Một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò của kiểm toán nhà nước trong nền kinh tế hiện nay

Lời Nói Đầu
Trong nền kinh tế chuyển đổi, vai trò quản lý vĩ mô
của Nhà nớc đối với các hoạt động kinh tế và xã hội càng trở
nên cần thiết và quan trọng hơn bao giờ hết. Trong hệ công
cụ điều tiết nền kinh tế, kiểm toán Nhà nớc đợc coi nh là
một công cụ cần thiết phụ trợ đắc lực cho quá trình quản
lý vĩ mô của Nhà nớc đối với nền kinh tế-điều đó đợc thể
hiện rất rõ qua chức năng, nhiệm vụ của cơ quan kiểm toán
Nhà nớc trong việc kiểm tra, giám sát, đánh giá hiệu quả,
hiệu lực của việc sử dụng các nguồn lực tài chính quốc gia.
Cơ quan kiểm toán Nhà nớc cộng hoà xã hội chủ nghĩa
Việt nam đợc thành lập ngày 11/7/1994 theo nghị định
70/CP của Chính phủ, đợc tổ chức và hoạt động theo Quyết
định 61/TTG của Thủ tớng chính phủ. Kể từ đó đến nay,
sau 4 năm vừa xây dựng tổ chức vừa đi vào hoạt động,
kiểm toán Nhà nớc bớc đầu đã thu đợc nhiều kết quả đáng
khích lệ, góp phần làm lành mạnh hoá hoạt động tài chính
công,ngăn ngừa những hành vi vi phạm kỷ luật tài chính,
chống lãng phí, giúp Nhà nớc quản lý vĩ mô nền kinh tế.
Ngày nay, trong xu hớng hội nhập và sự phát triển đa
năng của nền kinh tế đòi hỏi hoạt động của kiểm toán Nhà
nớc, phải phát triển lên một tầm cao mới, hớng tới những mục
tiêu, nội dung và phơng pháp kiểm toán quốc tế. Mặt khác
để góp sức mình trong công tác quản lý vĩ mô nền kinh tế
của nhà nớc, kiểm toán Nhà nớc cần phải từng bớc nâng cao
vai trò của mình cũng nh không ngừng củng cố và hoàn
thiện hệ thống kiểm toán Nhà nớc, xây dựng và tổ chức bộ

1

máy vững mạnh xứng đáng là một cơ quan kiểm toán tối
cao của một quốc gia.
Trong đề tài : Một số giải pháp nhằm nâng cao
vai trò của kiểm toán nhà nớc trong nền kinh tế hiện
nay em xin trình bày những nội dung sau:
Chơng I: Lý luận chung về kiểm toán Nhà nớc
Chơng II: Cơ quan kiểm toán Nhà nớc CHXHCN
Việt Nam
Chơng III: Những giải pháp nhằm nâng cao vai
trò của kiểm toán Nhà nớc
Phần I
Lý luận chung.
I - Cơ sở lý luận :
Trong tình hình hiện nay, vai trò của kiểm toán đặc
biệt là kiểm toán nhà nớc càng trở nên quan trọng hơn bao
giờ hết, từ nhiệm vụ chức năng, của mình, kiểm toán nhà
nớc đã từng bớc khẳng định nên điều đó trong việc giải
quyết các vấn đề nổi cộm của nền kinh tế và những vấn
đề đã và đang tồn tại trong nền kinh tế cần đợc giải
quyết.
1- Quá trình vận hành nền kinh tế.
Kể từ khi Nhà nớc thay đổi hớng phát triển của nền
kinh tế, chuyển từ cơ chế quản lý kế hoạch tập trung sang
nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần hoạt động theo cơ
chế thị trờng có sự điều tiết vĩ mô của Nhà nớc, hoạt động
2


kinh tế có nhiều chuyển biến rõ rệt, với chủ trơng đa phơng hoá đầu t đa dạng hoá hình thức sở hữu đã xuất hiện
nhiều mối quan hệ phức tạp đan xen lẫn nhau, các thành

phần kinh tế cùng tồn tại trong một môi trờng cạnh tranh và
hợp tác theo pháp luật,hạch toán kế toán đã trở thành công
cụ cần thiết và quan trọng trong quá trình quản lý kinh tế.
Ngời quan tâm tới thông tin kế toán không chỉ trong nội bộ
các doanh nghiệp,các tổ chức kinh tế mà bao gồm cả các
cơ quan Nhà nớc,các nhà đầu t và công chúng... Vì lẽ đó
hệ thống thông tin kế toán chuẩn xác và đáng tin cậy phục
vụ cho việc ra quyết định đã trở thành xu hớng tất yếu của
hoạt động quản lý.
2-Hoạt động kiểm toán ở Việt Nam.
Kiểm toán Nhà nớc Việt Nam đợc thành lập theo Nghị
định 70/CP ngày 11/7/1994 của chính phủ và sau đó là
Quyết định 61/TTg của Thủ tớng chính phủ ban hành theo
điều lệ tổ chức và hoạt động của kiểm toán Nhà nớc. Từ
đó đến nay kiểm toán Nhà nớc đã thực hiện đợc nhiều
cuộc kiểm toán và thiết lập đợc 3 trung tâm kiểm toán
đặt tại 3 khu vực: miền Bắc tại thủ đô Hà Nội, miền Nam
tại thành phố Hồ Chí Minh, miền Trung tại thành phố Đà
Nẵng với số lợng 500 kiểm toán viên. Đây mới chỉ là số lợng
khiêm tốn so với nhu cầu đặt ra của nền kinh tế. Bên cạnh
hoạt động của kiểm toán Nhà nớc các công ty kiểm toán độc
lập cũng phát triển mạnh trong đó có một công ty kiểm
toán liên doanh giữa Việt Nam và nớc ngoài, 4 công ty kiểm
toán có 100% vốn đầu t nớc ngoài, 4 công ty t nhân. Nh vậy
cho đến nay tại Việt Nam đã có 35 chi nhánh và văn phòng

3


với số lợng 1268 ngời làm việc trong lĩnh vực kiểm toán vầ t

vấn tài chính kế toán tại Việt Nam.
II - Khái quát chung về kiểm toán Nhà nớc.
1-Kiểm toán Nhà nớc là gì?
Kiểm toán Nhà nớc là việc kiểm toán do các cơ quan
quản lý chức năng của Nhà nớc (tài chính, thuế...) và cơ
quan kiểm toán Nhà nớc tiến hành theo luật định.
Theo định nghĩa của Hiệp hội kiểm toán tối cao quốc
tế (INTOSAI): Cơ quan kiểm toán tối cao đợc hiểu là một
tổ chức công cộng của một Nhà nớc đợc chỉ định, thiết lập
tổ chức theo các cách khác nhau, thực hiện theo luật định,
chức năng kiểm toán công cộng
Điều 73 trong luật ngân sách Nhà nớc Việt Nam đã ghi
rõ: Kiểm toán Nhà nớc là cơ quan thuộc chính phủ, thực
hiện việc kiểm toán xác định tính đúng đắn hợp pháp của
các số liệu kế toán, báo cáo quyết toán của các cơ quan Nhà
nớc, các đơn vị có nhiệm vụ thu chi ngân sách Nhà nớc theo
quy định của Chính phủ.
Hoạt động kiểm toán của kiểm toán Nhà nớc là hớng
vào hoạt động kiểm toán tính tuân thủ xem xét việc chấp
hành các chính sách luật lệ và chế độ của Nhà nớc tại đơn
vị sử dụng vốn do ngân sách Nhà nớc cấp. Ngoài ra kiểm
toán Nhà nớc còn thực hiện kiểm toán tính hiệu năng, hiệu
quả hoạt động của các cơ quan có sử dụng vốn kinh phí từ
ngân sách Nhà nớc.

4


2 - Đặc điểm tổ chức của kiểm toán Nhà nớc của một
số nớc trên thế giới.

Trên thế giới cơ quan kiểm toán Nhà nớc có thể trực
thuộc chính phủ (cơ quan hành pháp); Quốc hội (cơ quan
lập pháp ); Toà án (cơ quan t pháp). Nớc Mỹ văn phòng kế
toán trởng Hoa kỳ (GAO) là một cơ quan trung lập của chính
quyền liên bang. Tổ chức GAO có nhiệm vụ báo cáo và chịu
trách nhiệm trực tiếp với Quốc Hội. Trách nhiệm trớc tiên của
kiểm toán viên thuộc GAO là thực hiện chức năng kiểm toán
cho Quốc Hội.
Tại Cộng Hoà Liên bang Đức: cơ quan kiểm toán Nhà nớc cũng nh các bang đều do Quốc hội liên bang hoặc do
bang lập ra nhng có vị trí độc lập với cả hành pháp, t pháp
và lập pháp, do đó có vị trí khách quan trong việc kiểm
tra, giám sát ở các đơn vị sử dụng nguồn vốn của Nhà nớc.
Kiểm toán Nhà nớc do Quốc hội lập ra nhng không phụ thuộc
vào quốc hội.
Cộng hoà Pháp có Toà thẩm kế Pháp, Toà này vừa thực
hiện chức năng của cơ quan kiểm toán Nhà nớc vừa thực
hiện chức năng cuả cơ quan xét xử,nh một toà án không
phụ thuộc vào các cơ quan hành pháp t pháp và lập pháp.
Toà thẩm kế Pháp có quyền kiểm tra tất cả các cơ quan
chính quyền Nhà nớc (trừ tài khoản của tống thống,Quốc
Hội,thợng viện và uỷ ban t pháp). Các công sở quốc gia toà
thẩm kế Pháp có quyền xét xử nh một toà án,bằng các phán
quyết của mình toà có thể quy kết trách nhiệm cá nhân
và tiền bạc của các kế toán viên công và các thủ quỹ mà họ
nắm giữ. Có thể ra lệnh cho họ lấy tiền túi ra đền cho các
khoản chi không hợp lệ.
5


3 - Đặc điểm của kiểm toán Nhà nớc cộng hoà xã hội

chủ nghĩa Việt Nam.
a) Cơ quan kiểm toán Nhà nớc Việt Nam là cơ quan
thành lập và tổ chức theo nguyên tắc tập trung thống nhất.
Đặc điểm này đợc điều lệ tổ chức và hoạt động cơ quan
kiểm toán Nhà nớc khẳng định là hoàn toàn đúng đắn.
Thực tiễn cũng chỉ ra rằng, chỉ có một cơ quan kiểm toán
Nhà nớc tập trung thống nhất là phù hợp với tính thống nhất
của quốc gia và chế độ kinh tế xã hội của Việt Nam đặt dới
sự lãnh đạo của Đảng, sự thống nhất và tập trung cao của
nền tài chính quốc gia đặc biệt là nền tài chính công.
b) Kiểm toán Nhà nớc Việt Nam là cơ cấu trong bộ máy
quản lý Nhà nớc. Trong thông báo số 18 /TB của thủ tớng
chính phủ ngày 17 /12/1996 có nêu: Kiểm toán nhà nớc Việt
Nam là một cơ cấu mới trong bộ máy Nhà nớc. Nh vậy kiểm
toán Nhà nớc không phải là một tổ chức chuyên môn mà là
một cơ quan Nhà nớc do vậy phải tuân thủ nguyên tắc tổ
chức xây dựng bộ máy Nhà nớc, thực hiện chức năng nhiệm
vụ đợc luật pháp quy định và chính phủ giao cho.
c) Cơ quan kiểm toán Nhà nớc là cơ quan kiểm tra
chuyên về tài chính công từ bên ngoài các hoạt động tài
chính của chính quyến Nhà nớc, doanh nghiệp Nhà nớc các
đơn vị có sử dụng vốn từ kinh phí do ngân sách Nhà nớc
cấp.
d) Kiểm toán Nhà nớc là cơ quan tối cao của nớc Cộng
Hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong lĩnh vực kiểm toán
thể hiện trong những điểm sau:

6

- Cơ quan này có trách nhiệm trớc Nhà nớc trong lĩnh vực
kiểm toán.
- Có quyền cao nhất trong hoạt động kiểm toán trong
cả nớc.
- Hớng dẫn chỉ đạo phối hợp hoạt động các đơn vị
trực thuộc nội bộ kiểm toán các doanh nghiệp.
- Thực hiện quyền kiểm toán toàn bộ các hoạt động
kiểm toán nh kiểm toán độclập, kiểmtoán toàn bộ.
e) Ngoài những đặc điểm đã nêu trên,kiểm toán Nhà
nớc là cơ có chức năng đối ngoại và hợp tác. Thể hiện mối
quan hệ giữa các cơ quan kiểm toán Nhà nớc Việt nam và
các cơ quan kiểm toán tối cao của cac nớc trong khu cũng
nh trên toàn thế giới.
III-Địa vị pháp lý chức năng nhiệm vụ của kiểm toán
Nhà nớc.
1 - Địa vị pháp lý :
Địa vị pháp lý của cơ quan kiểm toán Nhà nớc có ý
nghĩa vô cùng quan trọng trong việc xây dựng, phát triển
tổ chức và điều hành hoạt động của kiểm toán Nhà nớc.
Kinh nghiệm từ thực tế cho thấy các nớc có kiểm toán Nhà nớc phát triển thì việc tổ chức và hoạt động của kiểm toán
đợc quy định cụ thể rõ ràng trong hiến pháp và trong từng
điều luật của các bộ luật cụ thể.
Trung Quốc, khi chuẩn bị cho kiểm toán Nhà nớc ra đời
năm 1983 thì trớc đó một năm nghĩa là năm 1982 đã tiến
hành sửa đổi và bổ sung vào hiến pháp thêm điều luật về
7


kiểm toán Nhà nớc, sau đó là điều luật về ngân sách Nhà
nớc, trong luật kiểm toán Nhà nớc nêu ra thấy rõ Quốc vụ

viện lập ra cục kiểm toán tối cao để lãnh đạo hoạt động
kiểm toán trong toàn quốc dới sự lãnh đạo của thủ tớng,quốc
vụ viện.... Liên bang Nga trong điều 1 của luật liên bang
nói rõ: Cục kiểm toán liên bang Nga là cơ quan cao nhất
hoạt động thờng xuyên của hệ thống kiểm tra tài chính của
Nhà nớc. Còn trong điều một của Cộng hoà liên bang Đức có
nói: Cơ quan kiểm toán liên bang là cơ quan có quyền tối
cao của liên bang Đức với t cách là một thể chế độc lập về
kiểm tra tài chính... Điều 114 khoản 2 trong Hiến pháp
1992 (đã sửa đổi) quy định: Cơ quan kiểm toán liên bang
phải nộp báo cáo trực tiếp cho Chính phủ Liên bang cũng nh
nghị viện liên bang & cho Hội đồng Liên bang sẽ đợc điều
chỉnh bằng luật Liên bang. Những quy định trên cho thấy
Kiểm toán Nhà nớc có vị trí rất cao, ngoài ra chúng ta còn
thấy trong một số điều khoản luật ở những nớc này còn quy
định cụ thể chức năng nhiệm vụ, quyền hạn của kiểm toán
Nhà nớc.
Một vấn đề mang tính nguyên tắc là kiểm toán Nhà
nớc hình thành và hoạt động trên cơ sở pháp luật bảo đảm.
Kiểm toán Nhà nớc hoạt động độc lập chỉ tuân theo pháp
luật do đó đòi hỏi cần có địa vị pháp lí và luật đầy đủ,
rõ ràng cụ thể. Có nh vậy mới đáp ứng đợc yêu cầu kiểm tra
tài chính của tất cả các cơ quan Nhà nớc, các tổ chức xã hội
có sử dụng ngân sách Nhà nớc. Mặt khác, trong tiến trình
hội nhập quốc tế cũng đòi hỏi kiểm toán Nhà nớc phải có
một địa vị pháp lí đầy đủ mà theo nh chuẩn mực kiểm
toán quốc tế và thông lệ quốc tế đều có.
8

Kiểm toán Nhà nớc Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt nam
đợc thành lập năm 1994 trên cơ sở Nghị Định số 70/CP
ngày 11.7.1994 của chính phủ về việc thành lập cơ quan
kiểm toán Nhà nớc,đợc hoạt động theo quyết định số
61/TTg ngày 24.1.1995 của Thủ tớng Chính phủ về ban hành
điều lệ tổ chức và hoạt động của kiểm toán Nhà nớc. Từ
kinh nghiệm các nớc có kiểm toán Nhà nớc phát triển ,địa vị
pháp lí của kiểm toán Nhà nớc Việt nam đã và đang từng bớc củng cố, hoàn thiện và phát triển trong điều 73 Luật
Ngân sách Nhà nớc quy định kiểm toán Nhà nớc là cơ
quan thuộc Chính Phủ..., cũng trong luật này điều 74 xác
định tính độc lập của kiểm toán Nhà nớc,quy định về
quyền kiểm toán Nhà nớc khi thuộc nhiệm vụ kiểm toán và
trách nhiệm phải báo cáo kết quả kiểm toán với chính
phủ,Quốc hội và Uỷ ban thờng vụ Quốc hội khi có yêu cầu.Tại
điều 70 và điều 2 của Luật Ngân sách Nhà nớc mới chỉ giới
hạn trách nhiệm kiểm toán Nhà nớc trong trờng hợp cơ quan
quyền lực cha phê chuẩn quyết toán Ngân sách Nhà nớc và
Ngân sách địa phơng. Rõ ràng là kiểm toán Nhà nớc cha có
điều luật nào nói lên chức năng và nhiệm vụ của hoạt động
kiểm toán,cũng vấn đề này trong luật thuế,pháp lệnh kế
toán thống kê,luật doanh nghiệp Nhà nớc... vị trí của kiểm
toán cha đợc nhắc đến. Đặc biệt là quan hệ giữa kiểm
toán nhà nớc và kiểm toán độc lập, giữa kiểm toán Nhà nớc
và các Bộ ngành, địa phơng, giữa kiểm toán Nhà nớc với
kiểm toán nội bộ vẫn cha có điều luật nào của Nhà nớc quy
định cụ thể. Nh vậy địa vị pháp lí của kiểm toán Nhà nớc
mới chỉ giới hạn ở một số điều luật trong đó cha quy định
rõ và cụ thể. Trong khi đó vai trò của kiểm toán Nhà nớc đã
đợc nâng lên một tầm cao mới trong điều kiện phát triển
9

kinh tế đất nớc, đặc biệt là đã góp phần không nhỏ vào
công cuộc công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nớc, định hớng
xã hội chủ nghĩa.
2/Chức năng kiểm toán Nhà nớc
Qua sự trao đổi và học hỏi kinh nghiệm các nớc có hoạt
động kiểm toán Nhà nớc phát triển cho thấy hoạt động của
cơ quan kiểm toán Nhà nớc thờng hớng vào:
* Kiểm toán tài chính (Financial Audit)
* Kiểm toán tuân thủ (Comphiance Audit)
* Kiểm toán hoạt động (Operation Audit)
* Một trong những hoạt động thờng thấy ở tất cả
các cơ quan kiểm toán Nhà nớc trên thế giới là việc kiểm tra
và xác nhận tính đúng đắn và hợp pháp của các số
liệu,thông tin đợc thể hiện trong báo cáo tài chính hàng
năm của các tổ chức kinh tế bao gồm các doanh nghiệp Nhà
nớc và các doanh nghiệp có cổ phần Nhà nớc. Trên cơ sở kết
quả của hoạt động kiểm toán, kiểm toán Nhà nớc đa ra các
ý kiến, kiến nghị cho đơn vị đợc kiểm toán, các cơ quan
có thẩm quyền trên cơ sở đó có những biện pháp thích hợp
để cải tạo tình hình. Trong xu thế hiện nay việc kiểm tra
của cơ quan kiểm toán Nhà nớc ngày càng đợc mở rộng mà
thể hiện là không chỉ chú trọng đến kiểm toán tài chính
và kiểm toán tuân thủ mà bên cạnh đó kiểm toán Nhà nớc
thông qua kiểm toán hoạt động đánh giá tính hiệu lực,
hiệu quả kinh tế xã hội, các mặt hoạt động của chủ thể
kinh tế cũng đang là trọng điểm của hoạt động kiểm toán
Nhà nớc.
10

* Chức năng của cơ quan kiểm toán Nhà nớc:
Kiểm toán Nhà nớc phải báo cáo và t vấn cho Quốc hội
trong những quyết định của Quốc hội, không những ở
chừng mực Quốc hội là cơ quan giám sát cơ quan hành pháp
mà cả trong việc thực hiện những nhiệm vụ của mình, với
t cách là cơ quan ban hành luật ngân sách và các đạo luật
chuyên môn có hiệu lực tài chính.
Kiểm toán Nhà nớc cần phải báo cáo và t vấn cho Chính
phủ, cụ thể là báo cáo cho cấp quản lí hành chính Nhà nớc
trong việc thực hiện nhiệm vụ của mình, đồng thời báo cáo
cho cấp lãnh đạo trong công tác lãnh đạo cơ quan hành
chính Nhà nớc,cũng nh về tác động tài chính của biện pháp
đề ra.
Kiểm toán Nhà nớc thực hiện chức năng phòng ngừa và
răn đe đối với bộ máy hành chính Nhà nớc, chống lại việc sử
dụng phung phí và lạm dụng các phơng tiện tài chính của
Nhà nớc.
Kiểm toán Nhà nớc cần phải thông báo cho công luận
về việc sử dụng các phơng tiện tài chính Nhà nớc,của
Chính phủ và Quốc hội.

3/Nhiệm vụ của kiểm toán Nhà nớc.
Trong một nhà nớc pháp quyền hiện đại, với t cách là cơ
quan kiểm toán tối cao của một nhà nớc, kiểm toán nhà nớc
phải thực hiện những nhiệm vụ quan trọng sau:

11

a/ Thực hiện nhiệm vụ và quyền kiểm toán tất cả các
hoạt động kiểm toán của đất nớc và kiểm toán tài chính
công đối với các cơ quan hành chính, các doanh nghiệp và
các dự án, các chơng trình chính phủ. b/

Thực

hiện

nhiệm vụ hớng dẫn, chỉ đạo công tác kiểm toán trong cả nớc. Với t cách là cơ quan kiểm toán tối cao của một quốc gia
mặc nhiên cơ quan kiểm toán Nhà nớc phải đảm nhiệm
trọng trách vô cùng quan trọng cụ thể là:
- Cơ quan kiểm toán Nhà nớc đánh giá và ấn định cả
những chuẩn mực, quy trình kiểm toán áp dụng cho các cơ
quan kiểm toán nội bộ.
- Trong trờng hợp kiểm toán độc lập có tham gia vào
kiểm toán các doanh nghiệp Nhà nớc thì chịu sự phê chuẩn
của kiểm toán Nhà nớc trên hai phơng diện sau:
+ Một là: kiểm toán Nhà nớc đánh giá báo cáo kiểm
toán độc lập về quyết toán năm.
+ Hai là: kiểm toán Nhà nớc định ra các chuẩn mực và
quy trình kiểm toán.
c/ Thực hiện nhiệm vụ đào tạo bồi dỡng, nâng cao
trình độ kiểm toán viên, hoàn thiện tổ chức hệ thống
thông tin kỹ năng kiểm toán thành lập hội đồng nghiên cứu
khoa học về kiểm toán... Những nhiệm vụ này đợc đặt ra
cho kiểm toán Nhà nớc với t cách là một cơ quan có nghiệp
vụ chuyên biệt và có tính độc lập cao.
d/ Thực hiện nhiệm vụ quản lý hệ thống kiểm toán

Nhà nớc trên hai lĩnh vực hành chính và chuyên môn nghiệp

12


vô cña c¸c c¬ quan, c¸c c«ng chøc trong hÖ thèng kiÓm to¸n
tõ Trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng.

13


Phần II
Cơ quan kiểm toán Nhà nớc Cộng hoà
xã hội chủ nghĩa Việt Nam
Kiểm toán Nhà nớc Việt Nam đợc thành lập theo nghị
định số 70/CP của chính phủ ngày 11/7/1994 và đợc tổ
chức hoạt động theo quyết định số 61 /Ttg ngày 24/1/1995
của thủ tớng chính phủ về việc ban hành điều lệ tổ chức
hoạt động của kiểm toán Nhà nớc.
Kể từ đó tới nay, sau 4 năm ổn định và phát triển bộ
máy tổ chức và triển khai hoạt động kiểm toán, kiểm toán
Nhà nớc đã bớc đầu ổn định việc tổ chức và cơ chế hoạt
động. Trong 4 năm qua kiểm toán Nhà nớc đã tích cực hoạt
động và đã đạt đợc những kết quả đáng khích lệ, góp
phần ổn định nền tài chính quốc gia, đóng góp tích cức
vào công tác phòng chống tham ô và tham nhũng trong bộ
máy kinh tế, tiết kiệm chi và thu cho ngân sách Nhà nớc
hàng nghìn tỷ đồng... Bên cạnh những thành tích đã đạt
đợc, hoạt động kiểm toán Nhà nớc vẫn còn gặp nhiều khó
khăn cũng nh những mặt hạn chế cần khắc phục. Song về

cơ bản bằng những kết quả mà kiểm toán Nhà nớc đã đạt đợc, kiểm toán Nhà nớc từng bớc khẳng định vị trí cũng nh vai
trò to lớn của mình trong quá trình ổn định nền tài chính
làm ổn định và phát triển nền kinh tế đất nớc.

14


I - Những kết quả đạt đợc sau bốn năm xây dựng tổ
chức và hoạt động.
1- Xây dựng, tổ chức bộ máy.
Việc tổ chức và quản lý kiểm toán Nhà nớc đợc thực
hiện theo nguyên tắc tập trung thống nhất. Theo nguyên
tắc này, cơ quan kiểm toán Nhà nớc Việt Nam đợc tổ chức
thống nhất từ trên xuống, là một cơ quan của Chính phủ và
thực hiện chế độ một thủ trởng trong suốt quá trình xây
dựng, tổ chức và phát triển bộ máy kiểm toán Nhà nớc.
1.1. Bộ máy lãnh đạo.
Đã bổ nhiệm Tổng Kiểm toán Nhà nớc và các phó tổng
kiểm toán giúp việc. Tổng kiểm toán Nhà nớc do thủ tớng
Chính phủ bổ nhiệm, có vị trí cao nhất trong bộ máy lãnh
đạo, với cơng vị lãnh đạo cao nhất, tổng kiểm toán phân
giao nhiệm vụ, quyết định về nhân sự, xây dựng kế
hoạch và dự thảo trình Chính phủ đồng thời trên cơ sở
nhiệm vụ do Chính phủ giao cho, Tổng kiểm toán lên kế
hoạch xây dựng cơ chế hoạt động, tổ chức các đoàn kiểm
toán, báo cáo kết quả kiểm toán lên Chính phủ.
1.2. Bộ máy giúp việc.
Thành lập các Vụ kiểm toán chuyên ngành:
- Kiểm toán Ngân sách Nhà nớc (từ Trung ơng đến
địa phơng)

- Kiểm toán đầu t xây dựng cơ bản và các chơng
trình, dự án vay nợ viện trợ Chính phủ.

15


- Kiểm toán doanh nghiệp Nhà nớc.
- Kiểm toán các chơng trình đặc biệt.
- Văn phòng kiểm toán Nhà nớc (ngang cấp Vụ)
Trên cơ sở nội dung Nghị định 70/CP của Chính phủ,
Tổng kiểm toán bổ nhiệm các kiểm toán trởng, phó kiểm
toán trởng ở ba khu vực Bắc, Trung, Nam. Bổ nhiệm chánh,
phó văn phòng. Kiểm toán trởng khu vực giao nhiệm vụ cho
các Vụ kiểm toán, văn phòng kiểm toán.
1.3. Hội đồng kiểm toán.
Hội đồng kiểm toán là hội đồng t vấn cho Tổng kiểm
toán, Hội đồng này không thờng trực mà chỉ thành lập khi
cần thiết để thẩm định lại kết quả và báo cáo kiểm toán
của các cuộc kiểm toán đã thực hiện. Cơ cấu Hội đồng
kiểm toán gồm Tổng kiểm toán Nhà nớc đứng đầu, các
thành viên: các phó tổng kiểm toán, kiểm toán trởng, chánh
văn phòng, khi cần thiết có thể mời thêm các chuyên gia.
1.4. Kiểm toán khu vực.
Triển khai việc xây dựng và tổ chức bộ máy kiểm toán
Nhà nớc, cho đến nay đã thành lập đợc ba kiểm toán khu
vực trực thuộc Tổng kiểm toán Nhà nớc. Miền Bắc đặt tại
Hà Nội, miền Trung đặt tại thành phố Đà Nẵng, miền Nam
tại thành phố Hồ Chí Minh.
Nh vậy về bớc đầu, xây dựng, tổ chức bộ máy kiểm
toán Nhà nớc đã đạt đợc kết quả đáng khích lệ, về cơ cấu

tổ chức tơng đối hợp lý trong thời gian qua, chính vì vậy
kiểm toán Nhà nớc đã khẳng định đợc vị trí quan trọng
16


của mình trong nền kinh tế khẳng định đợc vai trò kiểm
tra; kiểm soát của Nhà nớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
2 - Hoạt động của kiểm toán Nhà nớc Việt Nam.
Kiểm toán Nhà nớc sau bốn năm hoạt động đã bớc đầu
ổn định về tổ chức và cơ chế hoạt động (nh đã trình bày
ở phần trớc). Chính vì vậy kiểm toán Nhà nớc đã đợc xã hội
thừa nhận và nhận đợc nhiều sự hợp tác và ủng hộ của các
cấp, các ngành, các tổ chức trong và ngoài nớc.
Trong bốn năm qua kiểm toán Nhà nớc đã tiến hành đợc
gần 1500 cuộc kiểm toán đối với hầu hết các tỉnh, thành,
nhiều bộ ngành và hàng trăm doanh nghiệp lớn của Nhà nớc,
các công trình XDCB trọng điểm, qua hoạt động đó đã
giúp tiết kiệm và tăng thu cho ngân sách Nhà nớc hàng
ngàn tỷ đồng, kịp thời ngăn chặn và xử lý các hiện tợng tiêu
cực, những hành vi sai trái, gian lận trong quản lý và sử
dụng các nguồn lực của đất nớc.
Kiểm toán Nhà nớc đã góp phần thiết lập trật tự và kỷ
cơng quản lý nền kinh tế tài chính trong tình hình mới, tạo
ra tiền đề hết sức quan trọng trong việc nhận thức vấn đề
từ nay các cơ quan đơn vị tổ chức có hoạt động thu chi
ngân sách Nhà nớc đến phải đợc kiểm tra bắt buộc bởi cơ
quan kiểm toán Nhà nớc. Giúp các đơn vị kinh tế chấn
chính công tác quản lý, hớng tới mục tiệu hiệu quả, điều
chỉnh các biện pháp quản lý, t vấn cho các ban ngành xem
xét và hoàn chỉnh các cơ chế chính sách cho phù hợp với

thực tiễn.

17


3. Chuẩn bị hớng phát triển lâu dài.
Hội đồng khoa học của kiểm toán Nhà nớc đã xúc tiến
việc nghiên cứu các đề tài khoa học liên quan đến địa vị
pháp lý của cơ quan kiểm toán tối cao, cơ chế hoạt động
kiểm toán Nhà nớc, chuẩn mực kiểm toán Nhà nớc qui trình
kiểm toán, những vấn đề cơ bản của cuộc kiểm toán v.v...
Hoạt động của Hội đồng khoa học, Trung tâm khoa
học đã và đang bồi dỡng đội ngũ cán bộ kiểm toán, bám sát
vào những định hớng phát triển lâu dài của ngành để tổ
chức công tác nghiên cứu, bồi dỡng kiểm toán viên.
4. Các hoạt động đối ngoại của cơ quan kiểm toán
Nhà nớc Việt Nam.
Cơ quan kiểm toán Nhà nớc Việt Nam chính thức là
một thành viên của tổ chức quốc tế các cơ quan kiểm toán
tối cao (INTOSAI) tháng 4 - 1996, là thành vien của tổ các
cơ quan kiểm toán tối cao Châu á - Thái Bình Dơng
(ASOSAI) vào tháng 1 - 1997. Cơ quan kiểm toán Nhà nớc
Việt Nam có quan hệ hợp tác song phơng và đa phơng với
các cơ quan kiểm toán tối cao của nhiều nớc trong khu vực
và trên thế giới.
5. Đội ngũ cán bộ kiểm toán Nhà nớc.
Hiện nay kiểm toán Nhà nớc có gần 500 cán bộ ở Trung
ơng và ba khu vực. Dự kiến đến năm 2000 kiểm toán Nhà
nớc có từ 1500 - 2000 cán bộ. Với đội ngũ cán bộ hiện có chủ
yếu nguồn đào tạo từ các trờng đại học tài chính kế toán,

đại học kinh tế quốc dân, phần lớn là đã qua công tác tài
chính kế toán ở các bộ ngành, địa phơng.
18


Nhìn chung, thực trạng đội ngũ kiểm toán viên Nhà nớc
có sự không đồng đều về kinh nghiệm, cũng nh trình độ
chuyên môn nghiệp vụ, có thể phân tách đội ngũ cán bộ
kiểm toán ra hai nhóm cơ bản:
Nhóm 1: Những ngời đã từng giữ cơng vị công chức
ngành tài chính của khối Trung ơng và địa phơng, kế toán
trởng của các Tổng Công ty, kế toán trởng ở các doanh
nghiệp hạng I. Số lợng cán bộ thuộc nhóm này có bề dày kinh
nghiệm trong công tác quản lý, có khả năng chuyên môn hoá
hay đa năng hoá về kiến thức, chuyên môn nghiệp vụ, có
khả năng tổng hợp ở tầm vĩ mô có thể tham gia vào việc
hoạch định chính sách, nhng số lợng cán bộ này chiếm tỷ lệ
nhỏ trong tổng số kiểm toán viên Nhà nớc.
Nhóm 2: Những ngời đã từng làm kiểm toán ở các
doanh nghiệp Nhà nớc, viên chức chuyên môn của các ngành,
địa phơng là đội ngũ cán bộ có khả năng chuyên môn khá
sâu, thành thạo nghiệp vụ cụ thể ở tầm vi mô nhng lại hạn
chế phần năng lực quản lý tổng hợp ở tầm vĩ mô, số này
chiếm tỷ lệ lớn.
Ngoài hai nhóm trên còn có các trợ lý kiểm toán viên
trong thời gian tập sự chiếm khoảng 29%, là số cán bộ đợc
đào tạo trong các trờng đại học trong kỳ đổi mới số này cần
đợc kèm cặp, bồi dỡng nhiều về kiến thức và kinh nghiệm
kiểm toán, song họ lại đợc trang bị những kiến thức hiện
đại của nền kinh tế thị trờng, là những cán bộ có u thế

tiếp cận nhanh với những thành tựu khoa học - kỹ thuật mới.
Thực trạng đào tạo đội ngũ kiểm toán viên Nhà nớc: Từ
những yêu cầu đặt ra của nền kinh tế thị trờng, nhu cầu
19


về đào tạo kiểm toán là rất lớn. Trong quá trình xây dựng
tổ chức và hoạt động, kiểm toán Nhà nớc đã mở đợc 4 khoá
tập huấn nghiệp vụ kiểm toán cho kiểm toán Nhà nớc từ
Trung ơng và các khu vực nhằm trang bị những kiến thức
về luật pháp, chính sách tài chính kế toán, kiểm toán, đào
tạo hai khoá quản lý Nhà nớc về ngạch chuyên viên.
Đã phối hợp với dự án ADB và dự án ODA của cộng hoà
Liên bang Đức, kiểm toán Nhà nớc đã cử nhiều đoàn cán bộ
đi khảo sát, nghiên cứu chuyên đề ở nớc ngoài, cử thực tập
sinh đi học ở nớc ngoài, bồi dỡng thêm về tin học, ngoại ngữ
cho kiểm toán viên Nhà nớc.
II - Mặt hạn chế.
1. Trong quá trình xây dựng, tổ chức.
1.1. Tổ chức các vụ kiểm toán chuyên ngành cha
hợp lý
Qua việc nghiên cứu các mô hình tổ chức kiểm toán
Nhà nớc của các nớc có thể tìm thấy điểm chung là:
Không thể căn cứ vào chức năng chuyên trách của các
hoạt động kiểm toán để tổ chức các Vụ kiểm toán mà cần
phải căn cứ vào tính chất, phạm vi công việc để tổ chức ra
các Vụ, các cấp Vụ kiểm toán, và đợc điều tiết bởi kế hoạch
công tác kiểm toán của Nhà nớc.
Việt Nam, chức năng nhiệm vụ của các Vụ kiểm toán
chuyên ngành là quá rộng lớn, có nhiều mối liên hệ đan xen

nhau trong hoạt động kiểm toán. Xin đơn cử một số vấn
đề về ngân sách Nhà nớc, doanh nghiệp Nhà nớc, ngân
20


sách Nhà nớc gắn liền với hệ thống bộ máy Nhà nớc các cấp
từ Trung ơng xuống địa phơng, ngân sách Nhà nớc gắn với
tất cả các ngành, các cơ quan, các tổ chức kinh tế - xã hội
có chức năng, nhiệm vụ khác nhau phục vụ cho mục đích
quản lý của Nhà nớc. Doanh nghiệp Nhà nớc bao gồm các
đơn vị kinh tế có nguồn kinh phí từ ngân sách Nhà nớc
cấp các doanh nghiệp Nhà nớc nằm trong nhiều ngành khác
nhau mang tính then chốt trong nền kinh tế mặt khác
doanh nghiệp Nhà nớc trong từng ngành lại gồm nhiều loại
hình khác nhau (về hình thức sở hữu) nh: Doanh nghiệp
liên doanh với nớc ngoài, doanh nghiệp vốn do hoàn toàn Nhà
nớc cấp, doanh nghiệp có cổ phần Nhà nớc khống chế v.v...
Từ vấn đề nêu ra cho thấy chức năng nhiệm vụ của các Vụ
kiểm toán chuyên ngành nh kiểm toán ngân sách Nhà nớc
hay kiểm toán doanh nghiệp Nhà nớc là rất rộng, nó có liên
quan đến nhiều lĩnh vực hoạt động khác nhau trong nền
kinh tế.
Số lợng Vụ kiểm toán chuyên ngành nh hiện nay cha
đảm bảo đợc yêu cầu theo tính chất phạm vi công tác tài
chính - kế toán ở các cơ quan các cấp, các doanh nghiệp
Nhà nớc, các tổ chức xã hội. Trong mỗi vụ do số lợng cán bộ
còn bị hạn chế cha thể tổ chức ra các chuyên ban để kiêm
trách một số công việc kiểm toán cụ thể có tính chất tơng
đồng - vì lý do đó mà quyền hạn và trách nhiệm cha mang
tính giới hạn cụ thể. Nh vậy về lâu dài cha đảm bảo tính

ổn định tổ chức trong cơ cấu tổ chức cơ quan kiểm toán
Nhà nớc Việt nam.
1.2. Văn phòng kiểm toán Nhà nớc còn kiêm trách
quá nhiều công việc
21


Văn phòng kiểm toán Nhà nớc hiện nay bao gồm các bộ
phận tổ chức nhân sự, quan hệ quốc tế, pháp chế, tài
chính kế toán, hành chính quản trị.
Với t cách là tổng hợp tham mu cho cấp lãnh đạo, văn
phòng kiểm toán Nhà nớc có vị trí tơng đối với các Vụ kiểm
toán chuyên ngành nhng cơ cấu trong văn phòng kiểm toán
Nhà nớc lại bao gồm nhiều bộ phận chức năng khác nhau.
Nh vậy trong một chừng mực nào đó, có thể các bộ phận
của văn phòng kiểm toán Nhà nớc không thể hiện đợc tính
chuyên sâu trong từng công việc - hạn chế này rất có thể
ảnh hởng đến tính hiệu quả của từng công việc.

1.3. Hội đồng kiểm toán Nhà nớc đợc thành lập
cha mang tính thờng trực.
Hội đồng kiểm toán Nhà nớc Việt Nam nh hiện nay đợc
xác định là Hội đồng t vấn cho tổng kiểm toán Nhà nớc,
Hội đồng này đợc lập ra và hoạt động không mang tính thờng trực, chỉ đợc lập ra khi cần thiết để thẩm định lại kết
quả và báo cáo kiểm toán

của các cuộc kiểm toán đã thực

hiện.
ở Nhật Bản, Hội đồng kiểm toán đợc lập ra nhằm thực

hiện việc kiểm tra lại kết quả và báo cáo kiểm toán của các
cuộc kiểm toán đã thực hiện. Hội đồng kiểm toán này cùng
với Chủ tịch Uỷ ban kiểm toán Nhà nớc gánh vác trách nhiệm
đồng thời bảo đảm cho các quyết định của Chủ tịch Uỷ
ban kiểm toán có cơ sở và mang tính khách quan, chúng
ta cũng có thể thấy ở một số nớc khác cũng tơng tự nh vậy.
22


Từ việc tham khảo kinh nghiệm tổ chức bộ máy kiểm
toán Nhà nớc ở một số nớc trên thế giới chúng ta nên có Hội
đồng kiểm toán mang tính thờng trực, cùng chia xẻ trách
nhiệm với tổng kiểm toán Nhà nớc, đảm bảo cho các quyết
định của tổng kiểm toán Nhà nớc có cơ sở và mang tính
khách quan.
2. Hạn chế trong quá trình hoạt động.
2.1. Địa vị pháp lý của kiểm toán Nhà nớc.
Địa vị pháp lý là một trong những yếu tố góp phần
tích cực nâng cao hiệu quả và tính năng hoạt động của
kiểm toán Nhà nớc, tuy nhiên địa vị pháp lý của kiểm toán
Nhà nớc Việt Nam mới chỉ giới hạn trong một số văn bản pháp
quy và trong một số điều khoản của luật ngân sách Nhà nớc. Theo thông lệ quốc tế hoạt động của cơ quan kiểm toán
Nhà nớc chỉ tuân thủ theo Hiến pháp và pháp luật, rõ ràng
trong sự sánh quốc tế, địa vị pháp lý của kiểm toán Nhà nớc Việt Nam là cha tơng xứng, cha cao và cha rõ ràng cụ
thể, điều đó đã gây ảnh hởng không ít đến hiệu quả
hoạt động của kiểm toán mà biểu hiện là tính độc lập
khách quan của hoạt động kiểm toán Nhà nớc là cha cao,
thiếu những căn cứ pháp lý cho việc tổ chức thực hiện hoạt
động kiểm toán.

2.2. Những qui định mang tính pháp lý

23


Các văn bản pháp lý về kiểm toán cha đủ tầm và cha đầy đủ, nhiều qui định về kế toán kiểm toán còn thiếu,
cha cụ thể hoặc tính pháp lý cha rõ ràng, cha cao. Một số
qui định không phù hợp với yêu cầu phát triển hiện nay, cha
phù hợp với thông lệ quốc tế. Sự hạn chế này ảnh hởng đến
quan hệ giữa cơ quan kiểm toán Nhà nớc với các cơ quan
chức năng, các ngành các cấp trong hệ thống bộ máy quản
lý Nhà nớc về vị trí chức năng vai trò cũng nh trong quá
trình phối hợp

hoạt động, mặt khác cha tạo và đợc một

khuôn khổ pháp lý hoàn chỉnh để Nhà nớc quản lý thống
nhất hoạt động kiểm toán trong toàn bộ quốc gia.
2.3. Chuẩn mực kiểm toán
Một cách khái quát chung về chuẩn mực kiểm toán là
những nguyên tắc cơ bản và những hớng dẫn kỹ thuật và
trình tự công việc kiểm toán.
Chuẩn mực kiểm toán quốc tế là chuẩn mực do Liên
đoàn kế toán quốc tế (IFAC) công bố, còn chuẩn mực kiêm
toán quốc gia do các nớc công bố. Từ thực tế, cho thấy những
năm qua, cha có chuẩn mực kiểm toán quốc gia để làm cơ
sở cho hoạt động kiểm toán điều đó đã gây không ít khó
khăn trong quá trình kiểm toán mà cụ thể là trình tự kiểm
toán, qui trình kiểm toán, kỹ thuật kiểm toán, phơng pháp
nghiệp vụ kiểm toán mới chỉ dựa trên cơ sở những kinh

nghiệm chứ cha có chuẩn mực cụ thể, do vậy cũng sẽ gây
rất nhiều khó khăn trong quá trình quản lý hoạt động kiểm
toán của cơ quan kiểm toán Nhà nớc.

24


Phần III
Những ý kiến, giải pháp nhằm nâng cao vai trò
kiểm toán Nhà nớc
Từ những yêu cầu bức thiết của nền kinh tế đặt ra
đối với hoạt động kiểm toán, cần thiết phải nâng cao hơn
nữa vai trò của kiểm toán Nhà nớc trong hoạt động quản lý
vĩ mô của Nhà nớc, từng bớc xây dựng củng cố và hoàn
thiện hệ thống là bộ máy kiểm toán Nhà nớc từng trung ơng
đến khu vực. Để thực hiện đợc những điều đó trớc hết
kiểm toán Nhà nớc cần thực hiện đồng bộ các chức năng cơ
bản đã đợc Chính phủ quy định, tiếp tục hoàn thiện địa
vị pháp lý của kiểm toán Nhà nớc phù hợp với chức năng
nhiệm vụ quan trọng mà nền kinh tế đặt ra, đồng thời
phải có biện pháp nâng cao trình độ đội ngũ cán bộ kiểm
toán cập nhật thông tin, kiến thức hiện đại, hớng tới những
mục tiêu, nội dung và phơng pháp kiểm toán quốc tế. Bên
cạnh

đó Nhà nớc

cần có những chính sách

khuyến khích đúng

đầu t và

mức cho kiểm toán phát triển, cuối
25