán b có

đ n ng l c m t b c tranh rõ ràng v nh ng ch c n c i thi n và h tr
trong các b
này có th đ

u tiên

c c i thi n. H n n a, RAP c ng đ a ra các ch s ban đ u, các ch s
c s d ng nh các tiêu chu n đ so sánh nh ng c i thi n trong quá

trình ho t đ ng sau khi th c hi n k ho ch hi n đ i hóa.
RAP nguyên b n do (ITRC) xây d ng vào nh ng n m gi a th p k 90 trong
m t ch

ng trình nghiên c u do World Bank tài tr v đánh giá tác đ ng đ n ho t

đ ng gi i thi u, ki m soát hi n đ i và th c hành qu n lý trong t
Lu n v n th c s K thu t

i (FAO,1999). T

Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c


7

khi gi i thi u, RAP đã đ

c FAO, World Bank và các chuyên gia t

thành công đ đánh giá các d án

Châu Á, Châu M La Tinh và B c Phi.

N m 1999 v i s tham gia c a FAO/IPTRID (Ch
ngh và Nghiên c u v T
ki m soát n

i khác s d ng

ng trình Qu c t v Công

i và Tiêu) /World Bank báo cáo Th c hành qu n lý và

c hi n đ i trong t

i – tác đ ng đ i v i ho t đ ng (FAO, 1999)

(Modern water control and management practices in irrigation– impact on
performance (FAO, 1999)) đã đ

c xu t b n. Báo cáo đ a ra nh ng gi i thích v

RAP và c ng đ a ra các k t qu c a RAP trong 16 d án t
Các ch s ho t đ ng chính t RAP giúp có đ

i qu c t .

c nh n th c và th c tr ng, do

đó t o đi u ki n đ a ra các quy t đ nh liên quan đ n:
+ Ti m n ng b o t n n

c trong m t d án;

+ Các đi m y u chính trong ho t đ ng d án, qu n lý d án, tài nguyên và
ph n c ng;
+ Các ho t đ ng hi n đ i hóa c th có th đ a ra đ c i thi n ho t đ ng d án.
RAP th c hành s d ng trên b ng máy tính (Excel) v i 12 b ng tính bên
trong. Ng

i đi u tra s nh p s li u thu th p đ

c vào các b ng này.

1.2.1.2. Các ch s bên ngoài
Các ch s bên ngoài đ i v i các d án t

i là t s ho c ph n tr m. Các ch

s bên ngoài so sánh đ u vào và đ u ra c a m t h th ng t
đ ng t ng th c a h th ng. Các ch s này bi u th hi u qu
ví d hi u qu s d ng n

i nh m mô t ho t
các d ng khác nhau,

c, n ng su t cây tr ng và kinh phí. Các ch s bên ngoài

không đ a ra m t chi ti t nào v các quá trình bên trong d n đ n nh ng s n ph m
này và cái gì c n th c hi n đ c i thi n ho t đ ng. Tuy nhiên, chúng có th đ
d ng đ so sánh ho t đ ng c a các d án t
khi các ch s này đ

cs

i khác nhau c qu c gia và qu c t . Sau

c tính toán thì chúng có th đ

c s d ng nh m t tiêu chu n

đ đánh giá các tác đ ng c a hi n đ i hóa đ n c i thi n ho t đ ng t ng th . Các ch

s bên ngoài nh sau:
1) Hi u qu hi n t i
U

+ Hi u qu chuy n n

c c a kênh (cho là m t n

c do ng m, tràn và dòng

ch y ra cu i kênh)
Lu n v n th c s K thu t

Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c


8

+ Hi u qu t

i m t ru ng

2) Di n tích
U

+ Di n tích canh tác đ

ct

+ Di n tích cây tr ng đ

i

ct

i (bao g m các v cây tr ng)

+ H s s d ng đ t
3) Ngu n n

c bên ngoài ch y vào vùng t

U

+N

i

c m t ch y t bên ngoài vào h th ng (T ng l

+ T ng l

ng t i đ u kênh chính)

ng m a toàn ph n trong khu v c h th ng (l

ng m a trên di n

tích t nhiên)
+L

ng m a hi u qu t i các ru ng đ

+L

ng n

ng n

ng n

4. Ngu n n

ng m a toàn ph n và

i, nh ng không bao g m l

c t bên ngoài t

ng r a m n)

i trong h th ng

c c p t bên ngoài - bao g m l

c ng m khai thác đ t

+ T ng l

i (không bao g m l

c ng m hàng n m khai thác đ t

+ T ng ngu n n
l

ct

ng h i qui

i cho vùng h th ng

c "bên trong"

U

+ N c m t h i qui do nông dân ho c Cty KTCTTL khai thác trong vùng h th ng

l

+ T ng l

ng n

c ng m do nông dân khai thác trong vùng h th ng

+ T ng l

ng n

c ng m do Cty khai thác và s d ng trong vùng h th ng

+ T ng l

ng n

ct

+ T ng l

ng n

c ng m khai thác đ t

+ T ng l

ng n

c ng m do Cty khai thác và s d ng cho vùng t

ng n

5. N

c tính t ng l
ct

+ Ngu n n

ng n

i

c m t bên trong + n

i phân ph i đ n ng
c s n có đ

+ Phân ph i l
qu t

i
i, lo i tr

c ng m do nông dân khai thác (tránh tính hai l n)

+
U

i hàng n m do Cty khai thác đ ph c v t

ng n

c ng m

i s d ng

c cho là có chung hi u qu chuy n t i

ct

i t bên ngoài đ n ng

i s d ng - s d ng hi u

i hi n t i.
+ T t c ngu n n

qui + t t c gi ng b m n

ct

i s d ng (n

cm th i

c, v i hi u qu chuy n t i nh đã nêu, s d ng 100% cho

nông dân b m và phân ph i n
Lu n v n th c s K thu t

i khác cung câp cho ng
c m t)

Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c

9

+ T ng l
ngoài, ngu n n

ng n

ct

i phân ph i cho ng

c bên trong và ngu n n

+ T ng l

ng n

ct

i s d ng (ngu n n

c m t t bên

c b m t gi ng), đã tr đi h s v n chuy n

i (bên trong + bên ngoài) - cho cho giá tr trung gian

+ Hi u qu s d ng n

c trên toàn b h th ng

6. Nhu c u th c c a n

ct

U

+ ET c a cây tr ng đ

i m t ru ng

ct

cc nt

i trong h th ng (l

ng b c thoát h i cây tr ng)

+L

ng n

i (ET - m a hi u qu )

+N

ct

i c n đ ki m soát đ m n (giá tr th c)

+N

ct

i c n cho các ho t đ ng đ c bi t

+ T ng các nhu c u n

ct

i th c (ET – m a hi u qu + ki m soát đ m n

+ các ho t đ ng đ c bi t)
7. Các giá tr khác
U

+ T ng l u l
+L ul

ng dòng ch y t i đ u kênh chính

ng l n nh t t i đ u kênh chính trong n m nay

+ Nhu c u t

i th c t cao nh t

m t ru ng, bao g m c nhu c u đ c bi t

+ Nhu c u t

i l n nh t, bao g m t t c các t n th t

8. Các ch tiêu ngo i lai hàng n m ho c m t l n cho toàn h th ng
U

+L ul

ng t

+T s c pn

i m t l n nh t vào kênh c a n m nay - lit/giây-ha
ct

ng đ i c a ph n di n tích đ

t

i = (t ng ngu n n

n

c r a m n - m a hi u qu ))
+ Hi u qu t

m n]/[t ng l

ng n

i/t ng di n tích khu

c c p t bên ngoài/(ET đ ng ru ng trong mùa gieo tr ng +
i hàng n m cho toàn khu t

r a m n - m a hi u qu )/l
+ Hi u qu t

ct

ng n

cm tđ t

i = [100 x (ET cây tr ng+ n

i+l

ng n

c ng m đ t

i m t ru ng = [Etcây tr ng - m a hi u qu + n
c phân ph i cho ng

+ N ng l c chuy n t i t

c

i)]
c r a

i s d ng] x 100

ng đ i c a kênh = (Nhu c u t

i th c l n nh t

trong tháng)/(n ng l c kênh chính)
+L ul

ng th c t t

ng đ i c a kênh = (Nhu c u n

c th c l n nh t trong

tháng)/(t c đ dòng ch y l n nh t c a kênh chính)
+ T ng s n l
Lu n v n th c s K thu t

ng nông nghi p hàng n m
Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c


10

+ T ng giá tr s n l

ng nông nghi p hàng n m

1.2.1.3. Các ch s bên trong
Các ch s bên trong đánh giá đ nh l
vào[tài nguyên đ
c a m t d án t

ng các quá trình bên trong (đ u

c s d ng] và đ u ra [d ch v t i nh ng ng

i s d ng

i. Các ch s bên trong liên quan đ n các qui trình v n hành, qu n

lý và thi t l p th ch , ph n c ng c a h th ng, d ch v phân ph i n
ch s này c n thi t đ hi u th u đáo v các quá trình nh h
ph i n

c, v.v... Các

ng đ n d ch v phân

c và ho t đ ng t ng th c a h th ng. Nh v y, các ch s này cung c p

nh ng v n đ n i t i có th ho c s đ
n

h l u]

c th c hi n đ c i thi n d ch v phân ph i

c và ho t đ ng t ng th (các ch s bên ngoài)
D ch v và mô hình v n hành
U

1) D ch v phân ph i n

c th c t t i t ng đ n v dùng n

c (ví d : ru ng

ho c trang tr i)
2) K ho ch trong d ch v phân ph i n

c t i đ n vi s d ng n

c (ru ng

ho c trang tr i)
3) D ch v phân ph i n

c th c t t i các kênh m t ru ng trong h th ng do

nhân viên thu c công ty v n hành
4) K ho ch phân ph i n

c t i đ u kênh m t ru ng do nhân viên công ty

v n hành
5) D ch v phân ph i n
6) K ho ch phân ph i n

c th c t t kênh chính t i kênh c p 2
c t kênh chính t i đ u các kênh c p 2

7) Mô hình đi u hành h th ng kênh thu c các nhân viên công ty
Kênh chính
U

8)

ánh giá v công trình c a các công trình đi u ti t (Kênh chính)

9)

ánh giá v các c ng l y n

c t kênh chính

10) Các h ch a cung c p ho c đi u ti t trên kênh chính
11) Ch s đánh giá thông tin liên l c trên kênh chính
12) ánh giá tình hình b o d

ng chung cho kênh chính

13) Ch tiêu đánh giá v n hành kênh chính
Kênh c p 2

U

Lu n v n th c s K thu t

Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c


11

14)

ánh giá ch tiêu công trình c a các c ng đi u ti t (Kênh c p hai)

15) ánh giá ch tiêu công trình l y n

c, d n n

c trên kênh c p 2 (ch y u

c ng đ u kênh c p 3)
16) Ch tiêu các h , đ m đi u ti t trên các kênh c p hai
17) Ch tiêu đánh giá thông tin liên l c trên các kênh c p hai
18) Ch tiêu đánh giá các đi u ki n chung cho kênh c p hai
19) Ch tiêu đánh giá v n hành kênh c p hai
Kênh c p 3
U

20) Ch tiêu đánh giá v các công trình đi u ti t (Kênh c p ba)

21) ánh giá ch tiêu công trình l y n

c, d n n

c trên kênh c p 3 (ch y u

c ng đ u kênh c p 4, m t ru ng)
22) Ch tiêu các h , đ m đi u ti t trên các kênh c p 3
23) Ch tiêu đánh giá thông tin liên l c trên các kênh c p 3
24) Ch tiêu đánh giá các đi u ki n chung cho kênh c p 3
25) Ch tiêu đánh giá v n hành kênh c p 3
Ngân sách, nhân viên, WUAs
U

26) Ch tiêu đánh giá ngân sách WUAs
27) Ch tiêu đánh giá ch t l

ng nhân viên

28) HTX/H i ng

c(WUA)

i dùng n

29)

ánh giá m c đ di chuy n và qui mô v n hành c a m t nhân viên

30)

ánh giá m c đ s d ng máy tính đ tính ti n và qu n lý l u tr

31) ng d ng máy tính đ tính toán đi u hành kênh m
Các ch tiêu ch a đ
U

c tính toán

các ph n trên

32) Kh n ng c a d ch v phân ph i n
ru ng, đ h tr các bi n pháp t

ng

c hi n t i t i t ng đ n v th a

i đ ng l c

33) Nh ng thay đ i c n thi t đ h tr các bi n pháp t

i đ ng l c

34) S ph c t p trong vi c nh n và ph n h i các thông tin. Vi c này không
c n t đ ng.
Các ch tiêu đ c bi t
U

35) M t đ c a x

Lu n v n th c s K thu t

Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c


12

36) C a x /Ng

i v n hành

37) Tính thi u k ho ch trong vi c đi u hành trên kênh chính
38) Tính thi u k ho ch trong vi c đ u hành các kênh c p 2
39) Tính thi u k ho ch trong đi u hành c p kênh n i đ ng
1.2.1.4. Nh n xét qui trình đánh giá nhanh (RAP)
Khi th c hi n h p lý v i nh ng ng

i có trình đ , RAP có th cung c p

nhanh và có giá tr bên trong v nhi u khía c nh c a thi t k và v n hành d án
t

i. H n n a, c u trúc c a nó cung c p m t đánh giá d án có h th ng mà có th

làm cho ng

i đánh giá đ a ra các ki n ngh th c t đ c i thi n.

Kinh nghi m ch ra r ng RAP không phù h p đ thu th p các s li u v kinh
t . Các s li u nh t ng kinh phí c a m t d án, trên đ n v thu nh p, và qui mô các
đ n v qu n lý trang tr i thông th

ng không có s n trong h u h t các d án đ

c

FAO (1999) mô t .
M t y u t c n thi t đ áp d ng thành công RAP là s đào t o h p lý c a
nh ng ng

i đánh giá. Ngay c khi RAP có tài li u rõ ràng c ng c n đào t o đ y đ

cho các chuyên gia qu n lý tài nguyên n

c có kinh nghi m. Các ch

ng trình RAP

thành công yêu c u:
+ Nh ng ng

i đánh giá c n đ

c đào t o tr

cv t

i;

+ ào t o c th v các k thu t RAP;
+ Theo sát s h tr và rút kinh nghi m khi ng

i đánh giá b t đ u đi th c đ a.

M t RAP s thành công n u k t h p các b ng so n th o trên máy tính đ
chuy n t i các d án t
ph i hi u đ

i c a đ a ph

ng đ đi n thông tin vào. Ng

c

i đánh giá

c tính logic đ ng sau t t c các câu h i, và h ph i h c cách ti p t c

làm rõ khi thu th p các d li u. V lý t
m t b n RAP v m t d án t

ng, n u 2 ng

i có trình đ hoàn thành

i đ n l , thì các ch s do c 2 ng

i tính toán s r t

gi ng nhau.
1.2.2. T i các n

c khác

1.2.2.1. H i th o vùng Châu Á Thái Bình D

ng

Tháng 5 n m 1994 h i th o vùng Châu á Thái Bình D
hi u qu t

ng v “ ánh giá

i trong phát tri n nông nghi p b n v ng” t i B ngkok các chuyên gia

Lu n v n th c s K thu t

Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c


13

đã nh t trí v các thông s đánh giá hi u qu t

i, tuy r ng m i n

đánh giá khác nhau tu theo đi u ki n c a h th ng t
Các th ng s đ đánh giá hi u qu t
1) H th ng phân ph i n

iđ

c có m c tiêu

i khác nhau.

c chia thành nhóm nh sau:

c (bao g m công trình trên kênh):

+ Hi u qu v n chuy n n
+ Hi u qu phân ph i n

c

các c p kênh

c

+ B i l ng và c rác
2) Hi u qu t

i m t ru ng:

+ H s quay vòng đ t
+ Hi u ích t

i

+ Hi u qu s d ng n
3) Hi u qu môi tr

c

ng trong h th ng t

i

+ M c đ nhi m m n, ki m hoá
+ Ch t l

ng n

c m t, n

c ng m

+ Ng p úng
+ C d i trong kênh có n

c đ ng

4) Hi u qu xã h i:
+ Lao đ ng
+ S h u ru ng đ t
+ Gi i trong ho t đ ng t

i

+ S tho mãn c a nông dân
5) Hi u qu v s d ng đa m c tiêu
6) Hi u qu v kinh t
M t s ch tiêu và thông s hi u qu t

i còn ch a rõ ràng trong vi c đo đ c

ho c tính toán. Quy trình t ch c đánh giá, xác đ nh v trí đo đ c, th i gian đo...
c ng ch a đ

c c th hoá trong các tài li u có liên quan.

ch vi c áp d ng đánh giá hi u qu c a h th ng t

ây chính là y u t h n

i.

1.2.2.2. Pakistan và Srilanka
N m 1993, IWMI đã có nghiên c u liên quan đ n đánh giá hi u qu h th ng phân
ph i n

c c a d án t

Lu n v n th c s K thu t

i Pakistan và Srilanka.

Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c


14

Các ch tiêu đánh giá hi u qu t

iđ

c các chuyên gia c a IWMI và Sri

Lanka s d ng là:
+ Ch tiêu l

ng n

c dùng trên 1 đ n v di n tích đ t canh tác;

+ N ng su t cây tr ng;
+ Thu nh p trên 1 ha đ t canh tác;
+S nl

ng trên 1 m3 n
P

ct

P

i

+ S công b ng trong phân ph i n
1.2.2.3. n

đ u và cu i ngu n n

c

:

N m 1989 n
hành h th ng t
gia n

c

đã cho ra đ i 2 n ph m “Tiêu chu n đo đ c qu n lý v n

i” và Giám sát đánh giá h th ng t

i”. Ti p sau đó các chuyên

và IWMI đã ti n hành đánh giá h th ng t

i Sirsa có s tr giúp c a

công ngh vi n thám và các mô hình thu l c; đánh giá h th ng t

i Bhakra v i

s tr giúp c a công ngh vi n thám và h th ng thông tin đ a lý (GIS).
nâng cao hi u qu t
vi c phân ph i n

c cho ng

i nói chung và c th là đ m b o đ tin c y trong
i s d ng, nhi u h th ng t

i

n

, c h th ng

đang ho t đ ng và h th ng m i xây d ng đã ti n hành nâng cao qu n lý n
cách quan tr c và đi u hành các công trình và các thông s t xa.

c b ng

h u h t các h

th ng đ u ch n m t đo n kênh đang ho t đ ng làm d án m u đ nghiên c u và
phân tích l i ích do c i thi n h th ng qu n lý n

c và sau đó s m r ng cho vùng

r ng h n.

1.2.2.4. Trung Qu c
Trung Qu c là qu c gia có dân s l n nh t trên th gi i, nông nghi p là
ngành m i nh n trong phát tri n kinh t và đ m b o an ninh l
s nl

ng l

ng th c, 80% s n l

tích nông nghi p đ

ct

đánh giá hi u qu t

ng bông, 90% s n l

ng th c. 70% t ng

ng rau đ

c t o ra t di n

i. Hi n nay c ng ch a có đ

c m t h th ng các ch tiêu

i tiêu chu n. Tuy nhiên th y đ

c t m quan tr ng ph i đánh

giá hi n tr ng ho t đ ng c a các h th ng thu l i, trong các n m 1993-1994 Trung
Qu c đã ti n hành đánh giá 195 h th ng t

i l n v i 3 m c đánh giá:

+ M c 1: ánh giá k t c u công trình ho c kênh m

ng

+ M c 2: ánh giá toàn b h th ng
Lu n v n th c s K thu t

Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c


15

+ M c 3: ánh giá c i t o nâng c p h th ng
K t qu đánh giá cho th y 70% công trình đ u m i b xu ng c p ho c
trong tình tr ng nguy hi m, 16% m t kh n ng làm vi c, 10% b b hoang ch có
4% ho t đ ng bình th

ng.

i v i kênh m

ng 60% chuy n n

c t t, 21% xu ng

c p nghi m tr ng, 9% m t kh n ng làm vi c, 10% b b hoang.

i v i các tr m

b m 36% m t kh n ng làm vi c, 32% xu ng c p ho c trong tình tr ng nguy hi m.
1.2.2.5. Malaysia
V i m c tiêu s n xu t l
trong n
t

ng th c đáp ng t i thi u 65% nhu c u l

c, chính ph Malaysia đã th y đ

ng th c

c t m quan tr ng ph i đánh giá hi u qu

i c a h th ng và tìm các bi n pháp nâng cao hi u qu ho t đ ng khai thác c a

các h th ng này. T nh ng n m 1990 đã b t đ u đánh giá
v i n i dung chính là đánh giá hi u qu s d ng n
ch tiêu đã đ
d ng n

c s d ng nh : t l c p n

ct

c. Trong quá trình đánh giá các
ng đ i, hi u qu t

c, h s quay vòng đ t… IWMI đã có nghiên c u

th y ch s hi u qu dùng n

8 vùng tr ng đi m lúa
i, ch tiêu s

Kerian n m 1991 cho

c t 0.035 đ n 0.271 kg/m3, trung bình 0.12kg/m3,

trong khi đó theo tài li u c a FAO v i h th ng t

i cho lúa vi c s d ng n

c có

hi u qu ch s này n m trong kho ng t 0.7-1.1kg/m3.
1.2.2.6. B ng đánh giá m c đ quan tr ng c a các thông s đánh giá hi u qu h
th ng thu nông

m ts n

c trong khu v c

Theo tài li u c a FAO – 1994
V i x: quan tr ng; xx: r t quan tr ng

Lu n v n th c s K thu t

Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c


16

B ng 1.2 B ng đánh giá m c đ quan tr ng c a các thông s đánh giá hi u qu h th ng thu nông m t s n
TT

Thông s

1

S thích h p c a h th ng t i
- Tính công b ng
- Hi u su t
- M c đ tin c y
Hi u qu các công trình
Hi u qu s d ng m t ru ng
- Hi u ích t i
- H s quay vòng đ t
- S n ph m
Môi tr ng
- úng

- Thoái hoá đ t
- N c ng m
- Tiêu n c
-C d i
- S c kho c ng đ ng
Xã h i
-S h uđ t
- S di chuy n ch
c a nông dân
- S tho mãn c a nông dân
- H i dùng n c
S d ng t ng h p ngu n n c
- Thu s n
- N c trong thành ph
-V nt i
Kinh t :
- T túc tài chính
- T s B/C

2
3

4

5

6

7

Lu n v n th c s K thu t

Thái
Lan

Vi t
Nam

xx
xx
xx
x
xx
xx
xx
xx
xx

x
x
xx
xx
xx
x
x
x
x

x
xx

xx
x
x
xx
xx
xx
x
xx
xx
x
x
xx
x
xx
xx
xx

xx
x
xx
xx
xx
x
xx
xx
xx
x
x
xx
xx

Lào

Phili
pin

xx
xx
xx
xx
x
xx
xx
xx
xx
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
xx
x
x
x

x
xx
xx
xx

xx
xx
x
x
xx
xx
x
xx
x
x
x
x
x
xx
x
x
xx
xx
x
xx
xx
xx
xx
x
x

xx
xx
xx

Trung
Qu c

Indo
nesia

xx
x
xx

xx
xx
xx
xx

xx

Mala
ysia

xx
x
x

x

xx
xx
xx

xx
xx
x
xx
x
xx

x
x
x
xx
x
xx

x

x

xx
x
xx
xx

x
x

x
xx
x
xx

xx

xx
x

xx
xx
xx

Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

n

xx
x
xx
xx
xx
xx
xx
xx
xx
x
x
xx

x
x
x
x
xx
x
xx
x
xx
x
c

Myan
mar

Ne
pal

x
x

x
xx
x

Paki
stan

x
x

x
xx
x

x

x

x
x
x

xx
x
x
x

xx
xx
xx
xx
x
xx
xx
xx
x
xx
xx
xx

xx
xx
x
x

x
x

xx
x
xx
xx

xx
xx
X
xx

x

xx
x
x
xx
xx
xx

x

xx

xx
x

Hàn
Qu c

x
xx
x
xx
x
x
xx
x
xx
xx
x
xx
xx
xx
xx
x
xx
xx
xx
xx
x
x
xx

xx
xx

c trong khu v c
Bang
lades

xx
xx
xx
xx
xx
xx
xx
xx
xx
xx
x
x
xx
xx
xx
x

Bhut
an

Sri
lanka

x
x
x

xx
xx
xx
xx
x
x
x
x
x
xx
xx
x
xx
xx
xx
x

xx
x
x
x

x
x
xx
xx

x
xx
xx
x

x
x
x

x
x

xx
xx

xx
x

xx
x
x
xx
x
x
x

x

x

x
xx
x


17

1.3. TÌNH HÌNH NGHIÊN C U, ÁNH GIÁ HI U QU CTTL VI T NAM
1.3.1. Tình hình phát tri n thu l i

Vi t Nam

1.3.1.1. Hi n tr ng đ u t xây d ng thu l i
ã xây d ng 75 h th ng th y l i l n, 1967 h ch a dung tích trên 0.2 tri u
m3, h n 5.000 c ng t

i, tiêu l n, trên 10.000 tr m b m l n và v a có t ng công

su t b m 24,8x106m3/h, hàng v n công trình th y l i v a và nh .
P

P

P

P

ã xây d ng 5.700 km đê sông, 3.000 km đê bi n, 23.000 km b bao và
hàng ngàn c ng d

i đê, hàng tr m km kè và nhi u h ch a l n tham gia ch ng l

cho h du, các h ch a l n thu c h th ng sông H ng có kh n ng c t l 7 t m3,
nâng m c ch ng l cho h th ng đê v i con l 500 n m xu t hi n m t l n. T ng
n ng l c c a các h th ng đã b o đ m t

i tr c ti p 3,45 tri u ha, t o ngu n cho

1,13 tri u ha, tiêu 1,4 tri u ha, ng n m n 0,87 tri u ha và c i t o chua phèn 1,6 tri u
ha; c p và t o ngu n c p n
d ch v ...; C p n

c 5-6 t m3/n m cho sinh ho t, công nghi p, du l ch,
P

P

c sinh ho t nông thôn đ t 70-75% t ng s dân.

1.3.1.2. Nh ng t n t i chính
a. Thu l i ch a đáp ng k p yêu c u phát tri n c a các đô th l n: 5 t nh,
thành ph l n đang b ng p l t n ng do ng p tri u (TP H Chí Minh, C n Th , Cà
Mau, H i Phòng và V nh Long). Thành ph Hu và các đô th khu v c Trung B ,
ng p úng do l . Thành ph Hà N i và các đô th vùng đ ng b ng sông H ng ng p
úng n ng do m a.
b. Các công trình phòng ch ng và gi m nh thiên tai, m c dù c ng đã đ u t
xây d ng nhi u h ch a th

ng ngu n k t h p h th ng đê d

nay h th ng đê bi n, đê sông và các c ng d

i h du nh ng hi n

i đê v n còn nhi u b t c p, ph n l n

đê ch a đ m t c t thi t k , ch ch ng l đ u v và cu i v , chính v (mi n Trung),
các c ng d

i đê h h ng và hoành tri t nhi u.

Hi n t
ch a đ

ng b i l p, xói l các c a sông mi n Trung còn di n ra nhi u và

c kh c ph c đ
c. N

c.

c th i không đ

nhi m ngu n n

c x lý ho c x lý không tri t đ đ vào kênh gây ô

c trong h th ng th y l i: B c u ng, Sông Nhu ...

Lu n v n th c s K thu t

Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c


18

d. Quá trình đô th hoá, công nghi p hoá và nuôi tr ng th y s n làm thay đ i
di n tích và c c u s d ng đ t t o ra nh ng yêu c u m i đ i v i công tác thu l i.
Nhu c u c p n

c sinh ho t

nông thôn, thành th , nhu c u tiêu thoát t i nhi u khu

v c t ng lên nhanh chóng.
e. Mâu thu n quy n l i, thi u s ph i k t h p gi a các ngành, đ a ph

ng

nên công trình ch a phát huy hi u qu ph c v đa m c tiêu. Nhi u công trình h
ch a l n trên dòng chính có hi u qu cao v ch ng l , phát đi n, c p n

c đã đ

c

nghiên c u, đ xu t trong các quy ho ch th y l i nh ng sau này do yêu c u c p
bách v n ng l

ng nên nhi m v c a công trình t p trung ch y u vào phát đi n

mà b qua dung tích phòng l cho h du (chi phí đ u t xây d ng công trình, gi i
phóng m t b ng, tái đ nh c

r t l n).

f. M t s h th ng thu l i có hi u qu th p do v n đ u t h n ch nên xây
d ng thi u hoàn ch nh, đ ng b . Nhi u công trình ch a đ

c tu b , s a ch a k p th i

nên b xu ng c p, thi u an toàn.
g. Vi c th c thi Pháp l nh khai thác và b o v công trình th y l i, Lu t

ê

đi u và Pháp l nh phòng, ch ng l t, bão còn xem nh .
h. T ch c qu n lý khai thác công trình th y l i ch a t

ng x ng v i c s

h t ng hi n có, nh t là các t nh khu v c đ ng b ng sông C u Long.
i. Ngu n nhân l c còn h n ch v trình đ , phân b không h p lý, thi u h t
nghiêm tr ng k s th y l i

đ a ph

ng, vùng sâu, vùng xa. Theo s li u đi u tra

m u trên ph m vi 5 t nh thành toàn qu c:
l iđ

Hà N i và TP H Chí Minh t p trung trên 70% l c l

c đào t o, trong khi đó

ng lao đ ng thu

các t nh vùng núi phía B c, Tây nguyên và duyên

h i mi n Trung chi m t l r t nh (nh t là

các huy n và xã), có huy n không có

k s thu l i ph trách công tác thu l i.
- Theo s li u th ng kê, trình đ k s thu l i/1 v n dân
thành ph H Chí Minh 0,89, Hà Giang 0,56, Qu ng Bình 0,09 và

Lu n v n th c s K thu t

Hà N i là 1,64,
k L k là 0,21.

Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c

19

1.3.2. Bi n đ i khí h u và thách th c đ i v i ngành thu l i n

c ta

1.3.2.1. Bi n đ i khí h u
Trong 10 n m qua, các y u t khí h u Vi t Nam có nhi u bi n đ i: S tr n
bão hàng n m vào ven bi n n

c ta t ng 0,4 tr n.

Theo k ch b n c a B Tài Nguyên và Môi tr

ng:

n n m 2010 nhi t đ

trung bình n m t ng kho ng 2,3oC (so v i trung bình th i k 1980-1999). Tính
P

chung cho c n

c, l

P

ng m a n m t ng kho ng 5% (so v i th i k 1980-1999).

Theo đánh giá c a ADB, đ n n m 2070, dòng ch y vào tháng cao đi m c a

sông Mekong d báo t ng 41%

đ u ngu n và 19%

các tháng mùa khô, dòng ch y gi m kho ng 24%
ng B ng. Dòng ch y mùa ki t

th

vùng đ ng b ng. Còn vào
ng ngu n và 29%

l u v c sông H ng gi m 19%; m c n

vùng
c l có

th đ t cao trình +13,24 x p x cao trình đ nh đê hi n nay +13,40 (Báo cáo Vi n
Quy ho ch Thu l i).

i u đó có ngh a là kh n ng l trong mùa m a và c n ki t

trong mùa khô đ u tr nên kh c nghi t h n.
Do ch đ m a thay đ i cùng v i qúa trình đô th hoá và công nghi p hoá
d n đ n nhu c u tiêu n
đ

c yêu c u tiêu, yêu c u c p n

ngu n n

n

c gia t ng đ t bi n, nhi u h th ng thu l i không đáp ng
c. Cùng v i tác đ ng c a bi n đ i khí h u,

c s ch s tr nên khan hi m, có kho ng 8,4 tri u ng

i Vi t Nam thi u

c ng t vào n m 2050.
N um cn

c bi n dâng 0,75-1,0m, ngoài 5 thành ph l n nh đã nói

trên

s b ng p úng do tri u thì h u h t các thành ph ven bi n khác s b ng p tri u, đ c
bi t là các p, xã

BSCL. V mùa l , vào nh ng n m l l n kho ng 90% di n

tích c a BSCL s b ng p l v i th i gian kho ng 4-5 tháng.
Hai khu v c đ

c đánh giá có nguy c ng p tri u gây m n n ng nh t là B n

Tre và Cà Mau. Theo d báo c a ADB, di n tích ng p tri u th
trên m c 20% và kho ng 20 tri u ng

i b nh h

ng xuyên có th

ng đ n n i . C ng do n

dâng, ch đ dòng ch y sông su i s thay đ i theo h

c bi n

ng b t l i, các công trình

thu l i s ho t đ ng trong đi u ki n khác v i thi t k , làm cho n ng l c ph c v c a
công trình gi m.

Lu n v n th c s K thu t

Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c


20

N

c bi n dâng làm m n xâm nh p sâu vào n i đ a, các c ng h l u ven

sông s không có kh n ng l y n

c ng t vào đ ng ru ng (xem Hình 1); vào mùa

khô s có kho ng trên 70% di n tích

BSCL s b xâm nh p m n v i n ng đ l n

h n 4g/l.
M cn

c bi n dâng làm h th ng đê bi n hi n t i có nguy c tràn và v đê

ngay c khi không có các tr n bão l n. Ngoài ra, do m c n

c bi n dâng cao làm

ch đ dòng ch y ven b thay đ i gây xói l b .
Vùng đ ng b ng sông H ng hi n có kho ng 55 h th ng th y nông, th y l i
v a đ mb ot

i cho 765.000 ha (trong đó, t

i lúa mùa kho ng 580.000 ha, màu

và cây công nghi p dài ngày 7.000 ha), di n tích đ
nhiên, các công trình tiêu n
tiêu t ch y; khi m c n

c tiêu kho ng 510.000 ha. Tuy

c vùng ven bi n hi n nay h u h t đ u là các h th ng

c bi n dâng lên, vi c tiêu t ch y s h t s c khó kh n,

di n tích và th i gian ng p úng t ng lên t i nhi u khu v c.
Vùng mi n trung kho ng 5.500 ha s b ng p, th i gian ng p l s dài h n, l
đén s kh c li t h n và dòng ch y ki t s suy gi m đáng k .
i v i h th ng đê sông, đê bao và b bao, m c n
cho kh n ng tiêu thoát n

c bi n dâng cao làm

c ra bi n gi m, kéo theo m c n

c các con sông dâng

lên, k t h p v i s gia t ng dòng ch y l t th

ng ngu n s làm cho đ nh l t ng

thêm, uy hi p s an toàn c a các tuy n đê sông

các t nh phía B c, đê bao và b

bao

các t nh phía Nam.

1.3.2.2. Nhu c u n
Nhu c u n

c và kh n ng cân b ng n

c: T ng nhu c u n

c trong t

c n m 2000 kho ng 78 t m3, n m 2010
P

kho ng 103 t m3, n m 2020 kho ng 122 t m3 và l u l
P

ng lai

P

P

P

ng duy trì môi tr

thái h du trong mùa khô kho ng 4.300 m3/s. D báo nhu c u n
P

P

P

ng sinh

c:

+ Nông nghi p: n m 2010 t ng 11-12 % so v i n m 2000, n m 2020 t ng
kho ng 12 % so v i n m 2010.
+ Sinh ho t: n m 2010 t ng 90-100% so v i n m 2000, n m 2020 t ng 60-70
% so v i n m 2010.
+ Công nghi p: n m 2010 t ng 70-80% so v i n m 2000, n m 2020 t ng 4050% so v i n m 2010.
Lu n v n th c s K thu t

Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c


21

+ Ch n nuôi: n m 2010 t ng 50-60% so v i n m 2000 và n m 2020 t ng 2535% so v i n m 2010.
- Kh n ng đáp ng nhu c u n
10% t ng l
t ng l

c: T ng nhu c u n

ng dòng ch y m t, n m 2010 b ng 12-13%, n m 2020 b ng 15-16%

ng dòng ch y m t. Nh v y v t ng l

mãn nhu c u n
thi u n

c n m 2000 ch b ng 9-

c

ng dòng ch y n m v n có th tho

m c an toàn nh ng v mùa khô, h u h t các l u v c đ u r t

c.

1.3.3. Các gi i pháp phát tri n thu l i thích ng v i bi n đ i khí h u
1.3.3.1. Quan đi m phát tri n thu l i
a. Phát tri n thu l i đ m b o phát tri n bi n v ng, đáp ng các m c tiêu
phát tri n kinh t , xã h i, làm c s đ phát tri n nông nghi p theo h
hoá, thâm canh cao, đ m b o an ninh l
Khai thác s d ng n

ng hi n đ i

ng th c và xu t kh u.

c h p lý, đa m c tiêu, th ng nh t theo l u v c sông và

h th ng công trình th y l i. Khai thác s d ng đi đôi v i b o v , ch ng suy thoái,
c n ki t, b o v môi tr

ng n

c và thích ng v i bi n đ i khí h u.

b. Nâng cao m c b o đ m an toàn phòng ch ng thiên tai: bão, l t, l , l quét,

h n hán, úng ng p, xâm nh p m n, s t l ...
c. Qu n lý, khai thác s d ng và phát tri n ngu n n
tr

c đ m b o các yêu c u

c m t và không mâu thu n v i nhu c u phát tri n trong t

ng lai.

d. Chú tr ng phát tri n thu l i cho mi n núi, vùng sâu vùng xa, biên gi i,
h i đ o, nh t là nh ng vùng đ c bi t khó kh n v ngu n n
e. Qu n lý, s d ng và phát tri n ngu n n
d ng n

c.

c ph i luôn g n v i nhu c u s

c ngày càng t ng, tác đ ng c a bi n đ i khí h u đ n ngu n n

c ngày càng

m nh m .
1.3.3.2. M c tiêu phát tri n thu l i
a. M c tiêu chung
+

m b o n đ nh an toàn dân c cho các thành ph , các vùng, mi n, đ c

bi t là vùng đ ng b ng sông H ng, đ ng b ng sông C u Long, mi n Trung, Tây
Nguyên...

Lu n v n th c s K thu t

Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c


22

+ Phát tri n th y l i theo h
c p n
l

ng b n v ng, hi n đ i hoá, t ng m c đ m b o

c cho các ngành kinh t ; đ m b o s n xu t nông nghi p n đ nh, an ninh

ng th c qu c gia; đ m b o 3,8 tri u ha đ t canh tác lúa hai v .
+ Ch đ ng phòng, ch ng và gi m nh thi t h i do thiên tai gây ra, t ng

b

c thích ng v i đi u ki n bi n đ i khí h u và n

c bi n dâng.

b. M c tiêu đ n n m 2020

+C pn

c ph c v dân sinh kinh t .

+ Tiêu thoát n

c và b o v môi tr

ng n

c.

+ Ch đ ng phòng, ch ng và gi m nh thiên tai.
+ Nâng cao hi u qu qu n lý, khai thác các công trình th y l i, đ m b o phát
huy trên 90% n ng l c thi t k .
+

a trình đ khoa h c công ngh th y l i đ t m c trung bình c a Châu Á

vào n m 2020, t m nhìn đ n n m 2050 đ t trình đ trung bình tiên ti n trên th gi i.
1.3.3.3. Gi i pháp chung
- Nghiên c u đánh giá tác đ ng c a bi n đ i khí h u và n

c bi n dâng đ n

h th ng công trình th y l i.
- Nghiên c u, áp d ng các ch tiêu thi t k nh m nâng cao m c đ m b o c p
n

c, tiêu thoát n

c, ch ng l thích ng v i đi u ki n bi n đ i khí h u

- Rà soát, b sung quy ho ch, t ng b
-

c xây d ng các công trình ng n sông l n.

u t xây d ng, nâng c p các h th ng đê bi n, đê sông, đê c a sông b o

đ m an toàn cho dân sinh và s n xu t.
- Xây d ng các ch
n

c, tiêu thoát n

ng trình nâng c p các h th ng th y l i ph c v c p

c, đ m b o an toàn công trình.

- Nghiên c u, ng d ng các gi i pháp, công ngh khoa h c tiên ti n h n ch
tác đ ng b t l i do bi n đ i khí h u, n

c bi n dâng gây ra.

1.3.4. Th c tr ng qu n lý khai thác công trình thu l i hi n nay
1.3.4.1. H th ng t ch c và c ch chính sách.
T
9
3

Cùng v i các c quan qu n lý nhà n

c, quá trình phát tri n thu l i trong

nh ng n m qua đã hình thành 2 khu v c qu n lý v n hành các công trình thu l i :
Khu v c các doanh nghi p nhà n
Lu n v n th c s K thu t

c qu n lý các h th ng l n bao g m các công
Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c


23

trình đ u m i, tr c d n chính và các kênh đ n xã. Khu v c nông dân t qu n lý các
công trình nh và h th ng kênh m
n nay, c n

ng trong n i b xã.

c có 172 doanh nghi p nhà n

c v i g n 20000 cán b công

nhân, trong đó có 1800 cán b đ i h c và trên đ i h c. Nh ng n m qua, các doanh
nghi p nhà n

c khai thác công trình thu l i đã c g ng trên c 3 n i dung c a

công tác qu n lý là qu n lý công trình, qu n lý n

c và qu n lý kinh t . Nh ng h u

h t các doanh nghi p đ u r i vào tình tr ng tài chính khó kh n, công trình xu ng
c p, đ i s ng c a ng

i lao đ ng th p d n đ n hi u qu khai thác ch a cao.

Khu v c nông dân t qu n, tr

c đây khi còn các h p tác xã nông nghi p

ki u c , các h p tác xã đ u có các đ i thu nông chuyên trách làm nhi m v d n
n

c và s a ch a công trình trong ph m vi h p tác xã. Các đ i thu nông ph i h p

v i các doanh nghi p khai thác công trình thu l i thành m ng l
m i đ n m t ru ng. Sau khi chuy n đ i c ch , ng
doanh trên ru ng đ t đ

i khép kín t đ u

i nông dân t ch s n xu t kinh

c giao quy n s d ng. Các đ i thu nông thu c các h p tác

xã nông nghi p c g n nh tan rã. Do nhu c u t t y u ph i có s h p tác v i nhau
c a nh ng h cùng h
nhau l i d
đ

ng n

ng n

c t m t con kênh,

nhi u n i nông dân t t ch c

i nhi u hình th c nh : H p tác xã dùng n

c, hi p h i dùng n

c, t

c, ban qu n lý công trình… Có n i, nông dân đ ng ra nh n khoán ch u

trách nhi m tr c ti p qu n lý v n hành h th ng trên m t ru ng. Nhìn chung t ch c
dùng n

c c s hi n nay còn lúng túng c ng h n ch hi u qu c a các công trình

thu l i.
V c ch chính sách trong qu n lý v n hành, cùng v i pháp l nh khai thác
và b o v công trình th y l i đã có ngh đ nh v thu l i phí 112/H BT, Ngh đ nh
56/CP v doanh nghi p nhà n

h

c ho t đ ng công ích, thông t liên t ch 90/TCNN

ng d n ch đ tài chính đ i v i các doanh nghi p khai thác công trình thu

l i…Nh ng c ch tài chính c a các doanh nghi p v n không đ m b o. H u h t các
doanh nghi p khai thác công trình thu l i đ u r i vào tình tr ng thu không đ chi,
nh ng vi c c p bù th c hi n không đ y đ .
n ng ngân sách khá vi c c p bù ch đ
vi c c p bù không đ
Lu n v n th c s K thu t

c th

nh ng đ a ph

c m t ph n.

ng quan tâm và kh

nh ng đ a ph

ng khó kh n

ng xuyên. Theo tính toán, mu n đ m b o h th ng các
Chuyên ngành Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c