Phân tích khái niệm, đặc điểm của cơ quan hành chính nhà nước (8đ)

LỜI MỞ ĐẦU
Cơ quan nhà nước là một tổ chức được thành lập và hoạt động theo những
nguyên tắc và trình tự nhất định, có cơ cấu tổ chức chặt chẽ và được giao những
nhiệm vụ nhà nước nhất định được qui định trong các văn bản để thực hiện một
phần những nhiệm vụ quyền hạn của nhà nước. Cơ quan hành chính nhà nước cũng
là một loại cơ quan nhà nước và là một bộ phận hợp thành của bộ máy nhà nước.
Cơ quan hành chính nhà nước được thành lập để thực hiện chức năng quản lí hành
chính nhà nước và quản lí hành chính nab nước là chức năng cơ bản của cơ quan
nhà nước. Cơ quan hành chính nhà nước là chủ thể quản lí hành chính quan trọng
nhất. Từ chức năng cơ bản này, cơ quan hành chính nhà nước mang những đặc điểm
khác biệt với các cơ quan nhà nước khác. Bài viết này em xin phân tích khái niệm
và đặc điểm của cơ quan hành chính nhà nước.
1 - Khái niệm cơ quan hành chính nhà nước.
“Cơ quan hành chính nhà nước là bộ phận cấu thành của bộ máy nhà nhà
nước, trực thuộc trực tiếp hoặc gián tiếp cơ quan quyền lực nhà nước cùng cấp có
phương diện hoạt động chủ yếu là hoạt động chấp hành và điều hành, có cơ cấu tổ
chức và phạm vi thẩm quyền do pháp luật qui định”
Như vậy, cơ quan hành chính nhà nước là một loại cơ quan nhà nước, là một
bộ phận cấu thành của bộ máy nhà nước. Cũng như các cơ quan nhà nước khác, cơ
quan hành chính nhà nước cũng được thành lập và hoạt động theo những nguyên tắc
và trình tự nhất định, có cơ cấu tổ chức chặt chẽ và được giao những quyền lực nhà
nước nhất định để thực hiện một phần những nhiệm vụ, quyền hạn của nhà nước.
Trong hệ thống các cơ quan hành chính nhà nước, chính phủ là cơ quan hành
chính nhà nước điển hình, chính phủ cũng được xác định là cơ quan hành chính nhà
nước cao nhất, đứng đầu trong hệ thống các cơ quan nhà nước.
Chính phủ là cơ quan hành chính nhà nước được thành lập, hoạt động theo
những nguyên tắc và trình tự nhất định, có cơ cấu tổ chức chặt chẽ. Cơ cấu tổ chức
của chính phủ bao gồm: bộ và cơ quan ngang bộ do quốc hội quyết định thành lập
hoặc bãi bỏ. Thành viên của chính phủ bao gồm: thủ tướng chính phủ, các phó thủ

tướng chính phủ, bộ trưởng và thủ trưởng các cơ quan ngang bộ. Tổ chức của chính
phủ sẽ do quốc hội quyết định cho phù hợp theo từng nhiệm kì. Thủ tướng chính
phủ do quốc hội bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm theo đề nghị của chủ tịch nước; thủ
tướng chính phủ trình quốc hội phê chuẩn đề nghị việc bổ nhiệm miễn nhiệm, cách
chức, từ chức đối với phỏ thủ tướng, bộ trưởng và thủ trưởng các cơ quan ngang
bộ….
Chức năng cơ bản của chính phủ là chấp hành và điều hành( quản lí hành
chính nhà nước trong phạm vi toàn quốc. Chính phủ quản lí mọi mặt của đời sống
xã hội trong phạm vi cả nước, thực hiện các chức năng đối nội và đối ngoại. Chính
phủ thực hiện chức năng quản lí hành chính nhà nước bằng pháp luật; sử dụng tổng
hợp các biện pháp hành chính, kinh tế, tổ chức, giáo dục; phối hợp với các cơ quan,
tổ chức liên quan trong khi thi hành nhiệm vụ quyền hạn của mình.
2 - Đặc điểm của cơ quan hành chính nhà nước.
2.1 - Đặc điểm chung.
Cơ quan nhà nước là bộ phận cấu thành của bộ máy nhà nước nên cũng mang
những đặc điểm chung của các cơ quan nhà nước:
Thứ nhất, cơ quan hành chính nhà nước có quyền nhân danh nhà nước khi
tham gia vào các quan hệ pháp luật nhằm thực hiện các quyền và nghĩa vụ pháp lí
với mục đích hướng tới lợi ích công.
Cơ quan hành chính nhà nước là một trong bốn hệ thống cơ quan cấu thành
nên bộ máy nhà nước, được thành lập theo qui định pháp luật. Vì vậy, khi thực hiện
chức năng nhiệm vụ của mình, cơ quan hành chính nhà nước phải nhân danh nhà
nước với mục đích hướng tới lợi ích công. Thẩm quyền nhân danh nước của cơ
quan hành chính được giới hạn trong phạm vi chấp hành, điều hành và chịu sự giám
sát của cơ quan cùng cấp. Cơ quan hành chính nhà nước nhân danh nhà nước tổ
chức quản lí tất cả các mặt, các quan hệ xã hội. Mục đích hướng tới khi tham gia
vào các quan hệ xã hội là lợi ích công. Đó chính là lợi ích của nhà nước, lợi ích của
nhân dân không vì lợi ích cá nhân trong cơ quan hành chính. Vì vậy các quyết định
của cơ quan hành chính nhà nước phải xuất phát từ điều kiện khách quan và yêu cầu
thực tiễn. VD: Nghị quyết 30A/2008/NQ-CP về Chương trình hỗ trợ giảm nghèo

nhanh và bền vững đối với 61 huyện nghèo. Xoá đói giảm nghèo là chủ trương lớn
của Đảng và Nhà nước ta nhằm cải thiện đời sống vật chất và tình thần cho người
nghèo, thu hẹp khoảng cách về trình độ phát triển giữa các vùng, địa bàn và giữa
các dân tộc, nhóm dân cư.
Thứ hai, hệ thống cơ quan hành chính nhà nước có cơ cấu tổ chức phù hợp
với chức năng, nhiệm vụ quyền hạn do pháp luật quy định. Trong hệ thống các cơ
quan hành chính nhà nước có rất nhiều cơ quan khác nhau, mỗi cơ quan đều có
chức năng, nhiêm vụ, quyền hạn riêng. Vì vậy các cơ quan đều phải có cơ cấu tổ
chức chặt chẽ, phù hợp với chức năng nhiệm vụ quyền hạn do pháp luật quy định.
VD: số lượng thành viên trong UBND các cấp tỉ lệ thuận với phạm vi lãnh thổ quản
lí của UBND cấp đó: UBND cấp tỉnh có từ 9 đến 11 thành viên, cấp huyện có từ 7
đến 9 thành viên, cấp xã chỉ có từ 3 đến 5 thành viên.
Thứ ba,các cơ quan hành chính nhà nước được thành lập và hoạt động dựa
trên những quy định của pháp luật, có chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền riêng và có
những mối quan hệ phối hợp trong thực thi công việc được giao. Các cơ quan hành
chính nhà nước được thành lập dựa trên những quy định của pháp luật thể hiện qua:
Các cơ quan hành chính nhà nước được thành lập trên cơ sở hiến pháp, pháp
luật luật và văn bản dưới luật. Ví dụ: Chính phủ, Các Bộ và cơ quan ngang bộ do
quốc hội trực tiếp biểu quyết quyết định thành lập, bãi bỏ, Uỷ ban nhân dân các
cấp được thành lập ở các đơn vị hành chính – lãnh thổ. Cơ quan thuộc chính phủ,
tổng cục, cục, vụ, viện, sở, phòng, ban. Các cơ quan thành lập trên cơ sở hiến pháp
có vị trí pháp lý khá ổn định. Các cơ quan thành lập trên cơ sở các đạo luật và các
văn bản dưới luật thường ít ổn định, nhưng có tính năng động hơn, phù hợp với
những thay đổi của sự quản lý hành chính nhà nước.
Thứ tư, nguồn nhân sự chính của cơ quan hành chính nhà nước là đội ngũ cán
bộ, công chức được hình thành từ tuyển dụng, bổ nhiệm hoặc bầu cử theo quy định
của Pháp lệnh cán bộ, công chức. tức là những công dân Việt Nam, trong biên chế
và hưởng lương từ ngân sách nhà nước.

Việc bầu cử các chức danh trong hệ thống các cơ quan nhà nước được thực
hiện theo quy định của Hiến pháp, Luật tổ chức Chính phủ, Luật tổ chức Hội đồng
nhân dân và Uỷ ban nhân dân và các văn bản pháp luật khác
Những cán bộ, công chức được tuyển dụng phải là người có phẩm chất đạo
đức tốt, có năng lực nghiệp vụ. Trước khi được tuyển dụng vào cơ quan hành chính
nhà nước phải qua thời gian tập sự. Hết thời gian tập sự người đứng đầu cơ quan
đánh giá phẩm chất đạo đức và kết quả công việc của người đó, nếu đạt yêu cầu thì
đề nghị cơ quan, tổ chức có thẩm quyền quản lý cán bộ, công chức quyết định bổ
nhiệm chính thức vào ngạch.
2.2 - Đặc điểm riêng.
Bên cạnh những đặc điểm chung của các cơ quan nhà nước, cơ quan hành
chính nhà nước còn có những đặc trưng cơ bản sau:
Thứ nhất, cơ quan hành chính nhà nước là cơ quan có chức năng quản lý
hành chính nhà nước.Tất cả các cơ quan nhà nước đều tiến hành hoạt động quản lí
hành chính nhà nước nhưng hoạt động này chủ yếu là do cơ quan hành chính nhà
nước thực hiện. Hoạt động này phản ánh chức năng cơ bản của các cơ quan hành
chính nhà nước.
Quản lí hành chính nhà nước là một hình thức hoạt động của nhà nước được
thực hiện trước hết và chủ yếu bởi các cơ quan hành chính nhà nước có nội dung là
đảm bảo sự chấp hành luật, pháp lệnh, nghị quyết của các cơ quan quyền lực nhà
nước nhằm tổ chức và chỉ đạo một cách trực tiếp và thường xuyên công cuộc xây
dựng kinh tế, văn hóa – xã hội và hành chính – chính trị. Nói cách khác, quản lí
hành chính nhà nước là hoạt động chấp hành - điều hành của nhà nước.
Cơ quan hành chính nhà nước thực hiện hoạt động chấp hành và điều hành
( do là những hoạt động được tiến hành trên cơ sở luật và để thi hành luật ) trên mọi
lĩnh vực của đời sống xã hội nhằm chức năng quản lý hành chính nhà nước. Như
vậy, hoạt động chấp hành – điều hành hay còn gọi là hoạt động quản lí hành chính
nhà nước là phương diện hoạt động chủ yếu của cơ quan hành chính nhà

nước.Trong khi đó, các cơ quan nhà nước khác cũng tham gia vào hoạt động quản
lý nhà nước nhưng đó không phải là phương diện hoạt động chủ yếu mà chỉ là hoạt


động nhằm hướng tới hoàn thành chức năng cơ bản của cơ cơ quan nhà nước đó
trong phạm vi, lĩnh vực nhất định. Ví dụ: quốc hội có chức năng chủ yếu trong hoạt
động lập pháp; Toà án có chức năng xét xử; Viện kiểm sát nhân dân có chức năng
kiểm sát.
Các cơ quan hành chính nhà nước thực hiện hoạt động quản lý nhà nước trên
tất cả các lĩnh vực: quản lý nhà nước về kinh tế, quản lý nhà nước về văn hoá, quản
lý nhà nước về trật tự an toàn xã hội, quản lý xã hội. Chỉ các cơ quan hành chính
nhà nước khi thực hiện hoạt động quản lý hành chính nhà nước cũng chính là để
nhằm hoàn thành chức năng quản lý hành chính nhà nước.
Thứ hai, hệ thống các cơ quan hành chính nhà nước được thành lập từ trung
ương đến cơ sở, đứng đầu là chính phủ tạo thành một chỉnh thể thống nhất, được tổ
chức theo hệ thống thứ bậc, có mối quan hệ mật thiết với nhau về tính chất và hoạt
động nhằm thực thi quyền lực nhà nước.
Cơ quan hành chính ở trung ương gồm Chính phủ, bộ, cơ quan ngang bộ.
Đây là những cơ quan hành chính nhà nước có chức năng quản lí hành chính nhà
nước trên toàn bộ lãnh thổ, đóng vai trò quan trọng, chỉ đạo các cơ quan hành chính
nhà nước ở cấp dưới. Cơ quan hành chính ở địa phương gồm UBND cấp tỉnh,
UBND cấp huyện, UBND cấp xã: những cơ quan này có chức năng quản lí hành
chính nhà nước trên phạm vi lãnh thổ tương ứng được giới hạn trên cơ sở phân
chia địa giới hành chính.
Các cơ quan hành chính nhà nước được thành lập theo hệ thống thứ bậc, có
mối quan hệ mật thiết với nhau về tính chất, hoat động nhằm thực thi quyền lực nhà
nước. Đứng đầu là chính phủ trực tiếp lãnh đạo và chỉ đạo các bộ, cơ quan ngang bộ
và UBND các cấp. Tiếp đó là các bộ và cơ quan ngang bộ - cơ quan hành chính có
thẩm quyền chuyên môn quản lí hành chính trên một ngành một lĩnh vực nhất định
cùng chỉ đạo phối hợp với UBND các cấp trong việc thực hiện công tác ngành, lĩnh

vực quản lí. UBND các cấp là cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương có vai trò
quan trọng trong bộ máy chính quyền ở địa phương. Sự hoạt động của các cơ quan
hành chính cấp dưới phụ thuộc vào cơ quan hành chính cấp trên ví dụ như việc các
cơ quan hành chính cấp dưới khi ban hành các văn bản pháp luật không được trái


với văn bản pháp luật của các cơ quan hành chính cấp trên. Sự phụ thuộc lẫn nhau
của các cơ quan hành chính sẽ tạo ra một sự nhất quán trong công tác quản lí và
lãnh đạo, thống nhất với nhau theo một chỉnh thể chung nhất nhằm thực thi quyền
quản lí hành chính nhà nước một cách hiệu quả nhất.
Thứ ba, thẩm quyền của các cơ quan hành chính nhà nước được pháp luật
quy định trên cơ sở lãnh thổ, ngành hoặc theo lĩnh vực chuyên môn mang tính tổng
hợp. Đó là những quyền và nghĩa vụ pháp lí hành chính chỉ giới hạn trong phạm vi
hoạt động chấp hành - điều hành. Việc qui định thẩm quyền của các cơ quan hành
chính trên cơ sở lãnh thổ, ngành hoặc theo lĩnh vực chuyên môn nhất định là việc
chuyên môn hóa hoạt động của các cơ quan nhà nước, phân cấp quản lí của các cơ
quan nhà nước, nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ quan nhà nước nhằm tránh
tình trạng lạm quyền, chồng chéo…Tuy nhiên những quyền và nghĩa vụ pháp lí của
các cơ quan hành chính nhà nước vẫn chỉ giới hạn trong phạm vi hoạt động chấp
hành và điều hành ( hoạt động quản lí hành chính nab nước), điều này càng cho thấy
chức năng quản lí hành chính nhà nước là chức năng cơ bản nhất của các cơ quan
nhà nước.
Thứ tư, các cơ quan hành chính nhà nước đều trực tiếp hoặc gián tiếp trực
thuộc cơ quan quyền lực nhà nước cùng cấp, chịu sự giám sát và báo cáo công tác
trước cơ quan quyền lực nhà nước. Điều này được thể hiện như sau:
Trước hết, Các cơ quan quyền lực nhà nước có những quyền hạn nhất định
trong việc thành lập, sát nhập, thay đổi, bãi bỏ hay giải thể các cơ quan hành chính
nhà nước cùng cấp. Ở Trung ương Quốc hội thành lập ra Chính phủ và trao cho nó
quyền hành pháp. Ở địa phương, các ủy nhân dân do hội đồng nhân dân cùng cấp
bầu ra và thực hiện các hoạt động quản lí hành chính nhà nước ở địa phưong. Các

cơ quan khác trong hệ thống cơ quan hành chính nhà nước như bộ, cơ quan ngang
bộ… đều do cơ quan quyền lực nhà nước trực tiếp hay gián tiếp quyết định việc
thành lập, thay đổi hay bãi bỏ. Ví dụ như: Để thành lập hoặc các bộ, cơ quan ngang
bộ thì thủ tướng chính phủ đề nghị Quốc hội xem xét thành lập hoặc bãi bỏ các bộ,
cơ quan ngang bộ. Trên cơ sở đề nghị của Thủ tướng chính phủ thì Quốc hội có thể
ra quyết định thành lập hoặc bãi bỏ các bộ và cơ quan ngang bộ.


Tiếp đến, trong hoạt động các cơ quan hành chính nhà nước luôn chịu sự chỉ
đạo, giám sát của hệ thống cơ quan quyền lực nhà nước và chịu trách nhiệm báo cáo
hoạt động của mình trước cơ quan quyền lực nhà nước cùng cấp. Ví dụ như: ủy ban
nhân dân ( cơ quan hành chính nhà nước) là cơ quan chịu trách nhiệm chủ yếu
trong việc trển khai, tổ chức thực hiện các nghị quyết của hội đồng nhân dân (cơ
quan quyền lực nhà nước), biến những quy định trong các nghị định đó thành hiện
thực.
Ngoài ra, các cơ quan hành chính nhà nước không chỉ là cơ quan chấp hành
của cơ quan quyền lực mà các cơ quan hành chính còn được xác định là cơ quan
hoạt động thường xuyên (cơ quan thường trực) của hệ thống các cơ quan quyền lực
nhà nước.
Cuối cùng, cơ quan hành chính nhà nước có hệ thống đơn vị cơ sở trực thuộc.
Các đơn vị cơ sở thuộc bộ máy hành chính nhà nước là nơi trực tiếp tạo ra của cải
vật chất và tinh thần cho xã hội. Hầu hết các cơ quan có chức năng quản lý hành
chính đều có các đơn vị cơ sở trực thuộc. Ví dụ: các trường đại học trực thuộc bộ
giáo dục và đào tạo; các tổng công ty, công ty nhà máy trực thuộc bộ công nghiệp;
các bệnh viện trực thuộc bộ y tế… Các UBND cũng có các phòng ban trực thuộc
giúp việc cho UBND…..
Qua việc phân tích khái niệm và các đặc điểm của cơ quan hành chính nhà
nước cho thấy, cơ quan hành chính là một bộ phận cấu thành của bộ máy nhà nước,
mang đầy đủ các đặc điểm của cơ quan nhà nước. Tuy nhiên, cơ quan hành chính
nhà nước cũng mang những đặc trưng riêng khác biệt với hệ thống các cơ quan khác

trong bộ máy nhà nước mà đặc trưng cơ bản nhất là cơ quan hành chính nhà nước là
chủ thể quản lí hành chính quan trọng nhất.