Sử dụng di sản văn hóa tại địa phương trong dạy học lịch sử việt nam (từ nguyên thủy đến giữa thế kỷ XIX) ở trường trung học phổ thông tỉnh thanh hóa (tt)

O

V

TRƢ N

OT O

ỌC SƢ P

M

N

N UYỄN T Ị VÂN

SỬ DỤN
T

ỊA P ƢƠN

D SẢN VĂN

TRON

(TỪ N UYÊN T UỶ ẾN
TRUN

D Y

OÁ

ỌC LỊC

SỬ V ỆT NAM

ỮA T Ế KỶ X X) Ở TRƢ N

ỌC P Ổ T ÔN

TỈN

T AN

OÁ

Chuyên ngành: Lí luận & phƣơng pháp dạy học bộ môn Lịch sử
Mã số:

9.14.01.11

TÓM TẮT LUẬN ÁN T ẾN SĨ K OA

N i - 2018

ỌC

ÁO DỤC


CÔN

TRÌN

ƢỢC

TRƢ N

O NT

ỌC SƢ P

M

N

T
N

Người hướng dẫn khoa học:
1. PS .TS. Kiều Thế ƣng, Trường ại học Sư phạm Hà Nội
2. P S.TS. oàng Thanh ải, Trường ại học Hồng ức

Phản biện 1: P S.TS ỗ

ồng Thái

Trường ại học Thái Nguyên
Phản biện 2: P S.TS Trần Viết Thụ
Trường ại học Vinh
Phản biện 3:

S.TS Nguyễn. Ngọc Cơ
Trường ại học Sư phạm Hà Nội

Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án
cấp Trường họp tại Trường ại học Sư phạm Hà Nội
v o hồi …..giờ … ng y … tháng… năm…

Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:
- Thư viện Quốc ia, Hà Nội
- Thư viện Trường ại học Sư phạm Hà Nội


1
MỞ ẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Tri thức lịch sử có giá trị đặc biệt quan trọng đối với quá trình hình thành và
phát triển nhân cách của mỗi người. Tuy nhiên, trong thực tế, dạy học lịch sử
(DHLS) bộc lộ nhiều hạn chế. Trong đó việc chưa kích thích được hứng thú học tập
và học tập tích cực, sáng tạo của học sinh (HS) được coi là một trong những hạn
chế cơ bản nhất.
Làm thế nào để nâng cao chất lượng dạy và học môn Lịch sử luôn là vấn đề
thu hút sự quan tâm lớn của các nhà giáo dục học, các nhà nghiên cứu lịch sử,
nghiên cứu lý luận và phương pháp

H bộ môn. Trên con đường tìm tòi và sáng

tạo ấy, vấn đề khai thác tối ưu đặc trưng và lợi thế của các nguồn tư liệu lịch sử
trong

H luôn được coi là một trong những nội dung đặc biệt quan trọng.

i sản

văn hoá (DSVH) là một trong những nguồn tư liệu quí giá.
Thanh Hoá là vùng đất có truyền thống lịch sử - văn hoá lâu đời, hầu như mỗi
thời kỳ phát triển, Thanh Hoá đều có những DSVH tiêu biểu, phản ánh dòng chảy
liên tục của lịch sử dân tộc.

ặc biệt, trong thời kỳ từ nguyên thuỷ đến giữa TK

XIX (lớp 10, THPT), Thanh Hoá có hệ thống DSVH vô cùng phong phú với đầy đủ
các loại hình thể hiện... Việc khai thác tốt DSVH tại địa phương trong

HLS sẽ

góp phần quan trọng vào việc kích thích hứng thú học tập của HS, giúp các em học
lịch sử một cách chủ động, hứng thú và hiệu quả và là một trong những biện pháp
tích cực, góp phần đổi mới phương pháp

H theo hướng coi trọng phát triển phẩm

chất, năng lực của người học.
Vị trí quan trọng của việc khai thác và sử dụng DSVH trong DH không chỉ
được thể hiện ở quan điểm lý luận, mà còn được cụ thể hoá bằng các chỉ đạo trong
ông văn liên ngành Số 73-H

T-BVHTTDL ngày 16/01/2013 về “ ướng

dẫn sử dụng DSVH trong DH ở trường phổ thông, TTGDTX”.

Tại Thanh Hóa, giáo viên (GV) phổ thông đã được tập huấn vấn đề trên vào
tháng 11/2013 với sự nhận thức thấu đáo về giá trị của DSVH trong DH. Tuy
nhiên, qua khảo sát sơ bộ của chúng tôi thì việc lựa chọn và sử dụng DSVH với đa
số GV vẫn rất lúng túng, chưa hiệu quả.
Với những lý do trên, chúng tôi đã chọn vấn đề “Sử dụng DSVH tại địa
phương trong DHLS Việt Nam (từ nguyên thuỷ đến giữa TK XIX) ở trường


2
THPT tỉnh Thanh Hóa” làm luận án Tiến sĩ của mình. Thành công của đề tài sẽ
góp phần tích cực đối với quá trình đổi mới và nâng cao chất lượng HLS ở trường
phổ thông hiện nay.
2. ối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
2.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài
Là quá trình sử dụng SVH tại địa phương trong HLS Việt Nam (từ nguyên
thuỷ đến giữa TK X X) ở trường THPT tỉnh Thanh Hóa. Trong đó, tập trung vào
các hình thức, biện pháp sử dụng.
2.2. Phạm vi nghiên cứu
- Nghiên cứu lí luận về sử dụng
sử dụng

SVH tại địa phương trong

SVH trong

HLS; đề xuất các biện pháp

H một số bài nội khoá và hoạt động ngoại

khoá, phần lịch sử Việt Nam, lớp 10 THPT (chương trình chuẩn)

-

iều tra thực tiễn HLS và sử dụng

SVH tại địa phương trong

HLS tại

các trường THPT tiêu biểu trên cả 3 vùng miền: miền núi, đồng bằng, miền biển; ở
các địa bàn: thành phố, thị xã, nông thôn.
- Thực nghiệm sư phạm (TNSP) từng phần và toàn phần thông qua một số
bài nội khoá và chủ đề ngoại khoá thuộc phần lịch sử Việt Nam (từ nguyên thuỷ
đến giữa TK X X), lớp 10, THPT tại những trường tiêu biểu của tỉnh Thanh Hoá.
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1.Mục tiêu nghiên cứu
Trên cơ sở khẳng định tầm quan trọng của

SVH trong

HLS ở trường phổ

thông, luận án lựa chọn, xác định những nội dung SVH tiêu biểu ở địa phương và
tập trung đề xuất những hình thức, biện pháp sử dụng nhằm nâng cao chất lượng
HLS lớp 10 ở các trường THPT tỉnh Thanh Hóa.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
ể thực hiện mục tiêu trên, luận án tập trung giải quyết những nhiệm vụ
cụ thể sau:
- Tìm hiểu tài liệu giáo dục học, tâm lý học, giáo dục lịch sử và lịch sử văn
hóa liên quan đến đề tài.
- Tìm hiểu thực trạng việc sử dụng

Thanh Hóa.

SVH trong

HLS ở trường THPT tỉnh


3
- Tìm hiểu chương trình sách giáo khoa Lịch sử Việt Nam, lớp 10 để xác định
những nội dung

SVH ở địa phương cần khai thác sử dụng trong

HLS tại các

trường THPT tỉnh Thanh Hóa.
- ề xuất các hình thức, biện pháp sử dụng SVH tại địa phương trong HLS
Việt Nam (từ nguyên thuỷ đến giữa TK X X), lớp 10 ở các trường THPT tỉnh
Thanh Hóa.
- TNSP khẳng định tính khoa học, tính khả thi của các biện pháp mà đề tài đã
đề xuất.
4. Cơ sở phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở phương pháp luận
Thực hiện đề tài, chúng tôi dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa
Mác - Lênin, tư tưởng Hồ hí Minh và quan điểm của

ảng về giáo dục và giáo

dục lịch sử.
4.2. Phương pháp nghiên cứu

- Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết: phân tích tổng hợp các tài liệu về
giáo dục học, tâm lý học, phương pháp

HLS, các tài liệu lịch sử, tài liệu văn hóa

liên quan đến đề tài luận án; Nghiên cứu, phân tích chương trình, sách giáo khoa
Lịch sử, lớp 10 để xác định nội dung cần sử dụng SVH trong H.
- Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: điều tra, khảo sát thực trạng
bằng việc sử dụng phiếu điều tra, phỏng vấn sâu, quan sát dự giờ, kiểm tra đánh
giá... để làm rõ tình hình sử dụng SVH trong HLS ở trường THPT.
- TNSP: thiết kế bài để tiến hành thực nghiệm (TN) từng phần và toàn phần
nhằm kiểm chứng những biện pháp mà luận án đề xuất.
- Sử dụng toán học thống kê: để xử lý kết quả TNSP, so sánh các giá trị thu
được giữa lớp TN và lớp đối chứng.

ó là cơ sở nhằm đánh giá hiệu quả của các

biện pháp luận án đề xuất.
5.

iả thuyết khoa học

Trong thực tiễn, việc sử dụng

SVH trong

HLS ở các trường THPT nói

chung, trường THPT tỉnh Thanh Hoá nói riêng còn nhiều bất cập. Nếu
trường THPT vận dụng các biện pháp sử dụng

V các

SVH tại địa phương như luận án

đã đề xuất sẽ góp phần nâng cao chất lượng H bộ môn Lịch sử hiện nay.


4
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
- Ý nghĩa khoa học: kết quả nghiên cứu của luận án góp phần làm phong phú
thêm lý luận

H bộ môn về vấn đề sử dụng

SVH trong

HLS ở trường phổ

thông, đặc biệt là đối với các SVH tại địa phương.
- Ý nghĩa thực tiễn: việc xác định được nội dung hệ thống các

SVH ở địa

phương cũng như đề xuất được các hình thức và biện pháp sử dụng trong

HLS

Việt Nam (từ nguyên thuỷ đến giữa TK X X) ở trường THPT tỉnh Thanh Hoá sẽ
góp phần nâng cao chất lượng H bộ môn.

Luận án là tài liệu tham khảo bổ ích cho

V, sinh viên, học viên cao học...

ngành Sư phạm lịch sử ở các trường ại học và ao đẳng nói chung.
7. óng góp của luận án
- Luận án tiếp tục khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng

SVH trong

HLS, đặc biệt là SVH tại địa phương.
- Phác họa được bức tranh về thực tiễn việc sử dụng SVH trong HLS ở các
trường THPT tỉnh Thanh Hóa.
- Lựa chọn được hệ thống SVH và xác định được nội dung của các SVH ở
địa phương có thể sử dụng trong

H phần lịch sử Việt Nam (từ nguyên thuỷ đến

giữa TK X X) THPT.
- Xác định được những yêu cầu và đề xuất hình thức, biện pháp sử dụng
SVH góp phần nâng cao chất lượng

H bộ môn ở các trường THPT tỉnh

Thanh Hóa.
8. Cấu trúc luận án
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận án bao gồm 4 chương, với cấu trúc
như sau:
Chương 1: Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề t i
Chương 2: Sử dụng di sản văn hoá tại địa phương trong dạy học lịch sử ở

trường phổ thông - Lý luận v thực tiễn.
Chương 3:

ình thức v biện pháp sử dụng di sản văn hóa tại Thanh

oá trong dạy học lịch sử Việt Nam (từ nguyên thuỷ đến giữa thế kỷ XIX)
T PT ở địa phương
Chương 4: Thực nghiệm sư phạm.


5
C ƢƠN
TỔN

QUAN CÁC CÔN

1

TRÌN

N

ÊN CỨU

LIÊN QUAN ẾN Ề T
1.1. Các công trình nghiên cứu về sử dụng di sản văn hóa trong dạy học
Ở phần này, chúng tôi tập trung phân tích, đánh giá kết quả nghiên cứu của các
nhà giáo dục học, tâm lý học, giáo dục lịch sử nước ngoài (như Liên Xô, Hoa Kì, Hà
Lan, Anh, Pháp, Trung Quốc... ) và Việt Nam liên quan đến đề tài luận án để làm rõ
các vấn đề sau:

- Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng đồ dùng trực quan, tài liệu DH, đặc biệt là
SVH, tài liệu về văn hoá trong H nói chung, HLS nói riêng.
- iá trị của môi trường thực tế, môi trường văn hoá trong H.
- Vai trò của hình thức H tại thực địa và tham quan ngoại khoá... đối với việc
phát huy giá trị của SVH.
Trên cơ sở đó, kế thừa những kết quả nghiên cứu và tiếp tục làm rõ các vấn đề
còn tồn tại.
1.2. Các công trình nghiên cứu về di sản văn hóa và di sản văn hóa tại
Thanh Hoá
Chúng tôi tập trung phân tích, đánh giá các công trình nghiên cứu về

SVH

và SVH tại Thanh Hoá để làm rõ các vấn đề sau:
- ác quan niệm về SVH, các loại hình và đặc điểm SVH.
- Quan điểm của các nhà nghiên cứu về giá trị quan trọng của SVH trong các
lĩnh vực của cuộc sống - trong đó có lĩnh vực giáo dục & đào tạo.
- Những định hướng phát huy giá trị SVH dân tộc trong công tác giáo dục và
đào tạo thế hệ trẻ.
- Xác định những giá trị DSVH ở Thanh Hóa trên một số lĩnh vực văn hoá,
lịch sử, xã hội... ; đánh giá thực trạng và giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị.
1.3. Những vấn đề luận án kế thừa và cần tiếp tục nghiên cứu
Trên cơ sở kế thừa các công trình liên quan, đề tài sẽ tiếp tục tập trung giải
quyết những vấn đề cơ bản sau đây:


6
- Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và khảo sát thực tế, xem xét vị trí và tầm quan
trọng của

SVH cũng như việc sử dụng

SVH ở Thanh Hoá trong

HLS ở các

trường THPT tỉnh Thanh hoá.
- Làm rõ những căn cứ lựa chọn và lựa chọn các
dụng trong

HLS nói chung, trực tiếp là

SVH tại Thanh Hoá để sử

HLS Việt Nam (từ nguyên thuỷ đến

giữa TK X X) ở các trường THPT tỉnh Thanh Hoá.
- Trên cơ sở vận dụng các quan điểm lý luận
biện pháp sử dụng

H liên quan, đề xuất được các

SVH tại Thanh Hoá trong DHLS Việt Nam (từ nguyên thuỷ

đến giữa TK X X) ở trường THPT tỉnh Thanh Hoá.
- Triển khai việc

H cụ thể theo lý thuyết đã nghiên cứu và tiến hành TN kết

quả nghiên cứu để rút ra các kết luận khoa học của đề tài.

7
C ƢƠN
SỬ DỤN
TRON

D Y

D SẢN VĂN
ỌC LỊC

2

ÓA T

ỊA P ƢƠN

SỬ Ở TRƢ N

P Ổ T ÔN

- LÝ LUẬN V T ỰC T ỄN
2.1. Cơ sở lý luận.
2.1.1. Quan niệm về di sản văn hóa và di sản văn hóa tại địa phương
2.1.1.1. Di sản văn hóa
Trên cơ sở phân tích các khái niệm DSVH, chúng tôi cho rằng DSVH là tổng
thể những t i nguyên văn hoá truyền thống trong hệ thống giá trị của xã h i, bao
gồm cả hai loại hình văn hoá vật chất v văn hoá tinh thần. DSV nói chung chứa
đựng những giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học được chủ thể nhận thức, qua đó,

đóng góp trở lại v o quá trình xây dựng v phát triển của mỗi dân t c.
2.1.1.2. Quan niệm về di sản văn hóa tại địa phương
SVH tại địa phương là sản phẩm tinh thần, vật chất có giá trị lịch sử, văn
hoá, khoa học, được lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác tại mỗi địa phương,
do cộng đồng các dân tộc từng cư trú, sinh sống ở đây sáng tạo ra.

SVH tại mỗi

địa phương, phản ánh những nét riêng của địa phương nhưng là một bộ phận của
SVH dân tộc, phản ánh những giá trị lịch sử - văn hoá chung của dân tộc.
Việc phát huy những giá trị của

SVH tại địa phương trong quá trình xây

dựng và phát triển đất nước nói chung, quá trình

H nói riêng rất cần thiết. Hoạt

động đó không chỉ có ý nghĩa thiết thực đối với việc nâng cao chất lượng

H mà

còn phát huy giá trị của SVH trong đời sống xã hội.
2.1.2. Phân loại và đặc điểm của di sản văn hóa
ựa vào những tiêu chí khác nhau có nhiều cách phân loại hệ thống

SVH.

Tuy nhiên, để thống nhất cách sử dụng, chúng tôi căn cứ vào định nghĩa về
SVH thể hiện qua

ông ước 1972 và 2003 của UN S O và Luật di sản văn

hóa Việt Nam (công bố năm 2001, được chỉnh sửa năm 2009) và sử dụng cách
phân loại dựa vào dạng thức tồn tại. Theo đó,
là

SVH vật thể và

SVH phi vật thể.

SVH bao gồm cả hai loại hình


8
2.1.3. Quan niệm về sử dụng di sản văn hóa trong dạy học lịch sử ở trường
phổ thông
Sử dụng
liệu về

SVH trong

HLS ở trường phổ thông tức là dùng

SVH hoặc tài

SVH một cách có mục đích, có chọn lọc, có phương pháp và kế hoạch

trong quá trình

H nhằm đạt mục tiêu môn Lịch sử. Từ đó, góp phần thực hiện

mục tiêu của giáo dục phổ thông và mục tiêu giáo dục nói chung.
2.1.4. Đặc điểm của con đường hình thành kiến thức lịch sử ở trường phổ thông
Con đường hình thành kiến thức lịch sử cho HS có những đặc điểm riêng, khác biệt
được thực hiện thông qua việc cung cấp sự kiện, tạo biểu tượng, hình th nh khái niệm,
nêu quy luật, rút b i học, kinh nghiệm lịch sử cho hiện tại.
ặc điểm của con đường hình thành kiến thức lịch sử ở trường phổ thông cho thấy
sử dụng SVH tại địa phương có giá trị thiết thực đối với quá trình H bộ môn. SVH
tại địa phương có giá trị đặc biệt quan trọng trong việc hình thành các biểu tượng lịch sử,
đó là cơ sở để HS đi sâu tìm hiểu bản chất sự kiện, hình thành khái niệm và nêu quy luật
lịch sử. Mặt khác, đây còn là biện pháp hiệu quả để giáo dục truyền thống dân tộc, định
hướng thái độ cho HS. Từ đó, góp phần hoàn thành mục tiêu bộ môn, nhất là những phẩm
chất, năng lực đặc thù của môn học cũng như năng lực chung được xác định trong
Chương trình giáo dục phổ thông mới.
2.1.5. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng di sản văn hóa tại địa phương trong
dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
2.1.5.1. Vai trò
SVH tại địa phương trong quá trình HLS ở trường phổ thông có những vai
trò cụ thể sau:
- Là một trong những nguồn sử liệu quý báu đã phản ánh, tái hiện lại các sự
kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử một cách sinh động và gần gũi; Là bức tranh sinh
động về các mặt đời sống kinh tế, văn hóa xã hội của dân tộc ta qua các thời kỳ.
- SVH tại địa phương là phương tiện trực quan có giá trị trong HLS.
-

SVH là nơi bảo lưu giá trị truyền thống một cách sinh động, là môi trường

và phương tiện giáo dục sâu s c đối với thế hệ trẻ.

9
2.1.5.2. Ý nghĩa
- Về kiến thức: Sử dụng DSVH tại địa phương góp phần cụ thể hóa, làm sáng
tỏ kiến thức cơ bản, hỗ trợ quá trình hình thành kiến thức lịch sử cho HS; nâng cao
tính trực quan, qua đó, giúp HS hình thành biểu tượng lịch sử; kích thích hứng thú,
đẩy mạnh hoạt động nhận thức và mở rộng nguồn kiến thức cho HS.
- Về kĩ năng: sử dụng DSVH tại địa phương trong

HLS tạo điều kiện

cho HS phát triển nhiều kĩ năng quan trọng, từ kĩ năng bộ môn đến các kĩ năng
sống nói chung.
- Về thái đ : sử dụng

SVH tại địa phương trong

cảm chân thực đối với các sự kiện, nhân vật lịch sử.

HLS giúp HS bộc lộ xúc

ồng thời, có ý nghĩa sâu s c

trong việc giáo dục truyền thống tốt đẹp của dân tộc, rèn luyện cho HS thói quen
làm việc nghiêm túc, khoa học và góp phần giáo dục cho HS ý thức trách nhiệm
bảo vệ các SVH nói chung.
Trên cơ sở đó, sử dụng

SVH tại địa phương trong HLS còn góp phần hình

thành và phát triển các năng lực cho HS như năng lực quan sát, năng lực tự học,
năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo, năng lực quản lý, năng lực giao tiếp,
năng lực hợp tác…

2.1.6. Nội dung các di sản văn hóa tại Thanh Hoá cần thiết sử dụng trong dạy
học lịch sử Việt Nam (từ nguyên thuỷ đến giữa TK XIX), THPT ở địa phương
Trên cơ sở xác định những yêu cầu cơ bản khi lựa chọn SVH tại địa phương,
chúng tôi đã hệ thống hóa những nội dung

S có thể sử dụng trong DHLS Việt

Nam (từ nguyên thuỷ đến giữa TK X X) ở trường THPT. Nội dung đầy đủ được
chúng tôi trình bày cụ thể trong phần phụ lục của luận án.
2.2. Cơ sở thực tiễn
ể làm rõ hơn thực tiễn DHLS nói chung, thực tiễn sử dụng DSVH trong
DHLS tại Thanh Hoá nói riêng, chúng tôi đã tiến hành điều tra, khảo sát thực tiễn.
Nội dung điều tra, khảo sát tập trung vào việc thu thập thông tin về thái độ, đánh
giá của GV và HS đổi với bộ môn Lịch sử; nhận thức của GV và HS về

SVH và

vai trò, ý nghĩa của SVH trong HLS; thực trạng của việc sử dụng DSVH tại địa


10
phương trong DHLS ở trường THPT.
Như vậy, với Chương hai, chúng tôi đã giải quyết cơ bản về cơ sở lý luận và
thực tiễn của vấn đề nghiên cứu. Với các nội dung đã trình bày, có thể khẳng định
rõ hơn vị trí và tầm quan trọng của SVH tại địa phương trong HLS ở trường phổ
thông.

Tuy nhiên, thực tế H nói chung và

HLS ở địa phương tỉnh Thanh Hoá nói

riêng, vấn đề khai thác và sử dụng giá trị của SVH, bên cạnh những cố g ng, vẫn
còn không ít những hạn chế và bất cập. Những hạn chế ấy không chỉ dừng lại ở
nhận thức, xác định tầm quan trọng của

SVH mà chủ yếu là ở phương pháp

H,

ở cách thức lựa chọn nội dung và vận dụng linh hoạt hệ thống phương pháp trong
H cụ thể nhằm thực hiện có hiệu qủa nhiệm vụ
THPT tỉnh Thanh Hoá.

H và giáo dục cho các trường


11
C ƢƠN
ÌN

3

T ỨC V B ỆN P ÁP SỬ DỤN

D SẢN VĂN

OÁ T

THANH HOÁ TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM (TỪ NGUYÊN THUỶ
ẾN

ỮA T Ế KỶ X X) TRƢ N

T PT Ở ỊA P ƢƠN

3.1. Vị trí, mục tiêu, nội dung cơ bản phần lịch sử Việt Nam (từ nguyên thủy
đến giữa TK X X) ở trƣờng T PT
Việc xác định rõ vị trí, mục tiêu, nội dung cơ bản của phần lịch sử Việt Nam
lớp 10 (từ nguyên thủy đến giữa TK X X) có ý nghĩa quan trọng, là cơ sở để
lựa chọn những nội dung

V

S, hình thức và biện pháp phù hợp sử dụng trong quá

trình DH bộ môn ở địa phương.
3.2. Yêu cầu cơ bản khi lựa chọn hình thức và biện pháp sử dụng di sản
văn hóa tại Thanh Hoá trong dạy học lịch sử Việt Nam (từ nguyên thuỷ đến
giữa TK XIX), THPT ở địa phƣơng.
- ảm bảo mục tiêu giáo dục bộ môn
- ảm bảo tính khoa học, tính sư phạm
- ảm bảo tính trực quan sinh động
- Tăng cường hoạt động trải nghiệm, tích cực hoá hoạt động nhận thức của HS.
- a dạng hoá các hình thức, phương pháp H
3.3.

ình thức sử dụng di sản văn hóa tại Thanh

oá trong dạy học lịch

sử Việt Nam (từ nguyên thuỷ đến giữa TK X X) T PT ở địa phƣơng.
3.3.1. Sử dụng tài liệu di sản văn hóa trong bài học n i khoá trên lớp
Trong giờ học nội khoá trên lớp, cho dù là nằm cạnh hoặc trong vùng có
SVH, thì cũng là giờ học chỉ diễn ra trên lớp, nó khác với giờ học nội khoá diễn
ra tại DS. hính vì thế, việc chọn lựa được các biện pháp hợp lý, hiệu quả để khai
thác tối ưu giá trị của

SVH tại địa phương cho các giờ nội khoá trên lớp là đặc

biệt quan trọng. ây là hình thức DH chiếm ưu thế ở trường phổ thông hiện nay, vì
vậy, để khai thác và phát huy tối ưu giá trị của các

SVH tại địa phương phù hợp

với loại bài học này, chúng tôi ưu tiên dành riêng một mục để xác định các biện
pháp sử dụng.


12
3.3.2. Tổ chức dạy học bài lịch sử n i khoá tại di sản văn hóa
Bài học lịch sử không chỉ được tiến hành trên lớp mà còn được tiến hành tại
nơi có

SVH. Bài học lịch sử tại

SVH có ý nghĩa lớn trong việc phát triển toàn

diện HS. Tuy nhiên, khi tiến hành bài học lịch sử tại địa điểm DS, GV ngoài việc
tuân thủ những yêu cầu đối với bài học lịch sử nói chung còn cần chú ý những yêu
cầu riêng, như: lựa chọn bài học phù hợp với

SVH và các điều kiện tiến hành;

việc chuẩn bị chu đáo là yếu tố quyết định; chú ý xác định rõ mối quan hệ giữa nội
dung bài học và DS; chú ý phát huy tính trực quan, phát triển các hoạt động nhận
thức tích cực độc lập của HS…

3.3.3. Sử dụng di sản văn hóa trong tổ chức dạy học bài lịch sử địa phương
Thanh Hoá
Khi dạy bài lịch sử địa phương, vấn đề khai thác tư liệu về các SVH cũng là
nội dung phải đặc biệt quan tâm.
ể đạt hiệu quả trong bài học lịch sử địa phương, khi sử dụng DSVH tại
Thanh Hóa, GV cần kết hợp với các biện pháp, kĩ thuật DH hiện đại phù hợp với
việc DH theo chủ đề, như:
(nhóm bể cá,

H dự án, DH hợp đồng, các biện pháp DH theo nhóm

H theo góc, khăn phủ bàn, DH mảnh ghép...). Trong phạm vi luận

án, chúng tôi lựa chọn hình thức và biện pháp tiêu biểu để tổ chức DH bài lịch sử
địa phương. Trên cơ sở đó, gợi ý những giải pháp hiệu quả cho

V các trường

THPT tỉnh Thanh Hóa lựa chọn chủ đề cũng như phương pháp tiến hành đối với
loại bài học này. Cụ thể, chúng tôi tiến hành TN bài học lịch sử địa phương tại DS

với phương pháp H dự án theo hướng đổi mới hiện nay.
Phần tổ chức thực hiện và đánh giá hiệu quả giờ học được chúng tôi trình bày
cụ thể tại hương 4 - “Thực nghiệp sư phạm” của luận án.
3.3.4. Sử dụng di sản văn hóa trong các hoạt đ ng ngoại khoá
Việc tăng cường và đổi mới hoạt động ngoại khoá hiện nay trở thành yêu cầu
mang tính khách quan và bức thiết. Khi sử dụng DS tại địa phương để tổ chức các
hoạt động ngoại khoá, GV cần tuân thủ các yêu cầu cơ bản như: lựa chọn DS phải
dựa trên cơ sở các sự kiện cơ bản, điển hình nhằm giúp HS mở rộng và hiểu sâu s c
kiến thức trong chương trình nội khoá; cần có sự phối hợp, hỗ trợ, giúp đỡ của các


13
cơ quan quản lý, các tổ chức hoặc nhà khoa học; cần xây dựng kế hoạch phối hợp
với các bộ môn khác; căn cứ vào những điều kiện cụ thể chủ động lựa chọn nội
dung, hình thức ngoại khoá phù hợp...
Trên cơ sở những yêu cầu cơ bản của hoạt động này, chúng tôi đề xuất một số
hình thức sử dụng hiệu quả là:
3.3.4.1. Tổ chức hoạt đ ng trải nghiệm tại di sản
Tổ chức các hoạt động trải nghiệm tại

S là biện pháp hiệu quả trong hoạt

động ngoại khoá. ể tổ chức cho HS các hoạt động này, V cần thực hiện theo các
bước sau:
+ ước 1: Lập kế hoạch và phê duyệt kế hoạch.
+ ước 2: Xây dựng kịch bản chương trình chi tiết và triển khai thực hiện .
+ ước 3: Tổ chức cho HS các hoạt động trải nghiệm tại S.
+ ước 4:

V cho HS rút ra những bài học, tổ chức đánh giá và nhận xét về

chương trình.
ể kiểm chứng hiệu quả của hình thức ngoại khoá trên, căn cứ những yêu
cầu và các bước thực hiện luận án đề xuất, chúng tôi đã tiến hành tổ chức thực
nghiệm cho HS Lớp 10 3 - THPT Thường Xuân 2 (Thường Xuân, Thanh Hoá)
tại

S thế giới thành Nhà Hồ. Nội dung và hiệu quả của chương trình trải

nghiệm được chúng tôi trình bày rõ tại hương 4 - “Thực nghiệm sư phạm” của
luận án.
3.3.4.2. Tổ chức sưu tầm t i liệu, tranh ảnh về di sản văn hóa ở địa phương để
triển lãm hoặc ra báo học tập
Tổ chức sưu tầm tài liệu, tranh ảnh về

SVH ở địa phương để giới thiệu, ra

báo học tập hoặc triển lãm…là hoạt động ngoại khoá có giá trị cao trong việc hỗ trợ
tìm kiếm nguồn tư liệu cho bài học nội khoá. Hoạt động này cần được tổ chức
thường xuyên, g n liền với việc chuẩn bị nguồn tài liệu học tập cho chương trình
nội khoá.

ối với hoạt động ngoại khoá này, khi tổ chức,

V cần chú ý việc phân

công nhiệm vụ phù hợp, hướng dẫn HS cụ thể cách thức sưu tầm, địa điểm sưu tầm,
phương pháp phân loại và chọn lọc tài liệu, cách s p xếp, trình bày tư liệu…

14
3.3.4.3. Sử dụng di sản văn hóa ở địa phương để tổ chức các cu c thi tìm hiểu về
lịch sử
ây là biện pháp giúp HS được làm việc trực tiếp với nguồn tài liệu sống động là
SVH tại địa phương. Trên cơ sở đó, các em học lịch sử một cách chủ động và tích
cực, rèn luyện kĩ năng khai thác và sử dụng nguồn tư liệu trong quá trình học tập. ây
cũng chính là cơ hội để các em thể hiện tình cảm, thái độ trân trọng, lòng tự hào đối
với truyền thống quê hương thông qua việc tìm hiểu về S.
3.3.4.4. Sử dụng di sản văn hóa ở địa phương trong tổ chức các dạ h i lịch sử
ạ hội lịch sử là một biện pháp tổ chức hoạt động ngoại khoá phổ biến,
không chỉ của một môn mà còn là hoạt động liên môn và liên đoàn thể. Thông
thường, dạ hội lịch sử chỉ được tổ chức nhân dịp kỷ niệm những sự kiện lớn của
dân tộc hoặc của địa phương.

ây cũng là dịp bộ môn lịch sử thể hiện được vai

trò đặc trưng của mình trong giáo dục truyền thống dân tộc cũng như thể hiện
được vai trò và vị trí của giáo dục lịch sử với xã hội. Với các địa phương có nhiều
di tích lịch sử và

SVH như Thanh Hoá, việc tổ chức dạ hội lịch sử có chủ đề về

SVH là vô cùng quan trọng.
Trong dạ hội lịch sử chủ đề về
động ngoại khoá g n với

SVH, có thể tổ chức tổng hợp nhiều hoạt

S, trong đó, chủ yếu có các hoạt động sau đây: Tổ chức

mít tinh kỷ niệm nhân vật và sự kiện lịch sử g n với SVH; nói chuyện lịch sử về
DSVH; tổ chức các hoạt động sân khấu hoá: biểu diễn văn hoá, văn nghệ truyền
thống, các trò chơi dân gian; thi vẽ tranh, chụp ảnh

SVH để tổ chức triển lãm tại

DSVH; thi tuyên truyền viên giới thiệu về SVH tại địa phương...
iện pháp tổ chức này tạo cơ hội cho HS được rèn luyện, phát triển toàn diện.
Vì vậy, cần được chú ý tổ chức trong dịp các ngày lễ lớn ở trường phổ thông.
3.3.4.5. Tổ chức các hoạt đ ng chăm sóc, bảo vệ di sản văn hóa ở địa phương
Việc tổ chức các hoạt động chăm sóc, bảo vệ
pháp quan trọng trong việc phát huy giá trị của các

SVH ở địa phương là biện
SVH trong việc giáo dục

truyền thống cho thế hệ trẻ, g n nhà trường với đời sống xã hội, g n “học đi
đôi với h nh”, tăng cường mối quan hệ giữa nhà trường và địa phương... Khi
tổ chức hoạt động ngoại khoá này,

V cần lưu ý việc xây dựng kế hoạch phải


15
trên cơ sở phối hợp chặt chẽ với

an quản lý

S, ưu tiên những

S trong địa

bàn trường đóng để thuận lợi cho việc di chuyển của HS, nhấn mạnh tính
thường xuyên.
3.4. Biện pháp sử dụng di sản văn hóa tại Thanh

óa trong dạy học lịch sử

Việt Nam (từ nguyên thủy đến giữa TK X X) T PT ở địa phƣơng
3.4.1. Sử dụng di sản văn hóa để nêu vấn đề - kích thích hứng thú, xác định
đ ng cơ học tập của học sinh
Sử dụng

SVH tại địa phương để gây hứng thú, kích thích nhu cầu học tập

của HS là một biện pháp sư phạm khả thi, có tính thực tế cao. ể khởi động giờ học
lịch sử, V có thể sử dụng hình ảnh hoặc tài liệu về S để nêu vấn đề, đưa HS vào
tình huống có vấn đề gây hứng thú, xác định động cơ và kích thích nhu cầu học tập
của HS. Khi sử dụng, V có thể thực hiện theo các bước sau:
-

ước 1:

V trình chiếu hình ảnh về

S/ hoặc sử dụng tư liệu về

S liên

quan mật thiết đến sự kiện cơ bản của bài học.

- ước 2:

V tổ chức cho HS nhận diện sự kiện thông qua hình ảnh/ hoặc tư

liệu về S.
- ước 3: V trình bày nêu vấn đề, đưa HS vào tình huống cần giải quyết.
ây là biện pháp sư phạm mang tính cơ sở điều khiển toàn bộ hoạt động tư
duy của HS trong giờ học.
3.4.2. Sử dụng tài liệu di sản văn hóa để tạo biểu tượng lịch sử, hình thành
kiến thức mới
Thực tế,

SVH tại địa phương có ưu thế đặc biệt trong khâu tạo biểu tượng

lịch sử, hình thành kiến thức mới. Trong xu thế đổi mới hiện nay, việc vận dụng
các phương pháp
thiết.

H tích cực trong

H nói chung và

ể giúp nâng cao hiệu quả sử dụng

HLS nói riêng là rất cần

SVH tại địa phương, chúng tôi đề xuất

vận dụng một số phương pháp H tích cực sau đây:
a, Vận dụng các phương pháp đóng vai, sân khấu hoá… khi sử dụng DSV tại

địa phương
óng vai hay sân khấu hoá là những phương pháp H mới rất được quan tâm
trong đổi mới

HLS hiện nay. Với các địa phương có

SVH, việc vận dụng các


16
phương pháp này không những là cần thiết mà còn là lợi thế. ể thực hiện, GV có
thể chọn các nhân vật lịch sử g n liền với các SVH ở địa phương; nhân vật có vai
trò “trung gian” giới thiệu để chuẩn bị cho HS thực hiện phương pháp đóng vai
trong giờ lịch sử nội khoá có liên quan. Thậm chí, có thể cho HS đóng vai giải
quyết nhanh các tình huống trên lớp.
Về cơ bản, sử dụng phương pháp này trong

HLS,

V có thể tiến hành theo

các bước sau:
- ước 1: V nêu tình huống nhập vai.
-

ước 2:

V chia nhóm và giao tình huống, nhân vật cho các nhóm.

ồng

thời cung cấp tài liệu hỗ trợ (nếu cần thiết).
- ước 3: HS chủ động xây dựng kịch bản, phân công vai diễn, tập dượt dưới
sự tư vấn, hướng dẫn của V.
- ước 4: HS thể hiện vai diễn trong các tình huống được phân công.
-

ước 5:

V tổ chức cho HS đánh giá, thảo luận về tình huống, nhân vật

được thể hiện.
- ước 6: V chốt ý, rút ra bài học nhận thức.
b, Sử dụng công nghệ thông tin v các phương tiện D hiện đại khai thác thế
mạnh của DSV tại địa phương tạo biểu tượng lịch sử
Vai trò của công nghệ thông tin trong

H, ngoài là phương tiện khai thác tài

liệu, việc truyền tải hình ảnh, âm thanh sống động là lợi thế. Sử dụng SVH tại địa
phương với công nghệ thông tin và các phương tiện

H hiện đại là biện pháp giúp

HS tái tạo sự kiện, hình thành những biểu tượng lịch sử.
V có thể tiến hành theo các bước sau:
- ước 1: ăn cứ mục tiêu bài học,

V lựa chọn hình ảnh

S và trình chiếu

cho HS quan sát.
- ước 2: HS quan sát và trả lời những câu hỏi liên quan đến hình ảnh S.
- ước 3: V tổ chức cho HS thảo luận, nhận xét, rút ra bài học nhận thức.
c, Sử dụng DSV tại địa phương trong thảo luận nhóm
SVH tại địa phương được sử dụng như nguồn tài liệu hoặc phương tiện trực
quan đã góp phần làm phong phú và sinh động hoá nội dung thảo luận; cung cấp dữ


17
liệu sống động hỗ trợ HS nêu ý kiến, tranh luận, bảo vệ quan điểm của mình; tạo
điều kiện sử dụng kết hợp, đa dạng hoá các biện pháp, kỹ thuật

H… Sử dụng

SVH tại địa phương để tổ chức thảo luận tạo biểu tượng lịch sử hoặc giải quyết
vấn đề, tìm ra mối liên hệ bản chất của sự kiện lịch sử,
đối tượng, mục tiêu, nội dung thảo luận để lựa chọn

V cần chú ý căn cứ vào
S phù hợp. Mục đích của

biện pháp này là thông qua thảo luận để làm sáng tỏ hoặc sâu s c thêm kiến thức
lịch sử, tìm bản chất sự kiện, vì vậy,

SVH sẽ giữ vai trò là phương tiện hoặc tài

liệu hỗ trợ quá trình thảo luận, không phải đối tượng thảo luận. Trong quá trình tổ
chức,

V phải chú ý kết hợp việc sử dụng linh hoạt các phương pháp

H nhằm

phát huy giá trị của SVH khi sử dụng trong thảo luận nhóm, giải quyết vấn đề liên
quan đến bài học.
Sử dụng SVH trong các phương pháp H tích cực đặc biệt có ưu thế đối với
việc tạo biểu tượng lịch sử, hình thành kiến thức mới. Những biện pháp đề xuất đã
được TN từng phần tại các trường THPT tiêu biểu trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá với
kết quả khả thi cho phép chúng tôi khẳng định đây chính là một trong những giải
pháp hiệu quả kh c phục những tồn tại của môn học.
thú, tình yêu đối với môn Lịch sử cho HS.

ặc biệt, mang lại sự hứng

ồng thời, giúp HS phát triển toàn diện

theo đúng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.
3.4.3. Sử dụng di sản văn hóa để tổ chức đánh giá sự kiện lịch sử
ó nhiều con đường, biện pháp để đánh giá sự kiện lịch sử, trong đó, sử dụng
SVH tại địa phương là một biện pháp hiệu quả bởi đó là sự tiếp nối khâu tạo biểu
tượng, kh c phục tính áp đặt và công thức trong đánh giá.
Khi sử dụng

SVH tại địa phương để tổ chức đánh giá sự kiện lịch sử,

cần chú ý những yêu cầu cơ bản sau: lựa chọn

V

S sử dụng làm phương tiện hỗ trợ

đánh giá phải có mối quan hệ trực tiếp, phản ánh rõ sự phát triển của sự kiện;

V

cần chú ý tính logic của các hoạt động trong khâu tạo biểu tượng và đánh giá sự
kiện, rút ra bài học và nêu quy luật lịch sử...; hệ thống câu hỏi xây dựng mang tính
chất gợi mở, khích lệ việc bộc lộ quan điểm riêng của HS. ó đảm bảo những yêu
cầu cơ bản này, việc sử dụng
thực sự hiệu quả.

SVH tại địa phương tổ chức đánh giá sự kiện mới


18
Sử dụng

SVH tại địa phương để tổ chức cho HS đánh giá sự kiện lịch sử,

V có thể tiến hành theo các bước sau: V trình chiếu hình ảnh S (hoặc nêu nhận
định về

S), sau đó, tổ chức cho HS phân tích bằng hệ thống câu hỏi gợi mở để

kích thích tư duy giúp HS rút ra những nhận định cần thiết.
Kết quả TN từng phần đã giúp chúng tôi có cơ sở để khẳng định sử dụng
SVH kh c phục được tính áp đặt và khiên cưỡng đang tồn tại trong việc tổ chức
cho HS đánh giá sự kiện của H bộ môn.

3.4.4. Sử dụng di sản văn hóa để kiểm tra, đánh giá
Sử dụng tài liệu

SVH tại địa phương tiến hành kiểm tra không chỉ đánh giá

được toàn diện HS mà thực sự đây còn là biện pháp quan trọng góp phần thực hiện
việc đổi mới quan điểm giáo dục - từ tiếp cận nội dung, trang bị kiến thức sang phát
triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học.
khi sử dụng

ể phát huy năng lực người học,

SVH trong kiểm tra, đánh giá (đối với cả hai hình thức kiểm tra

miệng và kiểm tra viết), V có thể tiến hành với một số biện pháp như:
- Sử dụng DSV như m t loại đồ dùng trực quan, m t phương tiện hỗ trợ việc
kiểm tra, đánh giá.
- Sử dụng t i liệu th nh văn tại địa phương để kiểm tra, đánh giá.
Ngoài ra, trong xu thế đa dạng hoá hoạt động kiểm tra, đánh giá,

V còn có

thể sử dụng SVH trong các hình thức chuẩn bị hồ sơ học tập; tổ chức sưu tầm, tập
hợp tài liệu về

S trong các hoạt động tự học chuẩn bị cho việc tiếp thu kiến thức

mới hoặc củng cố bài….
3.4.5. Sử dụng di sản văn hóa ra bài tập rèn luyện năng lực tự học
iện pháp này có thể thực hiện trước hoặc sau khi tiến hành bài học trên lớp,

tùy thuộc mục tiêu và nội dung từng bài.
dạy kiến thức mới,

ối với mục tiêu hỗ trợ cho việc giảng

V cần giao nhiệm vụ cho HS trước khi tiến hành bài học trên

lớp. ối với mục tiêu củng cố kiến thức bài hoặc chương, V cần giao sau khi HS
đã được học những nội dung kiến thức liên quan đến S.
Với hương 3 của luận án, chúng tôi đã giải quyết những vấn đề cơ bản về hình
thức và biện pháp sử dụng SVH ở Thanh Hoá trong DHLS ở trường THPT. húng tôi
khẳng định SVH có thể được sử dụng hiệu quả trong tất cả các hình thức tổ chức H
cơ bản, đó là bài nội khoá trên lớp, nội khoá tại S và hoạt động ngoại khoá.


19
C ƢƠN
T ỰC N

4.

ỆM SƢ P

M

4.1. Mục đích thực nghiệm
- Kiểm chứng, hoàn thiện, chứng minh tính khả thi các hình thức, biện pháp đề
tài đã đề xuất. Trên cơ sở đó, khẳng định sự đúng đ n của giả thuyết khoa học luận
án nêu ra.
- ủng cố, khẳng định cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng

SVH tại

địa phương trong HLS ở trường phổ thông.
- Kết quả TNSP là cơ sở cho những kết luận khoa học, đề xuất và kiến nghị của
luận án nhằm nâng cao hiệu quả việc sử dụng

SVH tại địa phương trong

HLS ở

trường phổ thông đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.
4.2. ối tƣợng và địa bàn
- Đối tượng: HS lớp 10 tại các trường THPT trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá. ụ
thể, chúng tôi chọn 12 trường mang tính đại diện, trong đó, 11 lớp TN và 11 lớp đối
chứng đối với giờ học nội khóa trên lớp; 1 lớp TN giờ học lịch sử địa phương tại
DS, 1 lớp TN hoạt động ngoại khóa tại DS.
- Địa b n thực nghiệm:

ể đảm bảo khách quan, chúng tôi tiến hành TNSP

với đối tượng HS lớp 10 trên cả ba địa bàn điển hình: đồng bằng (cả thành phố và
nông thôn), miền biển, miền núi. Ở mỗi vùng miền chúng tôi đã lựa chọn các
trường có tính đại diện, có đội ngũ V kinh nghiệm, có cơ sở vật chất đảm bảo cho
việc TN.
húng tôi cũng xây dựng tiêu chí lựa chọn

V dạy TN để đảm bảo tính

khoa học và khách quan khi đánh giá tính khả thi của các biện pháp luận án

đề xuất.
4.3. Nội dung thực nghiệm
húng tôi lựa chọn các bài học quan trọng của chương trình lịch sử dân tộc,
lớp 10 (từ nguyên thuỷ đến giữa TK XIX):
-

ối với bài nội khoá trên lớp: chúng tôi lựa chọn bài 20 - Xây dựng v phát

triển văn hoá dân t c trong các TK X - XV.


20
-

ối với bài Lịch sử địa phương tại

S: chúng tôi lựa chọn chủ đề “Lam

Kinh và cuộc khởi nghĩa Lam Sơn trong lịch sử dân tộc” dạy tại khu di tích Lam
Kinh (Thọ Xuân, Thanh Hóa).
-

ối với hoạt động ngoại khoá: chúng tôi lựa chọn TN đối với biện pháp

khai thác giá trị trực tiếp từ S là tổ chức các hoạt động trải nghiệm tại SVH thế
giới thành Nhà Hồ (Vĩnh Lộc, Thanh Hoá).
4.4. Phƣơng pháp tiến hành và kết quả thực nghiệm
4.4.1. Đối với bài học n i khoá trên lớp
- Chúng tôi đã tiến hành TN đối với 22 lớp ở 11 trường mang tính đại diện
trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá, trong đó 11 lớp TN và 11 lớp đối chứng. Kết quả

TN được thể hiện rõ trong biểu đồ sau:
ình 4.1. Biểu đồ thể hiện kết quả bài kiểm tra trắc nghiệm
lớp thực nghiệm và đối chứng

- Thông qua kết quả TN đo bằng 2 cách - qua bài kiểm tra và quan sát, hoàn
toàn có thể kết luận sử dụng DSVH tiêu biểu tại địa phương là một biện pháp thực
tế, hiệu quả trong việc đổi mới phương pháp DH, nâng cao chất lượng HLS có thể
áp dụng rộng rãi tại các trường THPT tỉnh Thanh Hoá.
4.4.2. Đối với bài học Lịch sử địa phương tại di sản
-

ể kiểm chứng hiệu quả của hình thức và các biện pháp sư phạm sử dụng

trong bài học nội khoá tại DS, chúng tôi tiến hành lựa chọn và dạy TN đối với HS
lớp 10C6 - THPT Tô Hiến Thành (TP. Thanh Hoá). GV dạy TN là cô Phạm Thị
Huyền - GV dạy môn Lịch sử trường THPT Tô Hiến Thành, đảm bảo tiêu chí GV
dạy TN luận án đã xác định.


21
- Chúng tôi tiến hành TN đối với chủ đề “Lam Kinh và cu c khởi nghĩa Lam
Sơn trong lịch sử dân t c” tại khu di tích quốc gia đặc biệt Lam Kinh (Thọ Xuân,
Thanh Hoá) với biện pháp DH theo dự án.
- Quy trình tổ chức và kết quả TN được phân tích rõ trong luận án qua 2 kênh:
quan sát và bài thu hoạch của HS đã cho phép chúng tôi khẳng định hiệu quả toàn
diện của giờ học tại DS với những biện pháp luận án đề xuất.
4.4.3. Đối với hoạt đ ng ngoại khoá tại di sản
- húng tôi đã tiến hành TN hoạt động ngoại khoá trải nghiệm tại DS với chủ
đề “

nh trình đến với thành Nhà Hồ - DSVH thế giới” cho đối tượng HS lớp

10 3, THPT Thường Xuân 2, Thanh Hoá.
- Hiệu quả toàn diện của chương trình giúp chúng tôi khẳng định và đề xuất
việc triển khai rộng rãi các hoạt động trải nghiệm tại

S trong các trường THPT

tỉnh Thanh Hoá
Qua phân tích kết quả TN từng phần và toàn phần trong giờ học nội khoá trên
lớp; nội khoá và ngoại khoá tại S, chúng tôi rút ra những kết luận sau:
Thứ nhất, hệ thống DSVH tại Thanh Hoá vô cùng phong phú, có giá trị sâu
s c trong DHLS ở trường phổ thông.
Thứ hai, để phát huy hiệu quả DSVH tại địa phương trong

HLS ở trường

phổ thông, GV cần sử dụng đa dạng các hình thức DH.
Thứ ba, muốn sử dụng hiệu quả DSVH tại địa phương trong

HLS ở trường

phổ thông, trên cơ sở những yêu cầu cơ bản, GV phải lựa chọn những hình thức và
biện pháp phù hợp.
Thứ tư, để có thể sử dụng

SVH tại địa phương trong

thông hiệu quả cần đảm bảo những điều kiện cần thiết:
học còn cần chuẩn bị những kiến thức về

các phương pháp, kĩ thuật

HLS ở trường phổ

V ngoài kiến thức về bài

S, tiếp cận và nhuần nhuyễn sử dụng

H hiện đại; nhà trường chuẩn bị đầy đủ các điều kiện

về cơ sở vật chất; kinh phí của hoạt động học tập tại S cần được xã hội hoá...


22
KẾT LUẬN V K ẾN N

Ị

KẾT LUẬN
1. SVH là những tài sản quý báu của quốc gia, là một bộ phận cấu thành nền
văn hoá dân tộc, chứa đựng các giá trị và chuẩn mực xã hội tạo nên bản s c dân tộc.
ìn giữ, phát huy các

SVH không chỉ là sự kế thừa, trân trọng những giá trị trao

truyền ấy mà quan trọng hơn hết, phải biến nó thành sức mạnh nội sinh, thành
những giá trị nền móng vững ch c cho sự phát triển của đất nước trong thời kỳ hội
nhập. iáo dục S cho thế hệ trẻ, bởi vậy, là một nhiệm vụ đặc biệt quan trọng đối
với quá trình H ở trường phổ thông.
2. Thanh Hoá là vùng đất có truyền thống lịch sử - văn hoá lâu đời, có hệ thống

SVH vô cùng phong phú. Ở mỗi thời kỳ lịch sử, Thanh Hoá đều có những SVH
tiêu biểu, phản ánh dòng chảy liên tục của lịch sử dân tộc.

ó là hệ thống di tích

khảo cổ trải dài từ sơ kỳ đá cũ đến thời đại kim khí, với sự bừng nở rực rỡ của nền
văn minh ông Sơn; ó là những di tích của thời kỳ kiên gan chống nghìn năm

c

thuộc; ó là dấu tích thời kỳ vàng son xây dựng nhà nước phong kiến độc lập; ó là
nơi phát tích nhiều vương triều phong kiến trong lịch sử... ó là những minh chứng
tiêu biểu cho sức sống mạnh mẽ của nền văn hoá dân tộc. Hệ thống

SVH Thanh

Hoá là những chất liệu cần thiết làm nên bức tranh chung của lịch sử dân tộc ta. Vì
vậy, sử dụng hệ thống SVH ấy trong H sẽ mang lại giá trị nhiều mặt.
3. Trong quá trình nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài, chúng tôi
nhận thấy,

SVH nói chung,

SVH tại Thanh Hoá nói riêng bước đầu đã được các

nhà giáo dục nghiên cứu, đề xuất việc khai thác, sử dụng trong vai trò là một nguồn tư
liệu, một phương tiện trực quan. Trong bối cảnh mới, với sự phát triển và tác động của
xu thế giáo dục thế giới, sự hỗ trợ đ c lực của những thành tựu khoa học, SVH đã
được khai thác hiệu quả hơn vai trò của mình khi kết hợp trong các biện pháp, kỹ thuật
H hiện đại.

ồng thời,

SVH còn trở thành môi trường

H đặc biệt có tính thực

tiễn cao với tính “mở”, g n nhà trường với xã hội, lý thuyết với thực tế... Học tập trong
môi trường S đòi hỏi HS phải chủ động, linh hoạt, từ đó, góp phần thay đổi thói quen
học tập thụ động của HS cùng sự “độc thoại”, một chiều của

V…Qua kết quả TN

luận án, có thể khẳng định, SVH đã cung cấp nội dung, môi trường và phương tiện
trong con đường đổi mới H theo hướng phát triển năng lực HS.


23
4. Trước nay, các loại hình SVH được chú ý bảo tồn, khai thác, phát huy giá
trị là các di tích lịch sử, các di vật, cổ vật, bảo vật và danh lam th ng cảnh. Riêng
mảng

SVH phi vật thể, đến nay, công tác sưu tầm, nghiên cứu, bảo tồn... mới

dừng lại ở kết quả bước đầu. ây là khó khăn lớn đối với việc phát huy vai trò của
loại hình

S này trong

HLS ở trường phổ thông, trước hết, là các trường phổ

thông tại địa phương. Luận án trên cơ sở xác định rõ những yêu cầu cho việc lựa
chọn nội dung S sử dụng trong HLS ở trường phổ thông, cung cấp cho V công
cụ lý luận hiệu quả, giúp V giải quyết những lúng túng, có thể chủ động lựa chọn
nội dung

S sử dụng trong từng bài học. Từ đó, vận dụng những biện pháp sư

phạm phù hợp nâng cao hiệu quả, chất lượng H bộ môn.
5. DSVH nói chung, DSVH tại Thanh Hoá nói riêng có thể được sử dụng hiệu
quả trong tất cả các hình thức tổ chức

H cơ bản, đó là bài nội khoá trên lớp, nội

khoá tại DS và hoạt động ngoại khoá. o đặc điểm là SVH, hơn nữa lại là DSVH
ở địa phương, nên các hoạt động g n với thực tế tại DS, các hoạt động trải nghiệm
được coi là các hình thức DH chiếm ưu thế và có nhiều lợi thế so với các hình thức
và phương pháp
giá trị của

H phổ biến ở trường phổ thông hiện nay. Bởi vậy, để phát huy

SVH đối với hình thức

H cơ bản nhất là giờ học nội khoá trên lớp,

GV cần n m vững những yêu cầu khi lựa chọn biện pháp sử dụng.

ồng thời, cần

kết hợp linh hoạt việc sử dụng DS trong các biện pháp DH tích cực. Việc kết hợp
sử dụng ấy giúp HS trải nghiệm với DS sâu s c hơn, từ đó, hiểu sâu kiến thức, hình
thành ý thức dân tộc, phát huy tính chủ động, sáng tạo và rèn luyện những năng lực
cần thiết.
6. Kết quả TN của luận án cho thấy tính khả thi của các hình thức và biện
pháp sử dụng. Từ trường hợp nghiên cứu điển hình là sử dụng

SVH địa phương

trong DHLS ở các trường THPT tỉnh Thanh Hoá, chúng tôi tin tưởng, với sự khái
quát về lý luận đã định hướng cho việc áp dụng đối với các trường THPT ở những
địa phương khác. Tuy nhiên,

H là một “nghệ thuật và khoa học” - để sử dụng

DSVH tại địa phương thực sự hiệu quả, mỗi GV không chỉ cần n m vững lý luận
DH, kiến thức khoa học mà còn cần có lòng yêu nghề, sự linh hoạt, “tính nghệ
thuật” trong việc vận dụng các biện pháp.