Phân tích nguyên nhân của việc cơ cấu lại công ty chứng khoán để đề xuất ý kiến pháp lý nhằm hoàn thiện pháp luật cho công ty chứng khoán hoạt động an toàn hiệu quả

MỤC LỤC

1


MỞ ĐẦU
Trong quá trình cải cách nền kinh tế hiện nay, Việt Nam đã và đang từng
ngày chuyển đổi từ nền kinh tế tập trung sang nền kinh tế thị trường. Thị trường
chứng khoán đã tạo ra diện mạo mới cả về hàng hóa, tính đa dạng của hoạt động
kinh doanh. Tuy nhiên, thị trường chứng khoán Việt Nam được đánh giá là thị
trường còn non trẻ, không tuân theo pháp luật. Trong những năm gần đây, các công
ty chứng khoán đang bộc lộ rõ sự yếu kém, đầy rủi ro. Vì vậy việc cơ cấu lại các
công ty chứng khoán là một nội dung rất quan trọng. Việc cơ cấu lại công ty chứng
khoán là hướng tới sự phát triển bền vững của các công ty chứng khoán, siết chặt
quản trị rủi ro, nâng cao chất lượng dịch vụ chứng khoán, tạo môi trường kinh
doanh minh bạch, bảo vệ nhà đầu tư. Đứng trước vấn đề này, em xin chọn đề tài :
“Phân tích nguyên nhân của việc cơ cấu lại công ty chứng khoán để đề xuất ý
kiến pháp lý nhằm hoàn thiện pháp luật cho công ty chứng khoán hoạt động an
toàn hiệu quả.”

NỘI DUNG
I, Khái quát chung về công ty chứng khoán
1.

Khái niệm công ty chứng khoán
Hầu hết các quốc gia đều đưa ra định nghĩa về CTCK nhưng tùy vào điều
kiện và thực tế mỗi nước nhưng nội hàm của khái niệm này có những điểm khác
biệt nhau. Hiểu theo nghĩa chung nhất thì CTCK là một loại hình chủ thể kinh
doanh được Nhà nước cấp phép hoạt động kinh doanh chứng khoán. Dưới góc độ
pháp lý khi đưa ra định nghĩa các quốc gia đều dựa trên hình thức pháp lý và hoạt
động kinh doanh. Vận dụng kinh nghiệm các nước tại Điều 2 Quy chế tổ chức và

2


hoạt động của CTCK (ban hành kèm theo Quyết định số 27/2007/QĐ- BTC của Bộ
tài chính ngày 24 tháng 4 năm 2007 về việc ban hành Quy chế tổ chức và hoạt
động của CTCK) đưa ra định nghĩa: “CTCK là tổ chức có tư cách pháp nhân hoạt
động kinh doanh chứng khoán; bao gồm, một số hoặc toàn bộ các hoạt động; môi
giới chứng khoán, tự doanh chứng khoán, bảo lãnh phát hành chứng khoán và tư
vấn đầu tư chứng khoán”.

2. Đặc điểm công ty chứng khoán
2.1. Đặc điểm về luật điều chỉnh
Chứng khoán là một bộ phận của lĩnh vực tài chính ngân hàng- một lĩnh vực
kinh doanh có điều kiện (quy định tại Luật Đầu tư 2014 và được cụ thể hóa trong
Nghị định số 118/2015/NĐ-CP ngày 12/11/2015 quy định chi tiết một số lĩnh vực
kinh doanh có điều kiện), vì vậy nó cũng là một lĩnh vực kinh doanh có điều kiện.
CTCK là một doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh chứng khoán nên
phải chịu sự điều chỉnh của Luật chứng khoán và các văn bản pháp luật có liên
quan .
2.2. Đặc điểm về hình thức pháp lý
Tương tự pháp luật các nước, pháp luật Việt Nam cũng quy định CTCK chỉ
được phép tồn tại dưới một trong hai hình thức là công ty trách nhiệm hữu hạn
hoặc công ty cổ phần. Quy định này xuất phát từ những cơ sở nhất định:
Một là: đối tượng kinh doanh của CTCK là chứng khoán- một loại hàng hóa
“đặc biệt” mang lại khả năng lợi nhuận cao nhưng mức độ rủi ro lớn.
Hai là: yêu cầu về vốn dành cho loại hình kinh doanh này rất lớn so với các
doanh nghiệp kinh doanh trong các lĩnh vực khác. Mô hình doanh nghiệp tư nhân
và công ty hợp danh có cơ cấu tổ chức lỏng lẻo, chịu trách nhiệm vô hạn trước
hoạt, chủ sở hữu và công ty là hai chủ thể độc lập về pháp lý và tài sản, chỉ chịu
3

trách nhiệm hữu hạn tối đa bằng phần vốn cam kết góp của mình. Hơn nữa cơ cấu
tổ chức quản lý và kiểm soát hoạt động khá chặt chẽ, tập trung và chuyên biệt.
Nghĩa vụ công bố thông tin đầy đủ, kịp thời hơn.
2.3. Đặc điểm về lĩnh vực kinh doanh
Theo quy định tại Khoản 19 Điều 6 Luật chứng khoán quy định: “kinh
doanh chứng khoán là việc thực hiện nghiệp vụ môi giới chứng khoán, tự doanh
chứng khoán, bảo lãnh phát hành chứng khoán, tư vấn đầu tư chứng khoán, lưu ký
chứng khoán, quản lý quỹ đầu tư chứng khoán và quản lý danh mục đầu tư chứng
khoán”
Điều 60 quy định cụ thể: “CTCK được phép thực hiện một, một số hoặc toàn
bộ nghiệp vụ kinh doanh sau đây: môi giới chứng khoán, tự doanh chứng khoán,
bảo lãnh phát hành chứng khoán và tư vấn đầu tư chứng khoán”. Kinh doanh
chứng khoán là một lĩnh vực kinh doanh có điều kiện, phải đáp ứng được các điều
kiện mà pháp luật quy định. Để tham gia kinh doanh chứng khoán trên TTCK có
rất nhiều chủ thể khác nhau bao gồm: công ty quản lý quỹ đầu tư chứng khoán,
công ty đầu tư chứng khoán, ngân hàng thương mại và CTCK. Nhưng chủ thể cơ
bản nhất đặc trưng nhất là CTCK. Điểm phân biệt rõ nhất giữa các chủ thể kinh
doanh chứng khoán trên thị trường là nghiệp vụ kinh doanh chứng khoán mà họ
được phép thực hiện
Các nghiệp vụ kinh doanh chứng khoán mang lại lợi ích khác nhau thậm chí
là đối lập mâu thuẫn giữa các chủ thể tham gia trên TTCK và CTCK lẫn nhà đầu
tư. Dựa trên tình hình thực tiễn và quan điểm của nhà làm luật mà pháp luật quốc
gia cũng quy định khác nhau về nghiệp vụ kinh doanh nào mà CTCK được phép
kinh doanh chứng khoán đi kèm với đó là phải tách biệt các hoạt động với nhau.

4

2.4. Quản lý công ty chứng khoán: ủy ban chứng khoán nhà nước
Ủy ban chứng khoán nhà nước (UBCKNN) là cơ quan do Nhà nước thành
lập trực thuộc Bộ tài chính chuyên trách quản lý giám sát hoạt động của TTCK,
thành viên của TTCK trong đó có CTCK. UBCKNN quản lý bằng các hoạt động
ban hành quy chế, thanh tra giám sát, xử lý vi phạm.

II,Nguyên nhân của việc cơ cấu lại công ty chứng khoán
Kinh doanh chứng khoán là hoạt động trong ngành kinh doanh có điều kiện,
với các quy định tương đối chặt chẽ về luật pháp về điều kiện, tiêu chuẩn hành
nghề, quản trị công ty… song, với sự suy giảm của nền kinh tế và thị trường, các
CTCK phải đối mặt với khá nhiều khó khăn. Và chính những khó khăn đó là
nguyên nhân của việc cơ cấu lại CTCK:
+Năng lực nghiêp vụ của các công ty chứng khoán còn yếu: các tổ chức
kinh doanh chứng khoán nhiều nhưng quy mô và năng lực tài chính thấp, không
đảm bảo hiệu quả hoạt động tiềm ẩn rủi ro hệ thống. Đặc biệt có một số công ty
chứng khoán có hạn chế về năng lực nghiệp vụ, kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro
dẫn đến tình trạng không hiệu quả (đặc biệt là hoạt động tự kinh doanh) dẫn đến
tình trạng thua lỗ. Theo đánh giá phân loại các công ty chứng khoán theo tiêu chí
an toàn tài chính, có 40/105 công ty chứng khoán có khó khăn về thanh toán không
đảm bảo chỉ tiêu an toàn tài chính; có 71 công ty chứng khoán bị thua lỗ chủ yếu là
nghiệp vụ tự doanh (do giá cổ phiếu giảm thấp và đầu tư không hiệu quả).
Trong thời gian qua có nhiều công ty chứng khoán đã phát hành những báo
cáo về nhận định, phân tích thị trường xu hướng biến động của các mã chứng
khoán trong tương lại. Những nhận định, phân tích đó khác nhau giữa các công ty
chứng khoán và tính chính xác không cao, tạo ra tâm lý hoang mang, mất niềm tin
đối với các nhà đầu tư.
5


+Quy trình quản lý rủi ro tại các công ty chứng khoán còn yếu kém:

Tình trạng làm giả, thao tứng chứng khoán vẫn còn tồn tại. Công ty chứng khoán
làm giả chính cổ phiếu của mình, tạo dòng tiền ảo, cho người thân quen vay ưu đãi
và khách hàng vay mua cổ phiếu, sử dụng tiền đầu tư sai mục đích, không xử lý
bán cổ phiếu khi giá trị cổ phiếu giảm gây thiệt hại cho công ty, mua bán sai luật…
Với hàng loạt những vụ việc sai phạm dẫn đến khởi tố hình sự các công ty chứng
khoán và lãnh đạo các ông ty này, điển hình như vụ việc chủ tịch hội đồng quản trị
của công ty cổ phần chứng khoán Cao su (RUBSE) bị bắt tạm giam vì hành vi “cố
ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiệm trọng”
vào tháng 8/2012 vừa qua, ngày 2/8 cơ quan công an cũng đã khởi tố và bắt giam
ông Phan Huy Chí- Chủ tịch Hội đồng Quản trị kiêm Tổng giám đốc Công ty
Chứng khoán SME – về tội ‘lừa đảo chiếm đoạt tài sản”…
+Tình trạng tùy tiện, thiếu kiểm soát trong công bố thông tin: cũng
giống như các thông tin chi tiết của các khách hàng tại các ngân hàng thông tin về
tải khoản của nhà đầu tư (kể cả các công ty chứng khoán có chức năng tự doanh),
trong đó có thông tin về danh mục đầu tư, là những thông tin mật, chỉ được phép
tiết lộ khi có yêu cầu của các cơ quan thực thi pháp luật. Thế nhưng, các công ty
chứng khoán lại không đảm bảo tính bí mật về danh mục đầu tư cho các nhà đầu
tư.
+Cơ sở hạ tầng, vấn đề nguồn lại tại các công ty chứng khoán cũng còn
nhiều yếu kém: Thời điểm hiện nay, cơ sở hạ tầng của thị trường chứng khoán nói
chung và các công ty chứng khoán nói riêng chưa hoàn thiện, thiếu đồng bộ và có
thể nói là chưa an toàn. Với bất kỳ sự thay đổi nhỏ nào về giải pháp kỹ thuật hay
phương thức trong giao dịch đều sẽ có những ảnh hưởng đến việc quản lý giao
dịch tại các công ty chứng khoán. Mỗi CTCK đều đầu tư hàng triệu USD cho hệ
thống giao dịch điện tử, đều duy trì 5 đường truyền công nghệ với 2 Sở giao dịch
6


chứng khoán, Trung tâm lưu ký chứng khoán, ngân hàng thương mại và
UBCKNN. Bên cạnh đó là các chi phí về thuê địa điểm, điện, nước, các thiết bị

văn phòng, lương, trả bảo hiểm… Do các khó khăn trong kinh doanh, nhiều CTCK
cắt giảm chi phí bằng cách chuyển trụ sở, giảm nhân viên, rút bớt nghiệp vụ kinh
doanh, đóng cửa một số chi nhánh và phòng giao dịch…
+Nguồn nhân lực còn thiếu và yếu: lực lượng lao động hành nghề trong
lĩnh vực kinh doanh chứng khoán có sự phát triển nhanh cùng với sự phát triển của
thị trường, quá trình thiết lập và mở rộng hoạt động của các CTCK. Nhưng đi kèm
với tốc độ gia tăng số lượng, chất lượng nguồn nhân lực không được đảm bảo. Tỷ
trọng nhân viên CTCK có giấy phép hành nghề mới chỉ chiếm khoảng 55% tổng số
nhân viên. Điều đáng chú ý trong thời gian gần đây khi hoạt động kinh doanh của
các CTCK trở nên kém hiệu quả, nhiều công ty đã cắt giảm đến 15- 20% nhân sự.
Trong đó, xuất hiện ngày càng mạnh xu hướng rút lui khỏi hoạt động chứng khoán
của đội ngũ những người có chứng chỉ hành nghề chứng khoán, đặc biệt là đội ngũ
quản trị, điều hành có trình độ cao.

III, Đề xuất ý kiến pháp lý nhằm hoàn thiện pháp luật cho công ty
chứng khoán hoạt động an toàn hiệu quả
Qua những phân tích về nguyên nhân ở trên, ta có thể thấy rằng việc cơ cấu
lại CTCK là vấn đề bức thiết cần thực hiện. “Việc tái cơ cấu không phải ủng hộ
công ty lớn mà trên cơ sở an toàn tài chính. Công ty lớn mất an toàn tài chính
cũng phải xử lý. Thông lệ quốc tế là xử lý những công ty thiếu an toàn tài chính và
hỗ trợ công ty đạt chuẩn an toàn”. Ý kiến là vậy, nhưng bước đi nào cho thích hợp
cần được tính tới. Dưới đây là một số đóng góp ý kiến nhằm hoàn thiện pháp luật
cho CTCK hoạt động an toàn hiệu quả:

7


Thứ nhất: Để thực hiện tái cấu trúc, việc làm đầu tiên là cần rà soát lại các
văn bản pháp lý liên quan đến hoạt động CTCK. Đây được coi là vấn đề then chốt
trong tiến trình tái cấu trúc. Cần xây dựng các tiêu chí về một CTCK hoạt động

hiệu quả và phát triển bền vững như vốn điều lệ tối thiểu, điều kiện cần và đủ để
thành lập CTCK, hạ tầng công nghệ tối thiểu phải có. Bên cạnh đó, từ những tháng
đầu năm 2008 đến nay, thị trường liên tục sụt giảm dẫn đến các CTCK gặp những
khó khăn trở ngại nhất định về năng lực tài chính. Một số công ty mới thành lập
năm 2006 có quy mô vốn nhỏ nên sức chống đỡ với thị trường khó khăn và khả
năng tăng vốn của các CTCK khó thực hiện. Do đó, cần xem xét sửa đổi, bổ sung
quy định của pháp luật về chứng khoán và TTCK mà trước hết là Luật CK; nâng
cao các điều kiện thành lập và duy trì hoạt động của CTCK; mức vốn pháp định để
thực hiện các hoạt động nghiệp vụ chính cần tăng từ 2 đến 3 lần so với hiện nay.
Thứ hai: Rà soát các CTCK theo hướng:
- Đối với các CTCK có năng lực tài chính hạn chế, rủi ro về an toàn tài
chính cao, UBCKNN cần nhanh chóng chỉ đạo theo hướng thu hẹp nghiệp vụ cấp
phép. Khuyến khích các công ty sắp xếp lại trên cơ sở tự nguyện sáp nhập, hợp
nhất, mua lại. Tuy nhiên, trong mọi trường hợp, cần phải đảm bảo quyền lợi hợp
pháp của nhà đầu tư mở tài khoản tại công ty. Với các CTCK đang lâm vào tình
trạng hoạt động kinh doanh thua lỗ kéo dài từ 3 năm trở lên, cần đặt dưới sự kiểm
soát đặc biệt của một bộ phận chuyên trách thuộc UBCKNN. Các CTCK rơi vào
tình trạng “kiểm soát đặc biệt” phải chịu các chế tài: không được vay nợ, không
được cung cấp dịch vụ tài chính cho NĐT…
- Đối với các công ty không được xếp vào diện có rủi ro an toàn tài chính
cao, điều mấu chốt là phải tái cấu trúc quản trị nội bộ, quản trị rủi ro một cách
minh bạch nhất. UBCKNN cũng cần thiết lập cơ chế đặc biệt để các CTCK có thể
chuyển đổi mô hình hoạt động, thực hiện cung cấp các dịch vụ chuyên sâu như mô
8


hình ngân hàng đầu tư chuyên sâu, hoặc mô hình ngân hàng đầu tư đa năng kết hợp
ngân hàng thương mại, ngân hàng đầu tư và bảo hiểm.
Thứ ba: Thực hiện tái cấu trúc nguồn nhân lực và quản trị rủi ro và minh
bạch hóa thông tin. Các công ty CTCK cần phải xây dựng văn hóa kinh doanh

nhằm tạo ra môi trường làm việc chuyên nghiệp, đào tạo đội ngũ nhân viên có trình
độ và đạo đức nghề nghiệp. Xây dựng chiến lược quản lý rủi ro, trong đó phải xác
định rõ mức độ chấp nhận rủi ro và khả năng chấp nhận rủi ro. Trên cơ sở này, đưa
ra các biện pháp cảnh báo rủi ro, giảm thiểu rủi ro và xử lý rủi ro một cách hiệu
quả nhất. Mặt khác, cần minh bạch thông tin về tái cấu trúc khối CTCK một cách
mạnh mẽ để tăng niềm tin của nhà đầu tư vào CTCK và thị trường. Đây là nội
dung quan trọng nhằm tạo điều kiện cho các CTCK phát triển bền vững

KẾT LUẬN
Trên đây là bài phân tích nguyên nhân của của việc cơ cấu lại công ty chứng
khoán để đề xuất ý kiến pháp lý nhằm hoàn thiện pháp luật cho công ty chứng
khoán hoạt động an toàn hiệu quả. Qua những phân tích trên ta có thể thấy rằng các
CTCK hiện này vẫn còn non trẻ và bộc lộ nhiều sự yếu kém, rủi ro. Vì vậy cần
pháp xác định rõ khung pháp lý là những CTCK nào không đủ điều kiện sẽ bị loại
ra khỏi cuộc chơi. Đơn cử như TTCK phái sinh đòi hỏi phải có số lượng vốn tương
đối lớn, cộng thêm các yêu cầu về công nghệ, quản trị rủi ro… Tất cả yêu cầu này
đòi hỏi các CTCK phải chủ động tự nâng cấp mình nếu muốn tham gia cung cấp
dịch vụ cho khách hàng trong tương lai.

9


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.
2.
3.
4.
5.

Luật chứng khoán 2006 sửa đổi bổ sung năm 2010

Luật đầu tư 2014
Nghị định 118/2015/NĐ-CP QUY ĐỊNH CHI TIẾT VÀ HƯỚNG
DẪN THI HÀNH MỘT SỐ ĐIỀU CỦA LUẬT ĐẦU TƯ
Thực trạng hoạt động và sự cần thiết tái cấu trúc khối công ty chứng
khoán Việt Nam- Ths Trần Thị Xuân Anh
Vnexpress.vn

CHÚ THÍCH
CK: Chứng khoán
CTCK: Công ty chứng khoán
TTCK: Thị trường chứng khoán
UBCKNN: Uỷ ban chứng khoán nhà nước

10