ĐÀN GHI TA CỦA LORCA (TÀI LIỆU LUYỆN THI CHI TIẾT)

Trường THPT chuyên Bình Long – Tài liệu LTĐH

GV: Vương Thị Hiền

ĐÀN GHI TA CỦA LORCA
(Thanh Thảo)
A. Kiến thức trọng tâm
1. Hình tượng tiếng đàn biểu trưng cho thế giới nghệ thuật Lor-ca, tinh thần Lor-ca.
2. Niềm cảm thương và suy tư của Thanh Thảo trước sự hi sinh của một nghệ sĩ, chiến sĩ tiên
phong.
3. Nghệ thuật thơ mang màu sắc tượng trưng, siêu thực.
B. Kiến thức cơ bản
I. Tìm hiểu khái quát
1. Nhà thơ Thanh Thảo
- Đạt thành tựu chủ yếu trên lĩnh vực: thơ và trường ca.
- Nội dung: tiếng nói của người trí thức nhiều suy tư, trăn trở về các vấn đề xã hội và thời đại
> cảm nhận cuộc sống ở bề sâu, dựa trên sự “nghiền ngẫm hiện thực”.
- Phong cách nghệ thuật:
• Đào sâu cái tôi nội cảm.
• Câu thơ tự do.
• Nhịp điệu khác thường.
• Thi ảnh: giàu tính biểu tượng.
• Ngôn ngữ: mới mẻ.
Thể hiện nỗ lực và khát vọng cách tân thơ ca.
Kiểu tư duy: giàu suy tư, mãnh liệt, phóng túng trong xúc cảm và nhuốm màu sắc tượng trưng,
siêu thực
+ Tượng trưng: khơi nguồn từ cuối thế kỉ thứ 19, với các đại diện Bauderlare, Mallarme,
Vallery. Chủ nghĩa tượng trưng chủ trương đi sâu vào thế giới nội cảm, sáng tác chủ yếu dựa
trên trực giác, vận dụng biểu tượng và nhạc điệu để nói lên những tâm trạng, cảm xúc của tâm
hồn.
+ Siêu thực: Chủ nghĩa siêu thực ra đời vào thế kỉ 20 ở Pháp, chủ trương cố gắng diễn tả tiềm

thức bằng cách trình bày các vật thể và các sự việc như được thấy trong những giấc mơ. Đề
cao yếu tố tâm linh và ngẫu hứng, sáng tác thường được cấu thành bởi những dòng liên tưởng
rời rạc, gián cách, không thể khắc họa được những bức tranh hiện thực toàn vẹn.
=> Đối với chủ nghĩa tượng trưng siêu thực:
1


Trường THPT chuyên Bình Long – Tài liệu LTĐH

GV: Vương Thị Hiền

+ Vị trí cái tôi không còn như trước, cái tôi mất đi địa vị độc tôn, bị lu mờ và bội phân, thậm
chí lũy thừa để trở thành cái tôi đa ngã; biểu lộ và phát giác phần vô thức của cái tôi chưa biết.
+ Sáng tạo hình ảnh theo lối lạ hóa
+ Đi sâu vào cấu trúc không gian
+ Không vần, sử dụng lối viết tự động đảo lộn cú pháp cổ điển: cắt chữ, phân câu theo một trật
tự mới
+ Sáng lập ra ngôn ngữ cách tân
+ Đề cao tính nhạc trong thơ.
- Tác phẩm: Những người đi tới biển (1977), Dấu chân qua trảng cỏ (1978), Khối vuông ru
bích (1985)…
2. F.G.Lorca
- Một trong những tài năng sáng chói của văn học, nghệ thuật Tây Ban Nha hiện đại, dẫn đầu
cho phong trào cách tân thơ ca lúc bấy giờ với phong cách thơ tượng trưng, siêu thực.
- Sống dưới sự cai trị của chế độ độc tài Pri-nô đê Ri-vê-ra > nhà thơ quyết liệt chống bạo tàn,
ca ngợi tự do, cổ vũ tinh thần đấu tranh của nhân dân.
- Bị phát xít bắt giam và bắn chết năm 38 tuổi> trở thành biểu tượng, lá cờ tập hợp các nhà văn
hoá đấu tranh cho hoà bình, tiến bộ.
3. Tác phẩm
- Xuất xứ:

Rút trong tập Khối vuông ru bích
- Vị trí văn học sử: tiêu biểu cho tư duy thơ Thanh Thảo: giàu suy tư, mãnh liệt, phóng túng
trong xúc cảm, ít nhiều nhuốm màu sắc tượng trưng, siêu thực.
- Cảm nhận chung:
+ Cảm hứng: bắt nguồn từ cái chết không chỉ gây phản ứng mãnh liệt với người đương thời
mà dư chấn của nó còn mãi tới nhiều năm sau > phục sinh thời khắc bi tráng của cái chết, bày
tỏ thái độ ngưỡng mộ, xót đau, xây dựng biểu tượng nghệ thuật bất tử Lor-ca thông qua hình
ảnh đàn ghi ta.
+ Nghệ thuật: thể nghiệm một hình thức thơ ca mới mang màu sắc tượng trưng, siêu thực.
* Bố cục:
II. Phân tích
1. Nhan đề và đề từ
a. Nhan đề
2


Trường THPT chuyên Bình Long – Tài liệu LTĐH

GV: Vương Thị Hiền

- Đàn ghi-ta: là một nhạc cụ truyền thống của đất nước Tây Ban Nha xinh đẹp và hào phóng,
rực lửa và mê đắm với những trận đấu bò tót và vụ điệu Flamenco, cùng gắn liền với Lorca –
người chiến sĩ – nghệ sĩ đã dung tiếng đàn ghi-ta cất lên lời ca tranh đâus chống chủ nghĩa
Phát xít.
 Vừa gắn liền với văn hóa Tây Ban Nha vừa gắn với cuộc đời và khát vọng Lorca.
- “Đàn ghi ta của Lorca”: Không chỉ thuần túy là âm thanh, giai điệu mà còn là toàn bộ con
người Lorca với tinh thần đấu tranh và khát vọng đổi mới nghệ thuật  Ghi-ta gắn bó và biểu
hiện tâm hồn người nghệ sĩ của Lorca – tình yêu cuộc sống và khí phách kiên cường của người
chiến sĩ yêu tự do, hòa nhập trái tim mình với quần chúng nhân dân.
b. Lời đề từ

- Câu thơ “khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn” được rút ra từ bài thơ “Ghi nhớ” của chính
Lorca khi ông tiên lượng về cái chết của mình và đã để lại lời dặn dò mai hậu:
“Khi nào tôi chết
hãy vùi thây tôi cùng với cây đàn
dưới lớp cát.
Khi nào tôi chết
hãy vùi thây tôi giữa rặng cây cam
và đám bạc hà.
Khi nào tôi chết
hãy vùi thây tôi, tôi xin các người đó,
nơi một chiếc chong chóng gió.
Khi nào tôi chết”
(Ghi nhớ - Lorca)
- Thể hiện tình yêu đất nước Tây Ban Nha, sự gắn bó với quê hương, xứ sở.
- Thể hiện tình yêu nghệ thuật chân chính.
- Mong muốn khước từ sự đổ bóng của mình lên con đường của những thế hệ mai sau, căn dặn
thế hệ sau: Hãy chôn nghệ thuật của ông để bước tiếp, để thỏa sức vẫy vùng trên hành trình
sáng tạo  tâm huyết của người nghệ sĩ cách tân. Ở Việt Nam, Trần Dần đã từng thể hiện tư
tưởng cách tân của mình bằng lời kêu gọi: “Hãy chôn thơ Mới!”
2. Hình tượng tiếng đàn
* Hình ảnh:
- Tiếng đàn bọt nước:
3


Trường THPT chuyên Bình Long – Tài liệu LTĐH

GV: Vương Thị Hiền

+ Hai biểu tượng “tiếng đàn” và “bọt nước” được đặt cạnh nhau theo quan hệ chính phụ, trong

đó danh từ bọt nước đã được tính từ hóa để làm rõ nghĩa cho “tiếng đàn” tạo nên một ẩn dụ
chuyển đổi cảm giác không chỉ miêu tả âm thanh huyền diệu của tiếng đàn vang lên từ trái tim
phiêu lãng, cô đơn người nghệ sĩ mà còn gợi cảm nhận về những ám ảnh cô đơn và niềm khát
khao hướng tới thế giớilãng du, mênh mông, phóng khoáng, tự do…, về sự phù du, ngắn ngủi
trong sinh mệnh  cuộc đời, tiếng đàn của Lorca đã nhập vào bọt nước, mong manh và ám
ảnh như bọt nước.
[Liên hệ: Trong thế giới nghệ thuật của Lorca, cảm thức về “bọt nước”, “sóng nước” luôn trở
đi trở lại như một niềm ám ảnh:
“Sóng ơi sóng về đâu
Tôi cười và trôi đi
Đến tận bờ biển cả”
(Sóng ơi sóng về đâu – Lorca)]
- Tiếng ghi-ta nâu – bầu trời – cô gái ấy:
+ Phép ẩn dụ chuyển đổi cảm giác đưa đến màu nâu xao xuyến cho âm thanh.
+ Trường liên tưởng lại mở ra cho câu thơ những tầng nghĩa phong phú: đó có thể là màu nâu
của đất, của những con đường ngập nắng trong xứ sở Grê-na-đa, quê hương của Lorca – miền
nam E-xpa-nha- xứ sở mặt trời; cũng có thể là màu nâu đặc trưng thân thuộc của cây đàn ghi
ta, cây đàn truyền thống của đất nước Tây Ban Nha, cây đàn đã gắn bó với Lorca trong suốt
cuộc đời và cũng đã xuất hiện trong tâm nguyện da diết của ông; và trong sự kết nối với hình
ảnh cô gái ấy ở câu thơ sau, tiếng ghi ta nâu còn có thể gợi liên tưởng đến làn da rám nắng,
đến ánh mắt hay màu tóc của những cô gái Digan quyến rũ hay còn là của người con gái mà
Lorca hằng yêu dấu.
 Tiếng ghi ta gắn với “bầu trời cô gái ấy” vô hình chung gợi tả âm vang và màu sắc của tình
yêu, những rung động tình yêu say mê, đắm đuối và rạo rực. Đó là thứ tình yêu rộng lớn của
người nghệ sĩ được gửi gắm qua tiếng đàn: tình yêu với nghệ thuật, với tự do, với con người
và quê hương, đất nước…
- Tiếng ghi-ta lá xanh:
+ Ẩn dụ: “lá xanh”: màu xanh của sự sống, của mùa xuân,của tuổi trẻ  tiếng đàn trẻ trung,
đầy sức sống.
+ Cấu trúc cảm thán  Sự xao xuyến của tâm hồn, tiếng ghi ta mang màu xanh của sự sống và

niềm tha thiết khắc khoải với sự sống.
- Tiếng ghi-ta tròn bọt nước vỡ tan:
+ Tiếng ghi-ta tròng: gợi sự hoàn tất  hình ảnh những giọt ghi-ta trong trẻo, thanh cao, thánh
thót tuôn rơi trong không gian.
4


Trường THPT chuyên Bình Long – Tài liệu LTĐH

GV: Vương Thị Hiền

+ Bọt nước vỡ tan: gợi sự mất mát, kết thúc của sự tồn tại mong manh  sắc thái đột ngột,
phũ phàng của tính từ “vỡ tan” khiến hình ảnh “bọt nước vỡ tan” trực tiếp đưa đến liên tưởng
nhức nhối và xót thương đau đớn về cái chết bất ngờ, nhanh chóng đến khắc nghiệt của Lorca.
 Khi tiếng ghi ta vang lên những âm thanh cao vút nhất của giai điệu cuộc sống là khi sự
sống đột ngột chấm dứt.
- “Tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy”:
+ Phép ẩn dụ chuyển đổi cảm giác cùng nghệ thuật nhân hóa đem đến cho tiếng đàn một sinh
mệnh, tiếng đàn trở nên hữu hình với cả hình và sắc, tiếng đàn như trở nên ám ảnh như có cả
số phận, thân thể và linh hồn  tính chất siêu thực của hình tượng thơ.
+ Từ láy “ròng ròng” + Động từ “chảy”: khiến nỗi đau hiện hữu như trong một sinh thể, nỗi
đau không thể nguôi ngoai.
 Hình ảnh gợi cái chết oan nghiệt của Lorca
[Liên hệ: Nguyễn Du tả tiếng đàn đau đớn của nàng Kiều:
“Một cung gió thảm mưa sầu
Bốn dây nhỏ máu năm đầu ngón tay”]
 Bản thân tiếng ghi-ta là một sự sống, một sinh thể có linh hồn do đã phản ánh cuộc sống và
đã hấp thụ vào mình tất cả những phong phú của cuộc sống
 Tiếng đàn diễn tả rất nhiêu cung bậc và màu sắc của cuộc sống: tình yêu đôi lứa  tình yêu
cuộc sống  sự mong manh  đớn đau, bi kịch.

- Không ai chôn cất tiếng đàn:
+ Không ai hiểu được di chúc của Lorca, sự ngưỡng mộ của hậu thế với thần tượng Lorca đã
khiến sự nghiệp cách tân của ông khó lòng tiếp tục.
+ Cũng có thể hiểu, tiếng đàn không thể chôn cất được bởi nó là một giá trị tinh thần, sự tồn
tại của nó vượt qua mọi giới hạn vật chất.
- Tiếng đàn – cỏ mọc hoang:
+ Tiếng đàn như cỏ mọc hoang trên những cánh đồng nghệ thuật Tây Ban Nha không còn bàn
tay người dẫn dắt, thiếu người tiếp bước trong công cuộc cách tân, đổi mới nền nghệ thuật.
+ Lại có thể hiêu hình ảnh thơ theo một nghĩa khác: thể hiện sức sốngmãnh liệt, hoang dại,
không gì ngăn cản được  tiếng ghi-ta vừa là chứng nhân, vừa là tri âm với người lãng tử
trong khúc du ca.
[Liên hệ:
“Ghi ta bần bật khóc
không thể nào
5


Trường THPT chuyên Bình Long – Tài liệu LTĐH

GV: Vương Thị Hiền

dập tắt” (Lorca)]
 Lời đối thoại của Lorca: mở rộng để khẳng định: thể xác của Lorca, cây đàn của Lorca có
thể bị chôn cất, vùi lấp nhưng tiếng đàn và tấm lòng của Lorca thì sẽ mãi được trân trọng và
lưu giữ bởi tiếng đàn đó mang trong nó một sức sống vẫy gọi để kết nối mọi cá nhân trong
khát vọng vươn tới tự do và sáng tạo.
 Khẳng định: Nghệ thuật nằm ngoài quy luật của mọi sự băng hoại, chỉ mình nó không thừa
nhận cái chết.
=> Vận dụng triệt để các thủ pháp nghệ thuật: nghệ thuật lạ hóa, ẩn dụ chuyển đổi cảm giác,
ẩn dụ tượng trưng, nhân cách hóa, so sánh, Thanh Thảo đã tái hiện một cách sinh động sự vận

động của hình tượng tiếng đàn: một thực thể mong manh  một thực thể hội tụ trong nó muốn
hình sắc của sự sống  một sinh thể có sức sống bất diệt.
* Âm thanh:
- Chuỗi điệp âm: li-la, li-la, li-la (2 lần)
+ Gợi hợp âm của tiếng đàn ghi-ta
+ Tên một loài hoa – tử đinh hương: gợi buồn, sự chia ly, cũng là loài hoa có sắc tím thủy
chung, son sắt
 điểm nhấn nổi bật cho hình tượng tiếng đàn:
Lần 1: vang lên lãng đãng, ngân nga trong một không gian dữ dội của đấu trường chính trị và
đấu trường nghệ thuật Tây Ban Nha.
Lần 2: đặt cuối bài thơ: dư âm không dứt của tiếng đàn, dư ảnh không tan của sự sống đang
lặng lẽ tỏa hương.
3. Hình tượng Lorca
a. Lorca và hành trình đơn độc
- Không gian: Đất nước Tây Ban Nha (với không gian văn hoá đặc trưng và không khí dữ dội
của những xung đột chính trị và nghệ thuật)
- Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt
- Tây Ban Nha bỗng kinh hoàng
+ Hình ảnh “áo choàng đỏ gắt” gợi ra một không gian văn hoá đặc trưng của đất nước Tây Ban
Nha với những trận đấu bò và chiếc áo choàng đỏ rực của đấu sĩ. Màu “đỏ gắt” trong tự nhiên
là cộng hưởng của màu áo đỏ với màu nắng rực cháy trên không gian đầy cát bỏng, trong ý
nghĩa biểu tượng lại gợi liên tưởng đến tính chất dữ dội của một đấu trường đặc biệt- nơi diễn
ra những xung đột gay gắt giữa khát vọng dân chủ và nền chính trị độc tài, giữa khát vọng
cách tân nghệ thuật với nền nghệ thuật già nua.

6


Trường THPT chuyên Bình Long – Tài liệu LTĐH

GV: Vương Thị Hiền

+ Từ “kinh hoàng” (hoảng hốt, ghê sợ tột độ) gợi liên tưởng đến không khí khủng bố căng
thẳng dữ dội của chế độ độc tài, cũng gợi liên tưởng đến bầu không gian kinh hoàng những ấn
tượng chết chóc- nhất là khi đặt bên cạnh “áo choàng bê bết đỏ” và “tiếng ghita ròng ròng máu
chảy”.
+ Âm thanh tiếng đàn ghita (Tây Ban Cầm), hình ảnh chiếc áo đấu sĩ (matactor) và hình ảnh
chàng hiệp sĩ lang thang, đơn độc với “vầng trăng chếnh choáng” và “yên ngựa mỏi mòn” gợi
liên tưởng đến giấc mơ hiệp sĩ của Đôn Kihôtê lại cũng gợi ra một ấn tượng lãng mạn, say
đắm, một hình tượng đậm chất lý tưởng và chất nghệ sĩ.
- - Trong thực tế, LORCA đã khơi dậy phong trào đấu tranh chống lại chế độ độc tài phát xít
và khởi xướng, thúc đầy những cách tân trong nghệ thuật. Trên lập trường chính trị, LORCA
ca là người đi đầu khởi xướng những cách tân nên cũng không dễ dàng tìm được sự thấu hiểu
và ủng hộ trong một nền nghệ thuật đã trở nên già cỗi.
=> LORCA như một hiệp sĩ cô đơn trong cuộc hành trình, cô đơn như Đôn Kihôtê trong khát
vọng tình yêu và trong cuộc chiến đấu chống lại quái vật và yêu ma.
- Để thể hiện được thực tế đó của cuộc đời LORCA và đặc điểm đó của hình tượng LORCA,
Thanh Thảo không kể một câu chuyện cụ thể và mạch lạc, cũng không xây dựng một hệ thống
chi tiết tường minh và lôgic. Lối thơ tượng trưng, siêu thực khiến ngòi bút nhà thơ đầy ngẫu
hứng trong lựa chọn hình ảnh. Sự thấu hiểu và ngưỡng mộ một tài năng khiến Thanh Thảo tiến
đến xu hướng lý tưởng hoá để tạo nên một sự hoà nhập chuyển hoá của cá nhân LORCA và
đất nước Tây Ban Nha:
Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt
li - la li - la li - la
đi lang thang về miền đơn độc
với vầng trăng chếnh choáng
trên yên ngựa mỏi mòn
- Nói về LORCA song không vội nhắc đến tên LORCA, thay vào đó, danh từ “Tây Ban Nha”
được dùng không chỉ một lần có tác dụng gợi cảm đặc biệt: vừa gợi hình tượng LORCA trong
môi trường, không khí đặc trưng của đất nước Tây Ban Nha, vừa tạo liên tưởng đến một sự

hoà nhập của LORCA trong đất nước quê hương mình. Hơn nữa, hình ảnh “áo choàng đỏ gắt”
của nền văn hoá Tây Ban Nha không thích hợp để ghép với một cái tên cụ thể. Sự kết hợp
“Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt” một mặt vẫn cho phép hiểu đó là hình ảnh của LORCA như
một hiệp sĩ trên đấu trường thời đại một mặt nâng hình tượng LORCA thành một biểu tượng
tráng lệ của thời đại đó.
- Những từ láy “lang thang’, “đơn độc”, “chếnh choáng”, “mỏi mòn” rất Việt Nam, rất có giá
trị tạo hình biểu cảm được đún một cách hợp lí để gợi ra một hình tượng mang đậm cốt cách
Tây Ban Nha: hình tượng một hiệp sĩ cô đơn với bước chân mỏi mệt trong cuộc hành trình đơn
độc song lòng vẫn đắm say mải miết theo đuổi lý tưởng vì cái đẹp, cái cao cả của đời mình 7


Trường THPT chuyên Bình Long – Tài liệu LTĐH

GV: Vương Thị Hiền

một hình ảnh không thể không gợi liên tưởng đến tinh thần hiệp sĩ và tư thế cô đơn của Đôn
Kihôtê - một hình tượng văn học của đất nước Tây Ban Nha.
“lang thang”- nay đây, mai đó, không dừng lại ở một nơi nào, không bó buộc trong một không
gian nào- cốt cách tự do và hình ảnh người nghệ sĩ tự nguyện làm người du ca đi lang thang
với cây đàn ghita hát lên bài ca lãng tử, dùng tiếng đàn giãi bày nỗi buồn đau và khát vọng yêu
thương của nhân dân.
“đơn độc”- một mình, không có ai bên cạnh- hình ảnh của LORCA trong cuộc đấu tranh chính
trị và khát vọng cách tân nghệ thuật, cũng gợi tư thế của một hiệp sĩ với lí tưởng cao cả đẹp đẽ
mà không phải ai cũng có thể thấu hiểu và ủng hộ.
“chếnh choáng”- cảm giác của người đang say- say với cái đẹp và say với lí tưởng của mình
dù cái đẹp ấy, lí tưởng ấy không được thực tại đón nhận và trân trọng.
“mỏi mòn”- trạng thái hao sút dần về sức lực, thể chất- hình ảnh con người đã mệt mỏi, đã bị
vắt kiệt sức lực trong cuộc hành trình đơn độc của mình.
- Bản thân các từ láy rất giàu giá trị biểu cảm, khi đặt trong các kết hợp đã tạo nên những hình
ảnh vừa chân thực, vừa thi vị vừa cụ thể vừa có sức khái quát để tạo những ấn tượng đầy lãng

mạn.
+ “đi lang thang” là bước chân của người nghệ sĩ với khúc du ca, “miền đơn độc” lại là một
không gian trống trải quạnh vắng không sao tìm được ai cùng đi bên mình để có được một
chút ấm áp => cuộc hành trình đơn độc của một hiệp sĩ- nghệ sĩ cô đơn.
+ “vầng trăng chếnh choáng” là sự say đắm của vầng trăng hay của con người với vầng trăng;
“vầng trăng” là hiện thân của cái đẹp. Con người nghệ sĩ say đắm với cái đẹp là điều bình
thường. Nhưng ngay cả cái đẹp cũng bị quyến rũ, bị cuốn hút theo những khát vọng và cảm
xúccủa nghệ sĩ mới thật là điều kì lạ, độc đáo. Nó chứng tỏ cảm xúc ấy phải thật sâu sắc và
khát vọng ấy phải thật mãnh liệt, thật cao cả.
+ “yên ngựa mỏi mòn”- những bước chân ngựa nặng nề mệt mỏi cùng với dáng vẻ mệt mỏi
của con người trên yên ngựa- mệt mỏi vì đã phải đi một chặng đường xa mà cái đích vẫn xa
vời, mệt mỏi và một mình đơn độc.
- Khi kết hợp lại tất cả các yếu tố ngôn ngữ trong đoạn thơ, ta có một nét phác đầu tiên khá
chân thực, chính xác và vô cùng gợi cảm về LORCA: “áo choàng đỏ gất cùng với âm thanh
tiếng đàn li - la li - la li – la đi lang thang về miền đơn độc với vầng trăng chếnh choáng trên
yên ngựa mỏi mòn” gợi một liên tưởng thú vị: con người nghệ sĩ đã đồng hành cùng vầng
trăng chếnh choáng, song thật khó để xác định xem con người đang chếnh choáng trên yên
ngựa mỏi mòn hay chính vầng trăng kia đang chếnh choáng trên yên ngựa. Có lẽ là cả hai. Từ
đó, ta có thể hình dung ra hình tượng của một chàng lãng tử với cuộc hành trình về miền xa
thẳm. Chàng lãng tử ấy mang trong tâm hồn mình cả cuộc sống dữ dội và giấc mơ lãng mạn,
cả ý chí kiên cường và những xúc cảm say đắm làm chếnh choáng cả vầng trăng. Đồng thời ta
cũng có thể hình dung ra hình tượng một người nghệ sĩ cô đơn trên hành trình đi tìm cái Đẹp

8


Trường THPT chuyên Bình Long – Tài liệu LTĐH

GV: Vương Thị Hiền

trong thế giới bạo tàn, cô đơn trong chính cuộc đấu tranh vì tự do và cái Đẹp mà nhân tố
không phải ai cũng thấu hiểu.
c. LORCA và số phận thảm khốc
- Được gợi ra trước hết qua một tương phản:
Tây Ban Nha

Tây Ban Nha

hát nghêu ngao

bỗng kinh hoàng
áo choàng bê bết đỏ

=> LORCA với tâm hồn thanh thản và cốt dân tộc Tây Ban Nha với cảm xúc choáng
cách tự do hiện lên như một người du ca hát váng tột độ, đau đớn tột cùng và ghê sợ,
lên bài ca lãng tử
bàng hoàng khi Lorca- hiện thân của khát
vọng tự do- bị bắt và bắn chết tàn bạo
Ở đây nhà thơ như nhập thân vaò hình tượng, đồng thời cũng tự phân thân để trải nghiệm đến
tận cùng hai tâm trạng- tâm trạng của LORCA và tâm trạng của dân tộc Tây Ban Nhamà
LORCA là đại diện ưu tú. Nỗi kinh hoàng của dân tộc Tây Ban Nha không chỉ là vì cái chết
của LORCA mà còn vì cách ứng xử tàn bạo, vô nhân đạo trước khát vọng tự do của con người.
- Ở khổ thơ đầu, hình ảnh “áo choàng đỏ gắt” gợi ra cốt cách tự do và tính cách dữ dội, phong
cách anh hùng và cá tính nghệ sĩ thì ở khổ thơ này, hình ảnh “áo choàng bê bết đỏ” lại gợi tấm
thảm kịch của con người mang khát vọng tự do. “Áo choàng đỏ gắt” là một biểu tượng có
chức năng khái quát, “áo choàng bê bết đỏ” lại là một sự kiện cụ thể (LORCA bị điệu về bãi
bắn)
=> Thanh Thảo không đi sâu miêu tả sự kiện LORCA bị giết mà chỉ gợi một ấn tượng dữ dội
về nó để biêt hiện cảm xúc đau đớn của chính mình và gợi nỗi đau trong lòng người đọc. Song
trong cảm nhận và biểu hiện của Thanh Thảo, nỗi đau không phải điều cuối cùng đọng lại. Cái

đọng lại sau cùng là niềm tin vào sự bất tử của LORCA.
d. LORCA và sự bất tử
- Được gợi mở bằng một so sánh đặc biệt: “chàng đi như người mộng du”. Trong không khí
của đoạn thơ, “đi” là một hành động thụ động của đôi chân (vì con người thể xác đã bị bắt, bị
điệu về bãi bắn), còn trong mạch vận động của hình tượng, đây l¹i lµ một bước chuyển đột
ngét từ sự sống bên ngoài vào sự sống bên trong, từ vận động của đôi chân đến sự vận động
của tâm hồn, từ hành trình tới sự kết thúc vật chất đến sự khởi đầu bất tử của tinh thần. Vì
“mộng du” tức là thoát khỏi thế giới thực tại để sống và bay bổng trong một thế giới khác- ở
đây là thế giới của sự sống- một sự sống mạnh mẽ và phóng khoáng, tươi tắn mà lãng đãng để
không thể nào huỷ diệt được. Thanh Thảo đã gợi ra một sự hoá thân, hoà nhập tuyệt đỉnh giữa
hình tượng tiếng đàn và hình tượng LORCA: khi LORCA bị điệu về bãi bắn cũng là lúc tiếng
đàn ngân lên (tiếng ghita nâu, tiếng ghita lá xanh). Khi LORCA bị bắn là khi tiếng ghita dạo
khúc cao trào rồi tắt lịm (tiếng ghita tròn bọt nước vỡ tan, tiếng ghita ròng ròng máu chảy).
Khi xác của LORCA bị ném xuống giếng là khi sự sống của tiếng đàn trỗi dậy “như cỏ mọc
9


Trường THPT chuyên Bình Long – Tài liệu LTĐH

GV: Vương Thị Hiền

hoang”. Và khi dư ba của tiếng đàn “như cỏ mọc hoang” là khi “LORCA bơi sang ngang trên
chiếc ghita màu bạc”...
=> Hình tượng tiếng đàn- LORCA đã vượt khỏi giới hạn vật chất của hình ảnh và âm thanh để
trở thành hình tượng tinh thần có sức sống bất diệt.
- Lối liên tưởng độc đáo:
giọt nước mắt vầng trăng
long lanh trong đáy giếng
Hình ảnh “vầng trăng” xuất hiện hai lần đều không phải như những thực thể của thế giới khách
quan mà như một biểu tượng gắn liền với những năng lượng tinh thần đặc biệt. Lần thứ nhất,

trăng xuất hiện trong trạng thái “chếnh choáng” rất nghệ sĩ. Lần thứ hai lại được gợi ra trong
một nỗi đau rất con người mà cũng thẳm sâu như chính vũ trụ- nơi trăng kia hiện diện. Ở câu
thơ này, vầng trăng trước hết thuộc về vò trụ bát ngát với ánh sáng dịu dàng và vẻ đẹp mĩ lệ.
Đối lập với vầng trăng là đáy giếng- nơi kẻ thù ném xác LORCA hòng xoá dấu vết tội ác, nơi
tăm tối mịt mùng, không sao soi thấu được, nơi lưu giữ hiện thân của đau thương và tội ác xấu
xa. Hai hình ảnh tương phản này gợi hai thế giới hoàn toàn cách biệt, xa lạ và không thể nào
tìm mối liên hệ. Vậy mà Thanh Thảo đã phát hiện ra mối liên hệ giữa chúng bằng một liên
tưởng độc đáo. Trớc hết, “giọt nước mắt vầng trăng” vừa có thể hiểu là giọt nước mặt của vầng
trăng (trăng khóc cho cái chết oan khuất của LORCA hay chính là vũ trụ đã cảm thấu nỗi đau
khôn cùng của con người), vừa có thể hiểu rằng là giọt nước mắt của vũ trụ rơi vào đáy giếng
để soi sáng sự thật bị chôn vùi. “Đáy giếng” là nơi chôn vùi thân xác LORCA, nơi cất giấu
một bí mật về tội ác của chế độ độc tài, “đáy giếng” cũng là nơi đón nhận sự toả sáng của mối
đồng cảm sâu xa từ vũ trụ.
- Sức tưởng tượng mạnh mẽ: “Đường chỉ tay đã đứt” là sự chấm dứt cuộc sống vật chất, “dòng
sông rộng vô cùng” là cuộc đời vô hạn vẫn tiếp tục chảy trôi. Tương quan ấy dÔ gợi một cảm
giác bi quan: có lẽ sự tồn tại hữu hạn, mong manh của một đời người ngắn ngủi đứt gãy nửa
chừng sẽ bị dìm cho chìm nghỉm dưới đáy sông, sẽ trở nên vô nghĩa trước cái vô cùng của
sóng nước. Thế nhưng Thanh Thảo lại bằng tưởng tượng đem đến một cảm nhận hoàn toàn
ngược lại:
LORCA bơi sang ngang
trên chiếc ghita màu bạc
“bơi” là hành động để tồn tại và khẳng định sự tồn tại trên dòng sông, “bơi sang ngang” là
không bị cuốn đi và không muốn buông trôi theo dòng nước- phải chống chọi với sức băng
cuốn của sóng nước song cũng thể hiện rõ tư thế đứng cao hơn mọi sự chảy trôi thông thường;
bơi bằng và trên chiếc “ghita màu bạc” là dùng cây đàn ghita chở tải sự sống của mình vượt
lên mọi sự băng hoại, chảy trôi. Chiếc đàn ghia ta đã chở sự sống và linh hồn LORCA vượt
qua giới hạn ngắn ngủi của đời người để đến với cõi vô cùng của cuộc sống. Đó vừa là thực tế,
vừa là niềm tin tuyệt đối của Thanh Thảo vào sự bất tử của LORCA. Vậy là, sự tưởng tượng
xét đến cùng lại bắt nguồn từ nhận thức về giá trị tinh thần của tiếng đàn LORCA, từ giá trị
10

Trường THPT chuyên Bình Long – Tài liệu LTĐH

GV: Vương Thị Hiền

của tiếng nói và những cống hiến của LORCA cho nghệ thuật. Vậy là ta lại thấy ở đây một
khía cạnh nữa trong quan niệm nghệ thuật của Thanh Thảo: sự sống vật chất của người nghệ sĩ
chỉ là hữu hạn song sản phẩm nghệ thuật mà nghệ sĩ tạo ra sẽ đưa nghệ sĩ vào cõi bất tử.
Dòng tưởng tượng tiếp tục trào dâng mạnh mẽ về sự sống bất diệt và niềm kiêu hãnh của
LORCA: “lá bùa cô gái Digan” là vật có phép thiêng để trừ tà và tránh tai hoạ. Ném “lá bùa”
vào “xoáy nước” là sẵn sàng đối mặt với hiểm hoạ và định mệnh trong cuộc đời- hành động
làm bật lên tư thế đầy kiêu hãnh (“xoáy nước” là hiểm hoạ trên dòng sông số phận, “ném lá
bùa” là ném sự bảo vệ về sinh mạng). “Ném trái tim” lại là sự dâng hiến trọn vẹn trong thanh
thản và vô tư những rung cảm trong sáng, chân thành và thiêng liêng nhất của chính mìnhhành động làm bật lên sự cao cả của tấm lòng, sự cao thượng trong tình cảm. Cả t thế kiêu
hãnh và trái tim cao thượng đều là dấu hiệu của cốt cách nghệ sĩ- hiệp sĩ, nó làm tỏa sáng vẻ
đẹp của hình tượng LORCA (hai lần Thanh Thảo dùng từ “ném”. Lần thứ nhất là hành động
của một hiệp sĩ dám coi khinh cái chết bởi cái chết do kẻ thù gây ra cũng không thể ngăn cản
tư tưởng, tâm hồn LORCA hòa vào sự sống bất tử của nhân dân. Lần thứ hai là hành động của
một nghệ sĩ sẵn sàng và tự nguyện dâng trọn tâm hồn mình cho cuộc đời để ra đi trong yên
lặng. Chính sự dâng hiến vô tư và tự nguyện ấy đã khiến tiếng đàn ghita của LORCA ngân
vang bất diệt không chỉ bằng âm thanh mà còn bằng cả dư âm. Hai lần Thanh Thảo mô tả tiếng
đàn “li - la li - la li - la”. Lần thứ nhất là những âm thanh vang lên trong không gian dữ dội của
đất nước Tây Ban Nha thành lời ca tranh đấu. Lần thứ hai là những âm thanh vang lên trong
“lặng im bất chợt”, vang lên từ cõi vô cùng và sự bất diệt. Lần thứ nhất là âm thanh thực. Lần
thứ hai đã là những dư âm không dứt để khơi dậy và nối dài cảm xúc, rung động và tỏa sáng lí
tưởng cao cả đẹp đẽ của LORCA).
 Sự giải thoát nhẹ nhàng như một thoáng lặng của con tim
=> Bất tử hóa hình tượng Lorca.
4. Tính nhạc của bài thơ

- Những câu thơ không viết hoa đầu dòng tạo mạch thơ liên tục, xâu chuỗi với nhau để kết nỗi
các biểu tượng vốn rời rạc và đầy sức ám ảnh.
- Những liên tưởng thơ bất ngờ, phóng khoáng  gợi mở độc đáo về hình tượng tiếng đàn
- Những tương phản gay gắt được xây dựng liên tiếp  tạo ấn tượng đậm nét về con người,
cuộc sống và sự bất diệt của những giá trị tinh thần.
- Những hình dung từ gắn một cách vô thức với số phận và cuộc đời Lorca  đầy ám ảnh.
- Chuỗi điệp âm li-la li-la
- Điệp từ. điệp cấu trúc…
 Nhạc điệu của bài thơ không là chất nhạc do âm, vần, thanh, điệu mà là giai điệu của tâm
hồn, của trái tim đồng điệu trong lí tưởng, khát vọng nên khó thấy hơn và cũng ám ảnh hơn.
Nó chính là yếu tố chi phối tới việc nhà thơ sử dụng các yếu tố thuộc về hình thức của bài thơ.
III. Kết luận
11


Trường THPT chuyên Bình Long – Tài liệu LTĐH

GV: Vương Thị Hiền

“Đàn ghita của Lorca” là một bài thơ hay. Hay ở chỗ không chỉ tạo dựng chân dung người
nghệ sĩ- chiến sĩ Phêđêricô Gaxia Lorca một cách trung thực và gợi cảm mà còn giúp người
đọc cảm nhận sâu sắc vẻ đẹp tâm hồn và tính cách®ậm chất Tây Ban Nha của LORCA. Bài
thơ giàu nhạc điệu- kết quả của sự hòa nhập chất nhạc đặc biệt của thơ LORCA và năng lượng
sáng tạo đặc biệt của hồn thơ Thanh Thảo (những câu thơ không viết hoa đầu dòng tạo mạch
thơ liên tục, xâu chuỗi với nhau để kết nối các biểu tượng vốn rời rạc và đầy sức ám ảnh;
những liên tưởng thơ bất ngờ, phóng khoáng tạo một gợi mở độc đáo về tiếng đàn ghita của
LORCA; những tương phản gay gắt được xây dựng liên tiếp để làm nổi bật những ấn tượng
đậm nét về con người, cuộc sống và sức sống bất diệt của những giá trị tinh thần mà LORCA
tạo nên trong bối cảnh xã hội và thời đại dữ dội lúc bấy giờ; những hình dung từ được dùng
một cách tình cờ, không cố ý song đều gắn một cách vô thức với số phận và cuộc đời LORCA

để tạo nên một ám ảnh và làm nổi bật chủ đề tư tưởng của bài thơ...). Nhạc điệu của bài thơ
không ph¶i là chất nhạc do âm, vần hay thanh điệu đem l¹i mµ là giai điệu của tâm hồn, của
trái tim đồng điệu trong lí tưởng và khát vọng nên khó thấy hơn và cũng dễ ám ảnh hơn.
- “Đàn ghita của Lorca” là tiếng nói tri âm của người nghệ sĩ với một người nghệ sĩ, một người
chiến sĩ với một người chiến sĩ. Sự đồng cảm của Thanh Thảo và LORCA trong bài thơ vừa
cho người đọc hiểu về LORCA vừa cho người đọc một cái nhìn trọn vẹn hơn về con người
Thanh Thảo- một trí thức giàu suy tư và một người nghệ sĩ tràn đầy nhiệt huyết, lí tưởng. “Đàn
ghita của Lorca” như là sự tiếp nối trọn vẹn cái mạch thơ đã được khơi dòng từ trường ca
“Những người đi tới biển”
Chúng tôi đi không tiếc đời mình
Tuổi hai mươi làm sao không tiếc
Nhưng ai cũng tiếc tuổi hai mươi thì còn chi Tổ quốc
- “Đàn ghita của Lorca” cũng chứa đựng trong nó triết lí về nghệ thuật của nhà thơ Thanh
Thảo: triết lí về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống, về sức sống của nghệ thuật và về
mối quan hệ giữa sức sống của nghê thuật với sự tồn tại về mặt tinh thần của nghệ sĩ trong
cuộc đời. Những điều này thực ra không mới song trong bài thơ này, nó chính là cơ sở để
Thanh Thảo khẳng định giá trị những sáng tạo nghệ thuật và những cống hiến về tư tưởng của
LORCA đồng thời cũng là cơ sở để nhà thơ khẳng định niềm tin vào sự bất tử của những cống
hiến ấy.
C. Bài tập vận dụng
Đề 1: Phân tích hình tượng tiếng đàn trong bài thơ “Đàn ghi ta của Lor-ca”
Gợi ý:
( Xem phần II.2)
Làm nổi bật một số đặc sắc:
- Tính đa nghĩa của hình tượng tiếng đàn.

12


Trường THPT chuyên Bình Long – Tài liệu LTĐH

GV: Vương Thị Hiền

- Nghệ thuật xây dựng hình ảnh: cấu tạo bằng phương thức chuyển đổi cảm giác, chuyển kênh
thức nhận sự vật một cách đột ngột > sự vật hiện ra bề mặt có vẻ gián đoạn, đứt gãy nhưng bề
sâu thống nhất ở mạch vô thức.
Đề 2: Phân tích hình tượng Lorca trong bài thơ “Đàn ghi-ta của Lorca” của Thanh
Thảo.
Xem phần II.3
Đề 3: Phân tích đặc sắc ngôn từ nghệ thuật trong bài thơ ‘‘Đàn ghi ta của Lorca“ của
Thanh Thảo.
Gợi ý:
1. Giới thiệu về tác giả, tác phẩm
2. Nghệ thuật ngôn từ được thể hiện trong bài thơ
- Bài thơ như giai điệu của một bản nhạc, có phần nhạc đệm của đàn ghi-ta, có phần luyến láy
trong bài thơ tạo nên những tiếng ngân vang, những chùm hợp âm vĩ thanh.
- Ngôn ngữ của bài thơ là ngôn ngữ tượng trưng:
+ Ngôn ngữ diễn tả âm thanh theo lối tượng trưng, làm cho người đọc liên tục chuyển đổi cảm
giác: âm thanh tan vỡ thành màu sắc (tiếng ghi ta nâu, tiếng ghita lá xanh), thành hình khối (
tiếng đàn bọt nước, tiếng ghita tròn bọt nước vỡ tan), thành những ám ảnh động (tiếng ghita
ròng ròng - máu chảy)
+ Những hình ảnh thơ mang màu sắc tượng trưng: giọt nước mắt vầng trăng, ném lá bùa vào
xoáy nước, ném trái tim mình vào lặng im...
+ Những màu sắc gắn với cảm xúc và suy tưởng: áo choàng đỏ gắt, áo choàng bê bết đỏ, chiếc
ghita màu bạc...
- Các hình ảnh so sánh: chàng đi như người mộng du, tiếng đàn như cỏ mọc hoang.
- Hình ảnh nhân hóa: vầng trăng chếnh choáng, giọt nước mắt vầng trăng.
- Hình ảnh ẩn dụ: đường chỉ tay đã đứt, dòng sông rộng vô cùng.
3. Đánh giá:
- Khẳng định thành công của Thanh Thảo trong nghệ thuật sử dụng ngôn từ trong bài thơ.

- Thấy được sự ảnh hưởng của Lorca tới thơ Thanh Thảo cả về nội dung và hình thức.
- Khẳng định những tiếp thu sáng tạo và những đóng góp mới mẻ của Thanh Thảo trong thơ
Việt Nam hiện đại
D. Tài liệu tham khảo

Phân tích bài thơ Đàn ghi ta của Lor - ca
13


Trường THPT chuyên Bình Long – Tài liệu LTĐH

GV: Vương Thị Hiền

Qua cây đàn truyền thống của âm nhạc và đất nước mình, một nét độc đáo trong bản sắc
văn hoá của con người và đất nước Tây Ban Nha, nhà thơ Lorca đã thể hiện tình yêu sâu sắc,
tha thiết đỗi với quê hương, tổ quốc. Tình yêu nghệ thuật và quê hương đó sẽ mãi mãi sánh
bước cùng Lorca đi đến bất cứ nơi đâu, kể cả khi sang bên kia thế giới.
Mở đầu bài thơ, ta hình dung ra 1 không gian Tây Ban Nha đặc thù, đất nước của những
làn Tây Ban cầm du dương, cả tấm áo choàng matador khoác trên mình các đấu sĩ:
“những tiếng đàn bọt nước
TBN áo choàng đỏ gắt
lila lila lila
đi lang thang về miền đơn độc
với vầng trăng chếnh choáng
trên yên ngựa mỏi mòn”
Thanh Thảo đã gợi vẻ đẹp của tiếng đàn dựa trên những liên tưởng ngoài thơ : "tiếng đàn
bọt nước" , ta chợt thấy hình ảnh có những nét tương đồng trong ca dao : “Trời mưa bong
bóng phập phồng” . Bọt nước dường như là hiện thân của số phận tiếng đàn thật mong manh,
ngắn ngủi và dễ vỡ. Câu thơ tuy giản dị nhưng khắc hoạ rõ nét định mệnh phũ phàng, chông
gai đang đón chờ người nghệ sĩ tài hoa phía trước.

Nếu như “tiếng đàn” khiến ta nghe được âm thanh, “bọt nước” gợi ta thấy được hình ảnh,
thì câu thơ trên là kết quả của sự kết hợp tài tình giữa cơ quan thính giác với thị giác để ta có
thể cảm nhận tiếng đàn 1 cách rõ nét và sâu sắc. Thanh Thảo đã rất thành công khi cấu tạo nên
hình ảnh bằng sự ánh chiếu của nhiều kênh cảm giác, gây ấn tượng cho người đọc.
“Tấm áo choàng đỏ gắt” nhắc ta nhớ tới những đấu trường bò tót truyền thống ở Tây Ban Nha.
Thế nhưng, trong bối cảnh chính trị ngột ngạt và căng thẳng lúc bấy giờ, thì đây lại là một đấu
trường xã hội bạo lực và đẫm máu giữa nền chính trị độc tài và khát vọng dân chủ tự do, cũng
như nền nghệ thuật già nua với khát vọng cách tân, đổi mới nghệ thuật. Dù trong đấu trường
chính trị, nghệ thuật hay số phận thì Lorca mãi là người đấu sĩ đơn độc và cô đơn.
Giữa bầu không khí sôi sục của bạo lực, của máu, tiếng đàn ghi-ta vẫn cất lên du dương và êm
đềm : ”lila lila lila” như muốn xoa dịu, trấn an con người, góp phần xua đi sự hiện diện của
bạo tàn, tội ác nơi đây. Đặc biệt, câu thơ còn vẽ ra 1 bức tranh đầy ý nghĩa : Giữa cánh đồng
xơ xác đầy gai nhọn, sự chết chóc bao trùm, ta chợt nhận ra sự xuất hiện của loài hoa màu tím:
lila - loài hoa đặc trưng cho xứ sở tân Ban Nha, còn có cái tên khác thật đẹp là: tử đinh hương.
Loài hoa ấy như biểu tượng của sự kiên cường, sức sống, đem lại hoà bình nơi tội ác đang ngự
trị. Như vậy, chỉ với 1 dòng thơ “lila lila lila”, tác giả Thanh Thảo đã khéo léo hoà quyện hai
yếu tố âm thanh và màu sắc để phác lên nỗi buồn mang mác, dìu dịu của người nghệ sĩ lãng
du, yêu tự do khi đứng trước tỉnh cảnh rối ren của nước nhà.
Như vậy, dù ở góc độ nào, ta cũng nhần ra đây là cuộc đấu không cân sức, Lorca đang rất đơn
đọc trên hành trình lí tưởng đầy gian nan, soi bóng lẻ loi giữa con đường đầy nguy hiểm mà
14


Trường THPT chuyên Bình Long – Tài liệu LTĐH

GV: Vương Thị Hiền

chỉ có cây đàn, tiếng hát hộ thân. Với tiếng đàn, người nghệ sĩ du ca lãng tử Lorca đi lang
thang , chếnh choáng trong men hơi say của đất trời nghệ thuật. Chàng là người cất tiếng hát
ca ngợi tự do và cái đẹp trong một thế giới bạo tàn và tăm tối:

"đi lang thang về miền đơn độc
với vầng trăng chếnh choáng
trên yên ngựa mỏi mòn"
Lấy trăng làm bầu bạn, lang thang trên yên ngựa tiến về nơi vô định, Lorca gợi cho ta nhớ về
chàng hiệp sĩ Đôn Kihote nổi tiếng của nhà văn Xécvantec. Nhưng nếu Đôn Kihote bước tới
phía trước với niềm hứng khởi trên con đường làm hệp sĩ, thì Lorca lại cất bước lang thang với
nỗi buồn vô hạn trên con đường nghệ thuật còn bế tắc. Nếu Đôn Kihote có người giám mã
trung thành Xancho Panxa kề cận, thì Lorca chỉ có mảnh trăng cô đơn làm tri kỉ. Như vậy, dù
ở phương diện nào, Lorca mãi là một thi sĩ, chiến sĩ cô độc, lẻ loi với lí tưởng, mục đích nghệ
thuật riêng.
Qua khổ thơ đầu bài, hình tượng Lorca được cảm nhận ở nhiều khía cạnh, ở nhiều góc độ khác
nhau, thông qua những nét chấm phá, những mảng màu dường như không đồng chất, đồng
tông, Thanh Thảo đã dựng lên 1 khối toàn vẹn về 1 nghệ sĩ tài năng và chân chính nhưng có
một mối oan khốc trong môi trường chính trị bạo tàn.
"Tây Ban Nha
hát nghêu ngao
bỗng kinh hoàng
áo choàng bê bết đỏ
Lorca bị điệu về bãi bắn
Chàng đi như người mộng du”
Với sự chuyển ý nghĩ và cảm xúc thật bất ngờ, cái chết của người nghệ sĩ thật đột ngột và đau
đớn. Những tiếng hát “nghêu ngao” vô mục đích chợt im bặt. Thay vào đó là cảm giác “bỗng
kinh hoàng”, ba tiếng ngắn ngủi nhưng đã thể hiện rất trọn vẹn sự sửng sốt, bất ngờ của toàn
thể nhân dân Tây ban Nha trước sự ra đi của nhà thơ tài năng vĩ đại Lorca. Có thể nói đây là
cái chết gây chấn động, ảnh hưởng đến toàn thể nhân loại.
Nếu như màu “đỏ gắt” ở đầu bài thơ là tượng trưng cho chiến trường xã hội, thì hình ảnh “bê
bết đỏ” ở sau là màu của máu, là dấu hiệu của sự chết chóc, tang thương. Và Lorca như một
đấu sĩ bị hành hình trên đấu trường chính trị Tây Ban Nha trong bầu không khí tai ương bao
phủ:
"Lorca bị điệu về bãi băn

chàng đi như người mộng du”

15


Trường THPT chuyên Bình Long – Tài liệu LTĐH

GV: Vương Thị Hiền

"Tôi không muốn nhìn thấy máu!” (Que no quiero Verla!) Lorca đã thảng thốt kêu lên trong 1
bài thơ định mệnh của mình, bài "Bica cho Igracio Sanchez Meijas”. Nhưng “máu đã chảy
tràn” chỉ một năm sau khi bài thơ tuyệt tác này ra đời, và máu đó là của Lorca. Ngay ở câu đề
từ bài thơ: ”Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn”, ta dễ dàng nhận ra Lorca luôn dự cảm và
ám ảnh bởi cái chết, thế nhưng ông cũng không ngờ cái chết phũ phàng nhất đã ập xuống thân
phận mình quá sớm, ở cái tuổi 38, tuổi con người đang vào độ phát tiết tinh hoa và bao nhiêu
hoài bão, khát vọng còn dang dở. Vậy nên “chàng đi như người mộng du”, đầy bàng hoàng và
đau đớn, khi con đường nghệ thuật biết bao công sức gây dựng, như 1 toà lâu đài nguy nga
tráng lệ, giờ đành bỏ hoang.
Lorca từng suy nghĩ về cái chết, từng tự trả lời câu hỏi : "Mình sẽ chết như thế nào? Ở
đâu?” Và Lorca muốn được chết ” tử tế trên giường mình”, muốn được nằm trong đất cùng với
cây đàn thơ của mình. Nhưng sự Bạo Tàn nào chịu buông tha cho ai. Bọn Phát xít là giống
ruồi nhặng, là mầm mống cái chết mang hình con nhặng, “cái chết đẻ trứng vào vết
thương” như 1 câu thơ của Lorca đã chỉ chính xác. Đau đớn thay, trong thơ của Lorca lại mang
nặng những vết thương, những nỗi đau, trăn trở trở về con người và sự tự do. Lorca trở thành
nạn nhân của bọn phát xít Franco là điều ko thể tránh khỏi. Nhưng nghiệt ngã thay, chúng ko
những là kẻ sát nhân, à còn là những tên tội đồ dám ra tay sát hại cái đẹp, thủ tiêu cái tài, huỷ
diệt nghệ thuật chân chính.
Khi đứng trước họng súng tử thần, ai cũng có những hồi tưởng về quá khứ, về những kỉ niệm
gắn bó, thân thương nhất. Lorca cũng không phải là ngoại lệ, tâm tưởng chàng hiện lên như 1
thước phim quay chậm về những gì chàng đã trải qua: có ngọt ngào và đắng cay, có đau khổ

và hạnh phúc:
"tiếng ghita nâu
bầu trời cô gái ấy
tiếng ghita lá xanh biết mấy
tiếng ghita tròn bọt nước vỡ tan
tiếng ghita ròng ròng
máu chảy”

Tiếng đàn của Lorca vửa có đầy đủ các cung bậc, vừa tái hiện những màu sắc hình khối đầy
tính tượng trưng và biểu cảm. Màu nâu là màu sắc có sự biến ảo nhiều nét nghĩa. Có khi là
màu nâu của chất liệu cây đàn, có khi là màu nước da của những cô gái Di gan cuồng nhiệt, sôi
nổi. Và đặc biệt đó cũng là màu của đất mẹ Tây Ban Nha thân yêu. Trên phông nền của màu
nâu, Lorca nhớ về bầu trời tượng trưng cho sự tự do, nhớ về cô gái Digan, hình ảnh tiêu biểu
cho xứ sở Tây ban Nha. Như vậy, chỉ thông qua 2 câu thơ, ta nhận ra cảm xúc chủ đạo của
Lorca khi cận kề cái chết là nỗi niềm hướng tới quê hương, tổ quốc. Chuyển sang màu xanh
của lá, màu xanh của hy vọng, của khát vọng sống, tuổi trẻ, niềm tha thiết của Lorca với cuộc
sống trỗi dậy mạnh mẽ hơn bao giờ hết.
16


Trường THPT chuyên Bình Long – Tài liệu LTĐH

GV: Vương Thị Hiền

Thông qua những hình ảnh thị giác (“tròn”,”vỡ tan”), âm thanh thính giác (“ròng ròng”,”máu
chảy”), Thanh Thảo đã thốt lên sự nuối tiếc, ngậm ngùi cho 1 vẻ đẹp nghệ thuật đang bị phá
huỷ. Tiếng vỡ oà, tức tưởi cất lên đau đớn đến xót xa.
Phép điệp “tiếng ghita” chạy trước bài thơ vừa dẫn dắt mạch thơ vừa liên kết khổ thơ ,tạo nên
độ luyến láy của 1 bản nhạc. Tiếng đàn đã tạo nên hình sắc, hoá thân thành số phận, linh hồn ,
nghệ thuật của người nghệ sĩ Lorca. Như vậy, cái chết bất ngờ của Lorca đã được diễn tả bảng

hình ảnh thực, tạo cú sốc dây truyền theo lối tượng trưng, liên tục chuyển đổi cảm giác qua hệ
thống âm thanh vỡ ra thành màu sắcm hình khối (“dòng máu chảy”). Chỉ qua âm thanh mà ta
có thể cảm nhận đủ mọi dáng vẻ, sắc màu, linh hồn của con người và thần thái của vạn vật. Có
thể nói nếu Lorca là 1 nghệ sĩ tài hoa, kiệt xuất thì TT cũng thực sự là 1 nghệ sĩ ngôn từ bậc
thầy.
“Không ai chôn cất tiếng đàn
tiếng đàn như cỏ mọc hoang
giọt nước mắt vầng trăng
long lanh trong đáy giếng”
Nhà thơ Thanh Thảo đã lấy lời di chúc của Lorca : ”Khi tôi chết …” làm lời đề từ cho bài thơ
của mình . Đậy chính là di ngôn đầy tâm huyết của 1 người nghệ sĩ chân chính. Lorca ko muốn
nghệ thuật của mình vì được công chúng yêu mến mà đưa lên đài danh dự rồi vô tình trở thành
vật cản trên con đường cách tân, phát triển thơ ca của thế hệ sau. Thơ ca cũng như văn
chương, luôn cần hơi thở mới. Như nhân vật Hộ trong tác phẩm của NC từng nhận xét : “Văn
chương chỉ dung nạp những người biết đào sâu, biết tìm tòi, khơi những nguồn chưa ai khơi và
sáng tạo ra những cái gì chưa có”. Hay Đại thi hào M.Gorki cũng từng thốt lên : “Cái bình
thường là cái chết của nghệ thuật”
Thế nhưng, trái ngược với tâm nguyện của Lorca : "không ai chôn cất tiếng đàn” và thực
tế dù có muốn chôn vùi cũng không được. Đây là một tiếng đàn, một giá trị tinh thần chứ
không phải là một cây đàn vật thể. Tiếng đàn ấy trường cửu cùng tự nhiên và hơn thế, bản thân
nó chính là tự nhiên. Nó vẫn ko ngừng vươn lên, lan toả ngay cả khi người nghệ sĩ đã sáng tạo
ra nó đã ra đi. Đau đớn thay, cái chết thực sự của một nhà cách tân là khi khát vọng, sự nghiệp
của anh ta ko có ai kế tục, nhưng cái chết đau đớn hơn của một nhà cách tân còn là khi tên tuổi
và sự sáng tạo của anh ta được đem lên bệ thờ và trở thành bức tường kiên cố, cản trở sự cách
tân văn chương của những người đến sau.
Bằng biện pháp so sánh “cỏ mọc hoang”, nhà thơ Thsnh Thảo đã thể hiện sức sống mãnh liệt,
sự bất tử, sự lan toả của nền nghệ thuật chân chính. Câu thơ “Giọt nước mắt vầng trăng” gợi
cho ta sự ngưng đọng của buồn đau, thương xót. Giọt nước mắt sáng đẹp và vĩnh cửu như
vầng trăng đó cũng là những giọt nước mắt của anh hùng:
“Nước mắt anh hùng lau chẳng ráo” (Nguyện Đình Chiểu)

Tại giếng nước, nơi kẻ thù vứt xác Lorca lại là nơi toả sáng tâm hồn chàng như có ánh
trăng soi vào : “tấm lòng son gửi lại bóng trăng rằm…tủi phận bạc trôi theo dòng nước đổ…”.
17


Trường THPT chuyên Bình Long – Tài liệu LTĐH

GV: Vương Thị Hiền

Thông qua đoạn thơ, tác giả đã gửi gắm nỗi đau xót, thương tiếc cho hành trình nghệ thuật còn
dang dở của Lorca, đồng thời thể hiện niềm tin sâu sắc vào sự bất tử của nghệ thuật chân
chính.
” đường chỉ tay đã đứt
dòng sông rộng vô cùng
Lorca bơi sang ngang
trên chiếc ghi-ta màu bạc”
Nếu như hình ảnh “đường chỉ tay” là hiện thân cho thiên mệnh thì biểu tượng “dòng
sông” là vạch mốc ngăn cách 2 cõi âm dương. “Đường chỉ tay đã đứt” thể hiện cho cái hữu
hạn, cho số phận con người, tượng trưng cho cú giáng phũ phàng, trái ngang của số mệnh, đối
lập với “dòng sông vô cùng”, tượng trưng cho sự vô hạn, dòng chảy cuộc đời, dòng chảy nghệ
thuật và sự siêu thoát về cõi hư vô.
Hình ảnh “chiếc ghi-ta màu bạc” là biến ảnh của chiếc ghita nâu khi đã sang cõi khác. Sự
biến chuyển màu sắc từ nâu sang bạc tức là sự biến đổi trạng thái từ thực sang hư, từ cõi
dương sang cõi âm. Đặc biệt màu bạc là màu của sự vĩnh hằng, ánh bạc biêng biếc tạo nên sự
hư ảo của 1 màu huyền thoại.
Hãy nhắm mắt và lặng lòng để chiêm ngưỡng một sự siêu thoát, một sự hoá thân. Trên
dòng sông của định mệnh, của thời gian vĩnh cửu, ta thấy bóng chàng Lorca “bơi sang ngang,
trên chiếc ghita màu bạc”. Chàng đang vẫy tay chào nhân loại để đi vào cõi bất tử. Chiếc ghita chàng gắn bó suốt cuộc đời nay cũng là con thuyền thơ cùng chàng đi về miền đất hư vô,
huyền thoại.
“chàng ném lá bùa cô gái Digan

vào xoáy nước
chàng ném trái tim mình
vào lặng yên bất chợt”

Lorca đã ném “lá bùa cô gái Digan” vào xoáy nước một cách dứt khoát. Chàng còn cần
lá bùa hộ mệnh làm gì khi nó ko thể giúp chàng níu kéo sự sống? Lá bùa định mệnh dần dần
trôi vào xoáy nước, khép lại cuộc đời Lorca, một người chiến sĩ phát xít kiên cường, vĩ đại.
Trái tim đã dừng nhịp đập, cũng như khát vọng tự do và cách tân nghệ thuật đã phải ngừng lại
mãi mãi. Chàng nghệ sĩ du ca Lorca đã câm lặng, tự nguyện chôn vùi, hi sinh vì nghệ thuật mà
suốt đời chàng theo đuổi. Với hình ảnh đầy chất mộng, câu thơ đã tái hiện sự giã từ của Lorca,
thật thanh thản, nhẹ nhàng, đậm chất nghệ sĩ. Chàng đã có thể thực sự chia tay với những ràng
buộc và hệ luỵ trần gian để nhắm mắt yên nghỉ trong giấc ngàn thu.
“lila lila lila…”
18


Trường THPT chuyên Bình Long – Tài liệu LTĐH

GV: Vương Thị Hiền

Những âm thanh, nốt nhạc xao xuyến của tiếng đàn sẽ mãi ngân nga, vang vọng trong
lòng độc giả nói chung và người yêu thơ Lorca nói riêng. Những đoá hoa tử đinh hương tím
ngát âm thầm tiễn biệt linh hồn Lorca. Có thể nói sự vùi dập đã nhường chỗ cho sự thăng hoa,
sự đau đớn đã nhường chỗ cho sự tôn vinh.
Bài thơ có mạch cảm xúc rất đa dạng. Từ sự đồng cảm sâu sắc của tác giả đối với người
nghệ sĩ tự do, cô đơn đến nỗi xót thương, đau đớn trước cái chết oan khuất của 1 con người có
tài năng xuất chúng. Cuối cùng, khép lại bài thơ là tấm lòng ngưỡng mộ, niềm tin vào sự bất tử
của Lorca. Qua đó nhà thơ Thanh Thảo đã khắc hoạ 1 hình tượng Garcia Lorca huyền thoại.
Xuyên suốt bài thơ, song hành cùng hình tượng Lorca chính là cây đàn thơ muôn thuở. Đàn
ghi-ta là tâm hồn của chính Lorca, là khí phách kiên cường của người chiến sĩ yêu tự do, hoà

nhịp trái tim mình với quần chúng nhân dân và toàn thể nhân loại. Bài thơ “Đàn ghi-ta của
Lorca” là tác phẩm tiêu biểu cho tư duy thơ của Thanh Thảo: với nội dung giàu chất suy tư về
các vấn đề xã hội và thời đại, mạch cảm xúc mãnh liệt và phóng túng, cùng với lối biểu đạt ấn
tượng và hiệu quả, bài thơ sẽ mãi vấn vương, in dấu sâu đậm trong lòng người đọc.

19