Xác định tác nhân gây bệnh đốm trắng trên thanh long và bước đầu nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến tác nhân gây bệnh
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.39 MB, 113 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ TP. HỒ CHÍ MINH
ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP
XÁC ĐỊNH TÁC NHÂN GÂY BỆNH ĐỐM TRẮNG TRÊN
THANH LONG VÀ BƯỚC ĐẦU NGHIÊN CỨU CÁC YẾU
TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN TÁC NHÂN GÂY BỆNH
Ngành:
CÔNG NGHỆ SINH HỌC
Chuyên ngành: CÔNG NGHỆ SINH HỌC
Giảng viên hướng dẫn : TS. Nguyễn Thị Hai
Sinh viên thực hiện
MSSV: 1051110144
: Võ Thị Lan Thanh
Lớp: 10DSH2
TP. Hồ Chí Minh, 2014
PHÒNG XÉT NGHIỆM NK-BIOTEK
793/58 TRẦN XUÂN SỌAN, P. TÂN HƯNG, Q.7, TP. HCM
ĐT: (08) 37715818, (08) 37752252
Fax: (08) 37750583, ( 08) 37752250
Email: ,
GP số: 41G8005341
Theo đònh hướng ISO 15189
Số:
328/2014/DVVS
KẾT QUẢ THÍ NGHIỆM
THƠNG TIN VỀ MẪU THỬ
Nơi gởi mẫu:
VÕ THỊ LAN THANH
Mẫu thử:
TL
u cầu:
Định danh bằng phương pháp giải trình tự gen 28 S
PHƯƠNG PHÁP THỰC HIỆN
Giải trình tự gen 28 S rRNA và tra cứu trên BLAST SEARCH
Kết quả
SAB
Kết quả giải trình tự gen 28 S
CACACCATAAACCTTTTTTATGCAGTTGCAATCAGCGTCAGTATAACAAATGTAAATCAT
TTACAACTTTCAACAACGGATCTCTTGGTTCTGGCATCGATGAAGAACGCAGCGAAATGC
GATACGTAGTGTGAATTGCAGAATTCAGTGAATCATCGAATCTTTGAACGCACATTGCGC
CCTTTGGTATTCCAAAGGGCATGCCTGTTCGAGCGTCATTTGTACCCTCAAGCTTTGCTTG
GTGTTGGGCGTTTTGTCTTTGCATCAAAGACTCGCCTTAAAACGATTGGCAGCCGGCCTA
CTGGTTTCGGAGCGCAGCACATTTTTGCGCTTGCAATCAGCAAGAGGTCGGCAATCCATC
AAGTCCATTTCTCACTTTTGACCTCGGATCAGGTAGGGATACCCGCTGAACTTAAGCATA
TCAATAAGCGGAGGAAAAGAAACCAACAGGGATTGCCCTAGTAACGGCGAGTGAAGCGG
CAACAGCTCAAATTTGAAATCTGGCTCTTTCAGAGTCCGAGTTGTAATTTGCAGAGGGCG
CTTTGGCTTTGGCAGCGGTCCAAGTTCCTTGGAACAGGACGTCACAGAGGGTGAGAATCC
CGTACGTGGTCGCTAGCTATTGCCGTGTAAAGCC
Kết quả tra cứu trên BLAST SEARCH
Cochliobolus lunatus internal transcribed spacer 1, partial sequence; 5.8S ribosomal RNA
gene and internal transcribed spacer 2, complete sequence; and 28S ribosomal RNA gene,
partial sequence
Sequence ID: gb|JF798505.1|Length: 929Number of Matches: 1
Related Information
Range 1: 77 to 716GenBankGraphicsNext MatchPrevious Match
Alignment statistics for match #1
Score
Expect
Identities
Gaps
Strand
1083 bits(586)
0.0
623/640(97%)
6/640(0%)
Plus/Plus
Query
1
CACACCATAAACCTTTTTTATGCAGTTGCAATCAGCGTCAGTATAACAAATGTAAATCAT
60
|||| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Sbjct
77
CACATCATAAACCTTTTTTATGCAGTTGCAATCAGCGTCAGTATAACAAATGTAAATCAT
136
Query
61
TTACAACTTTCAACAACGGATCTCTTGGTTCTGGCATCGATGAAGAACGCAGCGAAATGC
120
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Sbjct
137
TTACAACTTTCAACAACGGATCTCTTGGTTCTGGCATCGATGAAGAACGCAGCGAAATGC
196
Query
121
GATACGTAGTGTGAATTGCAGAATTCAGTGAATCATCGAATCTTTGAACGCACATTGCGC
180
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Sbjct
197
GATACGTAGTGTGAATTGCAGAATTCAGTGAATCATCGAATCTTTGAACGCACATTGCGC
256
Query
181
CCTTTGGTATTCCAAAGGGCATGCCTGTTCGAGCGTCATTTGTACCCTCAAGCTTTGCTT
240
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Sbjct
257
CCTTTGGTATTCCAAAGGGCATGCCTGTTCGAGCGTCATTTGTACCCTCAAGCTTTGCTT
316
Query
241
GGTGTTGGGCGTTTT--GTCTTTGCAT--CAAAGACTCGCCTTAAAACGATTGGCAGCCG
296
|||||||||||||||
|||||||
|
|||||||||||||||||| ||||||||||||
Sbjct
317
GGTGTTGGGCGTTTTTTGTCTTTGGTTGCCAAAGACTCGCCTTAAAAGGATTGGCAGCCG
376
Query
297
GCCTACTGGTTTCGGAGCGCAGCACATTTTTGCGCTTGCAATCAGC--AAGAGGTCGGCA
354
|||||||||||||| |||||||||||||||||||||||||||||||
Sbjct
377
|||||| |||||
GCCTACTGGTTTCGCAGCGCAGCACATTTTTGCGCTTGCAATCAGCAAAAGAGGACGGCA
436
Query
355
ATCCATCAAGTCCATTTCTCACTTTTGACCTCGGATCAGGTAGGGATACCCGCTGAACTT
|||||||||| |
414
||||||| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Sbjct
437
ATCCATCAAGACTCCTTCTCACGTTTGACCTCGGATCAGGTAGGGATACCCGCTGAACTT
496
Query
415
AAGCATATCAATAAGCGGAGGAAAAGAAACCAACAGGGATTGCCCTAGTAACGGCGAGTG
474
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Sbjct
497
AAGCATATCAATAAGCGGAGGAAAAGAAACCAACAGGGATTGCCCTAGTAACGGCGAGTG
556
Query
475
AAGCGGCAACAGCTCAAATTTGAAATCTGGCTCTTTCAGAGTCCGAGTTGTAATTTGCAG
534
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Sbjct
557
AAGCGGCAACAGCTCAAATTTGAAATCTGGCTCTTTCAGAGTCCGAGTTGTAATTTGCAG
616
Query
535
AGGGCGCTTTGGCTTTGGCAGCGGTCCAAGTTCCTTGGAACAGGACGTCACAGAGGGTGA
594
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Sbjct
617
AGGGCGCTTTGGCTTTGGCAGCGGTCCAAGTTCCTTGGAACAGGACGTCACAGAGGGTGA
Query
595
GAATCCCGTACGTGGTCGCTAGCTATTGCCGTGTAAAGCC
634
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Sbjct
677
GAATCCCGTACGTGGTCGCTAGCTATTGCCGTGTAAAGCC
KẾT LUẬN
716
Cochliobolus lunatus
TP. Hồ Chí Minh, ngày 04 tháng 06 năm 2014
TRƯỞNG PHÒNG
TS.BS.Phạm Hùng Vân
676
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin “CAM ĐOAN”, luận văn tốt nghiệp này đƣợc tôi thực hiện dƣới sự
hƣớng dẫn của TS. Nguyễn Thị Hai, giảng viên khoa Công nghệ sinh học – Thực phẩm
– Môi trƣờng, trƣờng Đại học Công Nghệ Thành Phố Hồ Chí Minh. Tôi cam đoan
những nội dung, các số liệu và trích dẫn trong đồ án tốt nghiệp là hoàn toàn trung thực.
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan của mình.
Tp. Hồ Chí Minh, ngày 9 tháng 8 năm 2014
Sinh viên thực hiện
Võ Thị Lan Thanh
LỜI CÁM ƠN
Để hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này, ngoài sự nổ lực hết sức của bản thân,
em còn nhận đƣợc sự hổ trợ, giúp đỡ nhiệt tình của quý thầy cô, gia đình và bạn bè, em
xin chân thành gửi lời “CÁM ƠN” tới:
Em xin gửi lời cám ơn đến toàn thể thầy cô trƣờng Đại học Công Nghệ Thành
Phố Hồ Chí Minh, quý thầy cô khoa Công Nghệ Sinh Học – Thực Phẩm – Môi Trƣờng
đã truyền đạt những kiến thức quý báu làm nền tảng để em thực hiện khóa luận tốt
nghiệp.
Em xin gửi lời cảm ơn, lời tri ân sâu sắc đến TS.Nguyễn Thị Hai, Cô đã tận tình
hƣớng dẫn, truyền đạt nhiều kiến thức, kinh nghiệm để em hoàn thành khóa luận thật
tốt.
Con xin gửi lời cảm ơn, lòng biết ơn sâu sắc đến ba, mẹ, gia đình, ngƣời thân đã
luôn bên cạnh con, cổ vũ, động viên và tạo điều kiện tốt nhất để con có thể hoàn thành
tốt khóa luận tốt nghiệp.
Em xin gửi lời cám ơn đến quý thầy, cô và các bạn trong phòng thí nghiệm đã
giúp đỡ, tạo điều kiện tốt nhất để em có thể hoàn thành đồ án tốt nghiệp một cách tốt
nhất.
Trong quá trình làm đồ án tốt nghiệp, khó tránh khỏi sai sót; đồng thời, do trình
độ cũng nhƣ kinh nghiệm thực tiễn còn hạn chế nên bài báo cáo không thể tránh khỏi
những thiếu sót, em rất mong nhận đƣợc ý kiến đóng góp của quý Thầy, Cô để em có
thêm nhiều kiến thức cũng nhƣ kinh nghiệm trong công việc sắp tới.
Em xin chân thành cảm ơn !
Tp. Hồ Chí Minh, ngày 9 tháng 8 năm 2014
Sinh viên thực hiện
Võ Thị Lan Thanh
Đồ án tốt nghiệp
MỤC LỤC
MỤC LỤC ................................................................................................................... i
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................ vi
DANH MỤC CÁC BẢNG ......................................................................................... vi
DANH MỤC CÁC HÌNH ......................................................................................... vii
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
1. Đặt vấn đề ............................................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu đề tài ...................................................................................... 2
3. Nội dung nghiên cứu ............................................................................................... 2
Chƣơng 1. TỔNG QUAN ............................................................................................ 3
1.1. Giới thiệu về cây thanh long ................................................................................. 3
1.1.1. Nguồn gốc ......................................................................................................... 3
1.1.2. Phân loại ........................................................................................................... 3
1.1.3. Đặc điểm phân bố .............................................................................................. 5
1.1.4. Đặc điểm chung của cây thanh long .................................................................. 5
1.2. Thành phần bệnh hại trong sản xuất thanh long .................................................... 6
1.2.1. Tình hình dịch hại trên thanh long ..................................................................... 6
1.2.2. Các bệnh thường gặp trên cây thanh long.........................................................10
1.2.2.1. Bệnh thối đầu cành ........................................................................................10
1.2.2.2. Bệnh đốm nâu trên cành ................................................................................10
1.2.2.3. Bệnh rám cành ...............................................................................................10
1.2.3. Côn trùng gây hại trên cây thanh long ..............................................................10
1.2.3.1. Kiến ...............................................................................................................10
1.2.3.2. Bọ xít .............................................................................................................11
1.2.3.3. Ruồi vàng hay ruồi trái cây ............................................................................11
1.2.4. Các hiện tượng sinh lý thường gặp trên cây thanh long ....................................11
1.2.4.1. Hiện tượng rụng nụ........................................................................................11
i
Đồ án tốt nghiệp
1.2.4.2. Hiện tượng nứt vỏ trái....................................................................................11
1.3. Một số bệnh hại chính..........................................................................................11
1.3.1. Bệnh thán thư ...................................................................................................12
1.3.1.1. Đặc điểm gây hại ...........................................................................................12
1.3.1.2. Phổ ký chủ .....................................................................................................13
1.3.1.3. Phương pháp phòng trừ .................................................................................14
1.3.2. Bệnh đốm trắng ................................................................................................16
1.3.2.1. Thời gian xuất hiện ........................................................................................17
1.3.2.2. Tác hại...........................................................................................................17
1.3.2.3. Các nghiên cứu về bệnh đốm trắng trên thanh long .......................................18
1.3.2.4. Một số biện pháp phòng trừ bệnh đốm trắng ..................................................20
1.4. Giới thiệu về nấm Cochliobolus lunatus ..............................................................22
1.4.1. Phân loại ..........................................................................................................22
1.4.2. Đặc điểm hình thái, sinh hóa ............................................................................23
1.4.3. Phổ ký chủ ........................................................................................................23
1.4.4. Cơ chế xâm nhập và gây bệnh...........................................................................24
1.4.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và phát triển của nấm Cochliobolus
lunatus........................................................................................................................24
1.4.5.1. Ảnh hưởng của nhiệt độ .................................................................................24
1.4.5.2. Ảnh hưởng của nguồn cacbon ........................................................................25
1.4.5.3. Ảnh hưởng của các ion kim loại .....................................................................25
1.4.5.4. Ảnh hưởng của pH .........................................................................................25
1.4.5.5. Ảnh hưởng của nguồn nitơ .............................................................................26
1.5. Sử dụng nấm Trichoderma trong phòng trừ bệnh đốm trắng ................................26
1.5.1. Giới thiệu về nấm đối kháng Trichoderma. .......................................................26
1.5.1.1. Đặc điểm phân loại ........................................................................................26
1.5.1.2. Nguồn gốc......................................................................................................26
ii
Đồ án tốt nghiệp
1.5.1.3. Đặc điểm hình thái nấm .................................................................................26
1.5.1.4. Đặc điểm sinh lý, sinh hóa .............................................................................27
1.5.2. Cơ chế đối kháng của nấm Trichoderma...........................................................28
Chƣơng 2. VẬT LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................... 34
2.1. Địa điểm và thời gian...........................................................................................34
2.1.1. Địa điểm ...........................................................................................................34
2.1.2. Thời gian ..........................................................................................................34
2.2. Vật liệu ................................................................................................................34
2.2.1. Nguyên liệu .......................................................................................................34
2.2.1.1. Trái và cành thanh long .................................................................................34
2.2.1.2. Chủng nấm mốc .............................................................................................35
2.2.2. Hóa chất ...........................................................................................................35
2.2.3. Dụng cụ và thiết bị............................................................................................35
2.2.3.1. Dụng cụ .........................................................................................................35
2.2.3.2. Thiết bị ..........................................................................................................35
2.2.3.3. Môi trường nuôi cấy ......................................................................................36
2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu. ....................................................................................37
2.3.1. Phương pháp vi sinh .........................................................................................37
2.3.1.1. Phương pháp thu thập, phân lập và xác định tác nhân gây bệnh ....................37
2.3.1.2. Phương pháp khảo sát ảnh hưởng của một số yếu tố đến tốc độ phát triển kích
thước khuẩn lạc ..........................................................................................................42
2.3.1.3. Phương pháp đánh giá khả năng đối kháng nấm bệnh với các chủng
Trichoderma . .............................................................................................................43
2.3.2. Phƣơng pháp xử lý số liệu.................................................................................46
Chƣơng 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN .................................................................. 48
3.1. Kết quả nhận dạng, phân lập và xác định tác nhân gây bệnh đốm trắng trên cành
thanh long...................................................................................................................48
iii
Đồ án tốt nghiệp
3.1.1. Kết quả phân lập...............................................................................................48
3.1.1.1. Chủng nấm N1................................................................................................48
3.1.2.2. Chủng nấm N2................................................................................................51
3.1.1.3. Chủng nấm N3................................................................................................53
3.1.2. Kết quả lây bệnh nhân tạo theo quy tắc Koch ...................................................55
3.2. Khảo sát ảnh hƣởng của một số yếu tố đến kích thƣớc tăng trƣởng của nấm
Cochliobolus lunatus ..................................................................................................60
3.2.1. Ảnh hưởng của ánh sáng đến kích thước tăng trưởng của nấm Cochliobolus
lunatus........................................................................................................................60
3.2.2. Ảnh hưởng của pH đến sự tăng trưởng kích thước của nấm Cochliobolus lunatus
...................................................................................................................................62
3.2.3. Ảnh hưởng của nguồn nitơ đến sự tăng trưởng kích thước của nấm Cochliobolus
lunatus........................................................................................................................64
3.3. Khảo sát khả năng đối kháng của các chủng nấm Trichoderma với nấm
Cochliobolus lunatus ..................................................................................................67
3.3.1. Khả năng đối kháng của chủng nấm Trichoderma virens với nấm Cochliobolus
lunatus........................................................................................................................67
3.3.2.Khả năng đối kháng của chủng nấm Trichoderma harzianum với nấm
Cochliobolus lunatus ..................................................................................................69
3.3.3. Khả năng đối kháng của nấm Trichoderma virens, Trichoderma harzianum với
nấm Cochliobolus lunatus ..........................................................................................70
Chƣơng 4. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................. 73
4.1. Kết luận ...............................................................................................................73
4.2. Kiến nghị .............................................................................................................73
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..........................................................................................74
iv
Đồ án tốt nghiệp
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
BVTV: Bảo vệ thực vật
Ctv: Cộng tác viên
GĐ: Giám đốc
PDA: Potato D – Glucose Agar
TL: Thanh long
v
Đồ án tốt nghiệp
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Phân loại các loài xƣơng rồng (có trái ăn đƣợc) khác nhau dựa trên đặc điểm
sinh thái, màu vỏ và ruột thịt của trái ........................................................................... 4
Bảng 1.2. Điều kiện phát triển thích hợp của cây thanh long........................................ 6
Bảng 1.3. Thành phần dịch hại quan trọng trên thanh long .......................................... 8
Bảng 3.1. Thành phần nấm phân lập đƣợc trên cành thanh long bị bệnh đốm trắng ....48
Bảng 3.2. Đƣờng kính trung bình (mm) của tản nấm N1 trƣớc Koch...........................50
Bảng 3.3. Đƣờng kính trung bình (mm) của tản nấm N2 .............................................53
Bảng 3.4. Đƣờng kính trung bình (mm) tản nấm N3....................................................55
Bảng 3.5. Tỷ lệ bệnh của 3 loại nấm trên cành thanh long sau khi lây bệnh nhân tạo .....
...................................................................................................................................56
Bảng 3.6. Hình thái chủng nấm N1 trƣớc Koch và sau Koch .......................................58
Bảng 3.7. Đƣờng kính trung bình tản nấm của các mẫu Cochliobolus lunatus trên môi
trƣờng PDA với các điều kiện chiếu sáng khác nhau khi nuôi cấy ở nhiệt độ phòng ...61
Bảng 3.8. Đƣờng kính trung bình tản nấm của các mẫu Cochliobolus lunatus trên môi
trƣờng PDA ở các mức pH khác nhau.........................................................................63
Bảng 3.9. Đƣờng kính trung bình tản nấm của các mẫu nấm Cochliobolus lunatus trên
môi trƣờng PDA có bổ sung nguồn nitơ khác nhau .....................................................64
Bảng 3.10. Đƣờng kính trung bình tản nấm và phần trăm ức chế của Trichoderma
virens với nấm Cochliobolus lunatus ..........................................................................67
Bảng 3.11. Đƣờng kính trung bình tản nấm và phần trăm ức chế của Trichoderma
harzianum với nấm Cochliobolus lunatus ...................................................................69
Bảng 3.12. Phần trăm ức chế trung bình 3 lần nhắc của nấm Trichoderma virens,
Trichoderma harzianum với nấm Cochliobolus lunatus..............................................70
vi
Đồ án tốt nghiệp
DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1. Hình quả thanh long ..................................................................................... 4
Hình 1.2. Hình ký sinh của nấm Trichoderma ............................................................31
Hình 2.1. Cành thanh long bị bệnh đốm trắng .............................................................34
Hình 2.2. Dịch bào tử sau khi lắc ................................................................................41
Hình 2.3. Cành thanh long trƣớc khi lây bệnh nhân tạo ..............................................41
Hình 2.4. Phƣơng pháp cấy đối kháng ........................................................................46
Hình 3.1. Hình thái đại thể và vi thể chủng nấm N1 ....................................................49
Hình 3.2. Đƣờng kính trung bình của chủng nấm N1 (mm) trong 3NSC (a), 5NSC (b),
7NSC (c) ....................................................................................................................50
Hình 3.3. Hình thái đại thể và vi thể chủng nấm N2 ....................................................52
Hình 3.4. Đƣờng kính trung bình của chủng nấm N2 (mm) trong 3NSC (a), 5NSC (b),
7NSC (c) ....................................................................................................................53
Hình 3.5. Hình thái đại thể và vi thể chủng nấm N3 ....................................................54
Hình 3.6. Đƣờng kính trung bình của chủng nấm N3 (mm) trong 3NSC (a), 5NSC (b),
7NSC (c) ....................................................................................................................55
Hình 3.7. Cành thanh long sau khi lây bệnh nhân tạo theo quy tắc Koch ....................56
Hình 3.8. Kết quả giải trình tự gen 28S rRNA ............................................................59
Hình 3.9. Kết quả tra cứu BLAST SEARCH ..............................................................60
Hình 3.10. Đƣờng kính trung bình của nấm Cochliobolus lunatus ở các điều kiện chiếu
sáng khác nhau qua 4 ngày sau cấy .............................................................................62
Hình 3.11. Đƣờng kính trung bình tản nấm Cochliobolus lunatus trên môi trƣờng PDA
ở các mức pH khác nhau qua 4 ngày sau cấy ..............................................................64
Hình 3.12. Đƣờng kính trung bình tản nấm của các mẫu nấm Cochliobolus lunatus trên
môi trƣờng PDA với các nguồn nitơ khác nhau ở 4 ngày sau cấy ...............................67
Hình 3.13. Mức độ đối kháng của nấm Trichoderma virens, Trichoderma harzianum
với nấm Cochliobolus lunatus ....................................................................................72
vii
Đồ án tốt nghiệp
MỞ ĐẦU
1. Đặt vấn đề
Cây thanh long (Hylocereus undatus) là cây trồng chủ lực mang lại hiệu quả
kinh tế cao cho ba tỉnh Bình Thuận, Tiền Giang (Huyện Chợ Gạo) và Long An (Huyện
Châu Thành). Trong những năm gần đây do việc mở rộng diện tích đất canh tác để gia
tăng sản xuất, thâm canh đồng thời ứng dụng nhiều kỹ thuật mới vào sản xuất (chong
đèn xử lý nghịch vụ, trồng mới bằng trụ bê tông, tăng lƣợng phân bón, chăm sóc
vƣờn,…) nên năng suất đƣợc nâng cao, phục vụ cho nhu cầu của ngƣời tiêu dùng trong
nƣớc và quốc tế cũng nhƣ cải thiện đáng kể nguồn thu nhập của ngƣời sản xuất. Tuy
nhiên, ngoài những mặt tích cực trên vẫn còn tồn tại những mặt tiêu cực của vấn đề này
là tình hình sâu bệnh trên cây thanh long ngày càng trở nên phức tạp hơn. Trong những
năm qua nhiều đối tƣợng dịch hại đã có xu hƣớng phát triển và gây hại ngày càng nặng
hơn trên cây thanh long nhƣ bệnh thối trái do vi khuẩn, bệnh thán thƣ, đốm đồng tiền,
hiện tƣợng vàng bẹ rám cành… Đặc biệt, vài năm gần đây bệnh đốm trắng hay nhiều
nơi bà con còn gọi là bệnh lạ phát triển mạnh và gây thiệt hại nặng ở các vùng trồng
thanh long trong cả nƣớc. Bệnh gây hại trên cành và trái làm giảm khả năng quang
hợp, gây thiệt hại nghiêm trọng về năng suất cũng nhƣ chất lƣợng trái thanh long. Hiện
nay, ngƣời ta vẫn chƣa biết đối tƣợng gây bệnh lạ trên thanh long cũng nhƣ chƣa tìm ra
phƣơng thức lây lan và giải pháp quản lý hữu hiệu để ứng dụng vào trong sản xuất.
Bệnh này đang là bức xúc lớn cho nông dân mà còn cho các nhà chức năng ở các địa
phƣơng.
Việc tìm ra tác nhân gây bệnh và biện pháp quản lý để giúp làm giảm thiệt hại
cho sản xuất thanh long ở các vùng là nhu cầu rất cấp thiết hiện nay. Xuất phát từ lý do
trên, sinh viên thực hiện đề tài “Xác định tác nhân gây bệnh đốm trắng trên thanh long
và bƣớc đầu nghiên cứu các yếu tố ảnh hƣởng đến tác nhân gây bệnh”.
1
Đồ án tốt nghiệp
2. Mục đích nghiên cứu đề tài
Xác định đƣợc tác nhân gây bệnh đốm trắng trên thanh long, các yếu tố ảnh
hƣởng đến nấm gây bệnh làm cơ sở khoa học cho việc xây dựng biện pháp phòng trừ
loại bệnh mới này.
3. Nội dung nghiên cứu
Xác định tác nhân gây bệnh lạ trên cây thanh long.
Ảnh hƣởng của các yếu tố đến sự phát triển của nấm gây bệnh đốm trắng.
Đánh giá khả năng đối kháng của các chủng Trichoderma với tác nhân gây bệnh
đốm trắng thanh long trong in vitro.
2
Đồ án tốt nghiệp
Chƣơng 1
TỔNG QUAN
1.1. Giới thiệu về cây thanh long
1.1.1. Nguồn gốc (Nguyễn Văn Kế, 2000)
Cây thanh long có tên khoa học là Hylocereus undatus Haw thuộc họ xƣơng
rồng Cactaceae, tên tiếng Anh là Pitahaya hay còn gọi là dragon fruit. Thanh long có
xuất xứ từ những vùng rừng nhiệt đới và cận nhiệt đới ở Mehico, Trung và Nam Mỹ
(bao gồm miền Nam Mehico, bờ Thái Bình Dƣơng của các nƣớc: Guatemala, Costa
Rica, El Salvador, Venezuela, Colombia, Ecuador, Nicaragua, Panama, Brazil và
Uruguay).
Cây thanh long là cây có khả năng chịu nhiệt nên đƣợc trồng ở vùng nóng nhƣ
vùng sa mạc thuộc Mehico và Colombia.
Thanh long đƣợc ngƣời Pháp đem vào trồng ở Việt Nam từ thời Pháp thuộc
nhƣng mới đƣợc sản xuất ở quy mô lớn từ thập niên 1980. Hiện nay, Việt Nam là nƣớc
duy nhất ở Đông Nam Á trồng thanh long tƣơng đối tập trung trên quy mô thƣơng mại.
1.1.2. Phân loại (Bùi Vũ Thùy Dương, 2013)
Việc phân loại các loài cây xƣơng rồng (có trái ăn đƣợc) dựa trên đặc điểm sinh
thái, màu vỏ và màu ruột thịt của trái. Các loài cây xƣơng rồng có trái ăn đƣợc, đƣợc
chia làm 2 nhóm (dựa trên đặc điểm hình thái): vine cacti (có thân bò trên trụ đỡ) và
columnar cacti (có thân cột). Nhóm vine cacti thuộc về hai chi khác nhau là Hylocereus
và Selenicereus. Nhóm columnar cacti thuộc về ba chi Cereus, Pachycereus và
Stenocereus.
Ở Việt Nam, dựa theo đặc điểm của trái thanh long đƣợc chia thành ba loại phổ
biến:
- Thanh long ruột trắng với vỏ hồng (hoặc đỏ): có tên khoa học là Hylocereus
undatus thuộc chi Hylocereus.
3
Đồ án tốt nghiệp
- Thanh long ruột đỏ với vỏ hồng (hoặc đỏ): có tên khoa học là Hylocereus
polyrhizus thuộc chi Hylocereus.
- Thanh long ruột trắng với vỏ vàng: có tên khoa học là Hylocereus megalanthus
thuộc chi Hylocereus nhƣng trong một nghiên cứu gần đây loài này có nguồn gốc lai
giữa hai chi là Hylocereus Selenicereus.
a
b
c
Hình 1.1. Hình quả thanh long (a. Quả thanh long ruột trắng, vỏ đỏ Hylocereus
undatus, b. Qủa thanh long ruột đỏ, vỏ đỏ Hylocereus undatus, c. Qủa thanh long ruột
trắng, vỏ vàng Hylocereus megalanthus (Trần Thị Hoài Vi, 2011)
Bảng 1.1. Phân loại các loài xƣơng rồng (có trái ăn đƣợc) khác nhau dựa trên đặc điểm
sinh thái, màu vỏ và ruột thịt của trái
Màu sắc của
Loài
Vỏ quả
Ruột thịt quả
Hylocereus udatus
Đỏ
Trắng
Hylocereus udatus
Đỏ
Đỏ
Hylocereus triangularis
Vàng
Trắng
Hylocereus costaricensis
Đỏ
Đỏ
Hylocereus polyrhizus
Đỏ
Đỏ
Hylocereus ocamponic
Vàng
Đỏ
Selenicereus megalanthus
Vàng
Trắng
Vine cacti
(syn H. monacanthus)
4
Đồ án tốt nghiệp
(syn H. megalanthus)
Columnar cacti
Cereus triangular
Vàng
Trắng
Acanthocereus pitajaya
Vàng
Trắng
Cereus ocamponic
Đỏ
Đỏ
(Nguồn: Crane và Balerdi, 2004; Mizrahi và Nerd, 1999)
1.1.3. Đặc điểm phân bố (Nguyễn Văn Kế, 2000)
Thanh long là loài thực vật bản địa tại Mehico và các nƣớc ở khu vực Trung và
Nam Mỹ, từ đây thanh long đƣợc du nhập sang các nƣớc nhiệt đới và cận nhiệt đới ở
châu Mỹ, châu Á, châu Đại Dƣơng và vùng Trung Đông. Thanh long cũng đƣợc trồng
ở các nƣớc trong khu vực Đông Nam Á nhƣ Việt Nam, Malaysia, Philippines, Thái
Lan, Indonesia; ngoài ra chúng cũng hiện diện ở khu vực miền Nam Trung Quốc, Đài
Loan và một số khu vực khác. Hiện nay, thanh long đang đƣợc trồng ở ít nhất 22 nƣớc
nhiệt đới nhƣ: Australia, Cambodia, China, Colombia, Ecuador, Guatemala, Indonesia,
Israel, Philippines, Tây Ban Nha, Sri Lanka, Đài Loan, Thái Lan, miền Nam nƣớc Mỹ
và Việt Nam.
Ở Việt Nam, thanh long đƣợc trồng đầu tiên ở Nha Trang và Phan Thiết từ thời
Pháp thuộc. Sau khi thanh long trở thành hàng hóa thƣơng mại và xuất khẩu ra nhiều
nƣớc trên thế giới, phong trào trồng thanh long phát triển mạnh ở Phan Rang, Phan
Thiết, Bình Thuận, Buôn Ma Thuộc và các tỉnh ở đồng bằng sông Cửu Long nhƣ: Tiền
Giang, Long An…. Trong những vùng trồng thanh long ở Việt Nam, Bình Thuận có
diện tích trồng thanh long thƣơng mại ƣớc tính khoảng 1000 ha trong khi cả nƣớc
chiếm khoảng 2000 ha.
1.1.4. Đặc điểm chung của cây thanh long (Nguyễn Văn Kế, 2000)
Thanh long là cây có nguồn gốc nhiệt đới có khả năng chịu hạn nên thƣờng
đƣợc trồng ở những vùng nóng, chúng thích nghi đƣợc với những nơi có cƣờng độ ánh
sáng mạnh. Thanh long mọc đƣợc trên nhiều loại đất khác nhau nhƣ đất xám bạc màu
5
Đồ án tốt nghiệp
(Bình Thuận), đất phèn (Thành phố Hồ Chí Minh), đất đỏ latosol (Long Khánh)…,
đồng thời cây thanh long có khả năng thích nghi với các độ chua (pH) khác nhau của
đất (thanh long thích nghi tốt với đất hơi acid). Không giống nhƣ các loài xƣơng rồng
khác, thanh long tuy có khả năng chịu hạn nhƣng cũng cần một lƣợng nƣớc nhất định
cho sự phát triển và tạo quả. Lƣợng mƣa hằng năm từ 500 – 1500 mm thích hợp nhất
cho sự phát triển của cây thanh long.
Bảng 1.2. Điều kiện phát triển thích hợp của cây thanh long
Yếu tố khí hậu
Điều kiện tối ƣu
Độ cao (m)
Lên tới 1700 m
Nhiệt độ (0C)
20 – 30
Lƣợng mƣa (mm)
500 – 2000 (với thời tiết nóng ẩm nhiệt
đới có hai mùa mƣa nắng luân phiên)
Đất
Có khả năng thoát nƣớc tốt
pH
5,5 – 6,5
(Nguồn: H. P. M. Gunasena và ctv, 2004)
1.2. Thành phần bệnh hại trong sản xuất thanh long
1.2.1. Tình hình dịch hại trên thanh long (Nguyễn Thành Hiếu và Nguyễn Văn Hòa,
2014)
Thanh long là một loại cây ở vùng nhiệt đới nên chúng dễ dàng bị nhiễm bệnh
hoặc dịch hại. Tuy nhiên, so với các loại cây ăn trái khác, cây thanh long có ít đối
tƣợng dịch hại nghiêm trọng hơn (Bảng 1.3), ngoại trừ gần đây đã xuất hiện bệnh đốm
trắng gây hại nặng nề và diễn tiến bệnh có xu hƣớng ngày càng phức tạp đối với tất cả
các vùng trồng thanh long trọng điểm ở phía Nam. Theo số liệu tổng hợp ghi nhận từ
Chi cục Bảo vệ thực vật các tỉnh Tiền Giang, Long An và Bình Thuận, trong năm 2013
có khoảng 6000 ha thanh long nhiễm bệnh (chiếm 20 – 25% tổng diện tích), bệnh tấn
công mạnh vào mùa mƣa và gây thiệt hại nặng nề 20 – 50% năng suất. Các giải pháp
kỹ thuật tạm thời đƣợc các địa phƣơng khuyến cáo áp dụng vẫn chƣa đạt đƣợc hiệu quả
6
Đồ án tốt nghiệp
nhƣ mong muốn và ngƣời trồng thanh long đã sử dụng nhiều biện pháp khác nhau mà
chủ yếu là thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) nhƣng tỷ lệ thành công còn thấp, ngƣợc lại
tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn do ô nhiễm thuốc BVTV là rất cao.
Trong năm 2011, Bộ môn Bảo vệ thực vật - Viện Cây ăn quả miền Nam đã giám
định một số mẫu bệnh đốm trắng trên cành thanh long do Chi cục Bảo vệ thực vật Bình
Thuận gửi đến. Qua kết quả phân lập và giám định đã xác định tác nhân gây bệnh đốm
trắng trên thanh long là do nấm Neoscytalidium dimidiatum gây ra. Kết quả cũng tƣơng
tự đối với những mẫu bệnh trên cành và trái thanh long ở Long An, Tiền Giang.
Trƣớc đây, nấm Neoscytalidium dimidiatum có nhiều tên gọi khác nhau nhƣ:
Fusicoccum dimidiatum, Scytalidium dimidiatum, Scytalidium lignicola, Hendersonula
toruloidea... Theo ghi nhận của Nguyễn Thành Hiếu và Nguyễn Văn Hòa (2014) bệnh
đốm trắng chủ yếu xuất hiện và tấn công mạnh vào mùa mƣa, nhiệt độ thích hợp cho
nấm bệnh phát triển từ 20 - 300C, ẩm độ càng cao càng tạo điều kiện thuận lợi cho
bệnh tấn công và lây lan.
Bên cạnh đó, theo ghi nhận của Viện Cây ăn quả miền Nam cũng cho thấy một
số đối tƣợng dịch hại mới khác nhƣ: hiện tƣợng đỏ đầu trái (chín ngƣợc), sâu đục cành
hoặc thân, ốc sên trắng cũng bắt đầu gây hại rải rác ở các địa phƣơng trồng thanh long
trọng điểm nêu trên.
Cùng với sự hội nhập ngày càng sâu rộng, các yêu cầu về mặt chất lƣợng sản
phẩm của các quốc gia nhập khẩu càng trở nên khắc khe và cũng là rào cản kỹ thuật
đối với trái thanh long Việt Nam, đặc biệt là vấn đề tồn dƣ dƣ lƣợng thuốc BVTV trở
nên nóng bỏng hơn bao giờ hết.
7
Đồ án tốt nghiệp
Bảng 1.3. Thành phần dịch hại quan trọng trên thanh long
Mức
TT
Tác
Dịch hại
nhân
gây Bộ phận bị Thời
bệnh
hại
điểm độ
gây hại
phổ
biến
I.
Bệnh hại
1
Bệnh
đốm
trắng Neoscytalidium
(đốm nâu, tắc kè…)
Cành,
dimidiatum
trái Quanh năm
+++
non và thu
hoạch
2
Bệnh thối trái (ruột Erwinia
Bông, trái Quanh năm
đỏ), thối đầu trái chrysanthemi
non
+++
(ruột trắng)
3
Thán thƣ
Colletotrichum
Trái, hoa
Mùa mƣa
+++
gloeosporioides
Colletotrichum sp.
4
Rỉ sét (đốm đen)
Bipolaris sp.
Bông
Mùa mƣa
+++
5
Vàng bẹ rám cành
Fusarium equiseti, Cành
Mùa nắng
+++
Bipolaris crutacea
6
Nấm bồ hóng
Cành, hoa, Quanh năm
Capnodium sp.
+++
trái
7
Thối trái
Fusarium sp.
Trái
sắp Mùa mƣa
++
chín
8
Thối bẹ
Alternaria
sp., Cành
Cuối
mùa ++
Fusarium
sp.,
nắng,
đầu
mùa mƣa
bacteria
9
Đốm nâu
Glocosporium
8
Cành
Quanh năm
+
Đồ án tốt nghiệp
avages
II.
Côn trùng
1
Bọ trĩ
Thrip sp.
Bông, trái Mùa nắng
+
non
2
Ngâu
Protaetia
sp.
và Cành, bông Quanh năm
++
Hypomeces
squamesus
3
Kiến
Cành,
bông,
trái
non
Kiến lửa
Quanh năm
+
Quanh năm
+++
Quanh năm
+++
Trái chín
Mùa mƣa
+
Mùa nắng
+
trái Mùa mƣa
+
Solenopsis
geminate
Kiến riện
Cardiocondyla
Cành,
wroughtoni
bông,
trái
non
Kiến xám
Paratrechina
Cành,
longicornis
bông,
trái
non
4
Ruồi đục quả
Bactrocera
dorsalis
5
Rệp sáp
Pseudococcus sp.
Cành, trái
6
Ốc sên
Achtina sp.
Cành,
thu hoạch
7
Rầy mềm
Toxoptera sp.
Cành,
trái Quanh năm
+
non
(Nguyễn Thành Hiếu và Nguyễn Văn Hòa, 2014)
Ghi chú: + mức độ bệnh thấp, ++ mức độ bệnh trung bình, +++ mức độ bệnh khá phổ biến.
9
Đồ án tốt nghiệp
1.2.2. Các bệnh thường gặp trên cây thanh long (Nguyễn Văn Kế, 2000)
1.2.2.1. Bệnh thối đầu cành
Triệu chứng bệnh: Ngọn cành thanh long chuyển màu vàng, rồi mềm, sau đó
thối. Cây tăng trƣởng chậm, số cành giảm hẳn. Bệnh hay xảy ra vào cuối mùa nắng.
Bệnh xảy ra không những trên đất phèn (đất thấp) mà còn cả trên đất cao nữa. Nguyên
nhân chính là do nấm Alternaria sp. gây ra. Biện pháp phòng trị bằng cách phun
Rovral 2 lần liên tiếp cách nhau 1 tuần.
1.2.2.2. Bệnh đốm nâu trên cành
Triệu chứng bệnh là trên thân cành thanh long có những đốm tròn nhƣ mắt cua
màu nâu. Vết bệnh nằm rải rác hoặc tập trung, thƣờng kéo dài thành từng vệt dọc theo
thân cành. Có nhiều vết acervulus tròn đen nằm rải rác. Tác nhân là nấm Gloeosporium
agavaes.
1.2.2.3. Bệnh rám cành
Triệu chứng: Bệnh rám cành làm cho thân, cành thanh long có một lớp màng
mỏng màu xám tro, nhám. Tác nhân gây bệnh rám cành là nấm Macssonina agaves
Syd và Sphaceloma sp. Họ Nectrioidaceae, Bộ Melanconiales, Lớp Deuteromycetes.
Biện pháp phòng trị chung cho các bệnh thanh long là vệ sinh đồng ruộng,
chống úng và chống hạn cho cây. Khi bệnh phát triển nhiều thì dùng thuốc Rovral,
hoặc Anvil 5sc (30 – 100 g/ha) phối hợp với Topas (10 – 50 g/ha). Ngoài sâu bệnh kể
trên thanh long còn bị dơi, chim, chuột phá hoại quả.
1.2.3. Côn trùng gây hại trên cây thanh long (Nguyễn Văn Kế, 2000)
1.2.3.1. Kiến
Cắn, đục khoét làm hƣ hỏng giống và các cành thanh long non, cắn mất tai lá
trên trái, gây tổn thƣơng vỏ trái, đây là loại côn trùng dễ phòng trừ. Để phòng trị dùng
Basudin (Diazinon) 10H, Padan 4G, 10G trộn đều với cát 2/1000 rải đều quanh gốc
hoặc những nơi chúng làm tổ. Khi phun vào các ổ kiến thì dùng Bi 58, Diazinon…
10
Đồ án tốt nghiệp
1.2.3.2. Bọ xít
Hại thanh long từ khi có nụ hoa đến khi trái hình thành, chúng chích hút nhựa,
để lại những vết chích rất nhỏ nhƣng đến khi quả chín nơi các vết chích sẽ xuất hiện
một chấm đen, mất giá trị xuất khẩu. Việc phòng trừ dùng Trebon, Applaud, Bassa…
nồng độ 0,2%. Phun lên khu vƣờn có bọ xít xuất hiện.
1.2.3.3. Ruồi vàng hay ruồi trái cây (Dacus dorsalis)
Đây là đối tƣợng nguy hiểm đang đƣợc báo động hiện nay. Chúng trƣởng thành
chích và đẻ trứng vào quả gây thoái hóa phần thịt quả và phần nhựa chảy ra ngoài vỏ
làm quả thanh long bị hƣ, không xuất vƣờn đƣợc. Tuy chúng là đối tƣợng mới xuất
hiện trên thanh long nhƣng ruồi trái cây đã gây hại rất nhiều loại quả ở nƣớc ta vì thế
cần chú ý phòng trừ. Cần vệ sinh đồng ruộng nhƣ thu dọn và tiêu hủy các quả rụng, rải
thuốc diệt nhộng dƣới đất, đặt bả có chứa chất dẫn dụ trích từ cây é tía trộn với thuốc
trừ sâu để diệt ruồi. Hiện nay, các thuốc nhƣ Ruvacon 90L và Vizubon D đã có chứa
sẵn chất dẫn dụ là Metyl eugenol 75% nên tiện cho nhà vƣờn hơn.
1.2.4. Các hiện tượng sinh lý thường gặp trên cây thanh long (Nguyễn Văn Kế,
2000)
1.2.4.1. Hiện tượng rụng nụ
Xuất hiện khi số nụ trên cành nhiều. Sau khi nụ xuất hiện 5 – 7 ngày thì nụ
không phát triển nữa, vàng rồi rụng. Tỷ lệ rụng từ 10% đến 20%. Cây thanh long tự
quân bình sinh lý để nuôi quả còn lại trên cây. Để hạn chế sự rụng quả sinh lý cần bón
phân tƣới nƣớc đầy đủ.
1.2.4.2. Hiện tượng nứt vỏ trái
Do thời tiết, trời hạn ở giai đoạn vỏ quả phát triển, sau đó mƣa nhiều hoặc tƣới
nhiều nƣớc vào lúc ruột đang phát triển nên quả nứt. Mặt khác, do nhà vƣờn treo quả
lâu đợi dịp có giá mới bán. Để hạn chế nên kiểm soát độ ẩm đất, không để vƣờn khô
hạn trong thời kỳ cây nuôi quả.
1.3. Một số bệnh hại chính
11
Đồ án tốt nghiệp
1.3.1. Bệnh thán thư
1.3.1.1. Đặc điểm gây hại
a. Sự nguy hại của bệnh thán thƣ (Nguyễn Văn Hòa, 2013; Vũ Triệu Mân, 2007)
Bệnh thán thƣ do nấm Collectotrichum gloeospoides gây ra trên thanh long là
bệnh gây hại quan trọng nhất làm tổn thất đến năng suất và phẩm chất của trái, đặc biệt
vào mùa mƣa bão, nấm tấn công lên thân, cành, nụ hoa và trên trái ở các giai đoạn khác
nhau, nhiễm nặng nhất là giai đoạn sau thu hoạch.
b. Triệu chứng bệnh (Nguyễn Văn Hòa, 2013; Vũ Triệu Mân, 2007)
Bệnh gây hại chủ yếu trên đọt, hoa và trái, đôi khi trên cành cũng bị tấn công.
Trên cành: Vết bệnh bắt đầu từ mép cành lan dần vào bên trong. Vết bệnh dạng
tròn hay bất định. Khi nấm tấn công vào cành làm cho cành thối mềm có màu vàng
sáng, sau một thời gian ngắn chuyển sang màu nâu, thối từ phần ngọn vào trong.
Trên hoa: Nấm tạo thành những đốm đen nhỏ làm hoa bị thâm đen và rụng.
Bệnh tấn công cả phần nụ hoa, làm cho nụ hoa biến thành màu nâu, sau đó rụng rất
nhanh.
Trên trái: Ở điều kiện ngoài đồng bệnh ít khi tấn công trên trái, tuy nhiên ở giai
đoạn trái lớn sắp thu hoạch hoặc đã thu hoạch và tồn trữ. Vết bệnh là những đốm tròn
hoặc gần tròn, có tâm màu nâu đỏ, lõm xuống, xung quanh có những vòng đồng tâm
nâu sậm, sau đó phát triển nhanh thành những mãng thối lõm vào vỏ, gây thất thoát lớn
trong quá trình vận chuyển, tồn trữ.
c. Đặc điểm phát sinh và phát triển của bệnh (Nguyễn Văn Hòa, 2013; Vũ Triệu Mân,
2007)
Bệnh thán thƣ phát triển mạnh ở điều kiện ẩm ƣớt và nhiệt độ không khí cao.
Nấm có thể sinh trƣởng ở nhiệt độ 40C, nhƣng tối thích là 25 – 290C. Bề mặt mô bệnh
ẩm ƣớt kéo dài có ảnh hƣởng đến sự xâm nhiễm và sinh trƣởng của nấm
Collectotrichum gloeosporioides.
12
