luận văn máy trộn thuc an chan nuoi

viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
Phn mt

Tng quan
Chng I
Tm quan trng ca sn xut thc n chn nuụi

I -S lc v sn xut thc n chn nuụi:
Trong cuc sng ngy nay, cụng nghip hoỏ cht v thc phm núi
chung v cụng ngh sn xut thc n chn nuụi núi riờng chim mt v trớ
khỏ quan trng. nhiu nc trờn th gii, c bit l cỏc nc ang
phỏt trin, nhu cu ti thiu ca con ngi v thc phm cha c tha
món hon ton. Nhiu t chc quc t ó v ang tỡm cỏch gii quyt
nhanh chúng vn lng thc thc phm ton cu. Trờn con ng thc
hin mc tiờu ú cú mt khõu rt quan trng l phi phỏt trin hn na
ngnh chn nuụi, thnh cụng ca ngnh nụng nghip ny phn ln tựy
thuc vo mc dinh dng ca gia sỳc, gia cm, vo vic to ra ngun
cung cp thc n vng chc.
T xa xa ngnh trng trt ó cung cp cỏc loi thc n cho gia
sỳc.Tuy nhiờn trong cỏc iu kin ca mt nn chn nuụi phỏt trin vi
khuynh hng tp trung hn v chuyờn bit húa cao nh nh hin nay
thỡ vai trũ ca cỏc c s cung cp thc n li ni bt lờn v iu ny ó to
ra nhng tin tỏch ngnh sn xut thc n thnh mt ngnh nụng
nghip c lp. Cụng vic sn xut thc n bao gm t hp nhng bin
phỏp t chc qun lý v k thut nụng nghip nhm m bo cung cp y

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

-1-

Đặng Thị


viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
cho vt nuụi t trng trt, cụng nghip ch bin nụng sn thc phm, t
cụng nghip sinh hc vv..., k c cỏc ngun thc n t nhiờn, trong ú thc
n cú ngun gc thc vt l quan trng nht.
n thiờn niờn k ny, thiờn niờn k ca Cụng ngh Sinh hc, vi xu
hng phỏt trin Cụng nghip Dch v thỡ cụng ngh sn xut Thc n
chn nuụi gii quyt vn lng thc thc phm cng c chỳ ý hn vỡ
cỏc ng dng ca nú. t nc ca chỳng ta, mt nc ang phỏt trin,
cng khụng nm ngoi nhng xu hng chung ca th gii. Cụng ngh sn
xut Lng thc - Thc phm núi chung v sn xut Thc n gia sỳc núi
riờng ó v ang c quan tõm phỏt trin cỏc doanh nghip va v nh
em li nhiu li ớch cho t nc.

II Lch s phỏt trin ngnh sn xut thc n chn nuụi trờn th
gii:
Lch s phỏt trin ngnh sn xut thc n gia sỳc ca th gii. Cú th

chia thnh cỏc giai on nh sau:
- Giai on 1: Chn th t do trờn ng c.
Ngi ta ó bit cỏch ỏnh giỏ v chn la bói chn, bit phõn bit cỏc loi
cõy c n c, khụng n c, cú hi v gõy c, nhn ra c s theo dừi
theo mựa ca cỏc ngun thc n t nhiờn.
- Giai on 2: D trự thc n cho gia sỳc v nhng iu kin thi tit bt
li.
Ngi ta bit d trự thc n gia sỳc dựng vo mựa khụ vựng nhit i
v vo mựa ụng cỏc nc ụn i. Hỡnh thc d trự ch yu l phi khụ v

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

-2-

Đặng Thị


viÖn cnsh - cntp
Bé m«n m¸y - t®h

§å

¸n tèt nghiÖp
đánh đống cỏ. Trong giai đoạn này người ta đã biết các giới hạn trong khu vực
chăn thả và cắt cỏ về chuồng cho ăn thêm.
- Giai đoạn 3: Gieo trồng các loại cây dùng làm thức ăn gia súc
Vào đầu thế kỉ 18 cuộc cách mạng công nghiệp xảy ra ở Tây Âu đã làm cho
nền nông nghiệp của thế giới có những thay đổi về chất. Sản xuất đã bắt đầu

chuyển sang phương thức mới. Chế độ luân canh cũ trước đây gồm 2 năm
trồng các loại ngũ cốc và 1 năm bỏ hóa được thay bằng chế độ luân canh mới.
- Giai đoạn IV: Phổ biến và áp dụng biện pháp ủ chua và diễn ra những biện
pháp cải tạo đất sâu rộng:
Trong nửa đầu thế kỷ XX này, người ta áp dụng ngày càng nhiều việc cơ
giới hóa trong các quá trình canh tác và ủ chua thức ăn, tạo ra khả năng gia
tăng rất lớn mức sản xuất thức ăn ủ chua. Mở rộng diện tích các cây thức ăn
lên cao dần và giảm hao hụt khi chế biến chúng trên thực tế đá cho phép nâng
cao năng suất thức ăn trên một đơn vị diện tích đất canh tác. Nhờ các biện
pháp thủy lợi người ta đã cải thiện được các đồng cỏ, bãi chăn nuôi và tạo
được những bãi chăn và đồng cỏ năng suất cao.
- Giai đoạn V: Công nghiệp sản xuất thức ăn gia súc xuất hiện và phát triển:
ở nhiều nước phát triển đã xuất hiện nhiều tổ hợp chăn nuôi công nghiệp to
lớn đòi hỏi người ta phải xem xét lại và đẩy mạnh việc tổ chức các cơ sở
thức ăn vững chắc. Người ta đã áp dụng rộng rãi các chất bảo quản hóa học và
các thức ăn bổ sung sản xuất theo lối công nghiệp nấm men và tảo dùng làm
thức ăn gia súc, kỹ thuật trồng không cần đất, các loại thức ăn hỗn hợp. Chế
biến bột cỏ, cỏ cắt nắn, đóng viên và đóng bánh. Ngày nay có người cho rằng
việc sử dụng ngày càng rộng rãi thức ăn hỗn hợp và các chất bổ sung trong
chăn nuôi với mọi quy mô là cuộc cách mạng về thức ăn gia súc lần thứ II

líp k4 - m¸y tp

BÝch H¶o

-3-

§Æng ThÞ

viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
(Australia) cũn cú nhng quc gia non tr vi mt nn sn xut nụng nghip
cũn lc hu. Tuy nhiờn trờn bc ng phỏt trin cỏc nc ny, trong ú cú
Vit Nam, ó bit vn dng nhng kinh nghim sn xut nụng nghip ca th
gii li thờm cú s giỳp quc t, nờn bờn cnh vic sn xut thc n gia sỳc
trờn ng rung ó hỡnh thnh bc u cỏc nhõn t sn xut thc n gia sỳc
theo kiu cụng nghip, thớ d xõy dng cỏc nh mỏy sn xuỏt thc n hn hp.
III _Tỡnh hỡnh hin ti v trin vng trong tng lai ca ngnh sn
xut Thc n chn nuụi:
1- cỏc nc chn nuụi phỏt trin vựng ụn i:
Hoa K chng hn thc n thụ (ng c , c khụ, c chua v rm r)
chim mt t trng tng i rt ln trong tt c cỏc ngnh chn nuụi, t
56,2% vo nhng nm 1955 -1959, lờn n 80,1% vo nm 1974.
Ti hi ngh ln th XXII ca cỏc nh nghiờn cu v ng c hp ti
Leizpig (CHDC c) nm 1977 ó cho bit l 2/3 t l ng c ( c
3000 triu ha) v cú hn 10 ngn loi c ang sng v phỏt trin trờn khp
nm chõu.
2- Ti nguyờn v thc n gia sỳc Vit Nam:
Nc ta thuc vựng khớ hu nhit i giú núng m nờn cõy c cú th
mc xanh tt quanh nm, t ai thớch hp trng nhiu loi cõy thc n gia
sỳc, li thờm cú vựng cao nguyờn khớ hu mỏt m nờn tp on cõy trng cũn
cú thờm cỏc loi cao sn ca vựng ụn i. Tu vựng, tu mựa v m mi a
phng cú mt tp on cõy thc n gia sỳc rt phong phỳ. V cõy thc n
lỳa min ( cao lng, sorgho ), kờ (thc n bt ng) u nnh, u
phng.Cõy thc n c qu thỡ cú khoai lang, khoai mỡ sn khoai tõy ong

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

-4-

Đặng Thị


viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
riờng (chui c), bớ r (bớ )Theo kinh nghim ca nhiu nc ang phỏt
trin thỡ vựng nhit i cn theo sỏt v chỳ ý n cõy mớa ng, mt ngun
thc n quan trng m ta hin nay l mt cõy trng chim din tớch rt ln
v ph bin khp c nc nhm cung cp nguyờn liu cho cụng nghip v tiu
cụng nghip ch bin ng thc phm. Cõy thc n xanh thỡ ngoi tp on
cõy trng hoc mc di lõu i nc ta nh c ng, c nờn, c tõy Ngh An,
rau mung, bốo cỏi, bốo tm, bốo dõu cú nhng cõy c nhp ni hoc ó
c thun hoỏ t lõu nh c lụng, c dp. Tu iu kiờn a phng m tng
ni nhõn dõn ó cú trỡnh thõm canh v s dng cỏc loi cõy thc n nht
nh. Hin nay, tng bc ó hỡnh thnh nhng vựng chuyờn canh quan trng.
Ngoi lỳa ó c trng lõu i vi din tớch rt ln cỏc vựng ng bng
Nam b, Trung b v Bc b, ó cú nhng vựng chuyờn canh bp trờn t bói
ven sụng nh ven sụng Tin, sụng Hu, t trung du, min nỳi nh ng
Nai, Sụng Bộ

Cụng nghip ch bin mui bin hnh trm ngn tn mi nm cung cp
khụng nhng mui n m cong nhiu nguyờn t vi lng khỏc cho gia sỳc, gia
cm, m gn nh l thiờn chy di t chõn nỳi Sp (An Giang) n nhng nỳi
ó vụi ca vựng Kiờn Lng (Kiờn Giang) l mt ngun cung cp thc n b
sung a dng v rt hu hiu. Cụng nghip ch bin du thc vt ngy cng
phỏt trin, ha hn cung cp ngy cng nhiu cỏc loi thc n b sung m
quý l cỏc loi bỏnh du t cỏc ngun nguyờn liu phong phỳ nh cm da,
u phng, u nnh, ht bụng vi, ht cao suThng kờ cho bit nm 1990
c nc cú khong 300.000 ha da nờn ta nõng lờn c 500000 ngn ha thỡ
mi nm ch bin c 400 ngn tn du da v cung cp thờm khong 300
ngn tn bỏnh du da. Mt ngun thc n m ỏng k. Vi khong 3000

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

-5-

Đặng Thị


viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
km b bin sn lng ỏnh bt ngy cng cú kh nng gia tng t 1 triu
tn mi nm thỡ ngun nguyờn liu ch bin bt cỏ theo cụng nghip, cng
nh cỏ phi khụ cng gia tng theo ỏp ng mc yờu cu m ụng vt

ca ngnh chn nuụi ang chuyn bin theo hng cụng nghip húa ca nc
ta.
Trờn phng hng sn xut nụng nghip ton din theo ch trng ca
ng l ly sn xut lng thc lm trng tõm, cỏc a phng phi cn c
vo iu kin t nhiờn kt hp vi iu kin kinh t m xõy dng phng
hng sn xut nhm phỏt huy th mnh ca vựng mỡnh. Thớ d, th mnh ca
trung du v min nỳi t chn nuụi gia sỳc ln, trng cõy cụng nghip v trng
rng th mnh ca vựng ng bng l sn xut lng thc nht l lỳa chn
nuụi heo, g vt v trõu bũ qui mụ thớch hp, th mnh ca vựng ven cỏc
thnh ph v khu cụng nghip l cú ngun cung cp.
Ti nguyờn v ng c phc v cho vic phỏt trin chn nuụi nc ta
rt ln. Theo s liu iu tra ca V qun lý rung t.
IV _Cỏc loi thc n chn nuụi:
Vic phõn loi cỏc thc liu lm thc n gia sỳc thnh cỏc nhúm m
chỳng ta nghiờn cu sau õy ch cú giỏ tr tng i nhng rt tin dng
trong nuụi dng gia sỳc, gia cm v rt cn thit trong trao i, buụn bỏn
Thc n gia sỳc trờn th trng ni a v xut nhp khu.
1. Cỏc cỏch phõn loi Thc n:

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

-6-

Đặng Thị


viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
Cú nhiu cỏch phõn loi thc liu lm thc n gia sỳc da theo giỏ tr
nng lng ca thc liu, cn c theo ngun gc, da trờn thnh phn hoỏ
hc hoc giỏ tr dinh dng.v.v.
1. Phõn loi theo giỏ tr nng lng ca thc liu m ngi ta phõn ra
thnh hai nhúm:
+Thc n tinh
+Thc n khụ
2.Phõn loi theo ngun gc:
+Thc n cú ngun gc thc vt.
+Thc n cú ngun gc ng vt.
+Thc n cú ngun gc khoỏng vt.
+Thc n Vi sinh vt.
+Thc n tng hp hoỏ hc.
3. Phõn loi thc n theo tớnh cht hoỏ lý v cỏch s dng thụng thng.
+Thc n thụ khụ v xỏc v( c khụ, rm, thõn khụ, v tru,
v qu ).
+ng c, c ng v thc n thụ xanh( thc n l c ti )
+Thc n chua ( l thc n thụ chua ).
+Thc n nng lng cha: <20% Pr v >18% x thụ.
+Thc n b sung Pr: cha ln hn 20% Pr, cú ngun gc
ng vt.
+Thc n b sung khoỏng.
+Thc n b sung Vitamin.

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

-7-

Đặng Thị


viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
+Cỏc cht thờm vo ( cỏc cht ph gia cht chng mc, cht
chng ụxy hoỏ, axit amin, khỏng sinh, cht to mu, cht to mựi, kớch thớch
tng trng, hoocmon, thuc,).
4.Phõn loi thc dng:
+Thc n nhiu nc.
+Thc n thụ khụ.
+Thc n tinh.
. gc thc vt giu nng lng
. gc ng vt giu m
. gc ng vt
.thc n hn hp
+Thc n khoỏng.
+Cỏc Vitamin v Premix( Premix l hn hp cỏc cht vi
lng c trn són theo t l thớch hp c phõn b u trong cht n: bt
sn, tinh bt sn, bt xỏc sn, cỏc cht vi lng: khoỏng, Vitamin)
+Cỏc thc n khỏc: mt ng, hốm ru, bó bia, nm
men).

2.Cỏc phng phỏp ch bin thc n gia sỳc:
a) Ch bin thc n bng phng phỏp lý hc:
1-Ct ngn ( ỏp dng vi cỏc loi c khụ, xanh cho cỏc loi gia sỳc ln).
2-Xay, nghin (i vi cỏc loi ht, c, qu).
3-Búc v, loi v.
4-úng viờn.
5-Rang, sy, hp, nu.

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

-8-

Đặng Thị


viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
6-Chiu bc x lm thc n mm, d tiờu.
7-Ht n: l bin phỏp x lý thc n ht cú hiu qu, khi x lý, ht b
bin i cỏc c tớnh lý hoỏ v sau ú hỡnh thnh nờn ht n.
8-Cỏn ộp (i vi ht khụ).
9-Sỳ lng (thc n st m 60-70%, thớch hp cho nuụi heo).
b) Ch bin thc n bng phng phỏp hoỏ hc:
1-X lý nc vụi.

2-X lý bng dung dch soa.
3-x lý rm bng Amoniac lng.
4-X lý rm bng Urờ.
c) Ch bin thc n bng phng phỏp sinh vt hc:
1- chua.
2- mm.
3-ng hoỏ.
4- men thc n bng phng phỏp lờn men v khụng lờn men.
V- D tr v ch bin thc n chn nuụi.
1.Tm quan trng ca d tr v ch bin thc n gia sỳc:
Cựng vi vic sn xut thc n gia sỳc trờn ng rung, nhm tng
ngun thc n cho gia sỳc thỡ vic d tr v ch bin l nhng khõu ht sc
quan trng khụng tỏch ri trong ton b vn gii quyt Thc n cho gia
sỳc.
D tr Thc n tt l nhm bo tn n mc cao nht cỏc cht dinh
dng trong thc n v gim n mc thp nht s tn tht thc n trong quỏ

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

-9-

Đặng Thị


viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
trỡnh s dng lõu di. Mt khỏc, d tr thc n tt cũn gúp phn lm thay i
phm cht thc n nhm nõng cao giỏ tr sinh vt hc ca Thc n gia sỳc.
Ch bin thc n theo ngha hp l nhm thay i thc n v hỡnh thc,
phm cht di tỏc ng ca cỏc yu t vt lý, hoỏ hc, sinh vt hc v theo
khỏi nim mi thỡ ch bin l nhm sn xut ra nhng loi thc n mi bng
phng phỏp hoỏ hc, sinh hc trong cụng nghip. Trong quỏ trỡnh xõy dng
ngnh chn nuụi hin i thỡ vn ch bin thc n gia sỳc li cng quan
trng, nht l vic ch bin thc n hn hp cỏc loi
Thc t sn xut cho thy s lng gia sỳc phỏt trin tng i u
trong nm nhng sn phm trng trt, ngun thc n ch yu cho ng vt
nuụi, li cú sn lng bin ng theo thi v. Do ú, trong thi gian thu hoch
thỡ thc n di do nhng trc v thu hoch hay lỳc giỏp ht thỡ li thiu
thn. Trong chn nuụi heo, g, vi quy mụ tp trung thỡ ch cn thiu thc n
trong vi ba ngy cng ó l gay go, ch cha núi n chuyn thiu hng
thỏng. i vi chn nuụi trõu bũ v cỏc loi thỳ n c khỏc cng vy, c l
thc n ch yu ca chỳng, cú phỏt trin tt trong mựa núng m cú ni trõu bũ
n khụng ht c ti nhng ng c, bói chn li b cn ci trong thi tit khụ
hn hoc lnh giỏ lm trõu bũ b úi rột, d nhim bnh v cht.
Vỡ vy, cn phi d tr y thc n quanh nm thỡ mi ch ng
phỏt trin chn nuụi theo nh hng. Bờn cnh ú, ch bin lm thc n ngon
hn, phm cht thc n tt hn, khu phn nuụi dng y hn, c th
ng vt hp th, tiờu hoỏ tt hn cỏc cht dinh dng. Ch bin thc n tt s
gúp phn tit kim thc n, tn dng c trit cỏc ngun thc n phong

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

- 10 -

Đặng Thị


viÖn cnsh - cntp
Bé m«n m¸y - t®h

§å

¸n tèt nghiÖp
phú của địa phương để phát triển tăng năng suất cùng lợi nhuận của ngành
chăn nuôi.
Chế biến thức ăn công nghiệp cũng giúp cho ngành công nghiệp được
phát triển hơn, quy mô rộng hơn vì tiết kiệm được thời gian nhiều hơn so với
chế biến thức ăn thủ công nhỏ lẻ, tiết kiệm được sức lao động, kinh tế hơn vì
cho năng suất cao hơn.

líp k4 - m¸y tp

BÝch H¶o

- 11 -

§Æng ThÞ


viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
Chng II
cỏc quỏ trỡnh v thit b trong
dõy truyn sn xut v ch bin thc n gia sỳc

Ch bin nụng sn l ngnh k thut m hu ht cỏc nc trờn th gii
cng ngy cng quan tõm phỏt trin nõng cao s lng v cht lng, nụng
sn, hng húa, ỏp ng nhu cu tiờu th ngy cng tng ca con ngi v ca
ng vt nuụi. ng thi cỏc k thut ch bin sn phm chn nuụi (tht,
trng, sa,) cng ngy cng ũi hi phỏt trin phc v nhu cu xó hi.
Cỏc lnh vc Ch bin trong chn nuụi ch yu bao gm:
+Ch bin thc n chn nuụi: t cỏc khõu s ch, lm sch, phi, sy n
cỏc khõu lm nh (thỏi, bm, xay xỏt, nghin, p), to thnh hn hp (nh
mc, trn) v to viờn (to ht).
+Ch bin sn phm chn nuụi: sa, tht, trng, lụng, daVD: ch bin
sa thng phi thc hin t khõu s ch sa nh: lm sch, lm núng, kh
trựng sa v cỏc khõu ch bin nh: tỏch crem sa, ch bin b, pho mỏt, sa
bt, sa hp, sa chua,
Ngoi ra, cũn cú vn ch bin phõn, nc tiu phc v cho trng trt
(ch bin cỏc loi phõn hu c, vụ c, bt hoc viờn ) v phc v cho i sng
(ch bin sinh khớ t nc phõn, nc tiu un nu, thp sỏng ).
Trong cỏc k thut ch bin sn phm chn nuụi núi trờn, cú nhng k
thut thuc phm vi ngnh nụng nghip (cỏc c s chn nuụi) gii quyt t

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

- 12 -

Đặng Thị


viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
vic nghiờn cu, thit k n t chc s dng, nhng cng cú nhng k
thut ch bin vt ra khi phm vi ngnh nụng nghip, thuc ngnh cụng
nghip ch bin lng thc, thc phm, nht l khi chn nuụi c cụng
nghip hoỏ cao. VD: k thut ch bin thc n chn nuụi, ngoi nhng thit
b, cụng c mỏy múc phc v ch bin trong h gia ỡnh, tri chn nuụi,
cỏc cm nghin, cũn cú nhng nh mỏy ch bin thc n phc v chung cho
tng vựng, tng tnh hoc c nc do ngnh cụng nghip thnh ph qun lý.
K thut ch bin sa, tht, ngoi nhng thit b cụng c, mỏy múc s ch, ch
bin sa tng h gia ỡnh, tri chn nuụi, ó cú nhng nh mỏy ch bin
sa, tht do ngnh cụng nghip thnh ph qun lý. Ch bin tht, lụng, da vt
nuụi thng do ngnh cụng nghip ch bin m nhim vi nhng quy mụ tp
trung, cụng nghip hoỏ cao.
Tuy nhiờn, nhng nc tiờn tin, cú nhng c s chn nuụi ln theo
hng kinh doanh khộp kớn, t m nhim cụng ngh sn xut n ch bin.
Khi ú, c s s cú cỏc chung tri chn nuụi v c nh mỏy ch bin sa tht,
lụng, da, nu cn thit (Ti liu II).
Trong phm vi tỡm hiu, em xin trỡnh by v cỏc quỏ trỡnh, thit b thớch
hp vi cỏc c s chn nuụi h gia ỡnh, hay cỏc xớ nghip sn xut ch bin
va v nh.

I.S lc v thc n chn nuụi dng hn hp
Thc n hn hp: theo ngha y l mt hn hp ng nht ca
nhng loi thc liu khỏc nhau, c phi hp theo cỏc cụng thc lp c t
cỏc kt qu nghiờn cu khoa hc nhm m bo dinh dng hon chnh cho
vt nuụi.

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

- 13 -

Đặng Thị


viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
A. i cng v thc n hn hp
C s lý thuyt ca vic phi hp cỏc thc n hn hp hon chnh, cú
hiu qu kinh t cao l tớnh cht ca cỏc thc n khi trn chung vi nhau s
lm xut hin tỏc ng b xung tng h v tng yu t ca giỏ tr dinh
dng ca hn hp trn. S phi hp ỳng n cỏc yu t thc n cú th t
mc tiờu chun v nng lng, Pr, axit amin, Vitamin, khoỏng cht trong hn
hp.
1.S ra i ca thc n hn hp:
Sau th chin th nht, th hiu ca ngi chn nuụi i vi vic s dng

nh cc lm thc n chn nuụi cú s thay i. Trong lý lun nuụi dng ng
vt nuụi cng cú nhiu quan im mi. Ngi ta ó ngh n vic s dng cỏc
sn phm hoỏ hc, sinh hc v vi sinh vt hc nhm thc hin ý mun v mt
loi thc n cha y cỏc cht dinh dng cn thit v cú th s dng nh
l mt ch phm cú tớnh cht b sung v hon thin giỏ tr dinh dng ca cỏc
sn phm trng trt r tin.
Vic nuụi dng gia sỳc, gia cm gi õy ũi hi mt loi thc n hon
chnh, tc l mt loi thc n cú ngun gc ng vt, thc vt, vi sinh vt,
khoỏng vt v cỏc sn phm tng hp khỏc nhm ỏp ng y nht cho
nhu cu dinh dng ca vt nuụi, v c s lng ln cht lng. Vic ch bin
mt loi thc n nh vy vi quy mụ cụng nghip ó hỡnh thnh lờn ngnh sn
xut ch bin thc n hn hp, mt ngnh sn xut c lp v chuyờn mụn
hoỏ cao. Cỏc loi thc n hn hp c sn xut ra l nhng sn phm phc
tp, l nhng cụng trỡnh tp th ca nhng chuyờn gia thuc cỏc ngnh khỏc
nhau nh sinh vt hc, chn nuụi, hoỏ hc, toỏn hc, kinh t hc, nghiờn cu

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

- 14 -

Đặng Thị


viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
tỡm ra c thc n hn hp l mt trong nhng thnh tu khoa hc k thut
ln nht ca ngnh chn nuụi nhng nm sau chin tranh.
nc ta, vic s dng thc n hn hp cng c ph bin khỏ sm.
S phỏt trin ca nn cụng nghip thu sn ph thuc min nam cng ó
hỡnh thnh hng lot cỏc xớ nghip ch bin thc n hn hp vi phn ln
nguyờn liu l nhp t nc ngoi, ch yu l M. T sau 1975 n nay,
chỳng ta ó thit lp c hng lot cỏc xớ nghip, nh mỏy ch bin thc n
gia sỳc t trung ng n cp tnh. Mt s huyn thm chớ mt s xó cng xõy
dng c cỏc xớ nghip hoc cỏc xng thc n c nh. Tuy nhiờn, hin nay,
hot ng ca cỏc xớ nghip, nh mỏy ny cha i vo chiu sõu, mt phn l
do cha xõy dng c cỏc vựng chuyờn canh thc n gia sỳc m bo
cung cp y v thng xuyờn cho vic ch bin, mt khỏc l do cha ch
ng cõn i cỏc thc liu b sung, sn xut trong nc hoc nhp ni, nh
thc liu b sung Protein, cỏc dng cht vi lng nh axit amin, vitamin,
khoỏng cht, khỏng sinh, hoocmon, cht chng oxihoỏ. Gn õy, theo khuynh
hng chung, cụng nghip thc n gia sỳc ca nc ta ó chỳ ý n vic ch
bin thc n chn nuụi thnh thc n viờn, thc n concentret,.v.v.Mc du
vy, bờn cnh ú, vic nghiờn cu cỏc loi thc n hn hp hon chnh cho
tng vựng sinh thỏi nụng nghip nc ta hin cha c quan u t n.
2. Li ớch ca vic s dng thc n hn hp.
im c bn nht l s ra i ca Thc n hn hp ó cho phộp cụng
nghip hoỏ ngnh Chn nuụi. S xut hin ca thc n hn hp ó khc phc
c tỡnh trng cung cp sn phm chn nuụi theo mựa v lm cho cht lng
sn phm ng u hn. Ngoi ra, thc n hn hp cho phộp ỏp dng nhanh

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

- 15 -

Đặng Thị


viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
chúng nht nhng thnh tu mi nht ca dinh dng hc, cho phộp thc
hiin c rng rói vic c gii hoỏ, t ng hoỏ ngnh chn nuụi, tiờu chun
hoỏ vic cho n, tit kim cụng lao ng, rỳt ngn thi gian chun b thc n.
Do ú, thc n hn hp cú ý ngha rt ln cỏc nc kinh t nụng nghip
phỏt trin, nht l cú k hoch phỏt trin cụng nghip. Thc n hn hp khụng
nhng cú th s dng tt nht tt c cỏc ngun thc n gia sỳc, k c cỏc ph
phm ca cụng nghip ch bin nụng sn thc phm m cũn cho phộp phỏt
trin sn xut cỏc sn phm chn nuụi theo cỏc nh hng cn thit.
Thc n hn hp cú cht lng cao cú v trớ rt quan trng trong dinh
dng ng vt, nht l i vi heo v gia cm.
Thc n hn hp ó tr thnh mt yu t quyt nh tng nng sut
chn nuụi sau th chin th hai. Chi phớ thc n sn xut mt sn phm
trong ngnh chn nuụi heo, gia cm thi kỡ 1930-1960 dựng thc n tinh gim
1,5-2 ln, trong ngnh chn nuụi bũ tht gim 1/3. V hin nay cỏc chuyờn gia
ó t c tin b vt bc trong vi tit kim thc n trờn mt n v sn
phm trong tt c cỏc ngnh chn nuụi, c bit l chn nuụi g v heo.
Nụng dõn cỏc nc kinh t phỏt trin v c nhng nc ang phỏt
trin nh Thỏi Lan, ngy cng chung thc n hn hp. H sn xut ng cc,
khoai c (ó s ch) cung cp cho nh mỏy v mua li thc n hn hp.

Nh nụng h s ngh n vic kinh doanh chn nuụi khụng mua c thc n
hn hp (mt s nụng tri ln cú th t trn). Thc n hn hp ó tr thnh
mt th t liu sn xut cn thit, nú chim mt phn trong ton b chi phớ
hin nay ca ngnh chn nuụi. iu ny ó dn n khuynh hng chung l

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

- 16 -

Đặng Thị


viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
tớnh hiu qu s dng thc n bng cỏch dựng s kilogam thc n tiờu tn,
thay vỡ s n v thc n, cho mt n v sn phm chn nuụi.

B. Phõn loi thc n hn hp
Tu theo mc ớch s dng cho vt nuụi m ngi ta s dng cỏc loi thc
n hn hp hon chnh.
+Thc n hn hp tinh
+Thc n hn hp b sung Pr, vitamin, khoỏng
+Thc n hn hp hon chnh: gm cỏc thc liu cung cp nng
lng, b sung Pr, khoỏng, vitamin, axit amin, cỏc cht kớch thớch tng trng,

thuc phũng bnh, cht chng ụxy hoỏ, cht to mu, mựi
( Theo ti liu I )

C. Nguyờn liu chớnh
1. Thúc v cỏc ph phm :
Lỳa nc l cõy trng chớnh nc ta v l ngun cung cp lng thc
ch yu cho con ngi, ng thi cng l ngun thc n nng lng quan
trng cho gia sỳc, gia cm di dng cỏc ph phm xay xỏt nh tm cỏm v
phõn nh l thúc trong chn nuụi gia cm ( nht l chn nuụi vt ca nhõn
dõn).
a) Thúc:

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

- 17 -

Đặng Thị


viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
Thúc ch c s dng nguyờn dng trong chn nuụi vt chy ng, mt
lng rt nh trong chn nuụi g gia ỡnh. ụi khi thúc m mc khụng thớch
hp cho xay xỏt cng c nghin nuụi heo, thay th mt phn cỏm tm. Cn

lu ý n nh hng gõy xõy xỏt c gii thnh ng tiờu hoỏ do v trờn nghin.
Bng 3.3. Thnh phn dinh dng (%) ca thúc :
VCK
88.6
89.4
88.8

CP

EE

8.48
9.11
7.9

CF

6.13
3.39
1.80

7.97
8.49
9.00

NFE

61.23
64.90

TRO

7.06
5.20

Ca
0.22
0.41

P
0.12
0.50
0.33

TDN

Tỏc

gi
74.79 (1)
51.9
(2)
(3)

(1) Lờ Thc et al ., 1966
(2) Tớnh theo Morrison (1957)
(3) Theo M.Piccioni (1965). Dictionnaire des aliments pour les
animaux.
Theo Piccioni hm lng P di dng phytat chim n 61%.
Nng lng trao i i vi gia cm t 2.940 Kcal/kg VCK

( mongodin et Reviere 1965.Revue Elev.Med.vột. Pays trop., 18 : 183).
Theo Usuelli (do Piccioni trớch dn), hm lng cỏc acid amin ca thúc
khỏ hn ca lỳa mỡ, tớnh theo % protein nh sau: lysin(3,2/2,7),
tryptophan(1,3/1,2), methionin(3,4/2,0), cystin (1,4/1,3), histidin (1,5/1,5) ,
phenylalanin (6,3/5,7).
b) * Cỏc ph phm:

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

- 18 -

Đặng Thị


viÖn cnsh - cntp
Bé m«n m¸y - t®h

§å

¸n tèt nghiÖp
Quan trọng nhất là các phụ phẩm xay xát. Theo số liệu của công nghiệp
xay xát, bình quân từ 100 kg thóc ta có được: 19 kg trấu; 7,2 kg cám to, mịn;
0,8 kg phôi; 6,2 kg tấm; 0,8 kg bột vụn và 66 kg gạo chuốt (bóng). Trong 7,2
kg cám thì cám 1 là 3,7; cám 2 là 1,5 và cám 3 là 2 kg. Theo số liệu điều tra
thì tỷ lệ gạo lẫn tấm đạt 70 –72 %, cám 5-8 % và 20 – 22% trấu.
* Cám gạo:
ở ta hiện nay có khuynh hướng phân làm 2 loại cám : cám to có được
sau quá trình tách trấu để có gạo sô (lức) và cám mịn có được khi đánh bóng

gạo thành gạo thương phẩm. Đôi khi người ta gộp chung cả 2 loại thành cám
gạo để sử dụng trong chăn nuôi hoặc chế biến dầu cám. Thuật ngữ “rice bran”
cũng được dùng để chỉ cám gạo nói chung.
Khuynh hướng chung của thế giới là gia tăng khối lượng cám được ép
hoặc trích ly dầu. Dầu cám được ưa chuộng trong công nghiệp thược phẩm,
dược phẩm và mỹ phẩm nhờ hàm lượng acid limoleic cao hơn hẳn đến 35%.
Bánh dầu cám có hàm lượng đạm cao, ít béo (75% là các acid béo chưa no
như linoleic và oleic) nên thuận lợi trong bảo quản và sử dụng. Hàm lượng
chất béo của cám gạo biến động từ 16 -25%, ở ta hiện nay cám mới, trừ của
nhà máy Satake( Thành phố Hồ Chí Minh) đạt 22% dầu, hầu hết chỉ đạt 1415%. Cám còn lẫn quá nhiều tấm và trấu, thí dụ cám của nhà máy xay Sóc
Trăng có đến 38,6% tấm và 5% vụn trấu ( Vũ Huy, 1989).
Thóc rất dễ dự trữ nhưng sau khi xay xát enzym lipolytic (nhân giải chất
béo) trở nên hoạt động do đó làm gia tăng nhanh hàm lượng acid béo tự do
(chưa no). Có thể ngăn chặn mức độ này bằng xử lý nhiệt ngay sau khi xát. Có
thể sử dụng hơi nước nóng 100 0 C trong 4-5 phút để làm chậm quá trình này,

líp k4 - m¸y tp

BÝch H¶o

- 19 -

§Æng ThÞ


viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
cng cú th sy trng quay 200 0 C trong 10 phỳt, hoc lm gim m
xung di 4%. Cỏc cht c ch húa hc t ra khụng cú hiu qu.
Cỏm go l mt thc n giu vitamin nhúm B v rt hp dn i vi mi
loi vt nuụi. Tuy nhiờn, cht bộo ca nú cú nh hng lm nhóo m vt nuụi
v mm b sa. Vỡ vy, nu chỳ ý thớch ỏng n hm lng du ca cỏm thỡ
õy l mt loi thc n cú giỏ tr cho tt c gia sỳc, gia cm vựng nhit i.
Lng ti a trong khu phn ca bũ l 40%. heo khụng nờn vt quỏ 30
-40% khu phn trỏnh tht nhóo v nờn gim thp nhng tun cui trc khi
xut chung. Cú th a vo khu phn ca gia cm n 25% v trong thớ
nghim cng ó thnh cụng vi t l cao gp ụi. Cỏm cha kh bộo l mt
cht phi hp thụng dng trong cỏc thc n trn sn. Cỏm go thng b trn
ln vi v tru nờn hm lng x thụ lờn n 10-15%. Khi cỏm cha mt
lng ln vn tru thỡ tờn thng mi ca nú l rice mill feed cú giỏ tr dinh
dng thp hn nhiu.
Cỏm chut (lau) c s dng rụng rói hn cỏm go (to) vỡ ớt x hn. Nú
c dựng trong cỏc khu phn nuụi heo, g nhng s dng gii hn heo
con theo m vỡ cú th gõy tiờu chy. Do hm lng bộo cao nờn cng phi s
dng hn ch trc khi h tht. Cú th s dng n 5 kg trong khu phn nuụi
bũ sa.
* Tm:
Tm c tỏch ra sau quỏ trỡnh ỏnh búng v cú giỏ tr tng ng vi
go chut. Go cha cng nhiu tm thỡ giỏ cng h nờn tựy nhu cu tiờu th
ca con ngi m t l tm xut dựng cho chn nuụi thay i.

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

- 20 -

Đặng Thị


viÖn cnsh - cntp
Bé m«n m¸y - t®h

§å

¸n tèt nghiÖp
Tấm là một thực liệu ngon miệng, giàu năng lượng nên được ưa dùng
cho mọi hạng vật nuôi, đặc biệt nhờ giàu năng lượng và ít xơ nên rất có giá trị
trong khẩu phần gà đang lớn.
Bảng 3.3. Thành phần dinh dưỡng của cám, tấm, gạo.

Thành phần
Vật chất khô,%
Protein thô, %
Béo thô, %
Xơ thô, %
Ca, %
P,%
Lysin,%
Met-Cys,%
Tryptophan,%
Threomin,%
MEMEO(Kcal/kg)
ME –
GA(Kcal/kg)

Cám gạo
88,0
12,0
12,0
11,0
0,06
0,47
0,55
0,5
0,40
0,40

Tấm
88,0
8,0
0,9
1,0
0,03
0,04
0,27
0,32
0,10
0,36

3120

3596

2710

3500

Cám to
88,01
9,50
6,69
10,17
0,26
0,59

Cám mịn
89,85
12,62
11,63
5,05
0,27
1,63

Tấm
92,22
8,60
1,26
2,50
0,18
0,15

59,73

78,82

76,94

TND %
2. Bắp Ngô:

Có nhiều giống bắp được trồng nhưng loại bắp đá và bắp răng ngựa là
phổ biến trong chăn nuôi.
Bắp hạt là thực liệu giàu carborhydrat dễ tiêu hóa và được dùng để nuôi
các hạng gia súc, gia cầm, tỉ lệ tiêu hóa chất hữu cơ đạt đến 90%. Thành phần
hóa học trung bình, tính theo % VCK 85 trong số đó: protein 8,5% - 10,3%,
chất béo 4% - 4,3%, xơ thô 3,5% - 4,3%, chiết chất không đạm 64,8% và tro
1,97%.

líp k4 - m¸y tp

BÝch H¶o

- 21 -

§Æng ThÞ


viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
Trờn 1 n v thc n ( 2.500 kcal ) ch cú 57- 60g protein tiờu húa,
protein ny li nghốo lysin methiomin v tryptophan. Khim khuyt Calci v

mt s khoỏng cht, Vitamin (c bit nhúm B v caroten) do ú cn phi s
dng phi hp bp chung vi cỏc thc n khỏc nhm m bo dinh dng vt
nuụi, cõn i v protein, cỏc cht khoỏng Vitamin.
Cỏc loi bp vng cha t 1,5 9 mg l thnh phn khụng th thiu c
trong tt c cỏc loi thc n hn hp.
Cỏc loi bp li giu lysin cha lng lysin cao gp 1,5 1,8 ln so vi
bp thng v cú th t ti 4,6% - 5,4 % tớnh n vic cú th gim t l dựng
tng khu phn. Cỏc nghiờn cu ca Mirosshnichenko (1976) cho thy cú th
tit kim 18% - 25% protein trong nuụi v heo giai on u v 10% - 35%
giai on sau, so vi tiờu chun ca Vin chn nuụi ton Liờn Xụ (1972).
Cỏc tỏc gi Anh (D.Assche et al.1983) lm thớ nghim cho thy dựng bp giu
lysin cú th gim bt 3% bỏnh du u nnh, tng t l hao tn thc n tng
ng vi khu phn i chng. Hai dũng bp lai giu lysin l Opaque-2 v
Ploury-2 cú thnh phn húa hc tng t nhau nhng ht ca Floury-2 mm
hn. Hm lng protein v khoỏng trong bp giu lysin hi thp hn, nhng
bộo v x thỡ cao hn so vi bp thng.
Bp thng c cho n di dng nghin: Nghin thụ cho trõu bũ, cu
mn cho heo v dng mnh cho gia cm. Bp nghin rt d b hng so vi ht
nguyờn, do ú ch nờn nghin trc trong thi gian ngn (khụng quỏ 2 thỏng).
Ch bin bng cỏch rang, cỏn ộp, hp ộp cú th lm tng t l tiờu húa va
mc ngon nn ca bp. Hp ộp l phng phỏp rt ph bin ht c hp
bng hi nc ri cho qua trc cỏm khi cũn ang núng v mm. Bp hp i

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

- 22 -

Đặng Thị

viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
qua ng tiờu húa nhanh hn khong 25%. Do hm lng du khỏ nờn khụng
th s dng nhiu bp trong khu phn v bộo vỡ lm m mm. Ngoi ra bp
vng cũn cú sc t cryptozanthin cng nh hng vng m heo nhng li rt
cú giỏ tr trong khu phn nuụi g tht, ln g trng.
Bng 3.5 Thnh phn dinh dng ca bp v ht.
Tỏc gi
Uthai

VCK
87

CP
8,0

EE
4

CF
2,5

Ca
0,01

P
0,4

88,8

8,4

6,1

2,8

0,08 0,16

Lys/Try Met+cys/Thre
0,25/0,09
0,39/0,32

Kanto
1989
Lờ Thc
1966
S liu ca Uthai Kanto cng cho bit ME-Heo l 3300 v ME-Ga l
3370 Kcal/kg.TND tớnh theo Lờ Thc l 86,33%.
3.Lỳa Min ( Cao Lng):
Theo thnh phn húa hc v giỏ tr dinh dng thỡ cỏc loi lỳa min rt
gn vi bp, nhng nhiu protein hn v hi ớt bộo. Nu c b sung thớch
hp, lỳa min rt tt cho tt c cỏc hng vt nuụi. Lp sỏp bao quanh ht l
khú c tiờu húa k c khi cho trõu bũ n ht nguyờn. Nghin l bin phỏp
n gin nht, r tin ch bin ht nuụi bũ, cỏc phng phỏp khỏc bao gm

cỏn khụ cỏm dựng hi nc, hp - cỏn v lm n cho sn phm cui cựng cú
tiờu húa khỏc nhau. Ht nguyờn cng cú th c dựng nuụi heo, gia cm
nhng nghin mnh hoc hi mn thỡ tt hn, c bit i vi trng hp ht
quỏ nh hoc quỏ khụ. Nụng dõn Nam B cú kinh nghim xỏt ht loi v

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

- 23 -

Đặng Thị


viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
va nõng cao t l tiờu húa, va tớnh ngon ming vỡ ó loi b lp v ht
thng cha nhiu Vitamin.
Khi s dng lm min thay bp cn nh l nú khim khuyt caroten,
iu ny cú th khc phc bng cỏch dựng 3% bt c.
Bng 3.6 : Thnh phn dinh dng % ca lỳa min ht :

Thnh

Thỏi Lan

Min Nam

Thnh

Thỏi Lan
0,23
0,27
0,10
0,33
3140
3250

phn
Vt cht

87

88,6

phn
Lysin

khụ
Protein thụ
Bộo thụ
X thụ
Calci
Phospho

11,8

3
2,5
0,04
0,1

11,5
2,4
0,4
0,12
0,3

Mst+Gys
Tryptophan
Threonin
ME-Heo
ME-Ga

Min Nam

4.Khoai mỡ (sn):
C sn thng c dựng sn xut tinh bt cht lng cao, dự vy cng
vn c s dng cho bũ, heo v gia cm n di dng khụ hoc ti.
Thng dựng nht l dng xt lỏt hoc khỳc phi khụ, khi dựng em nghin
thnh bt. õy l mt thc liu khỏ ph bin trong thc n hn hp, k c
cỏc nc ụn i phi nhp khu. Bt sn thng mi cú m 12,5% 13,5%, protein 1,8% -3,0%, bộo 0,3% 0,4%, x 1,5% 4,2%, trong ú tinh
bt chim n 68%, khoỏng cht 1,3% 3,3%, trong ú calci 0,07% 0,09%,
v phospho 0,05% 0,09 %.
Cỏc dng cht ca khoai mỡ d tiờu húa. Hm lng ME bin ng t
13,5 18,05 MJ/kg, tng ng vi 1-1,4 DVTA.
Protein khoai mỡ cha 3,5% lysin methemin; 0,6 1,6 mg thiamin v

0,8 mg ribũlavin, nghốo cỏc acid bộo thit yu. Khoai mỡ cha 2 glucosid cú

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

- 24 -

Đặng Thị


viện cnsh - cntp
Bộ môn máy - tđh

Đồ

án tốt nghiệp
gc C=N l linamarin v lotaustrralin, chỳng d b phõn hy phúng thớch ra
acid cyan-hydric gõy ng c cho gia sỳc vt non, trao i cht khoỏng b vi
phm v gim nng sut. Nhng phng phỏp x lý cú th l b vi phm v
gim nng sut. Nhng phng phỏp x lý cú th l hp, bo no v vt, hoc
xay nghin thnh bt v sau ú em ộp. Ch yu c dựng nuụi gia sỳc ln
cú sng. Trong khu phn cú th dựng khụng quỏ 10% nuụi gia cm, khụng
quỏ 40% nuụi heo v 40% - 70%, tớnh theo giỏ tr nng lng ca khu
phn, nuụi v trõu bũ. Vic cõn i cỏc dng cht khim khuyt phi c
chỳ ý.
5. Khoai Lang:
C khoai lang d tiờu húa v l mt thc liu cung cp nng lng rt tt.
C ti rt hp khu i vi trõu bũ. Thc n tinh dm thờm ca bũ sa cú th
gm 50% khoai lang xt lỏt khụ, 25% bp, 25% mt ng cng thờm urờ

ti cú th thay th 30 50% t l thc n ht trong cỏc khu phn ca heo.
Nu vi lng ln nờn s dng cho heo trng thnh tt hn. Khoai lang khụ
cú giỏ tr thc n tng ng 90% so vi bp khi chỳng chim n 60%
khu phn. Chn th ngi ta cho heo nỏi n thờm 0,5 kg thc n b sung
protein hm lng cao, nhng hóy coi chng heo nỏi d b mp m. Quay tht
ca heo n khoai lang sn chc. Bt khoai lang cú th a vo khu gia cm
n 50%, nu cú b sung protein thớch hp, cho kt qu tt.
6.Cỏc nguyờn t vi lng:
L thnh phn khụng th thiu trong khu phn ca thc n chn nuụi,
chỳng gm cỏc cht khoỏng: Canxi, mui, st,...v cỏc loi Vitamin, thuc
phũng bnh, cht chng mc, ...

lớp k4 - máy tp

Bích Hảo

- 25 -

Đặng Thị