Nghiên cứu phát triển nông nghiệp ở thành phố Thái Nguyên theo hướng đô thị sinh thái (Luận án tiến sĩ)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO
TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI
-------***-------

LÊ VĂN THƠ

NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP
Ở THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN THEO HƯỚNG ðÔ THỊ SINH THÁI

Chuyên ngành: Quy hoạch và sử dụng ñất nông nghiệp
Mã số: 62 62 15 05

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP

HÀ NỘI, 2012


BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO
TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI
-------***-------

LÊ VĂN THƠ

NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP
Ở THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN THEO HƯỚNG ðÔ THỊ SINH THÁI

Chuyên ngành: Quy hoạch và sử dụng ñất nông nghiệp
Mã số: 62 62 15 05

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP

Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS. Nguyễn Xuân Thành
2. PGS.TS. Nguyễn Ngọc Nông

HÀ NỘI, 2012


LỜI CAM ðOAN

Tôi xin cam ñoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án này là trung
thực và chưa hề ñược sử dụng ñể bảo vệ một học vị nào. Mọi sự giúp ñỡ cho việc
thực hiện luận án ñã ñược cám ơn và các thông tin trích dẫn trong luận án ñều ñã
ñược chỉ rõ nguồn gốc.

Hà Nội, tháng 6 năm 2012

Lê Văn Thơ


LỜI CẢM ƠN

Lời ñầu tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Nguyễn Xuân
Thành, PGS.TS Nguyễn Ngọc Nông ñã trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt quá trình
học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án.
Tôi xin trân trọng cám ơn Ban Giám hiệu, các thầy cô trong Khoa Tài
nguyên và Môi trường, các cán bộ Viện ðào tạo Sau ñại học – Trường ðại học
Nông nghiệp Hà Nội. Xin trân trọng cám ơn các thầy cô giáo Khoa Tài nguyên và
Môi trường – trường ðại học Nông lâm Thái Nguyên nơi tôi ñang công tác ñã ñộng
viên, ủng hộ, giúp ñỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án.
Tôi xin chân thành cám ơn sự giúp ñỡ của Phòng Kinh tế, Phòng Tài nguyên

và Môi trường, Phòng Thống kê, UBND các xã, phường và các hộ nông dân thành
phố Thái Nguyên ñã giúp ñỡ tôi trong quá trình thực hiện ñề tài nghiên cứu.
Tôi xin chân thành cám ơn gia ñình, bạn bè ñồng nghiệp ñã ñộng viên, chia
sẻ, giúp ñỡ nhiệt tình và ñóng góp nhiều ý kiến quý báu ñể tôi hoàn thành luận án.

Hà Nội, tháng 6 năm 2012

Lê Văn Thơ


MỤC LỤC
Lời cam ñoan……………………………………………………………………… i
Lời cảm ơn…………………………………………………………………………. ii
Mục lục……………………………………………………………………………..iii
Danh mục các từ viết tắt ……………………………………………………………iv
Danh mục các bảng………………………………………………………………….v
Danh mục các hình, các ảnh..………………………………………………………vi
MỞ ðẦU:………………………..............…………………………………………………1

1. Tính cấp thiết của ñề tài…………………………...……………………………... 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................................. 2
3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn ............................................................................................... 2
4. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................................ 2
5. Những ñóng góp của luận án ................................................................................................. 3
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU................................................................................... 4
1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NÔNG NGHIỆP ðÔ THỊ SINH THÁI ................................... 4

1.1.1. Nông nghiệp sinh thái.............................................................................4
1.1.2. Nông nghiệp ñô thị, nông nghiệp ñô thị sinh thái....................................9
1.2. VAI TRÒ CỦA NÔNG NGHIỆP ðÔ THỊ VỚI CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN

BỀN VỮNG TRONG TIẾN TRÌNH ðÔ THỊ HÓA .................................................. 19
1.3. KINH NGHIỆM THẾ GIỚI VÀ TRONG NƯỚC VỀ PHÁT TRIỂN………
NÔNG NGHIỆP ðÔ THỊ SINH THÁI ................................................................26

1.3.1. Kinh nghiệm trên thế giới .....................................................................26
1.3.2. Kinh nghiệm trong nước .......................................................................34
1.4. NHẬN XÉT CHƯƠNG 1 ........................................................................................37
CHƯƠNG 2: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................... 38
2.1. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ....................................................................................38

2.1.1. ðiều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội liên quan ñến phát triển………….
nông nghiệp tại thành phố Thái Nguyên................................................38
2.1.2. Thực trạng phát triển nông nghiệp thành phố Thái Nguyên…………..
giai ñoạn 2000 – 2010 ...........................................................................38
2.1.3. ðịnh hướng quy hoạch và ñề xuất các mô hình nông nghiệp…………
cho từng vùng sản xuất .........................................................................38


2.1.4. Một số giải pháp chủ yếu ñể phát triển nông nghiệp…………………
thành phố Thái Nguyên .........................................................................38
2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...........................................................................39

2.2.1. Chọn ñiểm nghiên cứu..........................................................................39
2.2.2. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................41
2.2.3. Hệ thống chỉ tiêu ñánh giá hiệu quả kinh tế xã hội và môi trường .........42
2.2.4. Phương pháp phân tích, dự báo.............................................................43
2.2.5. Phương pháp lấy mẫu và phân tích ñất, nước ........................................44
2.2.6. Phương pháp thống kê, xử lý thông tin số liệu ......................................45
2.2.7. Phương pháp sử dụng công nghệ GIS thành lập bản ñồ ........................45
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN....................................... 46

3.1. ðẶC ðIỂM TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ HỘI.........................................................46

3.1.1. ðiều kiện tự nhiên ................................................................................46
3.1.2. Thực trạng phát triển kinh tế - xã hội ....................................................52
3.2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN
GIAI ðOẠN 2000 – 2010.......................................................................................58

3.2.1. Thực trạng phát triển nông nghiệp giai ñoạn 2000 - 2010 .....................58
3.2.2. Hiện trạng và biến ñộng diện tích ñất nông nghiệp…………… giai ñoạn
2000 – 2010 ..........................................................................................66
3.2.3. ðánh giá hiệu quả sử dụng ñất sản xuất nông nghiệp

74

3.2.4. ðánh giá hiệu quả các mô hình tiêu biểu tại các vùng sản xuất .............87
3.2.5. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng ñến phát triển các mô hình…………..
sản xuất bằng hàm Cobb - Douglas .......................................................99
3.2.6. Nhận xét chung về thực trạng phát triển nông nghiệp………………
thành phố Thái Nguyên ....................................................................... 102
3.3. ðỊNH HƯỚNG QUY HOẠCH VÀ ðỀ XUẤT CÁC MÔ HÌNH NÔNG NGHIỆP
TẠI THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN .................................................................. 107

3.3.1. Quan ñiểm phát triển nông nghiệp ñô thị Thái Nguyên ....................... 107
3.3.2. ðịnh hướng quy hoạch và xây dựng các mô hình sản xuất………….
nông nghiệp tại thành phố Thái Nguyên.............................................. 109
3.4. CÁC GIẢI PHÁP CHỦ YẾU ðỂ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP THÀNH PHỐ
THÁI NGUYÊN................................................................................................... 115


3.4.1. Giải pháp về quy hoạch ...................................................................... 115

3.4.2. Giải pháp về khoa học công nghệ ....................................................... 116
3.4.3. Giải pháp về thị trường ....................................................................... 117
3.4.4. Giải pháp về cơ chế chính sách ........................................................... 118
3.4.5. Giải pháp bảo vệ môi trường sinh thái ................................................ 119
KẾT LUẬN VÀ ðỀ NGHỊ................................................................................ 121
KẾT LUẬN................................................................................................................... 121
ðỀ NGHỊ ...................................................................................................................... 122
DANH MỤC CÔNG TRÌNH ðà CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ðẾN LUẬN ÁN..... 123

TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................. 124
PHỤ LỤC........................................................................................................... 131


DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tăt

Tên ñầy ñủ

ATLT

An toàn lương thực

BVTV

Bảo vệ thực vật

BQ

Bình quân

ðHTN

ðại học Thái Nguyên

GTGT

Giá trị gia tăng

GTSX

Giá trị sản xuất

KT-XH

Kinh tế - xã hội

Lð

Lao ñộng

LUT – Land Use Type

Loại hình sử dụng ñất

NN

Nông nghiệp

NNðT

Nông nghiệp ñô thị

NNNT

Nông nghiệp nông thôn

PTNT

Phát triển nông thôn

RAT

Rau an toàn

RUAF

Resource centre on Urban Agriculture and Food Security

TCCP

Tiêu chuẩn cho phép

TCQð

Tiêu chuẩn quy ñịnh

TPTN

Thành phố Thái Nguyên

UBND

Ủy ban nhân dân


DANH MỤC CÁC BẢNG
TT

Tên bảng

Trang

1.

Bảng 1.1: So sánh giữa nông nghiệp ñô thị và nông nghiệp nông thôn

11

2.

Bảng 1.2: Các loại hình nông nghiệp ñô thị ở Việt Nam

25

3.

Bảng 3.1: Tổng hợp các loại ñất của thành phố Thái Nguyên

47

4.

Bảng 3.2: Biến ñộng dân số TP Thái Nguyên giai ñoạn 2005 – 2010

53

5.

Bảng 3.3: Giá trị sản xuất ngành nông – lâm – thủy sản Gð 2000 – 2010

58

6.

Bảng 3.4: Cơ cấu sản phẩm ngành trồng trọt giai ñoạn 2000 - 2010

59

7.

Bảng 3.5: GTSX ngành chăn nuôi giai ñoạn 2000 – 2010

60

8.

Bảng 3.6: Các mô hình chuyển giao công nghệ mới năm 2010

63

9.

Bảng 3.7: Hiện trạng sử dụng ñất năm 2010

66

10. Bảng 3.8: Hiện trạng sử dụng ñất nông nghiệp năm 2010

68

11. Bảng 3.9: Biến ñộng diện tích ñất nông nghiệp giai ñoạn 2000 - 2010

73

12. Bảng 3.10: Hệ thống cây trồng thành phố Thái nguyên năm 2010

75

13. Bảng 3.11: Hiệu quả các loại hình sử dụng ñất vùng nội ñô

76

14. Bảng 3.12: Hiệu quả các loại hình sử dụng ñất vùng ven ñô

78

15. Bảng 3.13: Hiệu quả các loại hình sử dụng ñất vùng xa ñô

79

16. Bảng 3.14: Tổng hợp hiệu quả theo các LUT trên các vùng sản xuất

81

17. Bảng 3.15: Hiệu quả xã hội của các loại hình sử dụng ñất

82

18. Bảng 3.16: So sánh mức ñầu tư phân bón thực tế tại thành phố Thái

86

Nguyên với tiêu chuẩn bón phân cân ñối và hợp lý
19. Bảng 3.17: Hiện trạng sử dụng thuốc BVTV cho rau tại TP Thái Nguyên

87

20. Bảng 3.18: Hiệu quả của mô hình sản xuất hoa, cây cảnh

89

21. Bảng 3.19: Diễn biến một số chỉ tiêu môi trường ñất tại mô hình

90

hoa, cây cảnh
22. Bảng 3.20: Mô tả các hoạt ñộng chính của mô hình rau an toàn

92

23. Bảng 3.21: Hiệu quả của mô hình sản xuất rau an toàn

93

24. Bảng 3.22: Diễn biến một số chỉ tiêu môi trường ñất tại mô hình rau an toàn

94

25. Bảng 3.23: Diễn biến một số hàm lượng kim loại nặng trong nước tại

95

mô hình rau an toàn


26. Bảng 3.24: Mô tả các hoạt ñộng chính của mô hình sản xuất chè an toàn

97

27. Bảng 3.25: Hiệu quả của mô hình sản xuất chè an toàn

97

28. Bảng 3.26: Diễn biến một số chỉ tiêu môi trường ñất tại mô hình chè an toàn

99

29. Bảng 3.27: Kết quả phân tích hàm Cobb – Douglas cho các mô hình

101

sản xuất
30. Bảng 3.28: Quy hoạch sử dụng ñất ñến năm 2020

110

31. Bảng 3.29: ðịnh hướng sử dụng ñất nông nghiệp theo hướng ñô thị

113

sinh thái cho 3 vùng sản xuất


DANH MỤC CÁC HÌNH
TT

Tên hình

Trang

1.

Hình 1.1: Sơ ñồ minh họa vùng nội ñô, ven ñô và ngoại ñô

14

2.

Hình 3.1: Nhiệt ñộ trung bình các tháng trong năm của TPTN từ

51

năm 2000 - 2010
3.

Hình 3.2: Nhiệt ñộ trung bình năm của TPTN từ năm 2000 ñến 2010

51

4.

Hình 3.3: Lượng mưa trung bình các tháng trong năm của TPTN từ

51

năm 2000 - 2010
5.

Hình 3.4: Lượng mưa trung bình năm TPTN từ năm 2000 ñến 2010

51

6.

Hình 3.5: Tổng GDP thành phố giai ñoạn 2005 – 2010

52

7.

Hình 3.6: Tỷ lệ sử dụng một số giống cây trồng vật nuôi mới giai ñoạn

62

2005 - 2010
8.

Hình 3.7: Một số sản phẩm trồng trọt theo hướng sinh thái giai ñoạn 2000 -

64

2010
9.

Hình 3.8: Hiện trạng sử dụng ñất năm 2010 phân theo các vùng sản xuất

70

DANH MỤC CÁC ẢNH
TT

Tên ảnh

Trang

1.

Ảnh 3.1: Mô hình sản xuất hoa, cây cảnh tại phường Túc Duyên

88

2.

Ảnh 3.2: Mô hình sản xuất rau an toàn tại xã ðồng Bẩm

91

3.

Ảnh 3.3: Mô hình sản xuất chè an toàn tại xã Tân Cương

96


1

MỞ ðẦU
1. Tính cấp thiết của ñề tài
Việt Nam ñang trên con ñường hội nhập và phát triển mạnh mẽ, phấn ñấu
ñến năm 2020 về cơ bản nước ta sẽ trở thành một nước công nghiệp theo hướng
hiện ñại. Quá trình ñô thị hóa, công nghiệp hóa ngày càng tăng gây áp lực rất lớn
ñến ñất ñai, ñặc biệt là quỹ ñất sản xuất nông nghiệp.
Giai ñoạn 2006 - 2010 sản xuất nông nghiệp của nước ta ñạt mức tăng
trưởng cao trung bình 4,93%. Hơn 72,8% dân số sống ở nông thôn, 55,65% lao
ñộng trong lĩnh vực nông nghiệp ñã góp phần quan trọng vào sự nghiệp phát triển
kinh tế - xã hội của ñất nước.
Chính vì vậy, trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của nước ta, nông
nghiệp luôn ñược coi là “mặt trận hàng ñầu” và quá trình ñổi mới của Việt Nam
cũng bắt ñầu từ lĩnh vực nông nghiệp.

Thành phố Thái Nguyên là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của tỉnh Thái
Nguyên và vùng Trung du miền núi phía Bắc, là một trong những trung tâm công
nghiệp và giáo dục ñào tạo lớn của cả nước. Những năm qua, tốc ñộ ñô thị hóa và
công nghiệp hóa tăng nhanh ñã tạo ñiều kiện và cơ hội thuận lợi cho nhiều hoạt
ñộng kinh tế xã hội phát triển. Quá trình này ñã, ñang và sẽ tiếp tục diễn ra mạnh
mẽ, hàng năm ñất nông nghiệp giảm khoảng 60 - 100 ha ñể chuyển sang phát triển
công nghiệp, xây dựng cơ sở hạ tầng và các khu ñô thị mới.
Dân cư ñô thị ngày một ñông, trong ñó có một bộ phận không nhỏ là nông
dân thuần tuý họ ñã trở thành dân cư ñô thị trong khi họ chưa sẵn sàng hoà nhập
cuộc sống mới. Mặt khác nông nghiệp ñô thị dễ bị tổn thương và hiệu quả kinh tế
không cao do nhiều yếu tố tác ñộng như sức ép của quá trình ñô thị hoá, công
nghiệp hoá và thương mại hoá.
Nông nghiệp của thành phố không những ñảm bảo yêu cầu về công ăn việc
làm, thu nhập cho lực lượng dân cư ven ñô thị ñể sản xuất nông sản ñáp ứng cả về
số lượng với chất lượng ngày càng nâng cao theo hướng an toàn vệ sinh thực phẩm,


2

mà còn có vai trò quan trọng ñó là tạo lập cảnh quan, bảo vệ môi trường sinh thái.
Vì vậy, việc nghiên cứu, ñánh giá thực trạng phát triển nông nghiệp ở thành phố
Thái Nguyên sẽ góp phần tích cực vào quá trình phát triển của thành phố theo
hướng công nghiệp hóa hiện ñại hóa với tốc ñộ nhanh và bền vững.
Xuất phát từ vấn ñề nêu trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu ñề tài: “Nghiên
cứu phát triển nông nghiệp ở thành phố Thái Nguyên theo hướng ñô thị sinh thái”.
2. Mục tiêu nghiên cứu
- ðánh giá thực trạng phát triển nông nghiệp ở thành phố Thái Nguyên trên
cơ sở ñó rút ra những thế mạnh và những tồn tại trong phát triển nông nghiệp của
thành phố.
- ðịnh hướng quy hoạch sử dụng ñất nông nghiệp và ñề xuất mô hình phát

triển sản xuất nông nghiệp theo hướng ñô thị sinh thái tại thành phố Thái nguyên.
3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
- Ý nghĩa khoa học: kết quả nghiên cứu của ñề tài góp phần vào cơ sở lý luận
khoa học ñể phát triển nông nghiệp ñô thị sinh thái, ñồng thời bổ sung mô hình
nông nghiệp ñô thị tại thành phố công nghiệp trung du miền núi.
- Ý nghĩa thực tiễn: góp phần giải quyết áp lực quỹ ñất nông nghiệp trong
quá trình ñô thị hóa và công nghiệp hóa thông qua việc xây dựng các mô hình nông
nghiệp ñể tạo ra các sản phẩm nông nghiệp an toàn, chất lượng cao ñáp ứng nhu cầu
sinh hoạt ngày càng cao ở thành phố Thái Nguyên.
4. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu

4.1. ðối tượng nghiên cứu
ðất sản xuất nông nghiệp, các loại hình sử dụng ñất, các mô hình sản xuất
nông nghiệp tiêu biểu và những vấn ñề liên quan ñến phát triển nông nghiệp ñô thị
sinh thái ở thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên.

4.2. Phạm vi nghiên cứu
ðề tài ñược tiến hành nghiên cứu trên ñịa bàn thành phố Thái Nguyên tỉnh
Thái Nguyên từ tháng 12/2007 ñến tháng 12/2010.


3

5. Những ñóng góp của luận án
- ðã góp phần làm sáng tỏ những vấn ñề lý luận và thực tiễn về nông nghiệp
ñô thị, nông nghiệp ñô thị sinh thái; kinh nghiệm của một số nước trong phát triển
nông nghiệp ñô thị sinh thái và những bài học bổ ích có thể rút ra cho Việt Nam.
- ðã ñánh giá ñược thực trạng phát triển nông nghiệp thành phố Thái Nguyên
những năm qua, chỉ ra ñược những thành quả, những tồn tại và tìm ra các yếu tố ảnh
hưởng ñến phát triển nông nghiệp tại thành phố Thái Nguyên.

- ðã ñề xuất ñược 3 mô hình phát triển nông nghiệp ñô thị sinh thái cho hiệu
quả về kinh tế, xã hội và môi trường phù hợp với ñiều kiện sản xuất của thành phố
Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên.


Luận án đủ ở file: Luận án full