Hướng dẫn ôn thi môn Triết Học.pdf

<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

HÛÚÁNG DÊỴN ƯN THI MƯN TRIÏËT HỔC MẤC - LÏNIN

<small>TRUNG TÊM BƯÌI DÛÚÄNG CẤN BƯÅ GIẪNG DẨY L LÅN MẤC - LÏNIN VÂ TÛ TÛÚÃNG HƯÌ CHĐ MINH </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

<small>TÊÅP THÏÍ TẤC GIAÃ </small>

<small>1. PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 2. VUÄ NGỔC PHA </small>

<small>3. PGS, PTS. NGUỴN HÛÄU VUI 4. TRÊÌN BẨCH TUËT 5. PTS. NGUỴN QUANG LÊÅP </small>

<small>6. PTS. NGUỴN VÙN TÊN 7. PHẨM KÏË THÏÍ 8. TRÛÚNG HẪI CÛÚÂNG </small>

<small>Ngûúâi sûäa chûäa, bưí sung: NGUỴN VÙN TÊN </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

MUƠC LUƠC

<small>I - LÕCH SÛÊ TRIÏỊT HOƠC ... 9</small>CÍU 1: Triïịt hoơc lađ gị? Víịn ăïì cú băn ca triïịt hoơc. Phûúng phâp nhíơn thûâc thïị giúâi ca triïịt hoơc. ... 10

CÍU 2: Nhûơng nêt cú băn ca triïịt hoơc ÍỊn Ăươ cưí ăaơi xung quanh câc víịn ăïì: khúêi ngn ca thïị giúâi, con ngûúđi vađ nhíơn thûâc. ... 13

CÍU 3: Nhûơng ăùơc ăiïím cú băn ca triïịt hoơc Trung Hoa cưí ăaơi vïì câc víịn ăïì: khúêi ngn ca thïị giúâi, víịn ăïì cú băn ca triïịt hoơc, con ngûúđi vađ nhíơn thûâc. ... 16

CÍU 4: Phín tđch cơc ăíịu tranh giûơa ch nghơa duy víơt vađ ch nghơa duy tím trong triïịt hoơc cưí ăaơi Hy Laơp thöng qua hai ặúđng löịi triïịt hoơc: Ăïmưcrit vađ Platưn. Nhûơng giâ trõ triïịt hoơc nưíi bíơt ca Arixtưịt. ... 20

CÍU 5: Cơc ăíịu tranh giûơa ch nghịn duy víơt vađ ch nghơa duy tím tûđ thïị k XVII ăïịn thïị k XVIII thưng qua câc triïịt gia tiïu biïíu nhû Bïcún, Hưịpbú, Ăïcâctú, Xpinưda, Lưccú, Bêceli, Hium. ... 22

CÍU 6: Trịnh bađy nhûơng tû tûúêng cú băn trong phêp biïơn chûâng duy tím ca Hïghen vađ ch nghơa duy víơt nhín băn ca Phoiúbùưc. Sûơ ănh hûúêng ca nhûơng hïơ thưịng triïịt hoơc trïn ăưịi vúâi sûơ hịnh thađnh triïịt hoơc Mâc... 26

CÍU 7: Triïịt hoơc Mâc - Lïnin ra ăúđi lađ mươt tíịt ýịu lõch sûê vađ lađ mươt bûúâc ngóơt câch maơng trong triïịt hoơc. ... 30<small>II- CH NGHƠA DUY VÍƠT BIÏƠN CHÛÂNG VÏÌ THÏỊ GIÚÂI ... 34</small>CÍU 8: Phín tđch nươi dung vađ nghơa ắnh nghơa víơt chíịt ca V.I.Lïnin. ... 35

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

CÍU 9: Quan ăiïím ca ch nghơa duy víơt biïơn chûâng vïì ngìn gưịc vađ băn chíịt ca thûâc. nghơa ca viïơc nùưm vûơng víịn ăïì nađy... 37

CÍU 10: Mưịi quan hïơ biïơn chûâng giûơa víơt chíịt vađ thûâc. nghơa phûúng phâp lơn ca viïơc nùưm vûơng víịn ăïì nađy trong nhíơn thûâc vađ hoaơt ăương thûơc tiïỵn... 40

CÍU 11: Trịnh bađy hai ngn l cú băn ca phêp biïơn chûâng duy víơt vađ nghơa phûúng phâp lơn ca víịn ăïì ăô. .... 42

CÍU 12: Nươi dung vađ nghơa ca quy lơt thưịng nhíịt vađ ăíịu tranh ca câc mùơt ăưịi líơp... 45

CÍU 13: Phín tđch míu thỵn bïn trong vađ míu thỵn bïn ngoađi, míu thỵn cú băn vađ khưng cú băn. nghơa thûơc tiïỵn ca viïơc nùưm vûơng víịn ăïì nađy. ... 48

CÍU 14: Phín tđch míu thỵn ch ýịu vađ míu thỵn khưng ch ýịu, míu thỵn ăưịi khâng vađ míu thỵn khưng ăưịi khâng. nghơa ca viïơc nùưm vûơng víịn ăïì nađy... 50

CÍU 15: Nươi dung vađ nghơa ca quy lơt tûđ nhûơng thay ăưíi vïì lûúơng díỵn ăïịn nhûơng thay ăưíi vïì chíịt vađ ngûúơc laơi... 52

CÍU 16: Nươi dung vađ nghơa ca quy lơt ph ắnh ca ph ắnh... 55

CÍU 17: Mưịi quan hïơ biïơn chûâng giûơa câi chung vađ câi riïng, nghơa phûúng phâp lơn ca nô. ... 58

CÍU 18: Mưịi quan hïơ biïơn chûâng giûơa nươi dung vađ hịnh thûâc, nghơa phûúng phâp lơn ca víịn ăïì. ... 60

CÍU 19: Sûơ thưịng nhíịt biïơn chûâng giûơa băn chíịt vađ hiïơn tûúơng, nghơa phûúng phâp lơn... 61

CÍU 20: Mưịi quan hïơ biïơn chûâng giûơa ngn nhín vađ kïịt quă, nghơa phûúng phâp lơn ca nô. ... 63

CÍU 21: Mưịi quan hïơ biïơn chûâng giûơa tíịt nhiïn vađ ngíỵu nhiïn, nghơa phûúng phâp lơn ca víịn ăïì ăô. ... 65

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

CÍU 22: Mưịi quan hïơ biïơn chûâng giûơa khă nùng vađ hiïơn thûơc, nghơa phûúng phâp lơn ca víịn ăïì nađy. ... 67

CÍU 23: Con ặúđng biïơn chûâng ca quâ trịnh nhíơn thûâc chín l, nhíơn thûâc hiïơn thûơc khâch quan... 69

CÍU 24 : Quan ăiïím ca ch nghơa duy víơt biïơn chûâng vïì mưịi quan hïơ biïơn chûâng giûơa l lơn vađ thûơc tiïỵn... 72

CÍU 25: Chín l theo quan ăiïím ca ch nghơa duy víơt biïơn chûâng... 74<small>III- CH NGHƠA DUY VÍƠT BIÏƠN CHÛÂNG VÏÌ X HƯƠI ... 77</small>CÍU 26: Săn xịt ca căi víơt chíịt lađ cú súê ca ăúđi sưịng x hươi vađ vai trođ ca phûúng thûâc săn xịt ăưịi vúâi sûơ tưìn taơi vađ phât triïín x hươi. ... 78

CÍU 27: Nươi dung quy lơt vïì sûơ phuđ húơp ca quan hïơ săn xịt vúâi tđnh chíịt vađ trịnh ăươ ca lûơc lûúơng săn xuíịt. Sûơ víơn duơng quy luíơt nađy úê nûúâc ta... 81

CÍU 28: Mưịi quan hïơ biïơn chûâng giûơa cú súê haơ tíìng vađ kiïịn trc thûúơng tíìng; cú súê haơ tíìng vađ kiïịn trc thûúơng tíìng úê nûúâc ta trong thúđi kyđ quâ ăươ. ... 85

CÍU 29: Hịnh thâi kinh tïị - x hươi. Sûơ phât triïín ca câc hịnh thâi kinh tïị - x hươi lađ mươt quâ trịnh lõch sûê tûơ nhiïn. .... 89

CÍU 30: Giai cíịp lađ gị? Vai trođ ca ăíịu tranh giai cíịp trong x hươi cô giai cíịp. Tđnh tíịt ýịu ca cơc ăíịu tranh giai cíịp trong thúđi kyđ quâ ăươ tûđ ch nghơa tû băn lïn ch nghơa x hươi... 91

CÍU 31: Ngìn gưịc vađ băn chíịt ca nhađ nûúâc. Tđnh tíịt ýịu vađ ăùơc ăiïím ca nhađ nûúâc x hươi ch nghơa... 94

CÍU 32: Tiïịn bươ x hươi; nhûơng tiïu chín khâch quan vađ ăương lûơc ca sûơ tiïịn bươ x hươi. ... 97

CÍU 33: Băn chíịt con ngûúđi. Mưịi quan hïơ giûơa câ nhín vađ tíơp thïí; giûơa câ nhín vađ x hươi... 99

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

<small>CÊU 34: Vai trơ ca qìn chng nhên dên vâ vơ nhên - lậnh tuå àưëi vúái sûå phất triïín cuãa xậ hưåi. ... 103</small>

<small>CÊU 35: Mưëi quan hïå giûäa tưìn tẩi xậ hưåi vâ yá thûác xậ hưåi. ... 106</small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

LÚĐI NHAĐĐ XỊT BĂN

Ăïí phuơc vuơ viïơc giăng daơy vađ hoơc tíơp câc bươ mưn L lơn chđnh trõ Mâc Lïnin trong hïơ thưịng trûúđng Ăaơi hoơc, cao ăùỉng vađ trung hoơc chn nghiïơp. Nhađ xịt băn Ăaơi hoơc qịc gia Hađ Nươi tâi băn, cô sûêa chûơa vađ bưí sung cịn Hûúâng díỵn ưn thi mưn Triïịt hoơc Mâc - Lïnin.

Sâch do Trung tím Bưìi dûúơng cân bươ giăng daơy l lơn Mâc - Lïnin vađ tû tûúêng Hưì Chđ Minh, Nhađ xịt băn Tû tûúêng - Vùn hoâ trûúâc ăíy tưí chûâc biïn soaơn vađ Nhađ xịt băn Chđnh trõ qịc gia tâi băn.

Sâch ặúơc trịnh bađy dûúâi daơng hi - ăâp vúâi nươi dung ăăm băo tđnh hïơ thưịng, cô troơng ăiïím, sât ýu cíìu ca chûúng trịnh bươ mưn Triïịt hoơc Mâc — Lïnin.

<small>Thâng 3 nùm 2000 NHAĐ XỊT BĂN ĂAƠI HOƠC QUÖỊC GIA HAĐ NÖƠI </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

I - LÕCH SÛÃ TRIÏËT HOÅC

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

CÍU 1: Triïịt hoơc lađ gị? Víịn ăïì cú băn ca triïịt hoơc. Phûúng phâp nhíơn thûâc thïị giúâi ca triïịt hoơc.

1. Khaâi niïơm triïịt hoơc

- Triïịt hoơc lađ mươt trong nhûơng hịnh thâi thûâc x hươi, xêt cho cuđng, ăïìu bõ câc quan hïơ kinh tïị ca x hươi quy ắnh. Duđ úê x hươi nađo, triïịt hoơc bao giúđ cng gưìm hai ýịu tưị: 1) ịu tưị nhíơn thûâc - sûơ hiïíu biïịt vïì thïị giúâi xung quanh, trong ăoâ coâ con ngûúđi; 2) Yïịu tưị nhíơn ắnh - ăânh giâ vïì mùơt ăaơo l.

- Triïịt hoơc ă ra ăúđi trong x hươi chiïịm hûơu nư lïơ (úê phûúng Tíy) vađ trong thúđi kyđ chín tûđ x hươi chiïịm hûơu nư lïơ sang x hươi phong kiïịn (phûúng Ăưng), gùưn liïìn vúâi sûơ phín cưng lao ăương x hươi - tâch lao ăương trđ ôc ra khi lao ăương chín tay.

- Phuđ húơp vúâi trịnh ăươ phât triïín thíịp úê câc giai ăoaơn ăíìu tiïn ca lõch sûê loađi ngûúđi, triïịt hoơc ra ăúđi vúâi tđnh câch lađ mươt khoa hoơc tưíng húơp câc tri thûâc ca con ngûúđi vïì hiïơn thûơc xung quanh vađ băn thín mịnh. Sau ăô, do sûơ phât triïín ca thûơc tiïỵn x hươi vađ ca quâ trịnh tđch lu tri thûâc, ă diïỵn ra quâ trịnh tâch caâc khoa hoơc ra khoêi triïịt hoơc thađnh caâc khoa hoơc ăươc líơp. Triïịt hoơc vúâi tđnh câch lađ khoa hoơc, nïn nô cô ăưịi tûúơng vađ nhiïơm vuơ nhíơn thûâc riïng ca mịnh, nô lađ hïơ thưịng nhûơng quan niïơm, quan ăiïím cô tđnh chíịt chónh thïí vïì thïị giúâi, vïì câc quâ trịnh víơt chíịt vađ tinh thíìn vađ mưịi liïn hïơ giûơa chng, vïì nhíơn thûâc vađ căi biïịn thïị giúâi.

2. Víịn ăïì cú băn ca triïịt hoơc

- Theo Ùngghen, víịn ăïì cú băn ca triïịt hoơc lađ víịn ăïì vïì mưịi quan hïơ ca tû duy vúâi tưìn taơi, ca thûâc ăưịi vúâi víơt chíịt. Viïơc giăi qịt víịn ăïì cú băn ca triïịt hoơc lađ cú súê vađ ăiïím xịt phât ăïí giăi qịt câc víịn ăïì khâc ca triïịt hoơc.

- Víịn ăïì cú băn ca triïịt hoơc gưìm hai mùơt:

+ Mùơt thûâ nhíịt tră lúđi cíu hi: giûơa víơt chíịt vađ thûâc câi nađo cô trûúâc, câi nađo cô sau, câi nađo qịt ắnh câi nađo? Nôi câch khâc, giûơa víơt chíịt vađ thûâc câi nađo lađ tđnh thûâ nhíịt, câi nađo lađ tđnh thûâ hai. Cô hai câch tră lúđi khâc nhau díỵn ăïịn hịnh thađnh hai khuynh hûúâng triïịt hoơc ăưịi líơp nhau:

</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">

* Nhûơng quan ăiïím triïịt hoơc cho víơt chíịt lađ tđnh thûâ nhíịt, thûâc lađ tđnh thûâ hai hoơp thađnh ch nghơa duy víơt. Trong lõch sûê tû tûúêng triïịt hoơc cô ba hịnh thûâc cú băn ca ch nghơa duy víơt: 1) Ch nghơa duy víơt chíịt phâc, ngíy thú thúđi cưí ăaơi; 2) Ch nghơa duy víơt mây môc, siïu hịnh thïị k XVII-XVIII; 3) Ch nghơa duy víơt biïơn chûâng.

* Ngûúơc laơi, nhûơng quan ăiïím triïịt hoơc cho thûâc lađ tđnh thûâ nhíịt, víơt chíịt lađ tđnh thûâ hai, hoơp thađnh ch nghơa duy tím. Ch nghơa duy tím laơi ặúơc thïí hiïơn qua hai trađo lûu chđnh: ch nghơa duy tím khâch quan (Platưn; Hïghen...) vađ ch nghơa duy tím chuê quan (Beccli, Hium...).

+ Mùơt thûâ hai traê lúđi cíu hi: con ngûúđi cô khă nùng nhíơn thûâc ặúơc thïị giúâi hay khưng?

* Câc nhađ triïịt hoơc duy víơt cho rùìng, con ngûúđi cô khă nùng nhíơn thûâc thïị giúâi. Song, do mùơt thûâ nhíịt quy ắnh, nïn sûơ nhíơn thûâc ăô lađ sûơ phăn ânh thïị giúâi víơt chíịt vađo ôc con ngûúđi.

* Mươt sưị nhađ triïịt hoơc duy tím cng thûđa nhíơn con ngûúđi cô khă nùng nhíơn thûâc thïị giúâi nhûng sûơ nhíơn thûâc ăô lađ sûơ tûơ nhíơn thûâc ca tinh thíìn, tû duy.

* Mươt sưị nhađ triïịt hoơc duy tím khâc nhû Hium, Cantú laơi ph nhíơn khă nùng nhíơn thûâc thïị giúâi ca con ngûúđi. Ăíy lađ nhûơng ngûúđi theo "bíịt khă tri lơn" (thịt khưng thïí biïịt). Khuynh hûúâng nađy khưng thûđa nhíơn vai trođ ca nhíơn thûâc khoa hoơc trong ăúđi sưịng x hươi.

Ăưịi vúâi câc hïơ thưịng triïịt hoơc, víịn ăïì cú băn ca triïịt hoơc khưng chó ặúơc thïí hiïơn trong câc quan niïơm cô tđnh chíịt băn thïí lơn, mađ cođn ặúơc thïí hiïơn trong câc quan niïơm chđnh trõ - x hươi, ăaơo ặâc vađ tưn giâo, tíịt nhiïn cô thïí lađ nhíịt quân hóơc lađ khưng nhíịt quân.

Cơc ăíịu tranh giûơa ch nghơa duy víơt vađ ch nghơa duy tím xn sịt lõch sûê phât triïín ca tû tûúêng triïịt hoơc vađ thïí hiïơn tđnh ăăng trong triïịt hoơc.

3. Phûúng phâp nhíơn thûâc thïị giúâi ca triïịt hoơc

</div><span class="text_page_counter">Trang 12</span><div class="page_container" data-page="12">

Triïịt hoơc nghiïn cûâu nhûơng quy lơt chung nhíịt ca tưìn taơi vađ tû duy, gip cho viïơc nhíơn thûâc vađ hoaơt ăương căi taơo thïị giúâi. Triïịt hoơc Mâc dûơa vađo nhûơng thađnh quă ca câc khoa hoơc cuơ thïí, nhûng nô khưng líịy phûúng phâp ca câc ngađnh khoa hoơc cuơ thïí ăïí lađm phûúng phâp ca mịnh. Phûúng phâp nhíơn thûâc chung nhíịt, ăng ăùưn nhíịt ca triïịt hoơc lađ phûúng phâp biïơn chûâng duy víơt. Phûúng phâp biïơn chûâng duy víơt ăưịi líơp vúâi phûúng phâp siïu hịnh.

Phûúng phâp biïơn chûâng vađ siïu hịnh xịt hiïơn ríịt súâm, tûđ thúđi cưí ăaơi. Phûúng phâp biïơn chûâng lađ phûúng phâp nhíơn thûâc sûơ víơt vađ hiïơn tûúơng trong sûơ liïn hïơ, tâc ăương qua laơi, víơn ăương vađ phât triïín. Ngûúơc laơi, phûúng phâp siïu hịnh xem xêt sûơ víơt, hiïơn tûúơng trong sûơ tâch rúđi, khưng víơn ăương vađ khưng phât triïín. Cơc ăíịu tranh giûơa phûúng phâp biïơn chûâng vađ phûúng phâp siïu hịnh cng lađ mươt nươi dung cú băn ca lõch sûê triïịt hoơc.

Phûúng phâp biïơn chûâng duy víơt xịt hiïơn tûđ thúđi kyđ cưí ăaơi (biïơn chûâng duy víơt thư sú, mươc maơc tûơ phât). Chó ăïịn khi triïịt hoơc Maâc ra ăúđi, phûúng phaâp nađy múâi thûơc sûơ trúê thađnh phûúng phaâp triïịt hoơc khoa hoơc. Phûúng phâp nađy gip cho con ngûúđi khă nùng nhíơn thûâc mươt câch ăng ăùưn, khâch quan vïì giúâi tûơ nhiïn, x hươi vađ tû duy vađ gip con ngûúđi ăaơt ặúơc hiïơu quă trong hoaơt ăương thûơc tiïỵn.

</div><span class="text_page_counter">Trang 13</span><div class="page_container" data-page="13">

CÍU 2: Nhûơng nêt cú băn ca triïịt hoơc ÍỊn Ăươ cưí ăaơi xung quanh câc víịn ăïì: khúêi ngn ca thïị giúâi, con ngûúđi vađ nhíơn thûâc.

1. Víịn ăïì khúêi ngn ca thïị giúâi

Theo câch phín chia trìn thưịng, triïịt hoơc ÍỊn Ăươ cưí ăaơi cô 9 hïơ thưịng thơc hai loaơi:

- Chđnh thưịng cô 6 hïơ thưịng Mimađnsađ, Vedađnta, Sađmkhuya, Yoga, Nyađya, Vaiseđsika.

Phâi khưng chđnh thưịng hay Tađ giâo (nađstika) cô 3 hïơ thưịng: Buddha (Phíơt giâo), Jaina giâo, Lưkađyata.

(Tiïu chín ca chđnh thưịng lađđ thûđa nhíơn vađ băo vïơ tđnh ăng ăùưn tơt ăưịi ca kinh Veđda. Cođn tađ giâo thị ngûúơc laơi).

Câc trûúđng phâi trïn ăïìu đt nhiïìu bađn ăïịn víịn ăïì khúêi ngn ca thïị giúâi.

Nhûơng trûúđng phâi cô tđnh chíịt duy tím tưn giâo cho rùìng, khúêi ngn ca thïị giúâi lađ Brađhman - lađ thûơc taơi duy nhíịt ca v truơ, lađ câi mađ do ăô, moơi víơt sinh trûúêng, câi trong ăô, moơi víơt nhíơp vađo khi bõ hu diïơt. Brađhman tưìn taơi vơnh viïỵn, vađ cô khi cođn ặúơc coi lađ mươt võ thíìn sâng taơo. Con ngûúđi lađ mươt bươ phíơn ca Brađhman, tûâc lađ Atman; mịn trúê vïì vúâi câi vơnh hùìng, con ngûúđi phăi tu lơn, phăi thoât tuơc ăïí Atman trúê vïì vúâi Brađhman.

Nhûơng trûúđng phâi cô tđnh chíịt duy víơt cho rùìng, thïị giúâi nađy (kïí că con ngûúđi) ặúơc taơo thađnh tûđ nhûơng ýịu tưị víơt chíịt, tuyđ theo quan niïơm khâc nhau ca câc phâi mađ câc ýịu tưị ăô lađ: nûúâc, ăíịt, khưng khđ,... hóơc trûđu tûúơng hún lađ ngn tûê. Ăưìng thúđi vúâi quan niïơm nađy, ngûúđi ta cođn cho rùìng, linh hưìn cng ặúơc sinh ra tûđ nhûơng ýịu tưị víơt chíịt, nô míịt ăi khi víơt chíịt (thïí xâc) bõ tiïu hu.

2. Víịn ăïì con ngûúđi

Nhiïìu trûúđng phâi triïịt hoơc ÍỊn Ăươ cưí ăaơi cho rùìng, con ngûúđi gưìm hai phíìn: hưìn vađ xâc. Phíìn xâc cô thïí bõ hu diïơt, cođn phíìn hưìn lađ tưìn taơi vơnh viïỵn, tuyđ theo "nghiïơp" hay do tu luýơn, do lađm

</div><span class="text_page_counter">Trang 14</span><div class="page_container" data-page="14">

ăiïìu thiïơn hay âc..., mađ hưìn cô thïí trúê vïì vúâi ci "vơnh hùìng" hóơc di chín sang thín xâc khâc (ln hưìi).

Ngûúơc laơi, mươt sưị trûúđng phâi cô tđnh chíịt duy víơt cho rùìng, linh hưìn hay tû tûúêng, thûâc ca con ngûúđi ặúơc năy sinh tûđ víơt chíịt vađ nô liïn quan ăïịn thïí xâc ca mưỵi con ngûúđi. Víơt chíịt sinh ra thûâc cng nhû gaơo níịu thađnh rûúơu (phâi Lưkađyata). thûâc, tû tûúêng con ngûúđi s míịt ăi khi ngûúđi ta chïịt.

Do cô nhûơng quan niïơm khâc nhau vïì con ngûúđi, nïn trong câc trûúđng phâi triïịt hoơc ÍỊn Ăươ cng cô nhûơng quan niïơm khâc nhau vïì nghơa ca cơc sưịng vađ vai trođ cuêa con ngûúđi trong thïị giúâi. Nhûng nhòn chung, triïịt hoơc ÍỊn Ăươ cưí ăaơi (kïí că câc trûúđng phâi duy víơt) ăïìu đt nhiïìu cô quan niïơm duy tím tưn giâo vïì nhûơng víịn ăïì trïn.

3. Vïì nhíơn thûâc

Nôi ăïịn nhíơn thûâc, trûúâc hïịt phăi nôi ăïịn phêp biïơn lơn ca phâi Nyađya, Vaiseđsika, phêp biïơn lơn nađy cođn ặúơc goơi lađ "ng ăoaơn lơn". Trong "ng ăoaơn lơn", ăïí chûâng minh mươt ăiïìu gị ăô lađ chín thûơc hay giă dưịi, phăi qua 5 bûúâc sau: lơn ăïì, nhín ăïì, vđ duơ, suy ăoân, kïịt lơn. Thđ duơ cuơ thïí nhû:

1. Ăưìi cô lûêa chây. 2. Vị ăưìi bưịc khôi.

3. Tíịt că nhûơng câi bưịc khôi ăïìu cô lûêa chây, thđ duơ bïịp lođ.

4. Ăưìi bưịc khôi thị khưng thïí khưng cô lûêa chây. 5. Do ăô, ăưìi cô lûêa chây.

Trong triïịt hoơc ÍỊn Ăươ cưí ăaơi cng cô nhûơng phâi ă ăïì cíơp túâi phêp biïơn chûâng, tíịt nhiïn ăô múâi lađ phêp biïơn chûâng mươc maơc, tûơ phât. Nhûơng nhađ triïịt hoơc cô tû tûúêng biïơn chûâng cho rùìng, thïị giúâi cô sinh, cô diïơt, víơn ăương biïịn ăưíi khưng ngûđng. Sûơ víơn ăương biïịn ăưíi íịy diïỵn ra trong khưng gian vađ trong tûđng khoănh khùưc thúđi gian hïịt sûâc ngùưn (sâtna - ca Phíơt giâo). Hoơ cođn cho rùìng, sûơ víơn ăương ăô lađ do nhûơng lûơc bïn trong ca nô. Chđnh Mâc vađ

</div><span class="text_page_counter">Trang 15</span><div class="page_container" data-page="15">

Ùngghen àậ àấnh giấ cao nhûäng tû tûúãng biïån chûáng nây trong tđn àiïìu Phêåt giấo sú kyâ.

Triïët hổc ÊËn Àưå cưí àẩi cố sûå pha trưån, hoâ nhêåp vúái nhûäng tû tûúãng cố tđnh chêët duy linh tưn giấo, trong àố, cố nhiïìu vêën àïì mâ ngây nay chuáng ta cêìn phẫi xem xết; diïỵn giẫi nhû: luån yoga; ln hưìi,...

</div><span class="text_page_counter">Trang 16</span><div class="page_container" data-page="16">

CÍU 3: Nhûơng ăùơc ăiïím cú băn ca triïịt hoơc Trung Hoa cưí ăaơi vïì câc víịn ăïì: khúêi ngn ca thïị giúâi, víịn ăïì cú băn ca triïịt hoơc, con ngûúđi vađ nhíơn thûâc.

Trung Hoa lađ mươt nûúâc cô nïìn vùn minh lúân vađ súâm. Khoăng tûđ 1.700 nùm ăïịn 1.000 nùm trûúâc cưng ngn, ngûúđi Trung Hoa ă cô bưịn phât minh lúân: chïị taơo ra la bađn, k thơt chïị taơo giíịy, chïị taơo thịc sng, phûúng phâp in chûơ.

X hươi Trung Hoa thúđi kyđ triïịt hoơc cưí ăaơi ra ăúđi (khoăng thïị k VI trûúâc cưng ngn) lađ thúđi kyđ ăang chín tûđ x hươi nư lïơ sang x hươi phong kiïịn. Ăíy cng lađ thúđi kyđ cô nhiïìu biïịn ăương síu sùưc vađ rương lúân, do víơy, úê ăô, ă năy sinh nhiïìu hoơc thịt chđnh trõ — x hươi, triïịt hoơc, tưn giâo phong ph vađ khưng ngûđng ăíịu tranh vúâi nhau. Trong ăô, cô hai trûúđng phâi lúân vađ cô ănh hûúêng líu dađi, ăô lađ phâi Khưíng do Khưíng Tûê (551 - 479 trûúâc cưng ngn) sâng líơp vađ phâi Lo, do Lo Tûê (khoăng thïị k VI-V trûúâc cưng ngn) sâng líơp.

Dûúâi ăíy lađ mươt sưị víịn ăïì ch ýịu ca triïịt hoơc Trung Hoa cưí ăaơi:

1. Víịn ăïì khúêi ngn ca thïị giúâi vađ víịn ăïì cú baên cuêa triïịt hoơc

Trûúâc hïịt, triïịt hoơc Trung Hoa nôi riïng vađ triïịt hoơc phûúng Ăưng nôi chung đt bađn ăïịn víịn ăïì vïì giúâi tûơ nhiïn, nhûng khi kiïịn giăi nhûơng víịn ăïì x hươi loađi ngûúđi, đt nhiïìu hoơ cô ăïì cíơp ăïịn víịn ăïì khúêi ngn ca thïị giúâi, víịn ăïì cú băn ca triïịt hoơc.

Lo Tûê cho rùìng, khúêi ngn ca thïị giúâi lađ "Ăaơo". Ăaơo" lađ mươt tïn goơi khiïn cûúơng, vị theo ưng "Ăaơo" lađ câi lúân nhíịt, câi mưng lung múđ ăo. Nhûng "Ăaơo" cng lađ câi cô trûúâc vaơn víơt, câi mađ moơi víơt ặúơc sinh ra vađ ặúơc nhíơp vađo sau khi bõ hu diïơt. "Ăaơo" cng lađ câi mađ moơi víơt vađ că con ngûúđi phăi tn theo. Ưng cho rùìng: "Ngûúđi theo quy lơt ca ăíịt, ăíịt theo quy luíơt cuêa trúđi, trúđi theo quy luíơt cuêa ăaơo..." vađ "ăaơo theo quy luíơt cuêa tûơ nhiïn". Vúâi Lo Tûê, "Ăaơo" cô tđnh duy víơt, song trong ăô, cô chûâa ặơng míìm mưịng duy tím. Do víơy, sau nađy, mươt sưị nhađ triïịt hoơc kïị tuơc

</div><span class="text_page_counter">Trang 17</span><div class="page_container" data-page="17">

ưng ă khai thâc ýịu tưị duy tím nađy vađ biïịn "Ăaơo" thađnh câi cô tđnh chíịt nhû mươt tinh thíìn tơt ăưịi, câi mađ con ngûúđi khưng thïí nhíơn thûâc ặúơc.

Vúâi Khưíng Tûê, tuy khưng trûơc tiïịp bađn ăïịn víịn ăïì băn thïí, tûơ nhiïn, nhûng ưng laơi cô quan niïơm vïì "Trúđi", "mïơnh trúđi". Sau nađy, möơt söị ngûúđi kïị tuơc öng biïịn câc quan niïơm ăô thađnh nhûơng thûơc thïí thíìn thânh, vúâi hoơ "Trúđi" lađ võ thíìn cô nhín câch, cô qìn thûúêng phaơt..., vađ lađ k sâng taơo ra thïị giúâi.

Khâc vúâi nhûơng quan ăiïím trïn, mươt sưị nhađ triïịt hoơc duy víơt úê Trung Hoa cưí ăaơi cho rùìng vaơn víơt do "ng hađnh" (kim, mươc, thu, hoă, thưí) tûúng sinh tûúng khùưc taơo thađnh. Hóơc mươt sưị khâc cho rùìng, do ím dûúng giao căm mađ taơo nïn trúđi, ăíịt, vaơn víơt vađ con ngûúđi.

Triïịt hoơc Trung Hoa cưí ăaơi giăi qịt víịn ăïì cú băn ca triïịt hoơc thưng qua viïơc lơn giăi câi phaơm truđ: Tím - Víơt, L - Khđ, Thíìn - Hịnh. Câc nhađ duy tím cho rùìng, Tím, L, Thíìn lađ cô trûúâc, lađ câi ch ăương; cođn Víơt, Khđ, Hịnh lađ cô sau, lađ câi lïơ thơc. Câc nhađ duy víơt ă phăn bâc laơi quan niïơm duy tím trïn vađ cho rùìng, câi tinh thíìn, câi tím l, câi tû tûúêng ln gùưn vúâi câi thín thïí vađ nô míịt ăi khi thín thïí bõ hu diïơt.

2. Víịn ăïì con ngûúđi

Triïịt hoơc Trung Hoa ríịt ch ăïịn víịn ăïì con ngûúđi, nhiïìu víịn ăïì "ngoađi con ngûúđi" cô ặúơc ăïì cíơp túâi, cịi cuđng cng chó ăïí giăi qịt víịn ăïì con ngûúđi trong câc mưịi quan hïơ gia ằnh vađ x hươi.

Mươt sưị quan niïơm cô tđnh chíịt duy víơt cho rùìng, con ngûúđi lađ săn phíím ca sûơ víơn ăương, phât triïín ca câc ýịu tưị cô tđnh víơt chíịt nhû quan niïơm "ng hađnh", "ím dûúng", hay coi con ngûúđi lađ mươt bươ phíơn ca sûơ phât triïín ca câi goơi lađ "Ăaơo" hay "tûơ nhiïn". Nhûng ngay trong nhûông quan niïơm trïn cng đt nhiïìu cô biïíu hiïơn ca ýịu tưị duy tím, nhíịt lađ trong viïơc giăi thđch víịn ăïì "tđnh ngûúđi". Trong câc quan niïơm nađy, "tđnh ngûúđi" ặúơc hiïíu lađ nhûơng phíím chíịt, nùng lûơc, thûâc, tû tûúêng,... Quan niïơm cô tđnh duy tím cho rùìng, tđnh ngûúđi lađ câi cô sùĩn (tđnh băn thiïơn, tđnh băn âc,

</div><span class="text_page_counter">Trang 18</span><div class="page_container" data-page="18">

tđnh ngûúđi do trúđi ph...,). Cng cô nhađ triïịt hoơc cho rùìng tđnh ngûúđi khưng thiïơn, khưng âc, vưịn dơ gíìn nhau (giưịng nhau) vađ do "tíơp, nhiïỵm" mađ thađnh thiïơn hay âc. Hoơ cho rùìng câi ăâng súơ khưng phăi lađ "mïơnh trúđi", mađ lađ "nhín hoaơ".

Víịn ăïì vai trođ ca con ngûúđi ă ặúơc câc nhađ triïịt hoơc Trung Hoa cưí ăaơi ăïì cíơp khâ nhiïìu. Ăiïìu ăùơc biïơt lûu úê ăíy lađ, trong nhûơng biïịn ăưíi síu sùưc ca ăúđi sưịng x hươi ặúng thúđi, mươt sưị nhađ triïịt hoơc ă thíịy ặúơc vai trođ to lúân cuêa con ngûúđi, cuêa nhín dín. Nhû quan niïơm: "dín lađ gưịc, x tùưc lađ qu, vua quan lađ thûúđng", hay "dín cô sûâc maơnh nhû nûúâc, líơt thìn cng lađ dín...". Nhûng do sûơ phât triïín trị trïơ ca x hươi Trung Hoa vađ do haơn chïị lõch sûê ca chđnh câc nhađ triïịt hoơc mađ cịi cuđng híìu hïịt hoơ ăïìu cô quan niïơm vïì tđnh chíịt ăùỉng cíịp, ắnh mïơnh trong víịn ăïì con ngûúđi.

3. Víịn ăïì nhíơn thûâc

Triïịt hoơc Trung Hoa cưí ăaơi đt bađn ăïịn víịn ăïì nhíơn thûâc giúâi tûơ nhiïn, vađ nïịu cô thị nhíơn thûâc íịy cịi cuđng cng ăïí quay vïì nhíơn thûâc x hươi (thđ duơ: víịn ăïì "Ăaơo" vađ nhíơn thûâc "Ăaơo" ca Lo Tûê,...). Khi bađn nhiïìu ăïịn khă nùng nhíơn thûâc ca con ngûúđi, Khưíng Tûê cho rùìng thânh nhín khưng hoơc cng biïịt, qn tûê hoơc thị biïịt, cođn tiïíu nhín hoơc cng khưng biïịt. Mươt sưị nhađ triïịt hoơc khâc thị cho rùìng, duđ k trđ hay ngu cng phăi qua hoơc múâi biïịt. Nhûng nhiïìu nhađ triïịt hoơc cho rùìng, câi hoơc, biïịt íịy lađ nhùìm ăïí lađm theo "danh", "phíơn" ca mịnh.

Phêp biïơn chûâng cng lađ víịn ăïì ă ặúơc ăùơt ra trong triïịt hoơc Trung Hoa cưí ăaơi, thïí hiïơn trong kiïịn giăi vïì "Ăaơo", vïì "Biïịn dõch". Trong ăô, hoơ thûđa nhíơn rùìng: Thïị giúâi víơn ăương biïịn ăưíi lađ tưìn taơi vơnh viïỵn, cô tđnh quy lơt vađ nhúđ nhûơng míu thỵn vưịn cô ca nô. Nhûng do haơn chïị lõch sûê, sûơ víơn ăương, biïịn ăưíi ăô laơi ặúơc coi lađ mươt chu trịnh khêp kđn, khưng cô phât triïín, khưng cô sûơ ăưíi múâi vïì chíịt.

* * *

</div><span class="text_page_counter">Trang 19</span><div class="page_container" data-page="19">

Do nhûäng àiïìu kiïån lõch sûã c thïí mâ Viïåt Nam cố sûå tiïëp th vâ cẫi biïën nhûäng tû tûúãng triïët hổc ca Trung Hoa, àố lâ mưåt têët ëu lõch sûã. Do vêåy, khi nghiïn cûáu tû tûúãng triïët hổc Viïåt Nam khưng thïí khưng tđnh àïën sûå tiïëp th vâ cẫi biïën êëy.

</div><span class="text_page_counter">Trang 20</span><div class="page_container" data-page="20">

CÍU 4: Phín tđch cơc ăíịu tranh giûơa ch nghơa duy víơt vađ ch nghơa duy tím trong triïịt hoơc cưí ăaơi Hy Laơp thưng qua hai ặúđng lưịi triïịt hoơc: Ăïmưcrit vađ Platưn. Nhûơng giâ trõ triïịt hoơc nưíi bíơt ca Arixtưịt.

1. Cơc ăíịu tranh giûơa ch nghơa duy víơt vađ ch nghơa duy tím trong triïịt hoơc cưí ăaơi Hy Laơp

- Ăïmưcrit (460-370 TCN) lađ ăaơi biïíu xịt sùưc nhíịt ca ch nghơa duy víơt Hy Laơp cưí ăaơi. Ch nghơa duy víơt ca Ăïmưcrit lađ thïị giúâi quan ca bươ phíơn giai cíịp ch nư dín ch tiïịn bươ. Triïịt hoơc ca Platưn (427-347 TCN) lađ ch nghơa duy tím khâch quan, thïị giúâi quan ca bươ phíơn giai cíịp ch nư qu tươc phăn ăương.

- Vïì víịn ăïì khúêi nguýn cuêa thïị giúâi, Ăïmöcrit coi nguýn tûê vađ khoăng trưịng lađ cú súê ăíìu tiïn ca thïị giúâi, trong ăô, ngn tûê lađ haơt víơt chíịt khưng thïí phín chia ặúơc ln víơn ăương. Nhûơng ngn tûê ăưìng nhíịt vïì chíịt lûúơng, vư tíơn vïì sưị lûúơng; khâc nhau vïì hịnh thûâc, kđch thûúâc, võ trđ vađ tríơt tûơ. Nhiïìu ngn tûê kïịt húơp thađnh víơt thïí, khi víơt thïí phín r laơi trúê vïì ngn tûê. Ngn tûê lađ tưìn taơi, vị tûđ câc ngn tûê sinh ra câc sûơ víơt; khoăng trưịng do khưng sinh ra câi gị că, chó lađ khưng gian ăïí câc ngn tûê víơn ăương, kïịt húơp vađ phín r, cho nïn khoăng trưịng khưng tưìn taơi. Ngûúơc laơi, Platưn coi " niïơm" lađ tưìn taơi chín thûơc vađ vơnh cûêu, cođn víơt chíịt lađ khưng tưìn taơi. Trong quan hïơ vúâi câc sûơ víơt căm tđnh, " niïơm" vûđa lađ ngn nhín, vûđa lađ hịnh míỵu, muơc ăđch ca cân sûơ víơt căm tđnh.

- Vïì víịn ăïì linh hưìn, Ăïmưcrit coi linh hưìn ặúơc cíịu taơo tûđ mươt loaơi ngn tûê ăùơc biïơt - hịnh cíìu, giưịng ngn tûê lûêa. Linh hưìn khưng bíịt tûê. Trâi laơi, Platưn coi linh hưìn lađ bíịt tûê, linh hưìn bõ giam hm trong thïí xâc vađ cô thïí nhíơp vađo thïí xâc khâc.

- Vïì víịn ăïì nhíơn thûâc, Ăïmưcrit coi căm giâc lađ ngìn gưịc ca nhíơn thûâc. Song, tri thûâc dûơa trïn căm giâc lađ tri thûâc múđ tưịi. Cođn tri thûâc dûơa trïn lyâ tñnh cho chuâng ta tri thûâc xâc thûơc, ăaơt ăïịn hiïíu biïịt vïì băn chíịt ca thïị giúâi lađ ngn tûê vađ khoăng trưịng. Ăïmưcrit cođn ăùơt ra víịn ăïì vïì mưịi quan hïơ giûơa căm giâc vađ

</div><span class="text_page_counter">Trang 21</span><div class="page_container" data-page="21">

l tđnh trong nhíơn thûâc. Ngûúơc laơi, Platưn coi nhíơn thûâc vïì sûơ víơt lađ khưng xâc thûơc, "múđ tưịi", chó cô nhíơn thûâc vïì nhûơng niïơm lađ xâc thûơc vađ ăaơt ặúơc bùìng "sûơ hưìi tûúêng" ca linh hưìn bíịt tûê nhûơng gị mađ nô ă thíịy úê thïị giúâi niïơm trûúâc ăô.

- Vïì quan ăiïím chđnh trõ, Ăïmưcrit ng hươ chïị ăươ dín ch, cođn Platưn laơi ăïì cao chïị ăươ qu tươc, chưịng laơi chïị ăươ dín ch tiïịn böơ.

2. Arixtöịt (384-322 TCN). - Triïịt hoơc cuêa ưng phăn ânh chïị ăươ chiïịm hûơu nư lïơ Hy Laơp thúđi suy tađn. Cöng lao lúân cuêa Arixtöịt lađ úê chưỵ: Ưng ă chưịng laơi ch nghơa duy tím khâch quan ca Platưn. Trong hoơc thịt vïì tưìn taơi, ưng ă thûđa nhíơn víơt chíịt lađ vơnh viïỵn. Song ưng laơi tâch rúđi hịnh thûâc ra khi víơt chíịt, coi hịnh thûâc khưng cô tđnh víơt chíịt, nhûng cô tđnh tđch cûơc, lađ ngn nhín sinh ra câc sûơ víơt cuơ thïí. Cođn víơt chíịt lađ thuơ ăương, nô chó cô thïí biïịn thađnh sûơ víơt cuơ thïí nhúđ ngn nhín hịnh thûâc. Bíơc thang hịnh thûâc ă díỵn ưng ăïịn tû tûúêng duy tím vïì hịnh thûâc cao nhíịt (ăương lûơc ăíìu tiïn) úê bïn ngoađi thïị giúâi.

- Trong hoơc thịt vïì linh hưìn, ưng ă coi linh hưìn phuơ thơc vađo traơng thâi cú thïí vađ khưng bíịt tûê. Khưng chó cú thïí con ngûúđi, mađ că thûơc víơt, ăương víơt cng cô linh hưìn.

- Trong hoơc thịt vïì nhíơn thûâc, ưng ă phï phân thịt "hưìi tûúêng" ca linh hưìn vïì thïị giúâi niïơm ca Platưn. Ưng coi căm giâc lađ cú súê ca nhíơn thûâc vađ ưng chưịng laơi viïơc tâch rúđi nhíơn thûâc căm tđnh vúâi nhíơn thûâc l tđnh. Ưng cô nhiïìu ăông gôp vïì lưgic hoơc. Ưng ă ặa ra câc quy lơt cú băn ca lưgic hịnh thûâc. Ngoađi ra, ưng cođn cô nhûơng tû tûúêng qu bâu vïì mưịi quan hïơ biïơn chûâng giûơa câi chung vađ câi riïng, giûơa quy naơp vađ diïỵn dõch, v.v..

</div><span class="text_page_counter">Trang 22</span><div class="page_container" data-page="22">

CÍU 5: Cơc ăíịu tranh giûơa ch nghịn duy víơt vađ ch nghơa duy tím tûđ thïị k XVII ăïịn thïị k XVIII thưng qua câc triïịt gia tiïu biïíu nhû Bïcún, Hưịpbú, Ăïcâctú, Xpinưda, Lưccú, Bêceli, Hium.

- Cơc ăíịu tranh giûơa ch nghơa duy víơt vađ ch nghơa duy tím thïị k XVII, XVIII phăn ânh hoađn cănh lõch sûê múâi: thúđi kyđ phûúng thûâc săn xịt tû băn ch nghơa ra ăúđi vađ phât triïín trong lođng x hươi phong kiïịn; míu thỵn giai cíịp, ăíịu tranh giai cíịp ngađy cađng trúê nïn gay gùưt, lađ thúđi kyđ ca câc cơc câch maơng tû săn; khoa hoơc (ăùơc biïơt lađ cú hoơc) ă phât triïín. Lc nađy, ch nghơa duy víơt lađ thïị giúâi quan ca giai cíịp tû săn, giai cíịp tiïịn bươ, câch maơng ăíịu tranh maơnh m vúâi ch nghơa duy tím, tưn giâo - thïị giúâi quan ca giai cíịp qu tươc phong kiïịn, giai cíịp laơc híơu, phăn ăương.

- Ngûúđi cô cưng lao to lúân chưịng laơi ch nghơa kinh viïơn, khưi phuơc vađ phât triïín trìn thưịng duy víơt cưí ăaơi trong thúđi kyđ múâi lađ Bïcún.

+ Bïcún ăaô coi chuê nghôa kinh viïơn lađ vư đch, chó lađ nhûơng líơp lơn trûđu tûúơng, khưng cô nươi dung. Khoa hoơc múâi (phûúng phâp lơn cuêa khoa hoơc tûơ nhiïn thûơc nghiïơm) seô ăem laơi cho con ngûúđi sûâc maơnh trong cuöơc chinh phuơc giúâi tûơ nhiïn. Ăïí ăaơt ặúơc ăiïìu ăô, nhíơn thûâc khoa hoơc phăi dûơa trïn câc sûơ kiïơn vađ tûđ ăô khâi quât thađnh l lơn. Phûúng phâp quy naơp dûơa trïn quan sât phín tđch, so sânh, thûơc nghiïơm lađ phûúng phâp ch ýịu ăïí nhíơn thûâc chín l. Song, ăïí cô ặúơc phûúng phâp trûúâc hïịt phăi gaơt b nhûơng "líìm líỵn" căn trúê con ặúđng nhíơn thûâc nhû: "líìm líỵn ca chng tươc", "líìm líỵn ca hang ăương", "líìm líỵn ca núi cưng cương" vađ "líìm líỵn ca raơp hât".

+ Bïcún ă ặa ra nhûơng quan ăiïím duy víơt, coi víơt chíịt lađ tưíng húơp câc haơt, coi giúâi tûơ nhiïn lađ tưíng húơp câc víơt thïí ăa daơng vïì chíịt. Víơn ăương cng ăa daơng vađ lađ thơc tđnh khưng tâch rúđi víơt chíịt... Nhûơng tû tûúêng duy víơt ca Bïcún cô nghơa lúân chưịng laơi ch nghơa duy tím tưn giâo..

Song ch nghơa duy víơt ca Bïcún lađ siïu hịnh vađ khưng triïơt ăïí. Ưng quâ nhíịn maơnh ăïịn phûúng phâp quy naơp, ăïì cao

</div><span class="text_page_counter">Trang 23</span><div class="page_container" data-page="23">

phín tđch. Tuy chưịng laơi ch nghơa kinh viïơn, nhûng laơi thûđa nhíơn sûơ tưìn taơi ca Thûúơng ăïị, thûđa nhíơn l lơn vïì "chín l hai mùơt"...

- Hưịpxú ă tiïịp tuơc phât triïín tû tûúêng duy víơt ca Bï cún. + Ưng ă khùỉng ắnh chó cô câc víơt thïí lađ taơm thúđi, cođn víơt chíịt lađ tưìn taơi vơnh viïỵn. Do thïị giúâi quan siïu hịnh nïn ưng ă ph nhíơn sûơ ăa daơng vïì chíịt ca thïị giúâi, coi sûơ víơn ăương ca thïị giúâi víơt chíịt chó lađ sûơ di chín võ trđ ăún giăn trong khưng gian.

+ Ăiïím tiïịn bươ hún so vúâi Bïcún lađ Hưịpxú ă kiïn qịt chưịng laơi ch nghơa kinh viïơn vađ tưn giâo, ưng khưng thûđa nhíơn "chín l hai mùơt". Ưng phï phân hoơc thịt duy tím ca Ăïcâctú vïì " niïơm bíím sinh" vađ phât triïín căm giâc lơn duy víơt trong l lơn nhíơn thûâc. Ưng coi căm giâc, kinh nghiïơm lađ ngìn gưịc ca moơi tri thûâc, song ưng cng khưng coi nheơ vai trođ ca l tđnh.

- Nïịu nhû Bïcún, Hưịpxú chó ra phûúng phâp cú băn ca nhíơn thûâc khoa hoơc lađ phûúng phâp kinh nghiïơm, thûơc nghiïơm vïì giúâi tûơ nhiïn, thị ngûúơc laơi, Ăïcâctú laơi ăïì cao vai trođ ca l tđnh.

+ Triïịt hoơc ca Ăïcâctú lađ nhõ ngn lơn ăiïín hịnh, vị ưng thûđa nhíơn cô hai thûơc thïí ăíìu tiïn cuđng tưìn taơi, ăươc líơp vúâi nhau: thûơc thïí víơt chíịt cô quăng tđnh, hịnh thađnh nïn thïị giúâi víơt chíịt, cođn thûơc thïí tinh thíìn cô tû duy taơo nïn thïị giúâi tinh thíìn. Quan ăiïím ăô biïíu hiïơn r trong hoơc thịt vïì thïí xâc vađ linh hưìn ca con ngûúđi lađm cho triïịt hoơc ca Ăïcâctú líỵn lươn giûơa ch nghơa duy víơt vađ ch nghơa duy tím.

+ Ch nghơa duy víơt ca Ăïcâctú ặúơc thïí hiïơn trong v truơ hoơc, víơt l hoơc, sinh l hoơc; ch nghơa duy tím thïí hiïơn trong tím l hoơc, hoơc thịt vïì tưìn taơi, l lơn nhíơn thûâc.

+ Cng nhû Bïcún, Ăïcâctú ăïì cao vai trođ ca tri thûâc trong viïơc thöịng trõ giúâi tûơ nhiïn, trong sûơ hoađn thiïơn băn thín con ngûúđi. Ăïí ăaơt ặúơc ăiïìu ăô, trûúâc hïịt phăi hoađi nghi tíịt că. Ăïcâctú ă ặa ra mươt ngn l duy tím nưíi tiïịng: "Tưi suy nghơ, do ăô tưi tưìn taơi" vađ coi ăíy lađ cú súê cho moơi tri thûâc.

+ Phûúng phâp nhíơn thûâc ca Ăïcâctú, vïì cú băn lađ phûúng phâp phín tđch, duy l. Nô ăođi hi úê tđnh r rađng vađ khưng míu

</div><span class="text_page_counter">Trang 24</span><div class="page_container" data-page="24">

thỵn trong câc thao tâc tû duy, úê viïơc phín chia khâch thïí tû duy thađnh câc bươ phíơn ăún giăn nhíịt vađ bùưt ăíìu nghiïn cûâu tûđ câi ăún giăn ăïịn câi phûâc taơp.

- Xpinưda ă chưịng laơi nhõ ngn lơn ca Ăïcâctú, phât triïín ch nghơa duy víơt vađ ch nghơa duy l ca triïịt hoơc Ăïcâctú.

+ Xpinưda coi giúâi tûơ nhiïn lađ thûơc thïí sâng taơo duy nhíịt, hay lađ Chuâa. Giúâi tûơ nhiïn lađ nguýn nhín ca chđnh nô (Causasui), nô khưng cíìn mươt ngn nhín nađo khâc. Ngoađi tû tûúêng duy víơt biïơn chûâng trïn, vïì cú băn, thïị giúâi quan ca Xpinưda lađ siïu hịnh. Ưng coi: thûơc thïí duy nhíịt cô hai thơc tđnh khưng tâch rúđi nhau ăô lađ tû duy vađ quăng tđnh; víơn ăương khưng phăi lađ thơc tđnh chung ca thûơc thïí; sûơ tûúng xûâng giûơa mưăuxú tû duy vađ mưăuxú quăng tđnh (thïí xâc) trong con ngûúđi...

+ Ngoađi quan ăiïím vïì thûơc thïí, hoơc thịt ca Xpinưda vïì mưịi quan giûơa tûơ do vađ tíịt ýịu cô nghơa chưịng laơi quan ăiïím duy tím, tưn giâo vïì tûơ do chđ. Xpinưda coi chđ bao giúđ cng phuơ thơc vađo ăương cú vađ chó cô thïí cô tûơ do khi hađnh vi ca chng ta dûơa trïn sûơ nhíơn thûâc tđnh tíịt ýịu.

- Lưịccú ă phât triïín hún nûơa căm giâc lơn duy víơt ca Bïcún, Hưịpbú, phï phân hoơc thịt duy tím ca Ăïcâctú vïì " niïơm bíím sinh". Lưịccú coi kinh nghiïơm lađ ngìn gưịc duy nhíịt ca niïơm. Ưng ă phín chia niïơm ra thađnh " niïơm ca căm giâc" vađ " niïơm ca phăn tû". Song, úê víịn ăïì nađy ch nghơa duy víơt ca Lưịccú khưng triïơt ăïí khi ưng cho rùìng, nhúđ niïơm ca căm giâc, chng ta tri giâc ặúơc chíịt thûâ nhíịt (ăùơc tđnh cô trûúâc) vađ chíịt thûâ hai (ăùơc tđnh cô sau). Ngoađi ra, ưng cođn coi nhûơng chíịt thûâ hai: muđi võ, mađu sùưc, ím thanh, khưng cô nghơa khâch quan mađ chó lađ nhûơng căm giâc ch quan dûơa trïn cú súê kïịt húơp nhûơng chíịt thûâ nhíịt theo câc câch khâc nhau.

- Bêccli ă lúơi duơng sûơ dao ăương trïn ca Lưịccú ăïí chưịng laơi ch nghơa duy víơt, băo vïơ ch nghơa duy tím, tưn giâo.

+ Dûơa trïn duy danh lơn cûơc ăoan ca Tưmât, Ăacanh, Bêccli ă phï phân thûơc thïí víơt chíịt ca ch nghơa duy víơt, coi ăíy lađ mươt sûơ trûđu tûúơng trưịng rưỵng, ăíìy míu thỵn, vị chó cô

</div><span class="text_page_counter">Trang 25</span><div class="page_container" data-page="25">

nhûơng thơc tđnh riïng l ca sûơ víơt (tû tûúêng") lađ tưìn taơi thưi, chûâ chng ta khưng thïí tri giâc ặúơc víơt chíịt nôi chung. Con ngûúđi chó tri giâc trûơc tiïịp ặúơc nhûơng "tû tûúêng" (căm giâc) ca mịnh. Tûđ ăô Bêccli ăi ăïịn kïịt lơn rùìng, sûơ tưìn taơi ca sûơ víơt lađ úê tđnh cô thïí tri giâc ặúơc (tưìn taơi cô nghơa lađ ặúơc tri giâc), sûơ víơt chùỉng qua chó lađ "phûâc húơp" câc căm giâc, câc biïíu tûúơng, câc tû tûúêng ca Tưi mađ thưi. Song, khi l giăi vïì tđnh liïn tuơc trong sûơ tưìn taơi ca sûơ víơt vađ ăïí trânh ch nghơa duy ng cûơc ăoan, Bêccli ă chín tûđ ch nghơa duy tím ch quan sang ch nghơa duy tím khâch quan úê sûơ thûđa nhíơn sûơ tưìn taơi ca câc "tinh thíìn khâc" vađ cịi cuđng lađ "tinh thíìn vư haơn" ca Thûúơng ăïị.

- Nïịu nhû băn chíịt triïịt hoơc ca Bêccli lađ ch nghơa duy tím ch quan thị triïịt hoơc ca Hium hûúâng ch nghơa duy tím ch quan ăô ăïịn bíịt khă tri lơn. Khi tră lúđi víịn ăïì thïị giúâi cô tưìn taơi hay khưng? Hium cho rùìng: "Tưi khưng biïịt", vị chđnh con ngûúđi khưng vûúơt ra khi giúâi haơn nhûơng căm giâc riïng ca mịnh ăïí nhíơn thûâc nhûơng câi gị bïn ngoađi mịnh. Ưng cođn coi kinh nghiïơm chó lađ dođng câc íịn tûúơng vađ vïì ngn nhín chng ta khưng thïí biïịt.

+ Hium cng phï phân hoơc thịt vïì thûơc thïí víơt chíịt vađ thûơc thïí tinh thíìn, coi ăíy lađ nhûơng trûđu tûúơng giă dưịi, hịnh thađnh trïn cú súê ca thôi quen tím l giăn ăún. Ưng ph nhíơn tđnh khâch quan ca mưịi liïn hïơ nhín quă, coi ăíy chó lađ mưịi liïn hïơ ch quan, thơc tím l.

+ Ngoađi ra, Hium cođn phï phân tưn giâo, song ăiïìu ăô cng khưng thïí thay thïị ặúơc băn chíịt ca triïịt hoơc Hium lađ ch nghơa duy tím ch quan vađ bíịt khă tri lơn.

- Cơc ăíịu tranh giûơa ch nghơa duy víơt vađ ch nghơa duy tím thïị k XVII-XVIII lađ sûơ thïí hiïơn tđnh ăăng trong triïịt hoơc. Cơc ăíịu tranh nađy víỵn tiïịp tuơc cho ăïịn giai ăoaơn ngađy nay trong lõch sûê triïịt hoơc vúâi nhûơng hịnh thûâc ăa daơng hún vađ nươi dung, tđnh chíịt síu sùưc hún.

</div><span class="text_page_counter">Trang 26</span><div class="page_container" data-page="26">

CÍU 6: Trịnh bađy nhûơng tû tûúêng cú băn trong phêp biïơn chûâng duy tím ca Hïghen vađ ch nghơa duy víơt nhín băn ca Phoiúbùưc. Sûơ ănh hûúêng ca nhûơng hïơ thưịng triïịt hoơc trïn ăưịi vúâi sûơ hịnh thađnh triïịt hoơc Mâc.

1. Nhûơng tû tûúêng cú băn trong phêp biïơn chûâng duy tím ca Hïghen

- Phêp biïơn chûâng duy tím ca Hïghen lađ mươt trong nhûơng hịnh thûâc cú băn, lađ ẳnh cao trong sûơ phât triïín ca phêp biïơn chûâng trûúâc Mâc, phăn ânh hoađn cănh lõch sûê ăùơc biïơt, ăíìy míu thỵn ca x hươi Ăûâc vađ tđnh chíịt hai mùơt ca giai cíịp tû săn Ăûâc trûúâc câch maơng tû săn.

- Quan ăiïím phât triïín lađ tû tûúêng cú băn, xn sịt triïịt hoơc ca Hïghen. Hïghen ă coi sûơ ăưìng nhíịt giûơa tû duy vađ tưìn taơi dûúâi nhûơng tïn goơi nhû: " niïơm tơt ăưịi", "l tđnh thïị giúâi", "tinh thíìn thïị giúâi" lađ băn nguýn cuêa moơi hiïơn tûúơng trong giúâi tûơ nhiïn vađ x hươi. Sûơ ăưìng nhíịt giûơa tû duy vađ tưìn taơi theo Hïghen khưng phăi lađ sûơ ăưìng nhíịt tơt ăưịi, siïu hịnh, mađ lađ sûơ ăưìng nhíịt bao hađm sûơ khâc biïơt. Chđnh míu thỵn giûơa ăưìng nhíịt vađ khâc biïơt ă lađm cho băn ngn ca thïị giúâi — " niïơm tơt ăưịi" cô tđnh tđnh cûơc vađ hoaơt ăöơng. Sûơ hoaơt ăöơng cuêa "yâ niïơm tuýơt ăöịi" thïí hiïơn qua ba giai ăoaơn phât triïín: 1) " niïơm tơt ăưịi phât triïín úê trong lođng nô vađ vị nô. Ăíy lađ ăưịi tûúơng nghiïn cûâu ca lưgđc hoơc; 2) " niïơm tơt ăưịi" phât triïín dûúâi hịnh thûâc "tưìn taơi khâc" - hịnh thûâc giúâi tûơ nhiïn. Ăíy lađ ăưịi tûúơng nghiïn cûâu ca triïịt hoơc tûơ nhiïn. Song, Hïghen coi giúâi tûơ nhiïn khưng cô sûơ phât triïín, mađ nô chó lađ thïí hiïơn (triïín khai) sûơ tûơ phât triïín ca câc phaơm truđ lưgđc. Câc phaơm truđ lưgđc ặúơc coi lađ băn chíịt tinh thíìn cuêa giúâi tûơ nhiïn. Cuöịi cuđng, "yâ niïơm tuýơt ăöịi" phât triïín trong tû duy lađ lõch sûê nhín loaơi — triïịt hoơc tinh thíìn. ÚÊ giai ăoaơn nađy, " niïơm tơt ăưịi" laơi trúê vïì băn thín mịnh, tûơ nhíơn thûâc mịnh vúâi tû câch lađ tinh thíìn tơt ăưịi", thïí hiïơn qua thûâc vađ tûơ thûâc ca nhín loaơi.

- Ăiïìu nưíi bíơt cng lađ haơt nhín húơp l trong triïịt hoơc Hïghen lađ phêp biïơn chûâng, trong ăô bao gưìm că ba quy lơt cú

</div><span class="text_page_counter">Trang 27</span><div class="page_container" data-page="27">

băn ca phêp biïơn chûâng. Phât triïín khưng phăi lađ mươt vođng trođn khêp kđn, mađ lađ mươt quâ trịnh chín tûđ hịnh thûâc thíịp lïn hịnh thûâc cao do sûơ chín hoâ tûđ nhûơng thay ăưíi vïì lûúơng díỵn ăïịn nhûơng thay ăưíi vïì chíịt, do cơn ăíịu tranh giûơa câc mùơt ăưịi líơp trong băn thín hịnh thûâc, do sûơ ph ắnh biïơn chûâng (loơc b) ca nhûơng hịnh thûâc múâi ăưịi vúâi nhûơng hịnh thûâc c. Tû tûúêng ca Hïghen vïì viïơc moơi câi ăïìu tíịt ýịu díỵn ăïịn sûơ ph ắnh băn thín mịnh cô nghơa câch maơng trong cơc sưịng vađ tû tûúêng.

- Trïn cú súê ch nghơa duy tím khâch quan, ngoađi viïơc phât triïín hoơc thịt vïì câc quy lơt vađ câc phaơm truđ cú băn ca phêp biïơn chûâng, líìn ăíìu tiïn Hïghen ă nghiïn cûâu câc ngn tùưc cú băn ca lưgđc biïơn chûâng. Chđnh Hïghen ă ăùơt ra víịn ăïì vïì sûơ thưịng nhíịt giûơa phêp biïơn chûâng, lưgđc hoơc vađ l lơn nhíơn thûâc.

+ Hïghen coi lưgđc hoơc lađ khoa hoơc vïì mưịi liïn hïơ biïơn chûâng ca câc khâi niïơm, lađ khoa hoơc "mư tă lơnh vûơc tû tûúêng... trong sûơ hoaơt ăương nươi taơi ca băn thín nô, hay nôi mươt câch khâc, trong sûơ phât triïín tíịt ýịu ca nô". Theo Hïghen, sûơ víơn ăương vađ phât triïín ca câc khâi niïơm chõu sûơ quy ắnh búêi nhûơng mưịi liïn hïơ tíịt ýịu giûơa câc khâi niïơm vađ búêi nhûơng míu thỵn năy sinh trong băn thín khâi niïơm ăô.

+ Hïghen cođn ăem laơi cho l lơn nhíơn thûâc nhûơng tû tûúêng biïơn chûâng. Ngoađi viïơc phï phân tđnh trûơc quan, nhõ ngn lơn ca Cantú vïì "víơt tûơ nô" vađ hiïơn tûúơng, Hïghen lađ ngûúđi ăíìu tiïn ă phât hiïơn ra ăùơc ăiïím quan troơng nhíịt trong quâ trịnh víơn ăương ca tû duy l thịt lađ ăi tûđ tri thûâc trûđu tûúơng ăïịn tri thûâc cuơ thïí. Hïghen ă ăùơt ra víịn ăïì vïì mưịi quan hïơ biïơn chûâng giûơa nhíơn thûâc l thịt vađ hoaơt ăương thûơc tiïỵn. Theo ưng, quâ trịnh biïịn ăưíi hiïơn thûơc vađ quâ trịnh nhíơn thûâc lađ mươt quâ trịnh duy nhíịt. Song, úê Hïghen, hoaơt ăương thûơc tiïỵn chó lađ hoaơt ăương tinh thíìn.

- Hïghen cng thûđa nhíơn x hươi phât triïín tiïịn bươ vađ mang tđnh quy lơt. Míu thỵn giûơa câi hoađn thiïơn vađ khưng hoađn thiïơn lađ ăương lûơc ca tiïịn bươ x hươi. Sûơ phât triïín tiïịn bươ ca x hươi

</div><span class="text_page_counter">Trang 28</span><div class="page_container" data-page="28">

ặúơc Hïghen trịnh bađy mươt câch duy tím, lađ "úê sûơ yâ thûâc vïì tûơ do", vađ nhû lađ quâ trịnh tûơ phât triïín ca " niïơm tơt ăưịi".

- Phêp biïơn chûâng lađ haơt nhín húơp l, lađ mùơt tiïịn böơ cuêa triïịt hoơc Hïghen. Ngûúơc laơi, hïơ thưịng triïịt hoơc ca Hïghen lađ duy tím, siïu hịnh. Chđnh hïơ thưịng ăô ă díỵn Hïghen ăïịn thûđa nhíơn ăiïím cịi cuđng trong sûơ phât triïín ca thïị giúâi lađ nhíơn thûâc. Vïì thûơc chíịt, Hïghen âp duơng ngn l phât triïín chó ăưịi vúâi hiïơn tûúơng tinh thíìn. Tuy thûđa nhíơn míu thỵn lađ ngìn gưịc, ăương lûơc ca sûơ phât triïín, nhûng khưng phăi lađ míu thỵn thûơc sûơ ca giúâi tûơ nhiïn vađ x hươi, mađ chó lađ míu thỵn trong sûơ phât triïín ca tinh thíìn. Míu thỵn khưng phăi ặúơc giăi qịt bùìng câch maơng, mađ bùìng con ặúđng hoađ bịnh: câi múâi thoă hiïơp vúâi câi c.

2. Ch nghơa duy víơt nhín băn ca Phoiúbùưc

Phoiúbùưc lađ ăaơi diïơn vơ ăaơi cịi cuđng ca triïịt hoơc cưí ăiïín Ăûâc. Ngûúđi cô cưng lao to lúân ăíịu tranh chưịng laơi ch nghơa duy tím, tưn giâo, phuơc hưìi vađ phât triïín ch nghơa duy víơt trong thúđi kyđ chín bõ câch maơng tû saên Ăûâc (1848).

- Phoiúbùưc lađ nhađ triïịt hoơc duy víơt vị ưng khùỉng ắnh víơt chíịt lađ tđnh thûâ nhíịt; thûâc, tû duy lađ tđnh thûâ hai. Song lađ nhađ duy víơt nhín băn, ưng coi con ngûúđi lađ săn phíím cao nhíịt ca giúâi tûơ nhiïn, víịn ăïì quan hïơ giûơa tû duy vađ tưìn taơi lađ víịn ăïì băn chíịt ca con ngûúđi, vị thïị, ăíy lađ ăưịi tûúơng duy nhíịt, phưí biïịn vađ cao nhíịt ca triïịt hoơc. Ch nghơa duy víơt nhín băn ca Phoiúbùưc lađ ăông gôp to lúân vađo cơc ăíịu tranh chưịng laơi viïơc giăi thđch duy tím, nhõ ngn lơn, thíơm chđ că ch nghơa duy tím tíìm thûúđng vïì víịn ăïì con ngûúđi. Song, ngn l nhín băn hoơc ca Phoiúbùưc khưng triïơt ăïí, vị ưng hiïíu con ngûúđi chó lađ nhûơng câ nhín trûđu tûúơng, lađ thûơc thïí thìn tu tûơ nhiïn - sinh víơt. Ưng khưng thíịy ặúơc mùơt x hươi ca con ngûúđi trong hoaơt ăương biïịn ăưíi hiïơn thûơc.

- Trong quan hïơ ăưịi vúâi triïịt hoơc ca Hïghen, ưng cô thâi ăươ ph ắnh saơch trún, khưng thíịy ặúơc thađnh tûơu qu giâ ca Hïghen lađ phêp biïơn chûâng ăïí kïị thûđa vađ phât triïín. Ưng hiïíu tđnh quy lơt, tđnh tíịt ýịu, tđnh nhín quă... mươt câch siïu hịnh.

</div><span class="text_page_counter">Trang 29</span><div class="page_container" data-page="29">

Cho nïn ch nghơa duy víơt nhín băn ca ưng cođn mang nùơng tđnh siïu hịnh.

- Trong l lơn nhíơn thûâc, Phoiúbùưc ă tiïịp tuơc trìn thưịng căm giâc lơn duy víơt, chưịng laơi thịt khưng thïí biïịt vađ lưịi tû biïơn trûđu tûúơng. Ưng khưng ph nhíơn vai trođ ca tû duy trong nhíơn thûâc, nhûng ưng khưng thíịy ặúơc vai trođ ca thûơc tiïỵn trong nhíơn thûâc, nïn ch nghơa duy víơt nhín băn ca Phoiúbùưc chûa thoât khi tđnh trûơc quan ca ch nghơa duy víơt trûúâc Mâc.

- Nhûơng haơn chïị ca ngn tùưc nhín băn trong thïị giúâi quan ca Phoiúbùưc cođn thïí hiïơn r trong viïơc nghiïn cûâu tưn giâo vađ ăaơo ặâc. ÚÊ lơnh vûơc nađy, ưng laơi rúi vađo líơp trûúđng duy tím thïí hiïơn trong viïơc giăi qịt víịn ăïì tưn giâo vađ ắnh ặa ra nhûơng ngn tùưc ăaơo ặâc chung cho moơi dín tươc, moơi thúđi ăaơi lõch sûê.

3. Sûơ aênh hûúêng cuêa triïịt hoơc Hïghen vađ triïịt hoơc Phoiúbùưc ăưịi vúâi sûơ hịnh thađnh triïịt hoơc Maâc

Triïịt hoơc cuêa Hïghen vađ triïịt hoơc ca Phoiúbùưc lađ hai ngìn gưịc trûơc tiïịp vïì l lơn ca triïịt hoơc Mâc.

Câc nhađ sâng líơp ch nghơa Mâc ă kïị thûđa haơt nhín húơp l trong triïịt hoơc Hïghen lađ phêp biïơn chûâng, căi taơo nô trïn tinh thíìn ca ch nghơa duy víơt, biïịn nô thađnh phêp biïơn chûâng duy víơt nhû lađ hoơc thịt khoa hoơc vïì câc quy lơt chung nhíịt ca tûơ nhiïn, x hươi vađ tû duy. Cng chđnh nhúđ ch nghơa duy víơt ca Phoiúbùưc ă gip Mâc vađ Ùngghen ăoaơn tơt vúâi ch nghơa duy tím ca Hïghen vađ phâi Hïghen tr. Mâc vađ Ùngghen ă căi taơo ch nghơa duy víơt ca Phoiúbùưc phât triïín lïn mươt hịnh thûâc múâi cao nhíịt ăô lađ ch nghơa duy víơt biïơn chûâng vađ ch nghơa duy víơt lõch sûê.

</div><span class="text_page_counter">Trang 30</span><div class="page_container" data-page="30">

CÍU 7: Triïịt hoơc Mâc - Lïnin ra ăúđi lađ mươt tíịt ýịu lõch sûê vađ lađ mươt bûúâc ngóơt câch maơng trong triïịt hoơc.

1. Tđnh tíịt ýịu lõch sûê cuêa sûơ ra ăúđi triïịt hoơc Mâc

Triïịt hoơc Mâc khưng phăi lađ mươt săn phíím cô tđnh chíịt ch quan, ăưìng thúđi nô cng khưng phăi tûđ trïn trúđi rúi xịng. Triïịt hoơc ăô lađ săn phíím tíịt ýịu ca lõch sûê.

- Triïịt hoơc Mâc ă kïị thûđa cô phï phân toađn bươ triïịt hoơc trûúâc ăô nhíịt lađ triïịt hoơc duy víơt vađ phêp biïơn chûâng. Ăô lađ nhûơng tiïìn ăïì l lơn khưng thïí thiïịu ặúơc ca triïịt hoơc Mâc.

- Triïịt hoơc Mâc ra ăúđi cođn gùưn liïìn vúâi nhûơng ăiïìu kiïơn khâch quan ca sûơ phât triïín kinh tïị - x hươi vađ sûơ phât triïín ca khoa hoơc ặúng thúđi. Trong khoa hoơc tûơ nhiïn thïị kyê XIX ăaô cô ba phât minh lúân: ắnh lơt băo toađn vađ chín hoâ nùng lûúơng; hoơc thịt tïị bađo; hoơc thịt tiïịn hoâ. Ăưìng thúđi vïì mùơt x hươi thïị k XIX cng lađ thúđi kyđ ch nghơa tû băn ă bươc lươ nhûơng míu thỵn x hươi síu sùưc. Ăùơc biïơt lađ míu thỵn giûơa giai cíịp tû săn vađ giai cíịp vư săn. Míu thỵn íịy ặúơc biïíu hiïơn thưng qua câc cơc ăíịu tranh giai cíịp hïịt sûâc sưi ăương vađ qịt liïơt úê chíu Íu.

Trûúâc tịnh hịnh trïn, cíìn phăi cô mươt sûơ kiïịn giăi múâi vïì sûơ phât triïín ca tûơ nhiïn, x hươi vađ tû duy. Vađ tíịt ýịu xịt hiïơn mươt hoơc thịt múâi ăoâ lađ hoơc thuýịt triïịt hoơc khoa hoơc, do Mâc vađ Ùngghen ăïì xûúâng, sau nađy ặúơc Lïnin phât triïín.

2. Sûơ ra ăúđi ca triïịt hoơc Mâc - Lïnin lađ mươt bûúâc ngóơt câch maơng trong triïịt hoơc

Cú súê ca ch nghơa Mâc lađ ch nghơa duy víơt biïơn chûâng vađ ch nghơa duy víơt lõch sûê. Vúâi cú súê nađy, líìn ăíìu tiïn giai cíịp vư săn vađ nhín dín lao ăương ă cô mươt v khđ tinh thíìn ăïí ăíịu tranh giăi phông giai cíịp mịnh vađ că x hươi ra khi sûơ âp bûâc bôc lươt. Nhû víơy, triïịt hoơc Mâc lađ v khđ tinh thíìn ca giai cíịp vư săn, cođn giai cíịp vư săn lađ lûơc lûúơng "víơt chíịt" ca triïịt hoơc Mâc. Sûơ thưịng nhíịt chùơt ch giûơa triïịt hoơc Mâc vúâi giai cíịp vư săn, lađm cho triïịt hoơc Mâc thûơc sûơ thïí hiïơn tđnh câch maơng ca mịnh vađ giai cíịp vư

</div><span class="text_page_counter">Trang 31</span><div class="page_container" data-page="31">

săn múâi thûơc hiïơn ặúơc sûâ mïơnh lõch sûê lađ líơt ăưí x hươi c, tûđng bûúâc xíy dûơng mươt x hươi múâi.

- Khâc vúâi tíịt că câc hïơ thưịng triïịt hoơc trûúâc ăô, triïịt hoơc Mâc ă chó ra vai trođ qịt ắnh ca hoaơt ăương thûơc tiïỵn trong sûơ tưìn taơi, phât triïín ca x hươi vađ trong nhíơn thûâc. Nïịu khưng hiïíu ăng vai trođ ca thûơc tiïỵn, nhíịt lađ thûơc tiïỵn săn xịt x hươi, thị tíịt ýịu díỵn ăïịn ch nghơa duy tím. Trong nhíơn thûâc, thûơc tiïỵn lađ cú súê, ăương lûơc, muơc ăđch ca nhíơn thûâc, lađ núi mađ lyâ luíơn hûúâng ăïịn ăïí giăi thđch vađ căi taơo thïị giúâi. Mâc ă cho rùìng: "Câc nhađ triïịt hoơc trûúâc kia chó giăi thđch thïị giúâi bùìng nhiïìu câch khâc nhau, song víịn ăïì lađ úê chưỵ căi taơo thïị giúâi". Tíịt nhiïn, khi nhíịn maơnh ăïịn vai trođ ca hoaơt ăương thûơc tiïỵn, Mâc vađ Ùngghen khưng coi nheơ vai trođ ca l lơn. Câc ưng cho rùìng, l lơn khi ă thím nhíơp vađo qìn chng, s trúê thađnh lûơc lûúơng víơt chíịt vư cuđng to lúân.

- Bûúâc ngóơt câch maơng vơ ăaơi nhíịt mađ ch nghơa Mâc thûơc hiïơn lađ ă ặa ra quan ăiïím duy víơt vïì lõch sûê. Trûúâc Mâc, câc nhađ triïịt hoơc hiïíu sûơ phât triïín ca x hươi mươt câch duy tím - coi ăương lûơc phât triïín ca x hươi lađ úê trong thûâc, tinh thíìn ca con ngûúđi. Ăưịi líơp vúâi quan ăiïím trïn, Mâc, Ùngghen ă giăi qịt ăng ăùưn víịn ăïì cú băn ca triïịt hoơc trong ăúđi sưịng x hươi; khưng phăi thûâc x hươi qịt ắnh tưìn taơi x hươi, mađ ngûúơc laơi tưìn taơi x hươi qịt ắnh thûâc x hươi; sûơ phât triïín ca x hươi phuơ thơc vađo ngn nhín víơt chíịt, chûâ khöng phuơ thuöơc vađo yâ thûâc cuêa con ngûúđi; sûơ phât triïín ca x hươi mang tđnh quy lơt, lađ quâ trịnh lõch sûê tûơ nhiïn. Do sûơ tâc ăương ca câc quy lơt vưịn cô ca x hươi, câc hịnh thâi kinh tïị - x hươi thay thïị nhau mươt câch khâch quan ăươc líơp vúâi chđ vađ yâ thûâc cuêa con ngûúđi; trong sûơ phaât triïín íịy, qìn chng nhín dín lađ lûơc lûúơng qịt ắnh sâng taơo ra lõch sûê...

Vúâi ch nghơa duy víơt biïơn chûâng vađ ch nghơa duy víơt lõch sûê, Mâc vađ Ùngghen ă biïịn ăưíi cùn băn tđnh chíịt cuêa triïịt hoơc, ăöịi tûúơng nghiïn cûâu vađ möịi liïn hïơ ca nô vúâi câc khoa hoơc khâc. Triïịt hoơc Mâc ăông vai trođ lađ thïị giúâi quan vađ phûúng phâp lơn

</div><span class="text_page_counter">Trang 32</span><div class="page_container" data-page="32">

ca cấc khoa hổc cuå thïí. Cấc tri thûác cuãa cấc khoa hổc cuå thïí lâ cú súã àïí cuå thïí hoấ vâ phất triïín triïët hổc Mấc.

Lïnin àậ bẫo vïå vâ tiïëp tuåc phất triïín triïët hổc Mấc trong thúâi kyâ chuã nghơa tû bẫn chuyïín sang giai àoẩn àïë quưëc chuã ngha. ng cho rựỗng, ờy lõ thỳõi kyõ cch mng xậ hưåi xậ hưåi chuã nghơa vâ cưång sẫn chuã nghơa, vâ ưng àậ trûåc tiïëp lậnh àẩo, thûåc hiïån cuưåc Cấch mẩng Thấng Mûúâi Nga. Luác nây, khoa hổc cố nhiïìu phất minh lúán, nhêët lâ trong vêåt lyá hổc, Lïnin àậ khấi quất nhûäng thânh tûåu cuãa khoa hổc, phất triïín hún nûäa chuã nghơa duy vêåt biïån chûáng vâ chuã nghơa duy vêåt lõch sûã.

</div><span class="text_page_counter">Trang 34</span><div class="page_container" data-page="34">

II- CH NGHƠA DUY VÊÅT BIÏÅN CHÛÁNG VÏÌ THÏË GIÚÁI

</div><span class="text_page_counter">Trang 35</span><div class="page_container" data-page="35">

CÍU 8: Phín tđch nươi dung vađ nghơa ắnh nghơa víơt chíịt ca V.I.Lïnin.

Lïnin ă ắnh nghơa: "Víơt chíịt lađ mươt phaơm truđ triïịt hoơc duđng ăïí chó thûơc taơi khâch quan ặúơc ăem laơi cho con ngûúđi trong căm giâc, ặúơc căm giâc ca chng ta chêp laơi, chuơp laơi, phăn ânh vađ tưìn taơi khưng lïơ thơc vađo căm giâc" (V.I.Lïnin: Toađn tíơp, t.18, Nxb. Tiïịn bươ, M., 1980, tr.151).

Trong ắnh nghơa nađy, Lïnin ă chó r:

+ "Víơt chíịt lađ mươt phaơm truđ triïịt hoơc". Ăô lađ mươt phaơm truđ rương vađ khâi quât nhíịt, khưng thïí hiïíu theo nghơa heơp nhû câc khâi niïơm víơt chíịt thûúđng duđng trong câc lơnh vûơc khoa hoơc cuơ thïí hóơc ăúđi sưịng hađng ngađy.

+ Thơc tđnh cú băn ca víơt chíịt lađ "thûơc taơi khâch quan", "tưìn taơi khưng lïơ thơc vađo căm giâc". Ăô cng chđnh lađ tiïu chín ăïí phín biïơt câi gị lađ víơt chíịt vađ câi gị khưng phăi lađ víơt chíịt.

+ "Thûơc taơi khaâch quan ặúơc ăem laơi cho con ngûúđi trong căm giâc", "tưìn taơi khưng lïơ thơc vađo căm giâc". Ăiïìu ăô khùỉng ắnh "thûơc taơi khâch quan" (víơt chíịt) lađ câi cô trûúâc (tđnh thûâ nhíịt), cođn "căm giâc" ( thûâc) lađ câi cô sau (tđnh thûâ hai). Víơt chíịt tưìn taơi khưng lïơ thơc vađo thûâc.

+ "Thûơc taơi khaâch quan ặúơc ăem laơi cho con ngûúđi trong căm giâc, ặúơc căm giâc ca chng ta chêp laơi, chuơp laơi, phăn ânh". Ăiïìu ăô nôi lïn "thûơc taơi khâch quan" (víơt chíịt) ặúơc biïíu hiïơn thưng qua câc daơng cuơ thïí, bùìng "căm giâc" ( thûâc) con ngûúđi cô thïí nhíơn thûâc ặúơc Vađ "thûơc taơi khâch quan" (víơt chíịt) chđnh lađ ngìn gưịc, nươi dung khâch quan ca "căm giâc" ( thûâc).

Ăõnh nghơa ca Lïnin vïì víơt chíịt ă giăi qịt ặúơc că hai mùơt ca víịn ăïì cú băn ca triïịt hoơc theo líơp trûúđng ca ch nghơa duy víơt biïơn chûâng.

Ăõnh nghơa víơt chíịt ca Lïnin cô nghơa:

1. Chưịng laơi tíịt că câc loaơi quan ăiïím ca ch nghơa duy tím vïì phaơm truđ víơt chíịt

</div><span class="text_page_counter">Trang 36</span><div class="page_container" data-page="36">

(Ăưịi chiïịu vúâi câc quan ăiïím duy tím úê hoơc phíìn I).

2. Ăíịu tranh khùưc phuơc triïơt ăïí tđnh chíịt trûơc quan, siïu hịnh, mây môc vađ nhûơng biïịn tûúâng ca nô trong quan niïơm vïì víơt chíịt ca câc nhađ triïịt hoơc tû săn hiïơn ăaơi. Do ăô, ắnh nghơa nađy cng ă giăi qịt ặúơc sûơ khng hoăng trong quan ăiïím vïì víơt chíịt ca câc nhađ triïịt hoơc vađ khoa hoơc theo quan ăiïím cuêa chuê nghơa duy víơt siïu hịnh.

3. Khùỉng ắnh thïị giúâi víơt chíịt khâch quan lađ vư cuđng, vư tíơn, ln víơn ăương vađ phât triïín khưng ngûđng, nïn ă cô tâc ăương cưí v, ăương viïn câc nhađ khoa hoơc ăi síu nghiïn cûâu thïị giúâi víơt chíịt, tịm ra nhûơng kïịt cíịu múâi, nhûơng thơc tđnh múâi vađ nhûơng quy, lơt víơn ăương ca víơt chíịt ăïí lađm phong phuâ thïm kho tađng tri thûâc cuêa nhín loaơi.

</div><span class="text_page_counter">Trang 37</span><div class="page_container" data-page="37">

CÍU 9: Quan ăiïím ca ch nghơa duy víơt biïơn chûâng vïì ngìn gưịc vađ băn chíịt ca thûâc. nghơa ca viïơc nùưm vûơng víịn ăïì nađy.

Ch nghơa duy víơt biïơn chûâng khùỉng ắnh: thûâc ca con ngûúđi lađ săn phíím ca quâ trịnh phât triïín tûơ nhiïn vađ lõch sûê - x hươi. Ăïí hiïíu ặúơc ngìn gưịc vađ băn chíịt ca thûâc cíìn phăi xem xêt trïn că hai mùơt tûơ nhiïn vađ x hươi.

I. Ngìn gưịc ca thûâc

1. Thơc tđnh phăn ânh ca víơt chíịt vađ sûơ ra ăúđi ca thûâc - Phăn ânh lađ thơc tđnh chung ca moơi daơng víơt chíịt. Ăô lađ nùng lûơc giûơ laơi, tâi hiïơn ca hïơ thưịng víơt chíịt nađy nhûơng ăùơc ăiïím ca hïơ thưịng víơt chíịt khâc trong quâ trịnh tâc ăương qua laơi.

- Cuđng vúâi sûơ tiïịn hoâ ca thïị giúâi víơt chíịt, thơc tđnh phăn ânh ca nô cng phât triïín tûđ thíịp ăïịn cao, tûđ ăún giăn ăïịn phûâc taơp. Trong ăô thûâc lađ hịnh thûâc phăn ânh cao nhíịt ca thïị giúâi víơt chíịt.

- thûâc lađ mươt thơc tđnh ca mươt daơng víơt chíịt cô tưí chûâc cao ca bươ no ngûúđi, lađ sûơ phăn ânh thïị giúâi khâch quan vađo bươ ôc con ngûúđi.

2. Vai trođ ca lao ăương vađ ngưn ngûơ trong sûơ hịnh thađnh vađ phât triïín ca thûâc

- Lao ăương lađ hoaơt ăöơng ăùơc thuđ cuêa con ngûúđi, lađm cho con ngûúđi khâc vúâi tíịt că câc ăương víơt khâc.

+ Trong lao ăương, con ngûúđi ă biïịt chïị taơo ra câc cưng cuơ vađ sûê duơng câc cưng cuơ ăïí taơo ra ca căi víơt chíịt.

+ Lao ăương ca con ngûúđi lađ hađnh ăương cô muơc ăđch - tâc ăương vađo thïị giúâi víơt chíịt khâch quan lađm biïịn ăưíi thïị giúâi nhùìm thoă mn nhu cíìu ca con ngûúđi.

+ Trong quâ trịnh lao ăương, bươ no ngûúđi ặúơc phât triïín vađ ngađy cađng hoađn thiïơn, lađm cho khaê nùng tû duy trûđu tûúơng cuêa con ngûúđi cng ngađy cađng phât triïín.

</div><span class="text_page_counter">Trang 38</span><div class="page_container" data-page="38">

- Lao ăương săn xịt cođn lađ cú súê ca sûơ hịnh thađnh vađ phât triïín ngưn ngûơ.

+ Trong lao ăương, con ngûúđi tíịt ýịu cô nhûơng quan hïơ vúâi nhau vađ cô nhu cíìu cíìn trao ăưíi kinh nghiïơm. Tûđ ăô năy sinh sûơ "cíìn thiïịt phăi nôi vúâi nhau mươt câi gị ăíịy". Vị víơy, ngưn ngûơ ra ăúđi vađ phât triïín cuđng vúâi lao ăương.

+ Ngưn ngûơ lađ hïơ thưịng tđn hiïơu thûâ hai, lađ câi "v víơt chíịt" ca tû duy, lađ phûúng tiïơn ăïí con ngûúđi giao tiïịp trong x hươi, phăn ânh mươt câch khâi quât sûơ víơt, tưíng kïịt kinh nghiïơm thûơc tiïỵn vađ trao ăưíi chng giûơa câc thïị hïơ. Chđnh vị víơy Ùngghen coi: lao ăương vađ ngưn ngûơ lađ "hai sûâc kđch thđch ch ýịu biïịn" bươ no con víơt thađnh bươ no con ngûúđi, phăn ânh tím l ăương víơt thađnh phăn ânh thûâc.

Lao ăương vađ ngưn ngûơ, ăô chđnh lađ ngìn gưịc x hươi qịt ắnh sûơ hịnh thađnh vađ phât triïín thûâc.

II. Băn chíịt ca thûâc

Ch nghơa duy víơt biïơn chûâng cho thûâc lađ sûơ phăn ânh thïị giúâi khâch quan vađo bươ no ngûúđi thưng qua hoaơt ăương thûơc tiïỵn, nïn băn chíịt ca thûâc lađ hịnh ănh ch quan ca thïị giúâi khâch quan, lađ sûơ phăn ânh sâng taơo thïị giúâi víơt chíịt.

- thûâc lađ hịnh ănh ch quan ca thïị giúâi khâch quan. Ăiïìu ăô cô nghơa lađ nươi dung ca yâ thûâc lađ do thïị giúâi khaâch quan quy ắnh, nhûng thûâc lađ hịnh ănh ch quan, lađ hịnh ănh tinh thíìn chûâ khưng phăi lađ hịnh ănh víơt l, víơt chíịt nhû ch nghơa duy víơt tíìm thûúđng quan niïơm.

- Khi nôi thûâc lađ hịnh ănh ch quan ca thïị giúâi khâch quan, cng cô nghơa lađ thûâc lađ sûơ phăn ânh tûơ giâc, sâng taơo thïị giúâi.

+ Phăn ânh thûâc lađ sâng taơo, vị nô bao giúđ cng do nhu cíìu thûơc tiïỵn quy ắnh. Nhu cíìu ăô ăođi hi ch thïí phăn ânh phăi hiïíu ặúơc câi ặúơc phăn ânh. Trïn cú súê ăô hịnh thađnh nïn hịnh ănh tinh thíìn vađ nhûơng hịnh ănh ăô ngađy cađng phăn ânh ăng ăùưn

</div><span class="text_page_counter">Trang 39</span><div class="page_container" data-page="39">

hún hiïån thûåc khấch quan. Song, sûå sấng tẩo cuãa yá thûác lâ sûå sấng tẩo cuãa phẫn ấnh, dûåa trïn cú súã phẫn ấnh.

+ Phẫn ấnh yá thûác lâ sấng tẩo, vị phẫn ấnh àố bao giúâ cuäng dûåa trïn hoẩt àưång thûåc tiïỵn vâ lâ sẫn phêím cuãa cấc quan hïå xậ hưåi. Lâ sẫn phêím cuãa cấc quan hïå xậ hưåi, bẫn chêët cuãa yá thûác cố tđnh xậ hưåi.

Quan àiïím trïn ca triïët hổc Mấc vïì nguưìn gưëc vâ bẫn chêët cuãa yá thûác hoân toân àưëi lêåp vúái chuã nghơa duy têm coi yá thûác, tû duy lâ cấi cố trûúác, sinh ra vêåt chêët vâ chuã nghơa duy vêåt têìm thûúâng coi yá thûác lâ mưåt dẩng vêåt chêët hóåc coi yá thûác lâ sûå phẫn ấnh giẫn àún, thuå àưång thïë giúái vêåt chêët.

III- YÁ nghơa phûúng phấp luêån

1. Do yá thûác chĩ lâ hịnh ẫnh chuã quan cuãa thïë giúái khấch quan nïn trong nhêån thûác vâ hoẩt àưång thûåc tiïỵn phẫi xuêët phất tûâ thûåc tïë khấch quan. Cêìn phẫi chưëng bïånh chuã quan duy yá chđ.

2. Do yá thûác lâ sûå phẫn ấnh tûå giấc, sấng tẩo hiïån thûåc, nïn cêìn chưëng tû tûúãng thuå àưång vâ chuã nghơa giấo àiïìu xa rúâi thûåc tiïỵn.

</div><span class="text_page_counter">Trang 40</span><div class="page_container" data-page="40">

CÍU 10: Mưịi quan hïơ biïơn chûâng giûơa víơt chíịt vađ thûâc. nghơa phûúng phâp lơn ca viïơc nùưm vûơng víịn ăïì nađy trong nhíơn thûâc vađ hoaơt ăương thûơc tiïỵn.

1. Phaơm truđ víơt chíịt (xem cíu 8) vađ phaơm truđ yâ thûâc (xem cíu 9).

2. Mưịi quan hïơ biïơn chûâng giûơa víơt chíịt vađ yâ thûâc. a) Víơt chíịt quýịt ắnh yâ thûâc:

- Víơt chíịt cô trûúâc, thûâc cô sau. Víơt chíịt sinh ra yâ thûâc, yâ thûâc lađ chûâc nùng cuêa ôc ngûúđi - daơng víơt chíịt cô tưí chûâc cao nhíịt cuêa thïị giúâi víơt chíịt.

- YÂ thûâc lađ sûơ phăn ânh thïị giúâi víơt chíịt vađo ôc con ngûúđi. Thïị giúâi víơt chíịt lađ ngìn gưịc khâch quan ca thûâc.

b) thûâc cô tđnh ăươc líơp tûúng ăưịi, tâc ăương trúê laơi víơt chíịt: - thûâc cô thïí thc ăííy hóơc kịm hm vúâi mươt mûâc ăươ nhíịt ắnh sûơ biïịn ăưíi ca nhûơng ăiïìu kiïơn víơt chíịt.

- Sûơ tâc ăương ca thûâc ăưịi vúâi víơt chíịt phăi thưng qua hoaơt ăương ca con ngûúđi. Con ngûúđi dûơa trïn câc tri thûâc vïì nhûơng quy lơt khâch quan mađ ăïì ra muơc tiïu, phûúng hûúâng thûơc hiïơn; xaâc ắnh caâc phûúng phaâp vađ bùìng chđ thûơc hiïơn muơc tiïu íịy.

Sûơ tâc ăương ca thûâc ăưịi vúâi víơt chíịt duđ cô ăïịn mûâc ăươ nađo ăi chùng nûơa thị nô víỵn phăi dûơa trïn sûơ phăn ânh thïị giúâi víơt chíịt.

c) Biïíu hiïơn ca mưịi quan hïơ giûơa víơt chíịt vađ thûâc trong ăúđi sưịng x hươi lađ quan hïơ giûơa tưìn taơi x hươi vađ thûâc x hươi, trong ăô tưìn taơi x hươi qịt ắnh thûâc x hươi vađ thûâc x hươi cô tđnh ăươc líơp tûúng ăưịi tâc ăương trúê laơi tưìn taơi x hươi. Ngoađi ra, mưịi quan hïơ giûơa víơt chíịt vađ thûâc cođn lađ cú súê ăïí xem xêt câc mưịi quan hïơ khâc nhû: ch thïí vađ khâch thïí, l lơn vađ thûơc tiïỵn, ăiïìu kiïơn khâch quan vađ nhín tưị ch quan v.v..

3. thûâc phûúng phâp lơn

</div>