Hướng dẫn ôn thi môn triết học mac lê nin

HNG DấẻN ệN THI MệN TRIẽậT HOC MAC - LẽNIN 1

HNG DấẻN ệN THI
MệN
TRIẽ ậT HOC MAC - Lẽ NIN




















TRUNG TấM BệèI DNG CAN Bệ GIANG DAY
LY LUấN MAC - Lẽ NIN VA T TNG Hệè CHẹ MINH


PTS. TRNG VN PHC (Chuó biù n) 2

TấP THẽ TAC GIA

1. PTS. TRNG VN PHC (Chuó biù n)
2. VU NGOC PHA
3. PGS, PTS. NGUYẽ ẻN HU VUI
4. TRấèN BACH TUYẽ ậT
5. PTS. NGUYẽ ẻN QUANG LấP
6. PTS. NGUYẽ ẻN VN TấN
7. PHAM Kẽ ậ THẽ
8. TRNG HAI CNG
Ngỷỳõi sỷọa chỷọa, bửớ sung: NGUYẽ ẻN VN TấN
HÛÚÁNG DÊỴN ƯN THI MƯN TRIÏËT HỔC MẤC - LÏNIN 3

MC LC
I - LÕCH SÛÃ TRIÏËT HỔC .............................................................................................................. 9

CÊU 1: Triïët hổc lâ gò? Vêën àïì cú bẫn ca triïët hổc.
Phûúng phấp nhêån thûác thïë giúái ca triïët hổc........................... 10

CÊU 2: Nhûäng nết cú bẫn ca triïët hổc ÊËn Àưå cưí àẩi xung
quanh cấc vêën àïì: khúãi ngun ca thïë giúái, con ngûúâi vâ nhêån
thûác. ............................................................................................. 13

CÊU 3: Nhûäng àùåc àiïím cú bẫn ca triïët hổc Trung Hoa cưí
àẩi vïì cấc vêën àïì: khúãi ngun ca thïë giúái, vêën àïì cú bẫn ca
triïët hổc, con ngûúâi vâ nhêån thûác. .............................................. 16

CÊU 4: Phên tđch cåc àêëu tranh giûäa ch nghơa duy vêåt
vâ ch nghơa duy têm trong triïët hổc cưí àẩi Hy Lẩp thưng qua
hai àûúâng lưëi triïët hổc: Àïmưcrit vâ Platưn. Nhûäng giấ trõ triïët

hổc nưíi bêåt ca Arixtưët. ............................................................... 20

CÊU 5: Cåc àêëu tranh giûäa ch nghòn duy vêåt vâ ch
nghơa duy têm tûâ thïë k XVII àïën thïë k XVIII thưng qua cấc
triïët gia tiïu biïíu nhû Bïcún, Hưëpbú, Àïcấctú, Xpinưda, Lưccú,
Bếceli, Hium. ............................................................................... 22

CÊU 6: Trònh bây nhûäng tû tûúãng cú bẫn trong phếp biïån
chûáng duy têm ca Hïghen vâ ch nghơa duy vêåt nhên bẫn ca
Phoiúbùỉc. Sûå ẫnh hûúãng ca nhûäng hïå thưëng triïët hổc trïn àưëi
vúái sûå hònh thânh triïët hổc Mấc.................................................. 26

CÊU 7: Triïët hổc Mấc - Lïnin ra àúâi lâ mưåt têët ëu lõch sûã
vâ lâ mưåt bûúác ngóåt cấch mẩng trong triïët hổc........................ 30

II- CH NGHƠA DUY VÊÅT BIÏÅN CHÛÁNG VÏÌ THÏË GIÚÁI ...................................................... 34
CÊU 8: Phên tđch nưåi dung vâ nghơa àõnh nghơa vêåt chêët
ca V.I.Lïnin. .............................................................................. 35

PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Ch biï n) 4

CÊU 9: Quan àiïím ca ch nghơa duy vêåt biïån chûáng vïì
ngìn gưëc vâ bẫn chêët ca thûác. nghơa ca viïåc nùỉm vûäng
vêën àïì nây.................................................................................... 37

CÊU 10: Mưëi quan hïå biïån chûáng giûäa vêåt chêët vâ thûác.
nghơa phûúng phấp lån ca viïåc nùỉm vûäng vêën àïì nây trong
nhêån thûác vâ hoẩt àưång thûåc tiïỵn............................................... 40

CÊU 11: Trònh bây hai ngun l cú bẫn ca phếp biïån

chûáng duy vêåt vâ nghơa phûúng phấp lån ca vêën àïì àố. .... 42

CÊU 12: Nưåi dung vâ nghơa ca quy låt thưëng nhêët vâ
àêëu tranh ca cấc mùåt àưëi lêåp..................................................... 45

CÊU 13: Phên tđch mêu thỵn bïn trong vâ mêu thỵn
bïn ngoâi, mêu thỵn cú bẫn vâ khưng cú bẫn. nghơa thûåc tiïỵn
ca viïåc nùỉm vûäng vêën àïì nây.................................................... 48

CÊU 14: Phên tđch mêu thỵn ch ëu vâ mêu thỵn
khưng ch ëu, mêu thỵn àưëi khấng vâ mêu thỵn khưng àưëi
khấng. nghơa ca viïåc nùỉm vûäng vêën àïì nây.......................... 50

CÊU 15: Nưåi dung vâ nghơa ca quy låt tûâ nhûäng thay
àưíi vïì lûúång dêỵn àïën nhûäng thay àưíi vïì chêët vâ ngûúåc lẩi........ 52

CÊU 16: Nưåi dung vâ nghơa ca quy låt ph àõnh ca
ph àõnh....................................................................................... 55

CÊU 17: Mưëi quan hïå biïån chûáng giûäa cấi chung vâ cấi
riïng, nghơa phûúng phấp lån ca nố.................................... 58

CÊU 18: Mưëi quan hïå biïån chûáng giûäa nưåi dung vâ hònh
thûác, nghơa phûúng phấp lån ca vêën àïì. ............................. 60
CÊU 19: Sûå thưëng nhêët biïån chûáng giûäa bẫn chêët vâ hiïån
tûúång, nghơa phûúng phấp lån............................................... 61
CÊU 20: Mưëi quan hïå biïån chûáng giûäa ngun nhên vâ kïët
quẫ, nghơa phûúng phấp lån ca nố. ..................................... 63
CÊU 21: Mưëi quan hïå biïån chûáng giûäa têët nhiïn vâ ngêỵu
nhiïn, nghơa phûúng phấp lån ca vêën àïì àố. ...................... 65

HÛÚÁNG DÊỴN ƯN THI MƯN TRIÏËT HỔC MẤC - LÏNIN 5

CÊU 22: Mưëi quan hïå biïån chûáng giûäa khẫ nùng vâ hiïån
thûåc, nghơa phûúng phấp lån ca vêën àïì nây....................... 67

CÊU 23: Con àûúâng biïån chûáng ca quấ trònh nhêån thûác
chên l, nhêån thûác hiïån thûåc khấch quan.................................. 69

CÊU 24 : Quan àiïím ca ch nghơa duy vêåt biïån chûáng vïì
mưëi quan hïå biïån chûáng giûäa l lån vâ thûåc tiïỵn..................... 72

CÊU 25: Chên l theo quan àiïím ca ch nghơa duy vêåt
biïån chûáng.................................................................................... 74

III- CH NGHƠA DUY VÊÅT BIÏÅN CHÛÁNG VÏÌ XẬ HƯÅI......................................................... 77
CÊU 26: Sẫn xët ca cẫi vêåt chêët lâ cú súã ca àúâi sưëng xậ
hưåi vâ vai trô ca phûúng thûác sẫn xët àưëi vúái sûå tưìn tẩi vâ
phất triïín xậ hưåi.......................................................................... 78

CÊU 27: Nưåi dung quy låt vïì sûå ph húåp ca quan hïå sẫn
xët vúái tđnh chêët vâ trònh àưå ca lûåc lûúång sẫn xët. Sûå vêån
dng quy låt nây úã nûúác ta........................................................ 81

CÊU 28: Mưëi quan hïå biïån chûáng giûäa cú súã hẩ têìng vâ
kiïën trc thûúång têìng; cú súã hẩ têìng vâ kiïën trc thûúång têìng úã
nûúác ta trong thúâi k quấ àưå. ...................................................... 85

CÊU 29: Hònh thấi kinh tïë - xậ hưåi. Sûå phất triïín ca cấc
hònh thấi kinh tïë - xậ hưåi lâ mưåt quấ trònh lõch sûã tûå nhiïn. .... 89

CÊU 30: Giai cêëp lâ gò? Vai trô ca àêëu tranh giai cêëp
trong xậ hưåi cố giai cêëp. Tđnh têët ëu ca cåc àêëu tranh giai
cêëp trong thúâi k quấ àưå tûâ ch nghơa tû bẫn lïn ch nghơa xậ
hưåi................................................................................................. 91

CÊU 31: Ngìn gưëc vâ bẫn chêët ca nhâ nûúác. Tđnh têët
ëu vâ àùåc àiïím ca nhâ nûúác xậ hưåi ch nghơa........................ 94
CÊU 32: Tiïën bưå xậ hưåi; nhûäng tiïu chín khấch quan vâ
àưång lûåc ca sûå tiïën bưå xậ hưåi..................................................... 97
CÊU 33: Bẫn chêët con ngûúâi. Mưëi quan hïå giûäa cấ nhên vâ
têåp thïí; giûäa cấ nhên vâ xậ hưåi................................................... 99

PTS. TRNG VN PHC (Chuó biù n) 6

CấU 34: Vai troõ cuóa quờỡn chuỏng nhờn dờn vaõ vụ nhờn - laọnh tuồ ửởi vỳỏi sỷồ phaỏt
triùớn cuóa xaọ hửồi. ........................................................................................................103
CấU 35: Mửởi quan hùồ giỷọa tửỡn taồi xaọ hửồi vaõ yỏ thỷỏc xaọ hửồi. ..............................106

HÛÚÁNG DÊỴN ƯN THI MƯN TRIÏËT HỔC MẤC - LÏNIN 7

LÚÂI NHÂÂ XËT BẪN

Àïí phc v viïåc giẫng dẩy vâ hổc têåp cấc bưå mưn L lån
chđnh trõ Mấc Lïnin trong hïå thưëng trûúâng Àẩi hổc, cao àùèng vâ
trung hổc chun nghiïåp. Nhâ xët bẫn Àẩi hổc qëc gia Hâ Nưåi
tấi bẫn, cố sûãa chûäa vâ bưí sung cën Hûúáng dêỵn ưn thi mưn Triïët
hổc Mấc - Lïnin.
Sấch do Trung têm Bưìi dûúäng cấn bưå giẫng dẩy l lån Mấc -
Lïnin vâ tû tûúãng Hưì Chđ Minh, Nhâ xët bẫn Tû tûúãng - Vùn hoấ

trûúác àêy tưí chûác biïn soẩn vâ Nhâ xët bẫn Chđnh trõ qëc gia tấi
bẫn.
Sấch àûúåc trònh bây dûúái dẩng hỗi - àấp vúái nưåi dung àẫm
bẫ
o tđnh hïå thưëng, cố trổng àiïím, sất u cêìu ca chûúng trònh bưå
mưn Triïët hổc Mấc — Lïnin.

Thấng 3 nùm 2000
NHÂ XËT BẪN ÀẨI HỔC QËC GIA HÂ NƯÅI
PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biï n) 8

HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 9

I - LÕCH SÛÃ TRIÏËT HOÅC
PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Ch biï n) 10

CÊU 1: Triïët hổc lâ gò? Vêën àïì cú bẫn ca triïët hổc. Phûúng phấp
nhêån thûác thïë giúái ca triïët hổc.
1. Khấi niïåm triïët hổc
- Triïët hổc lâ mưåt trong nhûäng hònh thấi thûác xậ hưåi, xết
cho cng, àïìu bõ cấc quan hïå kinh tïë ca xậ hưåi quy àõnh. D úã xậ
hưåi nâo, triïët hổc bao giúâ cng gưìm hai ëu tưë: 1) ëu tưë nhêån thûác
- sûå hiïíu biïët vïì thïë giúái xung quanh, trong àố cố con ngûúâi; 2) ëu
tưë nhêån àõnh - àấnh giấ vïì mùåt àẩo l.
- Triïët hổc àậ ra àúâi trong xậ hưåi chiïëm hûäu nư lï
å (úã phûúng
Têy) vâ trong thúâi k chuín tûâ xậ hưåi chiïëm hûäu nư lïå sang xậ hưåi
phong kiïën (phûúng Àưng), gùỉn liïìn vúái sûå phên cưng lao àưång xậ
hưåi - tấch lao àưång trđ ốc ra khỗi lao àưång chên tay.
- Ph húåp vúái trònh àưå phất triïín thêëp úã cấc giai àoẩn àêìu

tiïn ca lõch sûã loâi ngûúâi, triïët hổc ra àúâi vúái tđnh cấch lâ mưåt
khoa hổc tưíng húåp cấc tri thûác ca con ngûúâi vïì hiïån thûåc xung
quanh vâ bẫn thên mònh. Sau àố, do sûå phất triïín ca thûåc tiïỵn xậ
hưåi vâ ca quấ trònh tđch lu tri thûác, àậ diïỵn ra quấ trònh tấch cấc
khoa hổc ra khỗi triïë
t hổc thânh cấc khoa hổc àưåc lêåp. Triïët hổc vúái
tđnh cấch lâ khoa hổc, nïn nố cố àưëi tûúång vâ nhiïåm v nhêån thûác
riïng ca mònh, nố lâ hïå thưëng nhûäng quan niïåm, quan àiïím cố
tđnh chêët chónh thïí vïì thïë giúái, vïì cấc quấ trònh vêåt chêët vâ tinh
thêìn vâ mưëi liïn hïå giûäa chng, vïì nhêån thûác vâ cẫi biïën thïë giúái.
2. Vêën àïì cú bẫn ca triïët hổc
- Theo Ùngghen, vêën àïì cú bẫn ca triïët hổc lâ vêën àïì vïì mưëi
quan hïå ca tû duy vúái tưìn tẩi, ca thûác àưëi vúái vêåt chêë
t. Viïåc
giẫi quët vêën àïì cú bẫn ca triïët hổc lâ cú súã vâ àiïím xët phất
àïí giẫi quët cấc vêën àïì khấc ca triïët hổc.
- Vêën àïì cú bẫn ca triïët hổc gưìm hai mùåt:
+ Mùåt thûá nhêët trẫ lúâi cêu hỗi: giûäa vêåt chêët vâ thûác cấi
nâo cố trûúác, cấi nâo cố sau, cấi nâo quët àõnh cấi nâo? Nối cấch
khấc, giûäa vêåt chêët vâ thûác cấi nâo lâ tđnh thûá nhêët, cấi nâo lâ
tđnh thûá hai. Cố hai cấch trẫ lúâi khấc nhau dêỵn àïën hònh thânh
hai khuynh hûúá
ng triïët hổc àưëi lêåp nhau:
HÛÚÁNG DÊỴN ƯN THI MƯN TRIÏËT HỔC MẤC - LÏNIN 11

* Nhûäng quan àiïím triïët hổc cho vêåt chêët lâ tđnh thûá nhêët,
thûác lâ tđnh thûá hai hổp thânh ch nghơa duy vêåt. Trong lõch sûã tû
tûúãng triïët hổc cố ba hònh thûác cú bẫn ca ch nghơa duy vêåt: 1)
Ch nghơa duy vêåt chêët phấc, ngêy thú thúâi cưí àẩi; 2) Ch nghơa
duy vêåt mấy mốc, siïu hònh thïë k XVII-XVIII; 3) Ch nghơa duy

vêåt biïån chûáng.
* Ngûúåc lẩi, nhûäng quan àiïím triïët hổc cho thûác lâ tđnh thûá
nhêët, vêåt chêët lâ tđnh thûá hai, hổp thânh ch nghơa duy têm. Ch
nghơa duy têm lẩi àûúåc thïí hiïån qua hai trâo lûu chđnh: ch nghơa
duy têm khấch quan (Platưn; Hïghen...) vâ ch nghơa duy têm ch
quan (Beccli, Hium...).
+ Mùåt thûá hai trẫ lú
âi cêu hỗi: con ngûúâi cố khẫ nùng nhêån
thûác àûúåc thïë giúái hay khưng?
* Cấc nhâ triïët hổc duy vêåt cho rùçng, con ngûúâi cố khẫ nùng
nhêån thûác thïë giúái. Song, do mùåt thûá nhêët quy àõnh, nïn sûå nhêån
thûác àố lâ sûå phẫn ấnh thïë giúái vêåt chêët vâo ốc con ngûúâi.
* Mưåt sưë nhâ triïët hổc duy têm cng thûâa nhêån con ngûúâi cố
khẫ nùng nhêån thûác thïë giúái nhûng sûå nhêån thûác àố lâ sûå tûå nhêån
thûác ca tinh thêìn, tû duy.
* Mưåt sưë nhâ triïët hổc duy têm khấc nhû Hium, Cantú lẩi
ph nhêån khẫ nùng nhêån thûá
c thïë giúái ca con ngûúâi. Àêy lâ
nhûäng ngûúâi theo "bêët khẫ tri lån" (thuët khưng thïí biïët).
Khuynh hûúáng nây khưng thûâa nhêån vai trô ca nhêån thûác khoa
hổc trong àúâi sưëng xậ hưåi.
Àưëi vúái cấc hïå thưëng triïët hổc, vêën àïì cú bẫn ca triïët hổc
khưng chó àûúåc thïí hiïån trong cấc quan niïåm cố tđnh chêët bẫn thïí
lån, mâ côn àûúåc thïí hiïån trong cấc quan niïåm chđnh trõ - xậ hưåi,
àẩo àûác vâ tưn giấo, têët nhiïn cố thïí lâ nhêët quấn hóåc lâ khưng
nhêët quấn.
Cåc àêëu tranh giûäa ch nghơa duy vêåt vâ ch nghơa duy
têm xun sët lõch sûã phất triïí
n ca tû tûúãng triïët hổc vâ thïí
hiïån tđnh àẫng trong triïët hổc.

3. Phûúng phấp nhêån thûác thïë giúái ca triïët hổc
PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Ch biï n) 12

Triïët hổc nghiïn cûáu nhûäng quy låt chung nhêët ca tưìn tẩi
vâ tû duy, gip cho viïåc nhêån thûác vâ hoẩt àưång cẫi tẩo thïë giúái.
Triïët hổc Mấc dûåa vâo nhûäng thânh quẫ ca cấc khoa hổc c thïí,
nhûng nố khưng lêëy phûúng phấp ca cấc ngânh khoa hổc c thïí
àïí lâm phûúng phấp ca mònh. Phûúng phấp nhêån thûác chung
nhêët, àng àùỉn nhêët ca triïët hổc lâ phûúng phấp biïån chûáng duy
vêåt. Phûúng phấp biïån chûáng duy vêåt àưëi lêåp vúái phûúng phấp siïu
hònh.
Phûúng phấp biïån chûáng vâ siïu hònh xët hiïån rêë
t súám, tûâ
thúâi cưí àẩi. Phûúng phấp biïån chûáng lâ phûúng phấp nhêån thûác sûå
vêåt vâ hiïån tûúång trong sûå liïn hïå, tấc àưång qua lẩi, vêån àưång vâ
phất triïín. Ngûúåc lẩi, phûúng phấp siïu hònh xem xết sûå vêåt, hiïån
tûúång trong sûå tấch rúâi, khưng vêån àưång vâ khưng phất triïín. Cåc
àêëu tranh giûäa phûúng phấp biïån chûáng vâ phûúng phấp siïu
hònh cng lâ mưåt nưåi dung cú bẫn ca lõch sûã triïët hổc.
Phûúng phấp biïån chûáng duy vêåt xët hiïån tûâ thúâi k cưí àẩi
(biïån chûáng duy vêåt thư sú, mưåc mẩc tûå phất). Chó àïën khi triïët
hổc Mấ
c ra àúâi, phûúng phấp nây múái thûåc sûå trúã thânh phûúng
phấp triïët hổc khoa hổc. Phûúng phấp nây gip cho con ngûúâi khẫ
nùng nhêån thûác mưåt cấch àng àùỉn, khấch quan vïì giúái tûå nhiïn,
xậ hưåi vâ tû duy vâ gip con ngûúâi àẩt àûúåc hiïåu quẫ trong hoẩt
àưång thûåc tiïỵn.
HÛÚÁNG DÊỴN ƯN THI MƯN TRIÏËT HỔC MẤC - LÏNIN 13

CÊU 2: Nhûäng nết cú bẫn ca triïët hổc ÊËn Àưå cưí àẩi xung quanh

cấc vêën àïì: khúãi ngun ca thïë giúái, con ngûúâi vâ nhêån thûác.
1. Vêën àïì khúãi ngun ca thïë giúái
Theo cấch phên chia truìn thưëng, triïët hổc ÊËn Àưå cưí àẩi cố
9 hïå thưëng thåc hai loẩi:
- Chđnh thưëng cố 6 hïå thưëng Mimânsâ, Vedânta, Sâmkhuya,
Yoga, Nyâya, Vaisêsika.
Phấi khưng chđnh thưëng hay Tâ giấo (nâstika) cố
3 hïå thưëng: Buddha (Phêåt giấo), Jaina giấo, Lưkâyata.
(Tiïu chín ca chđnh thưëng lââ thûâa nhêån vâ bẫo vïå tđnh
àng àùỉn tuåt àưëi ca kinh Vêda. Côn tâ giấo thò ngûúåc lẩi).
Cấc trûúâng phấi trïn àïìu đt nhiïìu bân àïën vêën àïì khúãi
ngun ca thïë giúái.
Nhûäng trûúâng phấi cố tđnh chêët duy têm tưn giấo cho rùçng,
khúãi ngun ca thïë giúái lâ Brâhman - lâ thûåc tẩi duy nhêët ca v
tr, lâ cấi mâ do àố, mổi vêåt sinh trûúãng, cấi trong àố, mổi vêåt
nhêåp vâo khi bõ hu diïåt. Brâhman tưìn tẩi vơnh viïỵn, vâ cố khi côn
àûúåc coi lâ mưåt võ thêìn sấng tẩo. Con ngûúâi lâ mưåt bưå phêån ca
Brâhman, tûác lâ Atman; mën trúã vïì vúái cấi vơnh hùçng, con ngûúâi
phẫi tu luån, phẫi thoất tc àïí Atman trúã vïì
vúái Brâhman.
Nhûäng trûúâng phấi cố tđnh chêët duy vêåt cho rùçng, thïë giúái
nây (kïí cẫ con ngûúâi) àûúåc tẩo thânh tûâ nhûäng ëu tưë vêåt chêët, tu
theo quan niïåm khấc nhau ca cấc phấi mâ cấc ëu tưë àố lâ: nûúác,
àêët, khưng khđ,... hóåc trûâu tûúång hún lâ ngun tûã. Àưìng thúâi vúái
quan niïåm nây, ngûúâi ta côn cho rùçng, linh hưìn cng àûúåc sinh ra
tûâ nhûäng ëu tưë vêåt chêët, nố mêët ài khi vêåt chêët (thïí xấc) bõ tiïu
hu.
2. Vêën àïì con ngûúâi
Nhiïìu trûúâng phấi triïët hổc ÊËn Àưå cưí àẩi cho rùçng, con ngûúâi
gưìm hai phêìn: hưìn vâ xấc. Phêìn xấc cố thïí bõ hu diïåt, côn phêìn

hưìn lâ tưìn tẩi vơnh viïỵn, tu theo "nghiïåp" hay do tu luån, do lâm
PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Ch biï n) 14

àiïìu thiïån hay ấc..., mâ hưìn cố thïí trúã vïì vúái cội "vơnh hùçng" hóåc
di chuín sang thên xấc khấc (ln hưìi).
Ngûúåc lẩi, mưåt sưë trûúâng phấi cố tđnh chêët duy vêåt cho rùçng,
linh hưìn hay tû tûúãng, thûác ca con ngûúâi àûúåc nẫy sinh tûâ vêåt
chêët vâ nố liïn quan àïën thïí xấc ca mưỵi con ngûúâi. Vêåt chêët sinh
ra thûác cng nhû gẩo nêëu thânh rûúåu (phấi Lưkâyata). thûác,
tû tûúãng con ngûúâi sệ mêët ài khi ngûúâi ta chïët.
Do cố nhûäng quan niïåm khấc nhau vïì con ngûúâi, nïn trong
cấc trûúâng phấi triïët hổc ÊËn Àưå c
ng cố nhûäng quan niïåm khấc
nhau vïì nghơa ca cåc sưëng vâ vai trô ca con ngûúâi trong thïë
giúái. Nhûng nhòn chung, triïët hổc ÊËn Àưå cưí àẩi (kïí cẫ cấc trûúâng
phấi duy vêåt) àïìu đt nhiïìu cố quan niïåm duy têm tưn giấo vïì
nhûäng vêën àïì trïn.
3. Vïì nhêån thûác
Nối àïën nhêån thûác, trûúác hïët phẫi nối àïën phếp biïån lån
ca phấi Nyâya, Vaisêsika, phếp biïån lån nây côn àûúåc gổi lâ
"ng àoẩn lån". Trong "ng àoẩn lån", àïí chûáng minh mưåt àiïìu
gò àố lâ chên thûåc hay giẫ dưëi, phẫi qua 5 bûúác sau: lå
n àïì, nhên
àïì, vđ d, suy àoấn, kïët lån. Thđ d c thïí nhû:
1. Àưìi cố lûãa chấy.
2. Vò àưìi bưëc khối.
3. Têët cẫ nhûäng cấi bưëc khối àïìu cố lûãa chấy, thđ
d bïëp lô.
4. Àưìi bưëc khối thò khưng thïí khưng cố lûãa chấy.
5. Do àố, àưìi cố lûãa chấy.

Trong triïët hổc ÊËn Àưå cưí àẩi cng cố nhûäng phấi àậ àïì cêåp
túái phếp biïån chûáng, têët nhiïn àố múái lâ phếp biïån chûáng mưåc mẩc,
tûå phất. Nhûäng nhâ triïët hổc cố tû tûúãng biïån chûáng cho rùçng, thïë
giúá
i cố sinh, cố diïåt, vêån àưång biïën àưíi khưng ngûâng. Sûå vêån àưång
biïën àưíi êëy diïỵn ra trong khưng gian vâ trong tûâng khoẫnh khùỉc
thúâi gian hïët sûác ngùỉn (sấtna - ca Phêåt giấo). Hổ côn cho rùçng, sûå
vêån àưång àố lâ do nhûäng lûåc bïn trong ca nố. Chđnh Mấc vâ
HÛÚÁNG DÊỴN ƯN THI MƯN TRIÏËT HỔC MẤC - LÏNIN 15

Ùngghen àậ àấnh giấ cao nhûäng tû tûúãng biïån chûáng nây trong tđn
àiïìu Phêåt giấo sú k.
Triïët hổc ÊËn Àưå cưí àẩi cố sûå pha trưån, hoâ nhêåp vúái nhûäng tû
tûúãng cố tđnh chêët duy linh tưn giấo, trong àố, cố nhiïìu vêën àïì mâ
ngây nay chng ta cêìn phẫi xem xết; diïỵn giẫi nhû: luån yoga;
ln hưìi,...
PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Ch biï n) 16

CÊU 3: Nhûäng àùåc àiïím cú bẫn ca triïët hổc Trung Hoa cưí àẩi vïì
cấc vêën àïì: khúãi ngun ca thïë giúái, vêën àïì cú bẫn ca triïët hổc, con
ngûúâi vâ nhêån thûác.
Trung Hoa lâ mưåt nûúác cố nïìn vùn minh lúán vâ súám. Khoẫng
tûâ 1.700 nùm àïën 1.000 nùm trûúác cưng ngun, ngûúâi Trung Hoa
àậ cố bưën phất minh lúán: chïë tẩo ra la bân, k thåt chïë tẩo giêëy,
chïë tẩo thëc sng, phûúng phấp in chûä.
Xậ hưåi Trung Hoa thúâi k triïët hổc cưí àẩi ra àúâi (khoẫng thïë
k VI trûúác cưng ngun) lâ thúâi k àang chuín tûâ xậ hưåi nư lïå
sang xậ hưåi phong kiïën. Àêy cng lâ thúâi k cố nhiïì
u biïën àưång
sêu sùỉc vâ rưång lúán, do vêåy, úã àố, àậ nẫy sinh nhiïìu hổc thuët

chđnh trõ — xậ hưåi, triïët hổc, tưn giấo phong ph vâ khưng ngûâng
àêëu tranh vúái nhau. Trong àố, cố hai trûúâng phấi lúán vâ cố ẫnh
hûúãng lêu dâi, àố lâ phấi Khưíng do Khưíng Tûã (551 - 479 trûúác
cưng ngun) sấng lêåp vâ phấi Lậo, do Lậo Tûã (khoẫng thïë k VI-V
trûúác cưng ngun) sấng lêåp.
Dûúái àêy lâ mưåt sưë vêën àïì ch ëu ca triïët hổc Trung Hoa
cưí àẩi:
1. Vêën àïì khúãi ngun ca thïë giúái vâ vêën àïì cú bẫn ca triïët
hổc
Trûúác hïët, triïë
t hổc Trung Hoa nối riïng vâ triïët hổc phûúng
Àưng nối chung đt bân àïën vêën àïì vïì giúái tûå nhiïn, nhûng khi kiïën
giẫi nhûäng vêën àïì xậ hưåi loâi ngûúâi, đt nhiïìu hổ cố àïì cêåp àïën vêën
àïì khúãi ngun ca thïë giúái, vêën àïì cú bẫn ca triïët hổc.
Lậo Tûã cho rùçng, khúãi ngun ca thïë giúái lâ "Àẩo". Àẩo" lâ
mưåt tïn gổi khiïn cûúäng, vò theo ưng "Àẩo" lâ cấi lúán nhêët, cấi
mưng lung múâ ẫo. Nhûng "Àẩo" cng lâ cấi cố trûúác vẩn vêåt, cấi
mâ mổi vêåt àûúåc sinh ra vâ àûúåc nhêåp vâo sau khi bõ hu diïåt.
"Àẩo" cng lâ cấi mâ mổ
i vêåt vâ cẫ con ngûúâi phẫi tn theo. Ưng
cho rùçng: "Ngûúâi theo quy låt ca àêët, àêët theo quy låt ca trúâi,
trúâi theo quy låt ca àẩo..." vâ "àẩo theo quy låt ca tûå nhiïn".
Vúái Lậo Tûã, "Àẩo" cố tđnh duy vêåt, song trong àố, cố chûáa àûång
mêìm mưëng duy têm. Do vêåy, sau nây, mưåt sưë nhâ triïët hổc kïë tc
HÛÚÁNG DÊỴN ƯN THI MƯN TRIÏËT HỔC MẤC - LÏNIN 17

ưng àậ khai thấc ëu tưë duy têm nây vâ biïën "Àẩo" thânh cấi cố
tđnh chêët nhû mưåt tinh thêìn tuåt àưëi, cấi mâ con ngûúâi khưng thïí
nhêån thûác àûúåc.
Vúái Khưíng Tûã, tuy khưng trûåc tiïëp bân àïën vêën àïì bẫn thïí,

tûå nhiïn, nhûng ưng lẩi cố quan niïåm vïì "Trúâi", "mïånh trúâi". Sau
nây, mưåt sưë ngûúâi kïë tc ưng biïën cấc quan niïåm àố thânh nhûäng
thûåc thïí thêìn thấnh, vúái hổ "Trúâi" lâ võ thêìn cố nhên cấch, cố
quìn thûúãng phẩt..., vâ lâ kễ sấng tẩo ra thïë giúái.
Khấc vúái nhûäng quan àiïím trïn, mưå
t sưë nhâ triïët hổc duy vêåt
úã Trung Hoa cưí àẩi cho rùçng vẩn vêåt do "ng hânh" (kim, mưåc,
thu, hoẫ, thưí) tûúng sinh tûúng khùỉc tẩo thânh. Hóåc mưåt sưë khấc
cho rùçng, do êm dûúng giao cẫm mâ tẩo nïn trúâi, àêët, vẩn vêåt vâ
con ngûúâi.
Triïët hổc Trung Hoa cưí àẩi giẫi quët vêën àïì cú bẫn ca triïët
hổc thưng qua viïåc lån giẫi cấi phẩm tr: Têm - Vêåt, L - Khđ,
Thêìn - Hònh. Cấc nhâ duy têm cho rùçng, Têm, L, Thêìn lâ cố
trûúác, lâ cấi ch àưång; côn Vêåt, Khđ, Hònh lâ cố sau, lâ cấi lïå thåc.
Cấc nhâ duy vêåt àậ phẫn bấc lẩi quan niïå
m duy têm trïn vâ cho
rùçng, cấi tinh thêìn, cấi têm l, cấi tû tûúãng ln gùỉn vúái cấi thên
thïí vâ nố mêët ài khi thên thïí bõ hu diïåt.
2. Vêën àïì con ngûúâi
Triïët hổc Trung Hoa rêët ch àïën vêën àïì con ngûúâi, nhiïìu
vêën àïì "ngoâi con ngûúâi" cố àûúåc àïì cêåp túái, cëi cng cng chó àïí
giẫi quët vêën àïì con ngûúâi trong cấc mưëi quan hïå gia àònh vâ xậ
hưåi.
Mưåt sưë quan niïåm cố tđnh chêët duy vêåt cho rùçng, con ngûúâi lâ
sẫn phêím ca sûå vêån àưång, phất triïín ca cấc ëu tưë cố tđnh vêåt
chê
ët nhû quan niïåm "ng hânh", "êm dûúng", hay coi con ngûúâi lâ
mưåt bưå phêån ca sûå phất triïín ca cấi gổi lâ "Àẩo" hay "tûå nhiïn".
Nhûng ngay trong nhûäng quan niïåm trïn cng đt nhiïìu cố biïíu
hiïån ca ëu tưë duy têm, nhêët lâ trong viïåc giẫi thđch vêën àïì "tđnh

ngûúâi". Trong cấc quan niïåm nây, "tđnh ngûúâi" àûúåc hiïíu lâ nhûäng
phêím chêët, nùng lûåc, thûác, tû tûúãng,... Quan niïåm cố tđnh duy
têm cho rùçng, tđnh ngûúâi lâ cấi cố sùén (tđnh bẫn thiïån, tđnh bẫn ấc,
PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Ch biï n) 18

tđnh ngûúâi do trúâi ph...,). Cng cố nhâ triïët hổc cho rùçng tđnh
ngûúâi khưng thiïån, khưng ấc, vưën dơ gêìn nhau (giưëng nhau) vâ do
"têåp, nhiïỵm" mâ thânh thiïån hay ấc. Hổ cho rùçng cấi àấng súå
khưng phẫi lâ "mïånh trúâi", mâ lâ "nhên hoẩ".
Vêën àïì vai trô ca con ngûúâi àậ àûúåc cấc nhâ triïët hổc Trung
Hoa cưí àẩi àïì cêåp khấ nhiïìu. Àiïìu àùåc biïåt lûu úã àêy lâ, trong
nhûäng biïën àưíi sêu sùỉc ca àúâi sưëng xậ hưåi àûúng thúâi, mưåt sưë nhâ
triïët hổc àậ thêëy àûúåc vai trô to lúán ca con ngûúâi, ca nhên dên.
Nhû quan niïåm: "dên lâ gưë
c, xậ tùỉc lâ qu, vua quan lâ thûúâng",
hay "dên cố sûác mẩnh nhû nûúác, lêåt thuìn cng lâ dên...". Nhûng
do sûå phất triïín trò trïå ca xậ hưåi Trung Hoa vâ do hẩn chïë lõch sûã
ca chđnh cấc nhâ triïët hổc mâ cëi cng hêìu hïët hổ àïìu cố quan
niïåm vïì tđnh chêët àùèng cêëp, àõnh mïånh trong vêën àïì con ngûúâi.
3. Vêën àïì nhêån thûác
Triïët hổc Trung Hoa cưí àẩi đt bân àïën vêën àïì nhêån thûác giúái
tûå nhiïn, vâ nïëu cố thò nhêån thûác êëy cëi cng cng àïí quay vïì
nhêån thûác xậ hưåi (thđ d: vêën àïì "Àẩo" vâ nhêån thûác "Àa
åo" ca Lậo
Tûã,...). Khi bân nhiïìu àïën khẫ nùng nhêån thûác ca con ngûúâi,
Khưíng Tûã cho rùçng thấnh nhên khưng hổc cng biïët, qn tûã hổc
thò biïët, côn tiïíu nhên hổc cng khưng biïët. Mưåt sưë nhâ triïët hổc
khấc thò cho rùçng, d kễ trđ hay ngu cng phẫi qua hổc múái biïët.
Nhûng nhiïìu nhâ triïët hổc cho rùçng, cấi hổc, biïët êëy lâ nhùçm àïí
lâm theo "danh", "phêån" ca mònh.

Phếp biïån chûáng cng lâ vêën àïì àậ àûúåc àùåt ra trong triïët
hổc Trung Hoa cưí àẩi, thïí hiïån trong kiïën giẫi vïì "Àẩo", vïì "Biïën
dõch". Trong àố, hổ thûâa nhêån rùç
ng: Thïë giúái vêån àưång biïën àưíi lâ
tưìn tẩi vơnh viïỵn, cố tđnh quy låt vâ nhúâ nhûäng mêu thỵn vưën cố
ca nố. Nhûng do hẩn chïë lõch sûã, sûå vêån àưång, biïën àưíi àố lẩi àûúåc
coi lâ mưåt chu trònh khếp kđn, khưng cố phất triïín, khưng
cố sûå àưíi múái vïì chêët.
*
* *
HÛÚÁNG DÊỴN ƯN THI MƯN TRIÏËT HỔC MẤC - LÏNIN 19

Do nhûäng àiïìu kiïån lõch sûã c thïí mâ Viïåt Nam cố sûå tiïëp
th vâ cẫi biïën nhûäng tû tûúãng triïët hổc ca Trung Hoa, àố lâ mưåt
têët ëu lõch sûã. Do vêåy, khi nghiïn cûáu tû tûúãng triïët hổc Viïåt
Nam khưng thïí khưng tđnh àïën sûå tiïëp th vâ cẫi biïën êëy.
PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Ch biï n) 20

CÊU 4: Phên tđch cåc àêëu tranh giûäa ch nghơa duy vêåt vâ ch
nghơa duy têm trong triïët hổc cưí àẩi Hy Lẩp thưng qua hai àûúâng lưëi
triïët hổc: Àïmưcrit vâ Platưn. Nhûäng giấ trõ triïët hổc nưíi bêåt ca
Arixtưët.
1. Cåc àêëu tranh giûäa ch nghơa duy vêåt vâ ch nghơa duy
têm trong triïët hổc cưí àẩi Hy Lẩp
- Àïmưcrit (460-370 TCN) lâ àẩi biïíu xët sùỉc nhêët ca ch
nghơa duy vêåt Hy Lẩp cưí àẩi. Ch nghơa duy vêåt ca Àïmưcrit lâ
thïë giúái quan ca bưå phêån giai cêëp ch nư dên ch tiïën bưå. Triïët
hổc ca Platưn (427-347 TCN) lâ ch nghơa duy têm khấch quan,
thïë giúái quan ca bưå phêån giai cêëp ch nư qu tưåc phẫn àưång.
- Vïì vêën àïì khúãi ngun ca thïë

giúái, Àïmưcrit coi ngun tûã
vâ khoẫng trưëng lâ cú súã àêìu tiïn ca thïë giúái, trong àố, ngun tûã
lâ hẩt vêåt chêët khưng thïí phên chia àûúåc ln vêån àưång. Nhûäng
ngun tûã àưìng nhêët vïì chêët lûúång, vư têån vïì sưë lûúång; khấc nhau
vïì hònh thûác, kđch thûúác, võ trđ vâ trêåt tûå. Nhiïìu ngun tûã kïët húåp
thânh vêåt thïí, khi vêåt thïí phên rậ lẩi trúã vïì ngun tûã. Ngun tûã
lâ tưìn tẩi, vò tûâ cấc ngun tûã sinh ra cấc sûå vêåt; khoẫng trưëng do
khưng sinh ra cấi gò cẫ, chó lâ khưng gian àïí cấc ngun tûã vêån
àưång, kïët húåp vâ phên rậ, cho nïn khoẫng trưëng khưng tưìn tẩi.
Ngûúåc lẩ
i, Platưn coi " niïåm" lâ tưìn tẩi chên thûåc vâ vơnh cûãu, côn
vêåt chêët lâ khưng tưìn tẩi. Trong quan hïå vúái cấc sûå vêåt cẫm tđnh,
" niïåm" vûâa lâ ngun nhên, vûâa lâ hònh mêỵu, mc àđch ca cấn
sûå vêåt cẫm tđnh.
- Vïì vêën àïì linh hưìn, Àïmưcrit coi linh hưìn àûúåc cêëu tẩo tûâ
mưåt loẩi ngun tûã àùåc biïåt - hònh cêìu, giưëng ngun tûã lûãa. Linh
hưìn khưng bêët tûã. Trấi lẩi, Platưn coi linh hưìn lâ bêët tûã, linh hưìn
bõ giam hậm trong thïí xấc vâ cố thïí nhêåp vâo thïí xấc khấc.
- Vïì vêën àïì nhêån thûác, Àïmưcrit coi cẫm giấc lâ ngìn gưëc
cu
ãa nhêån thûác. Song, tri thûác dûåa trïn cẫm giấc lâ tri thûác múâ tưëi.
Côn tri thûác dûåa trïn l tđnh cho chng ta tri thûác xấc thûåc, àẩt
àïën hiïíu biïët vïì bẫn chêët ca thïë giúái lâ ngun tûã vâ khoẫng
trưëng. Àïmưcrit côn àùåt ra vêën àïì vïì mưëi quan hïå giûäa cẫm giấc vâ
HÛÚÁNG DÊỴN ƯN THI MƯN TRIÏËT HỔC MẤC - LÏNIN 21

l tđnh trong nhêån thûác. Ngûúåc lẩi, Platưn coi nhêån thûác vïì sûå vêåt
lâ khưng xấc thûåc, "múâ tưëi", chó cố nhêån thûác vïì nhûäng niïåm lâ
xấc thûåc vâ àẩt àûúåc bùçng "sûå hưìi tûúãng" ca linh hưìn bêët tûã
nhûäng gò mâ nố àậ thêëy úã thïë giúái niïåm trûúác àố.

- Vïì quan àiïím chđnh trõ, Àïmưcrit ng hưå chïë àưå dên ch,
côn Platưn lẩi àïì cao chïë àưå qu tưåc, chưëng lẩi chïë àưå dên ch tiïën
bưå.
2. Arixtưët (384-322 TCN). - Triïët hổc ca ưng phẫn ấnh chïë
àưå chiïëm hûäu nư lïå Hy Lẩp thúâi suy tân. Cưng lao lúá
n ca Arixtưët
lâ úã chưỵ: Ưng àậ chưëng lẩi ch nghơa duy têm khấch quan ca
Platưn. Trong hổc thuët vïì tưìn tẩi, ưng àậ thûâa nhêån vêåt chêët lâ
vơnh viïỵn. Song ưng lẩi tấch rúâi hònh thûác ra khỗi vêåt chêët, coi
hònh thûác khưng cố tđnh vêåt chêët, nhûng cố tđnh tđch cûåc, lâ
ngun nhên sinh ra cấc sûå vêåt c thïí. Côn vêåt chêët lâ th àưång,
nố chó cố thïí biïën thânh sûå vêåt c thïí nhúâ ngun nhên hònh thûác.
Bêåc thang hònh thûác àậ dêỵn ưng àïën tû tûúãng duy têm vïì hònh
thûác cao nhêët (àưång lûåc àêìu tiïn) úã bïn ngoâi thïë
giúái.
- Trong hổc thuët vïì linh hưìn, ưng àậ coi linh hưìn ph thåc
vâo trẩng thấi cú thïí vâ khưng bêët tûã. Khưng chó cú thïí con ngûúâi,
mâ cẫ thûåc vêåt, àưång vêåt cng cố linh hưìn.
- Trong hổc thuët vïì nhêån thûác, ưng àậ phï phấn thuët
"hưìi tûúãng" ca linh hưìn vïì thïë giúái niïåm ca Platưn. Ưng coi
cẫm giấc lâ cú súã ca nhêån thûác vâ ưng chưëng lẩi viïåc tấch rúâi nhêån
thûác cẫm tđnh vúái nhêån thûác l tđnh. Ưng cố nhiïìu àống gốp vïì
lưgic hổc. Ưng àậ àûa ra cấc quy låt cú bẫn ca lưgic hònh thûác.
Ngoâi ra, ưng cô
n cố nhûäng tû tûúãng qu bấu vïì mưëi quan hïå biïån
chûáng giûäa cấi chung vâ cấi riïng, giûäa quy nẩp vâ diïỵn dõch, v.v..
PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Ch biï n) 22

CÊU 5: Cåc àêëu tranh giûäa ch nghòn duy vêåt vâ ch nghơa duy
têm tûâ thïë k XVII àïën thïë k XVIII thưng qua cấc triïët gia tiïu

biïíu nhû Bïcún, Hưëpbú, Àïcấctú, Xpinưda, Lưccú, Bếceli, Hium.
- Cåc àêëu tranh giûäa ch nghơa duy vêåt vâ ch nghơa duy
têm thïë k XVII, XVIII phẫn ấnh hoân cẫnh lõch sûã múái: thúâi k
phûúng thûác sẫn xët tû bẫn ch nghơa ra àúâi vâ phất triïín trong
lông xậ hưåi phong kiïën; mêu thỵn giai cêëp, àêëu tranh giai cêëp
ngây câng trúã nïn gay gùỉt, lâ thúâi k ca cấc cåc cấch mẩng tû
sẫn; khoa hổc (àùåc biïåt lâ cú hổc) àậ phất triïín. Lc nây, ch nghơa
duy vêåt lâ thïë giúái quan c
a giai cêëp tû sẫn, giai cêëp tiïën bưå, cấch
mẩng àêëu tranh mẩnh mệ vúái ch nghơa duy têm, tưn giấo - thïë
giúái quan ca giai cêëp qu tưåc phong kiïën, giai cêëp lẩc hêåu, phẫn
àưång.
- Ngûúâi cố cưng lao to lúán chưëng lẩi ch nghơa kinh viïån, khưi
phc vâ phất triïín truìn thưëng duy vêåt cưí àẩi trong thúâi k múái
lâ Bïcún.
+ Bïcún àậ coi ch nghơa kinh viïån lâ vư đch, chó lâ nhûäng lêåp
lån trûâu tûúång, khưng cố nưåi dung. Khoa hổc múái (phûúng phấp
lån ca khoa hổc tûå nhiïn thûåc nghiïåm) sệ àem lẩi cho con ngûúâi
sûác mẩnh trong cåc chinh phc giúái tûå nhiïn. Àïí àẩt àûúåc àiïìu
àố
, nhêån thûác khoa hổc phẫi dûåa trïn cấc sûå kiïån vâ tûâ àố khấi
quất thânh l lån. Phûúng phấp quy nẩp dûåa trïn quan sất phên
tđch, so sấnh, thûåc nghiïåm lâ phûúng phấp ch ëu àïí nhêån thûác
chên l. Song, àïí cố àûúåc phûúng phấp trûúác hïët phẫi gẩt bỗ
nhûäng "lêìm lêỵn" cẫn trúã con àûúâng nhêån thûác nhû: "lêìm lêỵn ca
chng tưåc", "lêìm lêỵn ca hang àưång", "lêìm lêỵn ca núi cưng cưång"
vâ "lêìm lêỵn ca rẩp hất".
+ Bïcún àậ àûa ra nhûäng quan àiïím duy vêåt, coi vêåt chêët lâ
tưíng húåp cấc hẩt, coi giúái tûå nhiïn lâ tưíng húå
p cấc vêåt thïí àa dẩng

vïì chêët. Vêån àưång cng àa dẩng vâ lâ thåc tđnh khưng tấch rúâi
vêåt chêët... Nhûäng tû tûúãng duy vêåt ca Bïcún cố nghơa lúán chưëng
lẩi ch nghơa duy têm tưn giấo..
Song ch nghơa duy vêåt ca Bïcún lâ siïu hònh vâ khưng
triïåt àïí. Ưng quấ nhêën mẩnh àïën phûúng phấp quy nẩp, àïì cao
HÛÚÁNG DÊỴN ƯN THI MƯN TRIÏËT HỔC MẤC - LÏNIN 23

phên tđch. Tuy chưëng lẩi ch nghơa kinh viïån, nhûng lẩi thûâa nhêån
sûå tưìn tẩi ca Thûúång àïë, thûâa nhêån l lån vïì "chên l hai mùåt"...
- Hưëpxú àậ tiïëp tc phất triïín tû tûúãng duy vêåt ca Bï cún.
+ Ưng àậ khùèng àõnh chó cố cấc vêåt thïí lâ tẩm thúâi, côn vêåt
chêët lâ tưìn tẩi vơnh viïỵn. Do thïë giúái quan siïu hònh nïn ưng àậ
ph nhêån sûå àa dẩng vïì chêët ca thïë giúái, coi sûå vêån àưång ca thïë
giúái vêåt chêët chó lâ sûå di chuín võ trđ àún giẫn trong khưng gian.
+ Àiïím tiïën bưå hún so vúái Bïcún lâ Hưëpxú àậ kiïn quët
chưëng lẩi ch nghơa kinh viïån vâ tưn giấo, ưng khưng thûâa nhêån
"chên ly
á hai mùåt". Ưng phï phấn hổc thuët duy têm ca Àïcấctú
vïì " niïåm bêím sinh" vâ phất triïín cẫm giấc lån duy vêåt trong l
lån nhêån thûác. Ưng coi cẫm giấc, kinh nghiïåm lâ ngìn gưëc ca
mổi tri thûác, song ưng cng khưng coi nhể vai trô ca l tđnh.
- Nïëu nhû Bïcún, Hưëpxú chó ra phûúng phấp cú bẫn ca nhêån
thûác khoa hổc lâ phûúng phấp kinh nghiïåm, thûåc nghiïåm vïì giúái
tûå nhiïn, thò ngûúåc lẩi, Àïcấctú lẩi àïì cao vai trô ca l tđnh.
+ Triïët hổc ca Àïcấctú lâ nhõ ngun lån àiïín hònh, vò ưng
thûâa nhêån cố hai thûåc thïí àêìu tiïn cng tưìn tẩi, àưå
c lêåp vúái nhau:
thûåc thïí vêåt chêët cố quẫng tđnh, hònh thânh nïn thïë giúái vêåt chêët,
côn thûåc thïí tinh thêìn cố tû duy tẩo nïn thïë giúái tinh thêìn. Quan
àiïím àố biïíu hiïån rộ trong hổc thuët vïì thïí xấc vâ linh hưìn ca

con ngûúâi lâm cho triïët hổc ca Àïcấctú lêỵn lưån giûäa ch nghơa duy
vêåt vâ ch nghơa duy têm.
+ Ch nghơa duy vêåt ca Àïcấctú àûúåc thïí hiïån trong v tr
hổc, vêåt l hổc, sinh l hổc; ch nghơa duy têm thïí hiïån trong têm
l hổc, hổc thuët vïì tưìn tẩi, l lån nhêån thûác.
+ Cng nhû Bïcún, Àïcấctú àïì cao vai trô
ca tri thûác trong
viïåc thưëng trõ giúái tûå nhiïn, trong sûå hoân thiïån bẫn thên con
ngûúâi. Àïí àẩt àûúåc àiïìu àố, trûúác hïët phẫi hoâi nghi têët cẫ.
Àïcấctú àậ àûa ra mưåt ngun l duy têm nưíi tiïëng: "Tưi suy nghơ,
do àố tưi tưìn tẩi" vâ coi àêy lâ cú súã cho mổi tri thûác.
+ Phûúng phấp nhêån thûác ca Àïcấctú, vïì cú bẫn lâ phûúng
phấp phên tđch, duy l. Nố àôi hỗi úã tđnh rộ râng vâ khưng mêu
PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Ch biï n) 24

thỵn trong cấc thao tấc tû duy, úã viïåc phên chia khấch thïí tû duy
thânh cấc bưå phêån àún giẫn nhêët vâ bùỉt àêìu nghiïn cûáu tûâ cấi àún
giẫn àïën cấi phûác tẩp.
- Xpinưda àậ chưëng lẩi nhõ ngun lån ca Àïcấctú, phất
triïín ch nghơa duy vêåt vâ ch nghơa duy l ca triïët hổc Àïcấctú.
+ Xpinưda coi giúái tûå nhiïn lâ thûåc thïí sấng tẩo duy nhêët,
hay lâ Cha. Giúái tûå nhiïn lâ ngun nhên ca chđnh nố
(Causasui), nố khưng cêìn mưåt ngun nhên nâo khấc. Ngoâi tû
tûúãng duy vêåt biïån chûáng trïn, vïì cú bẫn, thïë giúái quan ca
Xpinưda lâ siïu hònh. Ưng coi: thûåc thïí duy nhêët cố hai thåc tđnh
khưng tấch rúâi nhau àố lâ
tû duy vâ quẫng tđnh; vêån àưång khưng
phẫi lâ thåc tđnh chung ca thûåc thïí; sûå tûúng xûáng giûäa mưàuxú
tû duy vâ mưàuxú quẫng tđnh (thïí xấc) trong con ngûúâi...
+ Ngoâi quan àiïím vïì thûåc thïí, hổc thuët ca Xpinưda vïì

mưëi quan giûäa tûå do vâ têët ëu cố nghơa chưëng lẩi quan àiïím duy
têm, tưn giấo vïì tûå do chđ. Xpinưda coi chđ bao giúâ cng ph
thåc vâo àưång cú vâ chó cố thïí cố tûå do khi hânh vi ca chng ta
dûåa trïn sûå nhêån thûác tđnh têët ëu.
- Lưëccú àậ phất triïín hún nûäa cẫm giấc lån duy vêåt ca
Bïcún, Hưëpbú, phï phấn hổc thuët duy têm ca Àïcấctú vïì "
niïå
m bêím sinh". Lưëccú coi kinh nghiïåm lâ ngìn gưëc duy nhêët ca
niïåm. Ưng àậ phên chia niïåm ra thânh " niïåm ca cẫm giấc"
vâ " niïåm ca phẫn tû". Song, úã vêën àïì nây ch nghơa duy vêåt ca
Lưëccú khưng triïåt àïí khi ưng cho rùçng, nhúâ niïåm ca cẫm giấc,
chng ta tri giấc àûúåc chêët thûá nhêët (àùåc tđnh cố trûúác) vâ chêët thûá
hai (àùåc tđnh cố sau). Ngoâi ra, ưng côn coi nhûäng chêët thûá hai:
mi võ, mâu sùỉc, êm thanh, khưng cố nghơa khấch quan mâ chó
lâ nhûäng cẫm giấc ch quan dûåa trïn cú súã kïët húåp nhûäng chêët thûá
nhêët theo cấc cấ
ch khấc nhau.
- Bếccli àậ lúåi dng sûå dao àưång trïn ca Lưëccú àïí chưëng lẩi
ch nghơa duy vêåt, bẫo vïå ch nghơa duy têm, tưn giấo.
+ Dûåa trïn duy danh lån cûåc àoan ca Tưmất, Àacanh,
Bếccli àậ phï phấn thûåc thïí vêåt chêët ca ch nghơa duy vêåt, coi
àêy lâ mưåt sûå trûâu tûúång trưëng rưỵng, àêìy mêu thỵn, vò chó cố
HÛÚÁNG DÊỴN ƯN THI MƯN TRIÏËT HỔC MẤC - LÏNIN 25

nhûäng thåc tđnh riïng lễ ca sûå vêåt (tû tûúãng") lâ tưìn tẩi thưi, chûá
chng ta khưng thïí tri giấc àûúåc vêåt chêët nối chung. Con ngûúâi chó
tri giấc trûåc tiïëp àûúåc nhûäng "tû tûúãng" (cẫm giấc) ca mònh. Tûâ
àố Bếccli ài àïën kïët lån rùçng, sûå tưìn tẩi ca sûå vêåt lâ úã tđnh cố
thïí tri giấc àûúåc (tưìn tẩi cố nghơa lâ àûúåc tri giấc), sûå vêåt chùèng
qua chó lâ "phûác húåp" cấc cẫm giấc, cấc biïíu tûúång, cấc tû tûúãng

ca Tưi mâ thưi. Song, khi l giẫi vïì tđnh liïn tc trong sûå tưìn tẩi
ca sûå vêåt vâ àïí trấnh ch nghơa duy ngậ cûåc àoan, Bế
ccli àậ
chuín tûâ ch nghơa duy têm ch quan sang ch nghơa duy têm
khấch quan úã sûå thûâa nhêån sûå tưìn tẩi ca cấc "tinh thêìn khấc" vâ
cëi cng lâ "tinh thêìn vư hẩn" ca Thûúång àïë.
- Nïëu nhû bẫn chêët triïët hổc ca Bếccli lâ ch nghơa duy têm
ch quan thò triïët hổc ca Hium hûúáng ch nghơa duy têm ch
quan àố àïën bêët khẫ tri lån. Khi trẫ lúâi vêën àïì thïë giúái cố tưìn tẩi
hay khưng? Hium cho rùçng: "Tưi khưng biïët", vò chđnh con ngûúâi
khưng vûúåt ra khỗi giúái hẩn nhûäng cẫm giấc riïng ca mònh àïí
nhêån thûác nhûäng cấi gò bïn ngoâi mònh. Ưng côn coi kinh nghiïåm
chó lâ dông cấc êë
n tûúång vâ vïì ngun nhên chng ta khưng thïí
biïët.
+ Hium cng phï phấn hổc thuët vïì thûåc thïí vêåt chêët vâ
thûåc thïí tinh thêìn, coi àêy lâ nhûäng trûâu tûúång giẫ dưëi, hònh
thânh trïn cú súã ca thối quen têm l giẫn àún. Ưng ph nhêån
tđnh khấch quan ca mưëi liïn hïå nhên quẫ, coi àêy chó lâ mưëi liïn
hïå ch quan, thåc têm l.
+ Ngoâi ra, Hium côn phï phấn tưn giấo, song àiïìu àố cng
khưng thïí thay thïë àûúåc bẫn chêët ca triïët hổc Hium lâ ch nghơa
duy têm ch quan vâ bêët khẫ tri lån.
- Cåc àêëu tranh giûäa ch nghơa duy vêåt vâ ch nghơa duy
têm thïë k XVII-XVIII lâ sûå
thïí hiïån tđnh àẫng trong triïët hổc.
Cåc àêëu tranh nây vêỵn tiïëp tc cho àïën giai àoẩn ngây nay trong
lõch sûã triïët hổc vúái nhûäng hònh thûác àa dẩng hún vâ nưåi dung,
tđnh chêët sêu sùỉc hún.