Xây dựng hệ thống bài tập trong dạy học đọc hiểu văn bản ở trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực (tt)

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

CÁP THỊ THU HIỀN

XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP
TRONG DẠY HỌC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

Demo Version - Select.Pdf SDK

Chuyên ngành: Lý luận và PPDH Bộ môn Văn – Tiếng Việt
Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC
TS. Lê Thị Ngọc Anh

Thừa Thiên Huế, năm 2018
i


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn này là cơng trình nghiên cứu
của riêng tơi, các số liệu và kết quả nghiên cứu ghi trong luận
văn là trung thực, được các đồng tác giả cho phép sử dụng và
chưa từng được cơng bố trong bất kỳ một cơng trình nào khác.
Huế, tháng 8 năm 2018
Tác giả luận văn

Cáp Thị Thu Hiền

Demo Version - Select.Pdf SDK

ii


Lời Cảm Ơn

Lời đầu tiên, tôi xin chân thành biết ơn sâu sắc đến Tiến sĩ Lê Thị Ngọc Anh,
người đã hết lịng tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tơi hoàn thành luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn quý thầy cơ là những Giáo sư, Phó giáo sư, Tiến sĩ đã
tham gia giảng dạy lớp Cao học chuyên ngành Lí luận và phương giảng dạy bộ mơn
Văn - Tiếng Việt khóa XXV.
Xin ghi tạc sự quan tâm của Ban Chủ nhiệm khoa Ngữ văn, Phịng quản lí sau
đại học - trường Đại học sư phạm Huế. Xin cảm ơn quý thầy cô giáo, các em học
sinh ở một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Đồng Nai đã tạo điều kiện cho tôi
tham khảo, thu thập các số liệu thực và tiến hành thực nghiệm cho luận văn.
Cuối cùng, xin cảm ơn tấm lòng và sự giúp đỡ của các anh, chị, các bạn học
viên lớp Cao học chuyên ngành Lí luận và phương pháp dạy học bộ mơn Văn –
Tiếng Việt khóa XXV, cũng như sự động viên, khích lệ của bạn bè và người thân
đối với tơi trong
quá Version
trình học tập
cũng như quá
trình thực hiện luận văn này.
Demo
- Select.Pdf
SDK

Huế, tháng 8 năm 2018
Tác giả luận văn

Cáp Thị Thu Hiền

iii
iii


MỤC LỤC
TRANG PHỤ BÌA ................................................................................................... i
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................... ii
LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................ iii
MỤC LỤC ................................................................................................................1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .....................................................................3
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ ....................................................................4
MỞ ĐẦU ..................................................................................................................5
1. Lý do chọn đề tài ..............................................................................................5
2. Lịch sử vấn đề ...................................................................................................6
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu..................................................................12
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................13
5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................13
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài ...........................................................14
7. Cấu trúc đề tài .................................................................................................14
NỘI DUNG ............................................................................................................15

Demo
Version
- Select.Pdf
SDK

Chƣơng 1. CƠ
SỞ LÍ
LUẬN VÀ
THỰC TIỄN
CỦA ĐỀ TÀI .........................15
1.1. Cơ sở lý luận ................................................................................................15
1.1.1.Cơ sở lý luận về năng lực và vấn đề phát triển năng lực cho học sinh
THTP qua dạy học đọc hiểu văn bản. .....................................................................15
1.1.2. Cơ sở lí luận về bài tập và bài tập trong dạy học đọc hiểu theo định
hướng phát triển năng lực .......................................................................................24
1.2. Cơ sở thực tiễn .............................................................................................34
1.2.1. Thực trạng về hệ thống bài tập trong sách giáo khoa Ngữ văn hiện hành ..34
1.2.2. Thực trạng xây dựng sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học đọc hiểu
văn bản ở THPT hiện nay........................................................................................35
Tiếu kết chƣơng 1 ..................................................................................................41
Chƣơng 2. ĐỊNH HƢỚNG VÀ CÁCH THỨC XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI
TẬP DẠY HỌC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN THPT THEO HƢỚNG PHÁT
TRIỂN NĂNG LỰC ..............................................................................................42
2.1. Định hướng ..................................................................................................42
1


2.1.1. Xây dựng hệ thống bài tập trong dạy học đọc hiểu theo hướng phát
triển năng lực phải bám sát đặc trưng thể loại văn bản ...........................................42
2.1.2. Xây dựng hệ thống bài tập trong dạy học đọc hiểu theo hướng phát
triển năng lực phải chú ý tính vừa sức ....................................................................44
2.1.3. Xây dựng hệ thống bài tập trong dạy học đọc hiểu theo hướng phát
triển năng lực phải phát huy vai trò chủ thể của học sinh .......................................46
2.2. Cách thức xây dựng hệ thống bài dạy học đọc hiểu văn bản THPT theo
hướng phát triển năng lực .......................................................................................47

2.2.1. Quy trình xây dựng hệ thống bài tập ....................................................47
2.2.2. Mô tả các dạng hệ thống bài tập trong dạy học đọc hiểu văn bản theo
định hướng phát triển năng lực ...............................................................................51
2.2.3. Sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học đọc hiểu văn bản theo định
hướng phát triển năng lực .......................................................................................64
Tiểu kết chƣơng 2 ..................................................................................................69
Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ............................................................70
3.1. Mục đích thực nghiệm .................................................................................70

Demo
- Select.Pdf
SDK
3.2. Đối tượng
và Version
địa bàn thực
nghiệm ..............................................................
70
3.2.1. Đối tượng thực nghiệm.........................................................................70
3.2.2. Địa bàn thực nghiệm ............................................................................70
3.2.3. Thời gian thực nghiệm .........................................................................71
3.3. Nội dung thực nghiệm .................................................................................71
3.4. Cách thức tiến hành thực nghiệm ................................................................85
3.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm .....................................................................86
3.5.1. Tiêu chí đánh giá ..................................................................................86
3.5.2.Đề kiểm tra ............................................................................................88
3.5.3. Kết quả thực nghiệm ............................................................................90
3.5.4. Đánh giá chung về thực nghiệm sư phạm ............................................92
Tiểu kết Chƣơng 3 .................................................................................................93
KẾT LUẬN ............................................................................................................95
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................97

PHỤ LỤC
2


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Viết đầy đủ

STT

Viết tắt

1

GDĐT

2

NXB

Nhà xuất bản

3

THCS

Trung học Cơ sở

4

THPT

Trung học Phổ thông

5

KT

Giáo dục và Đào tạo

Kiểm tra

Demo Version - Select.Pdf SDK

3


DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ

BẢNG
Bảng 1.1. Mức độ xây dựng bài tập trong giáo án của giáo viên ...........................36
Bảng 1.2. Mức độ yêu cầu khi xây dựng bài tập trong giáo án của giáo viên ........36
Bảng 1.3. Kết quả tiếp nhận TPVH của Học sinh lớp 11........................................39
Bảng 3.1. Đối tượng thực nghiệm và đối chứng .....................................................71
Bảng 3.2 Kết quả điểm số bài kiểm tra của học sinh lớp thực nghiệm và lớp đối
chứng lớp 11 tại trường THPT Thống Nhất ..........................................90
Bảng 3.3 Đánh giá kết quả xếp loại của học sinh lớp thực nghiệm và lớp đối chứng
lớp 11 tại trường THPT Thống Nhất .....................................................91
Bảng 3.4 Kết quả điểm số bài kiểm tra của học sinh lớp thực nghiệm và lớp đối
chứng lớp 10 tại trường THPT Dầu Giây ..............................................91

Bảng 3.5 Đánh giá kết quả xếp loại của học sinh lớp thực nghiệm và lớp đối chứng
lớp 10 tại trường THPT Dầu Giây .........................................................92
BIỂU ĐỒ Demo Version - Select.Pdf SDK
Biểu đồ 3.1 Biểu đồ kết quả thực nghiệm khối 11 tại trường THPT Thống Nhất .........91
Biểu đồ 3.2. Biểu đồ kết quả thực nghiệm khối 10 tại trường THPT Dầu Giây.....92

4


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Cùng với công cuộc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục hiện nay, một trong
những mục tiêu quan trọng của môn Ngữ văn trong nhà trường phổ thơng là dần
dần hình thành cho học sinh khả năng tự tiếp nhận tác phẩm văn học một cách độc
lập, sáng tạo, khơng gị ép, suy diễn; phải biết phân tích, đánh giá tác phẩm đúng
hướng, nhất là khi gặp những tác phẩm chưa được học trên lớp… Tuy vậy một
thực tế khá phổ biến và rất đáng buồn trong nhà trường phổ thông hiện nay là học
sinh hiểu và cảm thụ những tác phẩm văn học có mặt trong chương trình chưa cao,
tự mình tìm hiểu và khám phá những tác phẩm văn học không có trong chương
trình cịn nhiều lúng túng. Như thế có thể thấy các em chưa được trang bị và rèn
luyện phương pháp tiếp nhận tác phẩm văn học. Nguyên nhân cơ bản dẫn đến tình
trạng đó là việc dạy học tác phẩm văn học trong nhà trường phần nhiều chỉ chú ý
đến cung cấp và nhồi nhét kiến thức có sẵn, ít chú ý đến thực hành ứng dụng, ít
chú ý hình thành và rèn luyện kỹ năng tiếp nhận tác phẩm văn học bằng một hệ

- Select.Pdf
SDK
thống bài tậpDemo
văn họcVersion
đa dạng, phong

phú và khoa
học.
Mục đích cơ bản của hệ thống bài tập trong dạy học đọc hiểu là giúp học sinh
củng cố những hiểu biết và cảm nhận tác phẩm văn học được học trong nhà
trường; từ đó vận dụng vào giải quyết những tình huống thực tiễn, hướng tới mục
tiêu phát triển năng lực. Tuy nhiên thực tế dạy học Ngữ văn chưa chú trọng, đầu tư
xây dựng hệ thống bài tập đọc hiểu tương ứng.
Ở nhà trường phổ thông, số lượng văn bản đọc hiểu trong chương trình chính
khóa và học thêm chiếm tỉ lệ lớn. Vì thế việc hình thành, phát triển năng lực nói
chung và năng lực đọc hiểu nói riêng cho HS càng trở nên quan trọng. Đó vừa là
mục tiêu, vừa là con đường để đạt tới các mục tiêu môn học, bậc học, mục tiêu
giáo dục nói chung.
Đổi mới phương pháp dạy và học Văn trong nhà trường theo hướng phát triển
năng lực của học sinh với vai trò học sinh là chủ thể sáng tạo phải là sự thay đổi toàn
diện và đồng bộ. Học sinh muốn khi đến lớp tiếp thu và trao đổi với bạn bè một cách
chủ động, tích cực theo tinh thần là một bạn đọc sáng tạo thì phần chuẩn bị ở nhà
5


phải thật chu đáo và hết sức nỗ lực. Như thế, hệ thống bài tập hướng dẫn đọc hiểu
văn bản sẽ đóng vai trị rất quan trọng trong việc hình thành và rèn luyện kỹ năng tự
tiếp nhận, tự phân tích và đánh giá tác phẩm văn học. Người học sinh học văn trong
nhà trường cần: “học cách đọc, phép đọc, để tự mình biết đọc mới là nội dung phổ
biến cần phải đào tạo” Hệ thống bài tập ấy, một mặt phải hấp dẫn, phong phú, kích
thích trí tuệ và sự sáng tạo của mỗi học sinh, mặt khác phải bảo đảm tính hệ thống
nhất quán để tạo nên những kỹ năng cần thiết trong việc hình thành và rèn luyện khả
năng tự tiếp nhận và “năng lực cảm thụ thẩm mỹ, khả năng đánh giá, phân tích văn
học ở một chừng mực cần cho đời sống của con người có văn hóa”.
Vì những lí do trên chúng tơi lựa chọn đề tài “Xây dựng hệ thống bài tập
trong dạy học đọc hiểu văn bản ở Trung học phổ thông (THPT) theo định hướng

phát triển năng lực” giúp giáo viên và học sinh hướng tới thích ứng và đạt hiệu
quả cao trong việc dạy học Ngữ văn mới.
2. Lịch sử vấn đề
2.1. Những cơng trình nghiên cứu về dạy học theo định hướng phát triển năng
lực người học trong giờ đọc hiểu văn bản

- Select.Pdf
SDK
Từ cuốiDemo
thế kỷVersion
XX, nhiều
nước tiên tiến
đã và đang thực hiện xây dựng
chương trình theo định hướng phát triển năng lực người học. Hầu hết các nước như
Mỹ, Anh, New Zealand, Australia, Canada, Phần Lan, Hàn Quốc, Nhật Bản,
Indonesia... đều chú ý hình thành, phát triển những năng lực cần cho việc học suốt
đời, gắn với cuộc sống hằng ngày, trong đó chú trọng các năng lực chung như: năng
lực tự học; năng lực xã hội; năng lực hợp tác; năng lực giao tiếp; năng lực tư duy;
năng lực giải quyết vấn đề... Ở Việt Nam, cách tiếp cận năng lực hiện đang là định
hướng của Đề án Đổi mới chương trình, sách giáo khoa phổ thơng do Bộ Giáo dục
và Đào tạo (GDĐT) chủ trì. (Đỗ Ngọc Thống, Tài liệu chuyên văn, Tập 2, Nhà xuất
bản (NXB) Giáo dục Việt Nam, 2014; Trần Thị Bích Liễu, Lê Thanh Huyền, Kinh
nghiệm quốc tế về dạy học và phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh, Tạp chí
Khoa học Giáo dục số 121, tháng 10/2015; Trần Thanh Bình, Tiếp cận chương
trình giáo dục theo định hướng phát triển năng lực người học, Tạp chí Khoa học
quản lí giáo dục số 04, tháng 12/2014; Lương Việt Thái, Chương trình mơn học
theo tiếp cận năng lực và vấn đề tích hợp, phát triển các năng lực chung trong
6

chương trình, Tạp chí Khoa học Giáo dục số 123, tháng 12/2015; Hồng Hịa
Bình, Năng lực và cấu trúc của năng lực, Tạp chí Khoa học Giáo dục số 117,
tháng 6/2015; Đặng Quốc Bảo, Phạm Minh Mục, Năng lực và phát triển năng lực
cho học sinh, Tạp chí Khoa học Giáo dục số 117, tháng 6/2015...)
Riêng tại Hội thảo khoa học quốc gia “Dạy học Ngữ văn trong bối cảnh đổi
mới căn bản, tồn diện giáo dục phổ thơng” do Trường Đại học Sư phạm thành phố
Hồ Chí Minh tổ chức tháng 4/2014, vấn đề xây dựng chương trình, đổi mới phương
pháp giảng dạy Ngữ văn theo định hướng tiếp cận năng lực người học đã trở thành
trung tâm của Hội thảo và thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu. Đó là Phan
Huy Dũng với Những việc cần làm để phát triển năng lực của học sinh trong dạy
học Ngữ văn ở trường phổ thông hiện nay; Bùi Mạnh Hùng với Sơ thảo chương
trình Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực; Ngô Thị Thanh Quý với Xây
dựng chương trình Ngữ văn trung học phổ thơng sau năm 2015 theo hướng tiếp cận
năng lực người học; Nguyễn Thành Thi với Chương trình Ngữ văn sau 2015 và mục
tiêu phát triển năng lực của người học; Đỗ Ngọc Thống với Đổi mới đào tạo của
khoa Ngữ văn sư phạm đáp ứng chương trình và sách giáo khoa mới; Nguyễn Hồng

Version
Select.Pdf
SDK
Vân với Đổi Demo
mới kiểm
tra đánh -giá
trong dạy học
Ngữ văn theo hướng tiếp cận mục
tiêu phát triển năng lực... đã thể hiện sức hấp dẫn của vấn đề.
Những cơng trình nghiên cứu trên tác giả chủ yếu tập trung nghiên cứu, làm
rõ những vấn đề lí luận của năng lực và dạy học theo hướng phát triển năng lực, cụ
thể như khái niệm năng lực, phân loại năng lực và đặc trưng năng lực... Đặc biệt,
các cơng trình trên cũng đã bám sát, làm rõ những năng lực chung và năng lực đặc

thù mà HS phổ thông Việt Nam cần đạt được, trong đó nhấn mạnh mơn Ngữ Văn
bên cạnh hướng tới hình thành ba nhóm năng lực chung là năng lực tự chủ, tự học;
năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo; năng lực giao tiếp và hợp tác cịn phải phát
triển cho HS hai nhóm năng lực đặc thù là năng lực ngôn ngữ và thẩm mỹ; năng
lực chuyên biệt là tiếp nhận và tạo lập văn bản. Đối với phân môn đọc hiểu văn
bản, bên cạnh hướng tới phát triển các năng lực chung và năng lực đặc thù của
mơn học thì cần phải phát triển năng lực đọc hiểu cho HS.
Ở Việt Nam, trong vài năm trở lại đây, dạy học văn bản theo hướng hình
thành những năng lực khác nhau trong đó có năng lực đọc hiểu được nói đến
7


nhiều, nghiên cứu nhiều, nhằm tiệm cận chương trình, sách giáo khoa mới. Giờ
“giảng Văn”, phân tích Văn trước đây nay đã được thay bằng giờ “đọc hiểu văn
bản”. Điều đáng nói ở đây khơng chỉ là sự thay đổi trong cách gọi tên mà trong
bản chất của vấn đề. Như đã nói ở trên, có nhiều nhà nghiên cứu trong các cơng
trình, bài báo khoa học đã đề cập đến vấn đề đọc - hiểu văn bản Ngữ văn. Trong số
đó chúng tơi đặc biệt quan tâm đến một số nghiên cứu của các tác giả sau: Tác giả
Phan Trọng Luận với chuyên luận: Cảm thụ văn học, giảng dạy văn học (NXB
Giáo dục, 1983) đã phân tích rõ tầm quan trọng của hoạt động đọc và tư tưởng ấy
tiếp tục được đề xuất rõ thêm trong giáo trình Phương pháp dạy học văn (NXB
Đại học Sư phạm, 2007). Tác giả Nguyễn Trọng Hoàn với bài viết: Một số vấn đề
về đọc hiểu văn bản ngữ văn (Tạp chí, số 56, tháng 4/2003) và bài: Hình thành
năng lực đọc cho học sinh trong dạy học Ngữ văn (Tạp chí Giáo dục số 79, tháng
2/2004), đã nêu lên các cách thức đọc hiểu: đọc hiểu gắn với minh họa và đọc hiểu
huy động vốn ngôn ngữ, kinh nghiệm. Tác giả Nguyễn Thanh Hùng cũng là một
trong những người nghiên cứu sâu về vấn đề đọc hiểu. Những cơng trình như:
Hiểu văn, dạy văn (2011); Đọc và tiếp nhận văn chương (2001); Đọc hiểu tác

Demotrong

Version
- Select.Pdf
phẩm văn chương
nhà trường
(2008); KĩSDK
năng đọc hiểu (2011); Mơ hình đọc
hiểu tác phẩm văn chương (2013)...của tác giả là tài liệu cần thiết cho hoạt động
dạy học Ngữ văn của giáo viên. Tác giả vừa khẳng định nó là một phạm trù khoa
học, vừa khẳng định nó là một khái niệm, nhưng khơng nói rõ phạm trù hoặc khái
niệm ấy thể hiện hành vi, kĩ năng hay năng lực: “Đọc hiểu là một phạm trù khoa
học trong nghiên cứu và giảng dạy văn học. Bản thân nó là một khái niệm có quan
hệ với năng lực đọc, hành động đọc, kỹ năng đọc để nắm vững ý nghĩa của văn
bản nghệ thuật ngơn từ. Đọc chính xác thì hiểu đúng. Đọc kĩ, đọc phân tích thì
hiểu sâu. Đọc trải nghiệm thẩm mĩ thì hiểu được vẻ đẹp nhân tình. Đọc sâu, đọc
sáng tạo thì hiểu được cái mới”. Theo quan điểm của tác giả Nguyễn Thanh Hùng,
đọc hiểu là một khái niệm có quan hệ với năng lực đọc, hành động đọc, kĩ năng
đọc. Bên cạnh đó với bài viết: Đọc hiểu văn chương (Tạp chí Giáo dục số 92,
tháng 7/2004) và bài: Những khái niệm then chốt của vấn đề đọc hiểu văn chương
(Tạp chí Giáo dục số 100, tháng 11/2004) đã chỉ rõ: Đọc hiểu là một khái niệm
khoa học chỉ mức độ cao nhất của hoạt động đọc, đọc hiểu đồng thời cũng chỉ
8


năng lực văn học của người đọc [19, tr 23], đồng thời ông cũng nêu ra những nội
dung cần hiểu sau khi đọc văn bản.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Đăng Mạnh qua bài viết: Đọc hiểu văn bản - Một
khâu đột phá trong nội dung và phương pháp dạy văn hiện nay (Tạp chí Giáo dục
số chuyên đề 102, quí IV/2004) đã nhấn mạnh: Đề xuất vấn đề đọc hiểu văn bản
như một khâu đột phá trong việc đổi mới học Ngữ văn… là một yêu cầu bức thiết
đối với việc đào tạo nguồn nhân lực cho đất nước [32, tr 18]. Những suy nghĩ trên

của tác giả Nguyễn Đăng Mạnh có điểm gần gũi với quan điểm của tác giả Nguyễn
Viết Chữ. Nguyễn Viết Chữ qua bài viết: Về việc bồi dưỡng kĩ năng đọc – nghe –
nói – viết cho học sinh trong dạy học Ngữ văn (Tạp chí Giáo dục số 172, tháng
9/2007) đã đặt kĩ năng đọc lên đầu tiên trong 4 kĩ năng cơ bản của con người: nghe
– nói – đọc – viết. Cùng với việc nhấn mạnh kĩ năng đọc, tác giả Nguyễn Viết Chữ
muốn đề cập với chúng ta khả năng làm việc với văn bản. Bên cạnh đó, cũng có
nhiều tác giả đề cập tới các hình thức kiểm tra đánh giá kết quả học tập mơn Ngữ
văn nói chung, đánh giá năng lực đọc hiểu nói riêng. Nhà nghiên cứu Nguyễn
Thúy Hồng trong cơng trình Đổi mới đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn của

Demo
Version
- Select.Pdf
SDK
học sinh Trung
học cơ
sở (THCS),
THPT đã tổng
kết những vấn đề tính lí luận về
đánh giá và đánh giá kết quả học tập của học sinh đồng thời cũng giới thiệu những
vấn đề có tính chất tổng kết kinh nghiệm từ thực tiễn triển khai đổi mới đánh giá
kết quả học tập môn ngữ văn THCS, THPT trong những năm gần đây. Tuy vậy, các
công trình trên cũng chưa đề cập cụ thể về bài tập phát triển năng lực.
2.2. Những cơng trình nghiên cứu về bài tập và bài tập trong dạy học đọc hiểu
văn bản
Từ lâu, khi bàn về phương pháp dạy học Ngữ văn, các nhà nghiên cứu giáo
dục Nga đã phân tích rõ bản chất, quy luật của q trình dạy học. Các tác giả khẳng
định giáo viên phải là người tổ chức, học sinh là chủ thể khám phá tri thức bằng
chính hoạt động của mình. Trong cơng trình Những cơ sở của lý luận dạy học, nhà
nghiên cứu B.P.Êxipôp đã phân tích rất rõ những nhân tố, những quy tắc và những

cơ sở của q trình dạy học. Ơng rất chú trọng đến vai trò hoạt động của người học,
vì vậy ở chương X (Việc làm bài ở nhà của học sinh), tác giả cho rằng: “Việc thực
hiện các nhiệm vụ học tập ở nhà giúp trang bị cho học sinh kĩ năng tự lập học tập,
9


thúc đẩy việc tự học tập ở nhà giúp trang bị cho học sinh kĩ năng tự lập học tập, thúc
đẩy việc tự học của các em, nó địi hỏi giáo viên phải hướng dẫn và kiểm tra đúng
đắn kịp thời” [2, tr.33]. Tác giả đặc biệt nhấn mạnh đến hệ thống câu hỏi mà giáo
viên giao cho học sinh phải đảm bảo được tính chất tích cực và khoa học:
Nếu các bài làm ở nhà chỉ hạn chế ở chỗ là "học thuộc một đoạn” đã phân
tích ở lớp và "học thuộc các quy tắc” thôi, nếu giáo viên không gây được ở học
sinh nhu cầu nắm vững những tài liệu học mà chỉ máy móc thêm đoạn sau vào
đoạn đã cho thì kết quả của loại bài làm như vậy sẽ hết sức thấp. Học sinh thường
làm các bài viết có nội dung nặng nề, buồn tẻ một cách hết sức cẩu thả, có nhiều
lỗi. Thơng thường học sinh có thái độ tiêu cực đối với loại bài tập đó là một việc
chán ngắt, khơng có gì thú vị [2, tr.32].
Như vậy, xây dựng hệ thống bài tập tích cực, hướng tới phát triển tư duy bậc cao
cho HS là một điều có ý nghĩa, thể hiện chất lượng của quá trình giáo dục. Đây cũng
là vấn đề mà thực trạng dạy học ở phổ thông đang mắc phải, nghĩa là chỉ mới dừng lại
xây dựng và sử dụng những bài tập có tính chất tái hiện kiến thức là chủ yếu.
Nhà nghiên cứu Nhikônxki V.A, khi đi sâu vào phương pháp dạy học bộ môn

- Select.Pdf
SDK
đã cho ra đờiDemo
quyển Version
Phương pháp
giảng dạy văn
học ở nhà trường phổ thơng với

nhiều đóng góp bổ ích. Ngay chương đầu, tác giả đã chọn nhan đề "Học sinh là
độc giả của tác phẩm văn học”, nhấn mạnh vai trò là trung tâm, chủ thể quá trình
cảm thụ văn học của HS. Khi bàn về "các phương pháp và thủ pháp dạy văn học ở
nhà trường phổ thông”, tác giả cho rằng: việc giáo viên hướng dẫn học sinh làm
bài ở nhà là sự thúc đẩy quá trình tự học của các em:
Thầy giáo Ngữ văn đặt ra cho học sinh của mình những nhiệm vụ tìm hiểu
văn học và chỉ ra cho chúng cách thức để tìm hiểu những nhiệm vụ đó. Thầy giáo
tạo ra cho học sinh tất cả những điều kiện cần thiết để nghiên cứu văn học có hiệu
quả và giúp đỡ học sinh trong quá trình tự học... [34, tr.89]. Tác giả đã khẳng định
vai trò quan trọng của bài tập đối với quá trình tiếp nhận văn bản, hướng tới bồi
dưỡng năng lực tự học cho HS.
Cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của câu hỏi và bài tập chuẩn bị bài, quyển
Phương pháp luận dạy văn học của Z.Ia Rez nêu rõ: gợi tìm là một phương pháp
tích cực trong dạy học Phương pháp này được thực hiện chủ yếu bằng đàm thoại
10


gợi tìm. Nhưng khi học sinh đã có các kĩ năng cần thiết thì đàm thoại có thể được
thay thế bằng các bài làm độc lập bằng các câu hỏi hay bài ra của thầy. Các bài
ra này có mức độ phức tạp khác nhau, tùy theo trình độ của học sinh [39, tr.46].
Bài tập theo quan niệm của Rez đồng thời là công cụ để tổ chức dạy học, thực hiện
phương pháp dạy học tích cực.
Ở Việt Nam, những thập niên gần đây, vấn đề phương pháp dạy học Ngữ văn
bắt đầu được chú trọng. Các quyển Con đường nâng cao hiệu quả dạy học; Học
sinh - bạn đọc sáng tạo - con đường đổi mới phương pháp dạy học tác phẩm văn
chương; Xã hội - Văn học - Nhà trường; Phương pháp dạy học văn; Văn học giáo
dục thế kỷ XXI... của tác giả Phan Trọng Luận đều đề cập và thừa nhận học sinh là
chủ thể tiếp nhận của q trình dạy học. Tuy khơng đề xuất hệ thống câu hỏi hay
bài tập chuẩn bị bài nhưng tác giả đã nhấn mạnh khâu chuẩn bị bài của học sinh là
một đòi hỏi tất yếu.

Trong Kỷ yếu Hội nghị khoa học Đại học Huế lần thứ nhất – Khoa học xã hội
– Nhân văn, 2003 có bài viết Nghĩ thêm về hệ thống câu hỏi trong giảng văn của
Nguyễn Minh Hùng. Qua bài tham luận của mình, tác giả đã nhấn mạnh thêm tầm
quan trọng của
ngườiVersion
học ở khâu
chuẩn bị bàiSDK
và nâng lý luận về tổ chức dạy học
Demo
- Select.Pdf
Ngữ văn lên một tầm cao hơn, tích cực hơn. Tác giả cho rằng cần phải tạo ra hệ
thống câu hỏi mới để hướng dẫn các em soạn bài.
Ngoài ra, tác giả Lê Sùng với bài Đổi mới phương pháp dạy – học môn Văn –
Tiếng Việt bậc trung học ở Thừa Thiên - Huế cũng nhấn mạnh việc chuẩn bị bài ở
nhà của học sinh dưới sự hướng dẫn của người thầy là hết sức cần thiết.
Tác giả Nguyễn Viết Chữ, khi đề cập đến khâu chuẩn bị bài của học sinh,
trong quyển Phương pháp dạy học tác phẩm văn chương (theo loại thể), ơng đã
bàn nhiều đến Lí thuyết câu hỏi cảm thụ tác phẩm văn chương và sự vận dụng
trong dạy học theo loại thể như một phương thiết yếu (mục 3, phần III của chương
một). Trong đó, tác giả đề ra những u cầu có tính nguyên tắc của việc xây dựng
hệ thống câu hỏi trong dạy học tác phẩm văn chương (mục 3.2) để áp dụng chủ
yếu vào giờ học trên lớp.
Bàn sâu hơn về việc tạo lập và sử dụng bài tập chuẩn bị bài, tác giả Nguyễn
Quang Cương đã tập trung đưa ra những cơ sở và những đề xuất rõ nhất trong
quyển Câu hỏi và bài tập với việc dạy - học tác phẩm văn chương. Trên cơ sở khảo
11


sát và phân tích những tính chất, đặc điểm của hệ thống câu hỏi trong sách giáo
khoa, tác giả kết luận: Việc tạo ra hệ thống câu hỏi chuẩn bị bài là việc làm cần

thiết giúp hình thành năng lực tự tiếp nhận tác phẩm văn chương cho học sinh. Qua
đó, người viết cịn đưa ra một số câu hỏi có tính chất tham khảo, áp dụng cho một
vài bài học cụ thể. Những câu hỏi này chỉ sử dụng riêng cho từng tác phẩm chứ
không áp dụng chung cho hàng loạt nhiều tác phẩm.
Vấn đề về hệ thống câu hỏi và bài tập hướng dẫn đọc hiểu văn bản cũng được
các sinh viên, học viên chuyên ngành sư phạm nghiên cứu trong các luận án, luận
văn của mình. Có thể kể tới một số cơng trình như: Cải tiến hệ thống câu hỏi
hướng dẫn học sinh tìm hiểu bài trong sách giáo khoa Văn PTTH, Luận văn tiến sĩ
của Nguyễn Thị Hiền Lương, Đại học Sư phạm Hà Nội, 1989; Nhận xét hệ thống
câu hỏi hướng dẫn chuẩn bị bài trong sách giáo khoa Văn 11 THPT, Luận văn thạc
sĩ của Dương Thị Mai Hương, Đại học Sư phạm Hà Nội, 1993; Hệ thống câu hỏi
hướng dẫn học tác phẩm văn chương trong SGK Ngữ văn 10, luận văn thạc sĩ của
Cù Thị Lụa, Đại học Sư phạm Hà Nội, 2007... Tuy nhiên, các cơng trình này mới
dừng lại ở việc tìm hiểu hệ thống câu hỏi trong sách giáo khoa Ngữ văn hiện hành,
chưa đưa ra những bài tập cụ thể nhằm phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh.

Demo Version - Select.Pdf SDK

Từ những khảo sát như đã trình bày, chúng tơi có thể khẳng định cho đến thời
điểm hiện tại chưa có một cơng trình khoa học nào nghiên cứu một cách cụ thể, hệ
thống, trực tiếp vấn đề "Xây dựng hệ thống bài tập trong dạy học đọc hiểu văn bản
ở THPT theo định hướng phát triển năng lực."
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Đề tài nhằm đề xuất quy trình xây dựng, các dạng bài tập cơ bản và hướng sử
dụng hệ thống bài tập trong dạy học đọc hiểu văn bản giúp học sinh có thể tự tìm
hiểu, phân tích và bình giá tác phẩm một cách đúng hướng cả về nội dung và nghệ
thuật của tác phẩm văn học; từ đó góp phần nâng cao hiệu quả dạy học đọc hiểu,
hướng tới phát triển năng lực cho người học
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Nghiên cứu, xác lập cơ sở lí luận về bài tập đọc hiểu văn bản theo hướng phát
triển năng lực và khảo sát, đánh giá thực tiễn xây dựng và sử dụng bài tập trong
dạy học đọc hiểu văn bản ở trường THPT hiện nay.
12


Đề xuất một số định hướng, quy trình xây dựng, sử dụng hệ thống bài tập
trong dạy học đọc hiểu văn bản THPT theo định hướng phát triển năng lực
Tiến hành thực nghiệm, đánh giá tính hiệu quả và khả thi của hệ thống bài tập
trong dạy học đọc hiểu văn bản THPT được xây dựng và sử dụng theo cách thức
mà luận văn đề xuất, từ đó rút ra những kết luận sư phạm cần thiết.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu việc xây dựng hệ thống bài tập trong dạy học đọc hiểu văn
bản THPT theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Do giới hạn về thời gian và đặc thù văn bản, chúng tôi chủ yếu nghiên cứu
những văn bản văn học trong chương trình THPT hiện hành.
Việc điều tra thực trạng và thực nghiệm sư phạm được tiến hành tại các lớp
khối 10 và 11 của Trường THPT Thống Nhất và Trường THPT Dầu Giây trên địa
bàn tỉnh Đồng Nai.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp phân tích – tổng hợp

Demo Version - Select.Pdf SDK

Sau khi tổng hợp tài liệu, việc cần thiết là phải nhận diện ra được đặc điểm, tính
chất của hệ thống câu hỏi/bài tập. Do vậy, chúng tôi sử dụng phương pháp phân tích –
tổng hợp để thực hiện nhiệm vụ cơ bản này; từ đó rút ra những kết luận cần thiết định
hướng cho quá trình nghiên cứu.

5.2. Phương pháp điều tra
Khảo sát thực trạng xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học đọc
hiểu văn bản ở THPT hiện nay; quan sát, điều tra về trình độ nhận thức, kết quả
dạy và học của giáo viên và học sinh trong quá trình vận dụng bài tập trong dạy
học đọc hiểu văn bản ở THPT theo định hướng phát triển năng lực.
5.3. Phương pháp thống kê
Để xử lí số liệu điều tra, khảo sát thực trạng xây dựng và sử dụng bài tập trong
dạy học đọc hiểu; xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm.
5.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Được sử dụng để kiểm chứng tính hiệu quả, đánh giá, điều chỉnh và hoàn
thiện hệ thống bài tập trong dạy học đọc hiểu văn bản ở THPT theo định hướng
phát triển năng lực.
13


6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
6.1. Ý nghĩa lý luận
Luận văn hệ thống hóa và góp phần làm phong phú, sáng rõ lí luận về bài tập
và hệ thống bài tập trong dạy học đọc hiểu văn bản theo hướng phát triển năng lực.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Luận văn đề xuất được hệ thống bài tập và cách thức sử dụng chúng có hiệu quả
trong dạy đọc hiểu văn bản THPT theo định hướng năng lực.
7. Cấu trúc đề tài
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung chính
của luận văn gồm 3 chương
Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài
Chương 2: Định hướng và cách thức xây dựng hệ thống bài tập trong dạy học
đọc hiểu văn bản THPT theo định hướng phát triển năng lực.
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

Demo Version - Select.Pdf SDK

14