Tổ chức hoạt động trải nghiệm ngoài giờ lên lớp trong dạy học môn Toán ở trường trung học phổ thông (Luận văn thạc sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

BÙI NGỌC TRANG

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM
NGOÀI GIỜ LÊN LỚP TRONG DẠY HỌC TỐN
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THƠNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Thái Nguyên, 2017


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

BÙI NGỌC TRANG

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM
NGOÀI GIỜ LÊN LỚP TRONG DẠY HỌC TỐN
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THƠNG

Ngành: Lý luận và Phương pháp giảng dạy bộ mơn Tốn
Mã số: 8140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Hướng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐÀO THÁI LAI

Thái Nguyên, 2017

LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả, số liệu nghiên
cứu nêu trong luận văn này là trung thực và chưa từng cơng bố trong bất kỳ cơng trình
khoa học nào khác.
Thái Nguyên, ngày 07 tháng 04 năm 2018
Tác giả luận văn

Bùi Ngọc Trang

XÁC NHẬN CỦA

XÁC NHẬN CỦA
CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

KHOA CHUYÊN MÔN

PGS.TS. Đào Thái Lai

i


LỜI CẢM ƠN
Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Đào Thái Lai đã trực tiếp hướng dẫn
và chỉ bảo tận tình cho em trong suốt quá trình thực hiện bản luận văn này.
Em xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trong Khoa sau đại học, Khoa Toán
học trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo những điều kiện tốt nhất
giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu tại khoa.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo và các em học sinh

ở các trường thực nghiệm sư phạm đã tạo điều kiện và giúp đỡ tơi trong q trình thực
nghiệm sư phạm.
Mặc dù tác giả đã rất cố gắng nhưng khó tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả rất
mong được sự đóng góp ý kiến của thầy cô và các bạn để bản luận văn được hoàn thiện
hơn.
Thái Nguyên, ngày 07 tháng 04 năm 2018
Tác giả

Bùi Ngọc Trang

ii


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................................
MỤC LỤC .................................................................................................................. III
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ......................................................................... IV
DANH MỤC CÁC BẢNG .......................................................................................... V
DANH MỤC CÁC HÌNH........................................................................................... IV
MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ....................................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 3
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .......................................................................... 3
4. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................... 3
5. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 3
6. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 3
7. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 3
8. Đóng góp của đề tài .................................................................................................. 4
9. Cấu trúc của đề tài .................................................................................................... 4

Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ........................................................... 5
1.1. Tổng quan về hoạt động trải nghiệm ..................................................................... 5
1.1.1. Nghiên cứu ngoài nước ....................................................................................... 5
1.1.2. Nghiên cứu trong nước ....................................................................................... 6
1.2. Hoạt động trải nghiệm của học sinh trong dạy học toán học ở trường THPT
....................................................................................................................................... 9
1.2.1. Hoạt động trải nghiệm ........................................................................................ 9
1.2.2. Các đặc điểm chung của hoạt động trải nghiệm ............................................... 13
1.2.3. Một số đặc điểm cơ bản của hoạt động trải nghiệm ......................................... 15
1.2.4. Phương pháp tổ chức các hoạt động trải nghiệm.............................................. 16
1.2.5. Quy trình tổ chức các hoạt động trải nghiệm ................................................... 20
1.3. Phát triển năng lực sáng tạo của học sinh trong dạy học toán học ở trường THPT
...................................................................................................................................... 22

iii


1.3.1. Hoạt động nhận thức của học sinh trong học tập toán học ............................... 22
1.3.2. Phát triển năng lực sáng tạo của học sinh trong dạy học tốn học thơng qua trải
nghiệm ........................................................................................................................ 24
1.4. Mục tiêu, kiến thức, kĩ năng của giáo viên và học sinh trong hoạt động trải
nghiệm bộ mơn Tốn .................................................................................................. 25
1.4.1. Vị trí vai trị của hoạt động trải nghiệm............................................................ 25
1.4.2. Yêu cầu về chuẩn kiến thức kĩ năng cần đạt .................................................... 25
1.5. Thực trạng dạy học các hoạt động trải nghiệm ở trường THPT .......................... 28
1.5.1. Mục đích điều tra .............................................................................................. 28
1.5.2. Phương pháp điều tra ........................................................................................ 29
1.5.3. Đối tượng điều tra ............................................................................................. 29
1.5.4. Kết quả điều tra ................................................................................................. 29
1.6 Kết luận chương 1 ................................................................................................. 33

Chương 2. TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM ................................... 34
2.1.Tổ chức trò chơi .................................................................................................... 34
2.2. Hoạt động giao lưu .............................................................................................. 37
2.3. Tham quan dã ngoại............................................................................................. 40
2.4. Thực hành nội dung toán học .............................................................................. 43
2.5. Kết luận chương 2 ................................................................................................ 55
Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................................... 56
3.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm .................................................................... 56
3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm ................................................................... 56
3.3. Đối tượng và thời thực nghiệm sư phạm ............................................................. 56
3.4. Nội dung thực nghiệm sư phạm ........................................................................... 56
3.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .................................................................... 57
3.6. Những thuận lợi và khó khăn trong quá trình thực nghiệm sư phạm .................. 57
3.6.1. Những thuận lợi trong thực nghiệm sư phạm ................................................... 57
3.6.2. Một số khó khăn trong thực nghiệm sư phạm .................................................. 57
3.6.3. Đề xuất một số điểm cần lưu ý để hạn chế khó khăn trong thực nghiệm sư phạm
............................................................................................................................................... 58

iv


3.7. Kết quả thực nghiệm sư phạm ............................................................................. 58
3.7.1. Xây dựng tiêu chí đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm .............................. 58
3.7.2. Phân tích diễn biến của q trình thực nghiệm sư phạm .................................. 59
3.7.3. Kết quả của quá trình thực nghiệm sư phạm .................................................... 61
3.8. Kết luận chương 3 ................................................................................................ 69
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................................... 71
1. Kết luận ................................................................................................................... 71
2. Khuyến nghị ............................................................................................................ 72
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................... 73

PHỤ LỤC

v


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CNTT

Công nghệ thông tin

ĐC

Đối chứng

DH

Dạy học

GD & ĐT

Giáo dục và Đào tạo

GQVĐ

Giải quyết vấn đề

GV

Giáo viên

HĐ

Hoạt động

HĐTN

Hoạt động trải nghiệm

HS

Học sinh

KN

Khái niệm

Nxb

Nhà xuất bản

PP

Phương pháp

PPDH

Phương pháp dạy học

SGK

Sách giáo khoa

STT

Số thứ tự

THPT

Trung học phổ thông

TN

Thực nghiệm

VĐ

Vấn đề

iv


DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1: Mức độ quan tâm của GV đến vấn đề tổ chức HĐ TN cho HS ................. 30
Bảng 1.2: Đánh giá tầm quan trọng của việc tổ chức HĐ TN cho HS ....................... 30
Bảng 1.3: Mức độ quan tâm của HS tới những ứng dụng của kiến thức học được sau
mỗi bài học.................................................................................................................. 31
Bảng 1.4: Mức độ thường xuyên được thao tác thực hành trên lớp của HS .............. 31
Bảng 3.1: Kết quả kiểm tra lần 1 ................................................................................ 63
Bảng 3.2: Xếp loại kiểm tra lần .................................................................................. 63
Bảng 3.3: Bảng phân phối tần suất kết quả kiểm tra lần 1 ........................................ 63

Bảng 3.4: Bảng lũy tích kết quả kiểm tra lần 1 ......................................................... 64
Bảng 3.5: Bảng các tham số thống kê lần 1 ............................................................... 64
Bảng 3.6: Kết quả kiểm tra lần 2 ............................................................................... 65
Bảng 3.7: Xếp loại kiểm tra lần 2 .............................................................................. 65
Bảng 3.8: Bảng phân phối tần suất kết quả kiểm tra lần 2 ......................................... 65
Bảng 3.9: Bảng lũy tích kết quả kiểm tra lần 2 .......................................................... 66
Bảng 3.10: Bảng các tham số thống kê lần 2 .............................................................. 66
Bảng 3.11: Kết quả tổng hợp hai lần kiểm tra ............................................................ 67
Bảng 3.12: Xếp loại kiểm tra ...................................................................................... 67
Bảng 3.13: Bảng phân phối tần suất kết quả kiểm tra ................................................ 67
Bảng 3.14: Bảng lũy tích kết quả kiểm tra ................................................................. 68
Bảng 3.15: Bảng các tham số thống kê....................................................................... 68

v


DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 2.1: Học sinh trường trung học phổ thơng Thái Ngun tham gia ngoại khố tốn
học ............................................................................................................................... 40
Hình 2.2: Hoạ tiết trên đồ gốm ................................................................................... 42
Hình 2.3: Học sinh trường trung học phổ thông Thái Nguyên tham gia trải nghiệm tại
làng cổ Bát Tràng ........................................................................................................ 42
Hình 2.4: Học sinh thực hành giải tốn thực tế trên mơ hình ..................................... 45
Hình 2.5: Thực hành nội dung đo chiều cao của cổng hình Parabol .......................... 49
Hình 2.6: Học sinh thực hành nội dung tìm tâm của khu vườn hình tam giác ........... 55
Hình 3.1: Minh hoạ cơng viên hình tam giác ............................................................. 60
Hình 3.2: Học sinh giải bài tốn thực tế ..................................................................... 61

vi

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 của BCHTW Đảng đã định hướng cơ bản
cho các nội dung đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo nước ta, trong đó
một trong những khâu đột phá là đổi mới cách dạy, cách học và hình thức tổ chức dạy
học theo hướng phát triển năng lực người học. Qua trình dạy học khơng chỉ trang bị
kiến thức, kĩ năng để học sinh hiểu biết mà hình thành kĩ năng hoạt động trong học
tập và trong cuộc sống. Ngày 28/11/2014, QH đã ban hành NQ số 88/2014/QH13
về đổi mới CTr, SGK GDPT , theo đó ngày 27/3/2015 Thủ tướng CP đã có QĐ số
404/QĐ-TTg về phê duyệt Đề án đổi mới CT, SGK GDPT, trong đó nêu rõ: “Chương
trình mới, sách giáo khoa mới bảo đảm tính tiếp nối, liên thơng giữa các cấp học,
các lớp học, giữa các môn học, chuyên đề học tập và hoạt động trải nghiệm sáng
tạo…”, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Quyết định số 2653-QĐ-BGDĐT về kế
hoạch hành động thực hiện Nghị quyết 29 của Đảng về GD-ĐT, xây dựng dự thảo
CT GDPT tổng thể. Đây là cơng trình khoa học được tiến hành trong hơn 2 năm qua
với sự tham gia của tập thể các nhà khoa học giáo dục, các giảng viên, giáo viên và
cán bộ quản lý giáo dục. Dự thảo CT GDPT tổng thể được xây dựng theo tinh thần
kế thừa những thành tựu từ CT GDPT hiện hành, đồng thời tiếp thu kinh nghiệm vả
xu thế quốc tế, phù họp thực tiễn Việt Nam theo yêu cầu đổi mới căn bản, tồn diện
GDPT. Trong dự thảo chương trình tổng thể, giáo dục phổ thông bao gồm các
môn học, chuyên đề dạy học và hoạt động trải nghiệm (HĐTNST) [2].
Ở Việt Nam, trong chương trình giáo dục phổ thơng hiện hành bao gồm các môn
học và các hoạt động giáo dục (theo nghĩa hẹp, được dùng để chỉ các hoạt động giáo
dục được tổ chức ngồi giờ dạy các mơn học và được sử dụng cùng với khái niệm hoạt
động dạy học các môn học). Như vậy hoạt động giáo dục (theo nghĩa rộng) bao gồm
hoạt động dạy học và hoạt động giáo dục (theo nghĩa hẹp).
Lí thuyết hoạt động được khởi xướng và phát triển từ các nhà tâm lí học của Liên
Xô (cũ) vào những năm 30 – 70 của thế kỉ XX, đó là L.X.Vưgơtxki và
A.N.Lêơnchiev…những cơng trình này đã chỉ rõ năng lực được hình thành và phát

triển trong hoạt động và bằng hoạt động. Ở Việt Nam GS.TS. Phạm Minh Hạc đã viết:

1


“Phương pháp giáo dục bằng hoạt động là dẫn dắt học sinh tự xây dựng công cụ làm
trẻ thay đổi từ bên trong…” và “Hoạt động không chỉ là rèn luyện trí thơng minh bằng
hoạt động, mà cịn thu hẹp sự cưỡng bức của nhà giáo thành sự hợp tác bậc cao” [4][5].
Như vậy hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học toán là sự vận dụng phù hợp và
rất cần thiết giúp cho học sinh vượt qua các rào cản của tốn học để từ đó tìm được sự
hứng thú trong học tập toán.
Hoạt động trải nghiệm trong thực tiễn giáo dục trong nước và quốc tế chủ yếu
được thực hiện theo hướng học đi đôi với hành, lí luận gắn liền với thực tiễn thơng
qua các hoạt động đa dạng, phong phú ở trong và ngoài nhà trường. Các hoạt động
đó mang tính thực tiễn xã hội, chưa đi sâu nghiên cứu cách thức tổ chức hoạt
động trải nghiệm ngay trong học tập của từng môn học. Thực chất đó là q trình
tổ chức để học sinh tự mình mị mẫm, dự đốn và phát hiện các kiến thức mới, hình
thành các kĩ năng ban đầu của mơn học dựa trên các kinh nghiệm sẵn có, từng bước
học sinh chuyển hóa được kinh nghiệm học tập của mình. Tốn học là một mơn có
nhiều cơ hội để học sinh có thể tự học thơng qua các hoạt động trải nghiệm. Chính
trong hoạt động trải nghiệm học sinh dần dần vượt qua được đặc trưng trừu tượng của
toán học. Giáo sư G.Polya đã nói: “Trong dạy học tốn, khơng có phương pháp học
tập nào tốt hơn là tạo cơ hội để học sinh tự mị mẫm, dự đốn và phát hiện”[3]
Trong những năm qua, đã có một số cơng trình nghiên cứu về HĐTN; học qua trải
nghiệm, tổ chức HĐTN trong dạy học Toán ở cấp Tiểu học. Các cơng trình trên là
hướng tiếp cận mới, phù hợp với định hướng đổi mới giáo dục phổ thông sau 2015,
góp phần bổ sung lý luận và thực tiễn trong giảng dạy Tốn ở bậc phổ thơng. Tuy nhiên,
tới thời điểm hiện tại chưa có cơng trình nào cơng bố nghiên cứu về tổ chức HĐTN
trong dạy học mơn Tốn cấp THPT, một cấp học rất quan trọng trong hệ thống giáo
dục phổ thông. Đây là một cấp học bước ngoặt, chuyển tiếp về nhận thức của học sinh

phổ thông từ cảm tính sang nhận thức lí tính. HĐTN sẽ hỗ trợ học sinh nhận biết tốn
học từ mơ tả khái niệm lên một cấp độ mới là định nghĩa khái niệm, phù hợp với sự
phát triển năng lực nhận thức của học sinh THPT.

2


Luận văn đủ ở file: Luận văn full