MỘT SỐ KỊCH BẢN CHO CHÍNH SÁCH THƯƠNG MẠI CỦA VIỆT NAM

MT S KCH BN CHO CHÍNH SÁCH THNG MI
CA VIT NAM


David Vanzetti và Phm Lan Hng
1

i hc QG Úc và Vin Nghiên cu Qun lý Kinh t TW




Tóm tt


Vit Nam đng trc nhiu s la chn khi m ca vi thng mi quc t. Vit Nam
sp gia nhp T chc Thng mi Th gii WTO, là thành viên ca Khu vc Mu dch T do
trong ASEAN, khu vc đang có d tính m rng quan h thng mi đi vi Trung Quc,
Hàn Quc và Nht Bn, gn đây Vit Nam đã kt thúc đàm phán song phng vi M. M
ca thng mi là con dao hai li vi li ích thu đc t vic ci thin kh nng gia nhp th
trng và phân b tài nguyên nhng cng có th b bù tr mt phn hoc toàn b bng nhng
tác đng tiêu cc v thng mi và chi phí điu chnh c cu.

Nhng mô phng v ci cách t do hóa thng mi đn phng, song phng, khu vc,
đa phng và kch bn hài hoà thu sut đc thc hin bng cách s dng mô hình cân bng
tng th GTAP. Kt qu ch ra rng t do hoá đn phng có th mang li nhng li ích đáng
k mà không cn phi đàm phán vi các nc khác. Hài hòa thu sut  mc thu sut bình
quân nh hin nay cng mang li li ích thông qua tng ngun thu thu mà không cn phi
điu chnh nhiu. M rng AFTA mang li li ích va phi, cng ging nh ci cách thng
mi đa phng gim 50% mc thu sut hin nay. Các ngành nông nghip và s dng tài
nguyên thu đc li ích rt hn ch vì nhng ngành xut khu này đã có hàng rào thu sut

thp. Tuy nhiên, th trng giành cho hàng dt may Vit Nam vn đóng vai trò rt quan trng.

JEL mã ch đ F13, Q17.
T khóa: Vit Nam, thng mi, đàm phán WTO


1
Vin Kinh t và qun tr Châu Á Thái bình dng, i hc Quc gia Úc, Canberra và Vin Nghiên cu Qun lý
Kinh t Trung ng, Hà ni, Vit Nam, liên h:
Nghiên cu do Trung tâm Nghiên
cu Nông Nghip Quc t Úc tài tr và đã đc trình bày ti Hi tho hàng nm ln th 9 ca Mng Phân tích
thng mi Toàn cu Addis Ababa, Ethiopia, 15 – 17/6, 2006.

2
1. Nhng phng án trong chính sách thng mi

Sau hàng thp k tách bit, Vit Nam đang hi nhp vào nn kinh t toàn cu. Vit Nam đã ký
kt hip đnh thng mi song phng vi Hoa K, là mt thành viên ca Khu vc Mu dch
T do ASEAN và sp tr thành thành viên ca T chc Thng mi Th gii WTO. Li ích
ca hi nhp đã bt đu hin hu vi s tng trng mnh m trong đu t, xut khu, thu
nhp và gim nghèo. Tuy nhiên tng trng đòi hi có s điu chnh đáng k khi lao đng
chuyn t nông nghip sang dch v và t nông thôn sang thành th.

Nhng la chn/phng án chính sách thng mi có c mt tích cc và tiêu cc. Li th ca
các vòng đàm phán đa phng ca T chc Thng mi Th gii WTO là mt h thng
thng mi da trên lut l và có rt nhiu thành viên, nhng tin trình này chm chp và ít
tin trin. Hip đnh khu vc là tha thun gia các nc thành viên cùng chia s li ích chung
nên d đy nhanh, nhng s ging nhau gia các nn kinh t trong khu vc đã hn ch li ích
do tha thun này mang li. Vit Nam không có nhiu quan h thng mi vi các đi tác
trong ASEAN nh vi các nc bên ngoài. Nhng tho thun song phng d đàm phán

nhng có phm vi hn ch. Bên cnh đó, tha thun song phng có th to ra mt tho thun
không cân xng do nc ln hn có th li dng v th đàm phán ca mình. T do hoá đn
phng mang li li ích trong nc, nhng không ci thin đc kh nng gia nhp vào th
trng quc t và làm gim các điu kin có th đa ra đàm phán. Mt s la chn na là tng
hàng rào thng mi, nu thy rng quá trình ci cách đã đi quá xa. Khi thu thng mi đóng
góp ch yu cho ngun thu chính ph, hài hoà thu sut có th có li hn. La chn này duy trì
ngun thu nhng loi tr s bóp méo gia các mt hàng nhp khu.

Trong nghiên cu này chúng tôi phân tích nhng phng án/la chn nêu trên ca Vit Nam.
2

Trong phn tip theo, chúng tôi s xem xét hin trng thng mi và bo h nhp khu ca
Vit Nam. Chúng tôi cng xem xét nhng rào cn đi vi xut khu. Mc sau đó mô t mt s
kch bn s đc mô phng bng mô hình GTAP, là mô hình cân bng tng th đc thit k
nhm phân tích chính sách thng mi. Nhng kt qu đc trình bày  mc k tip và phn
kt lun s đa ra nhng hàm ý chính sách, hn ch và gi ý cho các nghiên cu tip theo.






2 Tuy nhiên, chúng tôi không phân tích phng án “không làm gì” hoc “tht lùi”.
3
2. Thng mi và bo h hin nay

Vit Nam có s dân là 78,7 triu ngi sn xut ra 32 t USD nm 2001, trung bình 407
USD/ngi.
3
Vit Nam là nc tng đi nghèo và đc coi là nn kinh t nông nghip mc

dù ch 23% giá tr sn xut đc to ra trong ngành nông nghip và ch bin nông phm. Tuy
nhiên, 63% lc lng lao đng đc s dng đ to ra lng giá tr này. Mt s ngành nng
sut cao hn là ngành khai thác tài nguyên (du thô và ga), dt may, công nghip nh và dch
v. Bng 1 cho thy sn lng ca các ngành trong tng giá tr sn lng nm 2001 t ngun
s liu ca GTAP phiên bn 6
4
.

Bng 1 Giá tr sn xut và thng mi ca Vit Nam nm 2001
Ngành
Giá tr
sn xut
Xut
khu
Nhpkh
u
triu $ triu $ triu $

Go 4560 418 16
Rau, qu và ht 946 256 71
Chn nuôi 1028 64 39
Cây trng khác 934 839 191
Thy hi sn 821 49 6
Khai thác tài nguyên 4234 2315 1635
Tht 137 33 27
ng 217 14 39
 ung & thuc lá 651 23 594
Hàng nông sn ch bin khác 2594 1390 684
Dt 3538 2868 1741
May 1690 1579 109

Hoá cht 1596 497 2747
Luyn kim 870 152 1448
Sn phm g& giy 1972 563 483
Công nghip ch to khác 5363 1551 4698
in t 1118 447 985
Vn ti và & thông tin liên lc 2409 534 2457
Dch v kinh doanh 3132 975 4268
Dch v và các hot đ
ng khác 25743 576 2358
Tng cng 63554 15143 24595
Ngun: GTAP phiên bn 6.

Ngành khai thác tài nguyên và dt là hai ngành chim u th v xut khu, chim khong 1/4
tng giá tr sn xut. Go là sn phm nông nghip đáng chú ý nht, vi khi lng ln xut


3 S liu ca Tng cc Thng kê Vit Nam (2005).
4 S liu ca GTAP đc s dng cho các mô phng đc trình bày  phn sau. GTAP c tính GDP khác vi s
liu do Tng cc Thng kê tính toán. Mt trong nhng lý do là s khác nhau v t giá.
4
sang I-rc và mt s nc thành viên trong Khu vc Mu dch T do AFTA ca các nc
ASEAN. Cà phê và cao su là hai mt hàng xut khu chim u th sang các nc phát trin.
Cng nh các nc Châu Phi, các nc vùng vnh Ca-ri-bê, Thái bình dng và mt s nc
kém phát trin Vit Nam không đc hng u đãi ti th trng ca Liên minh Châu Âu.
Hàng dt may là ngành xut khu ch lc đáng quan tâm vì Vit Nam ph thuc rt nhiu vào
ngành này, nhng li b loi tr ra khi các th trng các nc phát trin do cha phi là thành
viên T chc Thng mi Th gii WTO và phi cnh tranh vi Trung Quc.

Th trng ch yu cho các xut khu hàng hóa nm 2005 là M (5,82 t USD), Liên minh
Châu Âu (5,38 t USD), Nht Bn (4,46 t USD), Singapore (1,66 t USD), Trung Quc (2,99

t USD) và Úc (2,59 t USD) (B Thng mi, trích dn trong báo cáo ca Vin Nghiên cu
qun lý kinh t T (NCQLKTT) nm 2006, tr.26). Ngoi tr Trung Quc, nc có chung
đng biên gii vi Vit Nam, Vit Nam ch yu trao đi thng mi vi các nc phát trin
ngoài khu vc. Quan h thng mi vi các nc thành viên khác trong ASEAN chim khong
17% trong tng kim ngch.

Ngành dch v xut khu chính là vn ti hàng không (650 triu USD), vn ti bin (510 t
USD) và các dch v bo him, ngân hàng và tài chính (256 t USD), du lch, vin thông (tài
liu đã trích dn, tr. 28).

Mt s mt hàng nhp khu ch yu là máy móc (5,3 t USD), nhiên liu (5,0 t USD), vi vóc
cho ngành may (2,4 t USD), nguyên vt liu khác cho dt may và ngành da (2,3 t USD), linh
kin đin t (1,7 t USD), thép (3 t USD) và nha (1,4 t USD). Mt s dch v nh vn ti,
vin thông và bo him cng là nhng dch v nhp khu đáng k. Ngun nhp khu hàng hóa
chính là t các nc Châu Á nh Trung Quc (5,7 t USD), Singapore (4,7 t USD), Nht Bn
(4,1 t USD), ài Loan (4,3 t USD) và Hàn Quc (3,7 t USD) trong khi Châu Âu (4,7 t
USD) và M (0,9 t USD) đóng góp ít hn (Tài liu đã trích dn, tr. 29). Nhp khu nhiu hn
xut khu cho thy dòng vn đáng k chy vào Vit Nam đ tho mãn cân bng gia cán cân
vn và cán cân vãng lai. Thâm ht thng mi hàng hóa lên ti 4,8 t USD nm 2005, chim
9,3% GDP. Chuyn tin ròng
chim t trng ln trong trong dòng vn vào Vit Nam (Vin
NCQLKTT 2006, tr. 29)

Có th mi quan tâm ln hn v khía cnh chính sách thng mi là thu sut áp đt vào các
mt hàng xut khu và nhp khu ca Vit Nam. Thu sut trung bình đc trình bày ti bng
5
2. Mc thu áp cho các mt hàng nhp khu (không bao gm dch v do không có thông tin) là
12%, cao gp hai ln so vi mc thu đánh vào các mt hàng xut khu. Các s liu này cn
đc đi chiu vi giá tr thng mi  bng 1 thì mi có ý ngha. Ví d, khi mc thu đánh
vào đng xut khu cao thì lng xut khu thp. áng chú ý nht là dt may, vì nhp khu

vào các nc phát trin b gii hn bi hn ngch. V nhp khu, mc thu sut ln nht là
đánh vào hàng dt (26%) và hàng ch bin (16%). Mc thu sut đi vi hàng may cao hn
(33%) lng nhp khu tng đi thp.

Bng 2 Thu sut có trng s đi vi xut nhp khu ca Vit Nam theo ngành

Ngành
Mc thu áp dng
cho mt hàng xut
khu
Mc thu áp dng
cho mt hàng nhp
khu

% %

Go 13.9 12.5
Rau, qu và ht 12.5 25.4
Chn nuôi 4.5 2.6
Cây trng khác 3.7 4.7
Thy hi sn 1.6 16.7
Khai thác tài nguyên 1.4 8.0
Tht 5.9 7.4
ng 60.0 7.7
 ung & thuc lá 12.5 13.5
Hàng nông sn ch bin
khác 4.9 17.0
Dt 9.1 25.7
May 10.4 33.0
Hoá cht 14.3 3.7

Luyn kim 1.8 4.0
Sn phm g& giy 1.8 8.9
Công nghip ch to khác 2.3 16.0
in t 1.1 4.6
Vn ti và & thông tin liên
lc - -
Dch v kinh doanh - -
Dch v và các hot đng
khác - -
T
ng cng (không bao gm
dch v) 6.1 11.9
Ngun: (GTAP phiên bn 6). – là không có s liu. Nhng c tính trên gi
đnh thu thng mi gia các thành viên trong AFTA là 0.

S liu thng mi song phng và mc thu sut ch ra rng ngoài xut khu dt may vào
Châu Âu, M và Nht, Vit Nam còn đi mt vi rào cn xut khu go sang Nht Bn, hóa
6
cht sang Trung Quc và tài nguyên sang Úc. Tuy nhiên, vn đ ni tri vn là hàng dt xut
khu sang Liên minh Châu Âu. Hn ch này do ch đ hn ngch s áp dng ti khi kt thúc
Tha thun v hàng dt may (ATC) ca T chc Thng mi Th gii WTO vào tháng 1 nm
2005. Tuy nhiên, thu quan trong và ngoài hn ngch vn gi nguyên và do cha là thành viên
WTO nên Vit Nam còn b hn ch tham gia vào nhng th trng này. Vit Nam cng b hn
ch khi tip cn th trng M, b áp đt bi hip đnh song phng.

3. ánh giá đnh lng các phng án ci cách

Tình hình thu xut và thng mi trình bày trên đây gi m đnh hng v mc tác đng ca
ci cách đn mt s ngành nht đnh. Tuy nhiên, nhng gi m đó có th b sai lch do cha
tính đn mi liên kt gia các ngành. Ví d, thu sut đánh vào nhng đu vào trung gian nh

dt s đng thi là thu xut khu đi vi hàng may. Gim thu trong 1 ngành có th nh
hng đáng k ti nhng ngành cung cp đu vào cho ngành đó (thng ngun) và các ngành
s dng sn phm ca ngành này làm đu vào (h ngun).  thâu tóm đc toàn b các tác
đng đi vi các ngành thng và h ngun, mô hình cân bng tng th GTAP đc s dng.
Mt s kch bn c th dùng đ mô phng đc đa ra  bng 3.

Các kch bn
T do hóa đn phng là bãi b hoàn toàn tt c các loi thu thng mi (thu nhp khu và
xut khu hoc tr cp)  Vit Nam. ây là nhng li ích Vit Nam có th giành đc mà
không cn đàm phán vi các nc khác. Li ích đt đc rt ln nhng li ích t gia nhp th
trng là hn ch bi vì các nc khác không m ca th trng ca h.

Hài hòa thu sut trong đó tt c mc thu ca Vit Nam gim đi hay tng lên cho bng vi
mc bình quân hin ti 11,9%, là mt bin tu khác ca hành đng đn phng và gii ta bn
khon v gim ngun thu ngân sách do ci cách thu. Cách tip cn này thng đc các nhà
kinh t a chung; nó loi b s méo mó gia hàng hóa nhp khu khác nhau v ngun gc và
chng loi mc dù nó làm tng mt s loi thu và gi nguyên méo mó giá c đi vi hàng hóa
thng mi và phi thng mi.

Hip đnh thng mi song phng tng đi d đàm phán nhng nó có tác đng không đáng
k nu 2 nn kinh t ging nhau. i vi nhng nc đang phát trin, tho thun vi các nc
phát trin ln thng coi là có li nht. Trng hp tha thun gia Vit Nam và Liên minh
7
Châu Âu s đc xem xét trong nghiên cu này. Liên minh Châu Âu là th trng ln đy tim
nng đi vi hàng may mc ca Vit Nam.

T do hóa khu vc là m rng khu vc mu dch t do AFTA vi các nc Nht Bn, Hàn
Quc và Trung Quc. Kh nng này đã tng đc tho lun gia 3 nc này vi ASEAN. Có
mt s khó khn  đây là Nht Bn vn cha là thành viên ca bt k nhóm thng mi u đãi
nào. Trung Quc là đi th cnh tranh ca rt nhiu nn kinh t ASEAN vi mt lc lng lao

đng di dào và giá r.

T do hóa đa phng đ cp ti mt tha thun ca WTO thi gian ti. Tha thun đó đã
không đt đc ti cuc hp cp b trng ca các nc thành viên WTO ti Hng Kông
tháng 12 nm 2005 vì vy các điu khon vn cha rõ.  đn gin hóa, kch bn này gi đnh
gim 50% thu hin hành, tr cp xut khu và h tr trong nc ca tt c các nc/khu vc.
5

Mô phng cui cùng là t do hóa thng mi toàn cu, cho thy li ích tim nng thu đc t
t do hóa thng mi và chi phí c hi ca vic không t do hóa đy đ. Bo h dch v không
thay đi trong tt c các kch bn.

Bng 3: Các kch bn t do hóa

Kch bn Tiêu đ Thay đi thu nhp khu nông, công nghip và
thu xut khu

1 n phng Gim 100% ti Vit Nam
2 Hài hòa hóa Mi mc thu là 11,9% ti Vit Nam
3 Song phng Gim 100% đi vi thng mi gia Vit Nam và
Liên minh Châu Âu
4 Khu vc Gim 100% đi vi thng mi gia AFTA, Nht
Bn, Trung Quc và Hàn Quc
5 a phng Gim 50% thành viên ca WTO
6 Thng mi t
do
Gim 100% tt c khu vc


S liu

Mô phng đc thc hin bng vic s dng mô hình GTAP c s d liu phiên bn 6 (GTAP
2005). C s d liu có 87 nc/khu vc và 57 ngành đc tng hp li  bng A1 trong phn


5 Kch bn t do hóa đa phng đc mô phng  đây khác vi nhng kt qu đàm phán WTO  mt s đim: 9i)
nhng nc không phi thành viên và nhng nc kém phát trin đu gim thu; (ii) không có s đi x khác bit
và đc bit (Chng trình phát trin) cho các nc đang phát trin; (iii) ct gim so vi mc thc t ch không
phi mc trn; và (iv) ct gim theo dng tuyn tính, không xem xét giá tr ban đu.
8
ph lc. Nghiên cu đã ch đích phân t các nc theo hng c gng tách càng chi tit càng
tt đi vi thành viên các nc ASEAN nhng li ghép các nc thành Châu Phi và Châu M
la tinh vì nhng nc này ít có quan h thng mi vi Vit Nam. Vic phân t theo ngành
nhm mc tiêu tách các ngành bo h đáng k nh dt may, xe có đng c và đin t. C s
d liu bao gm c thu sut, tr cp và thu xut khu, tr cp đu ra và đu vào nh vn, lao
đng và đt đai. Các chính sách biên mu đc xác đnh song phng vì vy có th xác đnh
đc tác đng ca thu sut u đãi. S liu ca nm 2001. Thu sut u đãi đc đa vào c
s d liu ban đu. Giá tr này đt bng 0 trong thng mi gia các nc thành viên AFTA.
Tuy nhiên, mt s nhóm thng mi u đãi khác nh NAFTA và Mercosur không áp dng
phng pháp này. Thu t hn ngch dt may đc coi nh thu xut khu, ngha là khon này
s vào túi chính ph nc xut khu. So vi phiên bn trc, thu xut trong c s d liu hin
hành đc điu chnh gim xung bi vì thu sut trong hn ngch
đc áp đt khi hn ngch
đc dùng di 90%.
6
Rt nhiu trong s 1400 thu sut hn ngch không đc dùng ht vì lý
do hành chính. iu này cho thy thu sut ngoài hn ngch có trng s bng 0 và làm cho
mi ngi lm tng rng li ích đt đc t t do hóa rt nh.

Mô hình
GTAP là mô hình cân bng tng th bao gm s liên kt gia các nn kinh t và gia các

ngành trong các nn kinh t. Các ngành đc gi đnh là cnh tranh hoàn ho và đc mô t
di dng li nhun c đnh theo quy mô. Có s phân bit gia các mt hàng nhp khu vi
các mt hàng sn xut trong nc cng nh nhp khu t các ngun khác nhau. Các yu t s
cp nh (đt, lao đng không có k nng, lao đng có k nng, vn và tài nguyên thiên nhiên)
có th thay th đc nhng yu t s cp gp đc dng theo t l c đnh đi vi đu vào
trung gian. Quy tc đóng mô hình chun ca GTAP đc thay đi theo hai cách: (i) cán cân
thng mi c đnh cho tt c các khu vc tr M.
7
iu này ngn không cho thng d cán
cân d thng mi tng mt cách đt ngt; và (ii) lng cho lao đng không có k nng  các
nc đang phát trin là c đnh. iu này cho phép nhng lao đng tht nghip hoc bán tht
nghip có th làm thêm mt khi các ngành sn xut hàng hóa và dch v s dng nhiu lao
đng không có k nng có nhu cu tng lao đng. Thay đi đu tiên tác đng ti s phân b


6 Xem website ca GTAP ti
và Antoine
Bouët, Yvan Decreux, Lionel Fontagné, Sébastien Jean, and David Laborde (2005)
(
v phng pháp lun.
7 Mô hình GTAP đòi hi là nhp khu tr xut khu bng đu t tr tit kim cho mi khu vc. Quy tc đóng v
mô chun cho phép đu t điu chnh đ tha mãn điu kin này. Thâm ht cán cân vãng lai đc bù tr bng
dòng vn chy vào. Trong quy tc đóng ca mô hình s dng trong nghiên cu này, vn ca các khu vc khác có
th đc hp thu vào M, khi nó ln hn tit kim khu vc. iu này đc th hin bng vic hoán đi bin ni
sinh dtbal cho cgdslack cho n-1 khu vc.  cho lng c đnh pfactreal đc coi là bin ngoi sinh và qo là bin
ni sinh. Kurzweil (2002) cho ví d minh ha v vic này.
9