Thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã trên địa bàn tỉnh thái nguyên (luận văn thạc sĩ luật học)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ TƢ PHÁP

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI

LÊ THỊ MỸ HẠNH

THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG
CỦA CHÍNH QUYỀN XÃ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH
THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2017


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ TƢ PHÁP

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI

LÊ THỊ MỸ HẠNH

THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG
CỦA CHÍNH QUYỀN XÃ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH
THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
Chuyên ngành : Lý luận và Lịch sử Nhà nƣớc pháp luật

Mã số

: 60380101

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học : PGS.TS Nguyễn Minh Đoan

HÀ NỘI - 2017


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của
riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ
công trình nào khác. Các số liệu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ
ràng, được trích dẫn đúng theo quy định. Tôi xin chịu trách nhiệm về tính
chính xác và trung thực của Luận văn này.
Tác giả luận văn

Lê Thị Mỹ Hạnh


LỜI CÁM ƠN
Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp này, tác giả đã nhận được sự giúp đỡ
tận tình của các thầy, cô khoa Sau đại học – Đại học Luật Hà Nội, Sở Tư pháp
tỉnh Thái Nguyên và PGS.TS Nguyễn Minh Đoan. Tác giả xin được trân
trọng cảm ơn sự giúp đỡ quý báu của PGS.TS Nguyễn Minh Đoan cùng tập
thể các thầy cô của Khoa Sau đại học Trường Đại học Luật Hà Nội.
Tác giả luận văn

Lê Thị Mỹ Hạnh

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chƣơng 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ TỔ
CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CHÍNH QUYỀN XÃ ............................... 7
1.1. Khái quát chung về chính quyền xã và pháp luật về tổ chức và hoạt
động của chính quyền xã ở Việt Nam. ........................................................... 7
1.1.1. Khái quát chung về chính quyền xã ở Việt Nam .................................. 7
1.1.2. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của pháp luật về tổ chức và hoạt động
của chính quyền xã....................................................................................... 10
1.1.3. Nội dung của pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã.
...................................................................................................................... 13
1.2. Khái niệm, hình thức, nội dung và vai trò của thực hiện pháp luật về tổ
chức và hoạt động của chính quyền xã ........................................................ 14
1.2.1. Khái niệm, hình thức thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của
chính quyền xã. ............................................................................................ 14
1.2.2. Nội dung thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính
quyền xã. ...................................................................................................... 17
1.2.3. Vai trò của thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính
quyền xã. ...................................................................................................... 17
1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt
động của chính quyền xã.............................................................................. 22
Chƣơng 2 THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ TỔ CHỨC
VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CHÍNH QUYỀN XÃ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH
THÁI NGUYÊN ............................................................................................ 31
2.1. Những đặc điểm về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của tỉnh Thái
Nguyên có ảnh hưởng đến việc thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động
của chính quyền xã....................................................................................... 31

2.1.1. Vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên của tỉnh Thái Nguyên và ảnh hưởng
của nó đến việc thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính
quyền xã. ...................................................................................................... 31
2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội của tỉnh Thái Nguyên và ảnh hưởng của nó
đến việc thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã. 32
2.2. Thực trạng thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của Hội đồng
nhân dân xã trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. ................................................ 33
2.2.1. Những thành tựu đạt được, nguyên nhân. ......................................... 34
2.2.2. Những hạn chế còn tồn tại, nguyên nhân. ......................................... 39
2.3. Thực trạng thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của Ủy ban
nhân dân xã trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. ................................................ 41
2.3.1. Những thành tựu đạt được và nguyên nhân....................................... 42
2.3.2. Những hạn chế còn tồn tại, nguyên nhân. ........................................ 49
2.3.3. Thực trạng thực hiện pháp luật về mối quan hệ giữa Hội đồng nhân
dân, Ủy ban nhân dân xã với các tổ chức trong hệ thống chính quyền cơ sở
trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. .................................................................... 52
2.4. Một số kinh nghiệm trong thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động
của chính quyền xã trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. .................................... 56
Chƣơng 3 QUAN ĐIỂM VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THỰC
HIỆN PHÁP LUẬT VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CHÍNH
QUYỀN XÃ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN............................. 60
3.1. Quan điểm bảo đảm thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của
chính quyền xã trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. ........................................... 60
3.2. Một số giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động
của chính quyền xã trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. .................................... 63
3.2.1. Tiếp tục hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính
quyền xã. ...................................................................................................... 63


3.2.2. Tăng cường tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật và các hoạt

động thực tiễn tổ chức thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của
chính quyền xã trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. ........................................... 69
3.2.3. Đổi mới công tác tuyển chọn, bồi dưỡng, nâng cao chất lượng đội
ngũ cán bộ, công chức xã trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. .......................... 71
3.2.4. Bảo đảm điều kiện vật chất cho việc thực hiện pháp luật về tổ chức và
hoạt động của chính quyền xã trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên...............73
3.2.5. Đẩy mạnh hoạt động kiểm tra, thanh tra, giám sát và xử lý các vi
phạm trong việc thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính
quyền xã trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ...................................................... 74
3.2.6. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với vấn đề thực hiện pháp luật về
tổ chức và hoạt động của chính quyền xã trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên..........75
KẾT LUẬN .................................................................................................... 79
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO


DANH MỤC TÀI LIỆU VIẾT TẮT
Hội đồng nhân dân: HĐND
Ủy ban nhân dân: UBND


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài.
Thực hiện pháp luật là một hiện tượng xã hội mang tính pháp lý. Điều
đó đã được Hiến pháp năm 2013 của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam quy định: “Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và
pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật, thực hiện nguyên tắc
tập trung dân chủ.” (Điều 8). Trong khoa học pháp lý chuyên ngành lý luận
chung về nhà nước và pháp luật từ lâu đã coi thực hiện pháp luật là một trong

những đối tượng nghiên cứu của mình.
Thực hiện pháp luật nói chung đã trở thành một phạm trù pháp lý cơ
bản. Những vấn đề thực hiện pháp luật dường như đã được giải quyết như:
khái niệm thực hiện pháp luật, các dạng thực hiện pháp luật, khái niệm áp
dụng pháp luật và quy trình các bước áp dụng pháp luật. Song thực hiện pháp
luật nói chung cần được cụ thể hóa ở từng lĩnh vực khác nhau của đời sống
pháp luật trong điều kiện đổi mới ở nước ta. Thực hiện pháp luật về tổ chức
và hoạt động của chính quyền xã là một trong những lĩnh vực cụ thể. Hay nói
cách khác, thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã là
một lĩnh vực thực hiện pháp luật. Nó có khái niệm, đặc điểm riêng biệt cần
được định nghĩa, bổ sung, cụ thể hóa lý luận chung và soi rọi vào thực tiễn
thực hiện pháp luật. Từ đó, đối chiếu đánh giá thực tiễn tổ chức và hoạt động
của chính quyền xã, làm cơ sở để đưa ra các giải pháp nâng cao hiệu lực, hiệu
quả thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã.
Trong bộ máy nhà nước, bên cạnh chính quyền ở trung ương, các cơ
quan chính quyền ở địa phương cũng có vị trí rất quan trọng. Có thể nói,
chính quyền địa phương là cầu nối giữa Đảng, pháp luật của Nhà nước vào
cuộc sống. Chính quyền địa phương có nhiệm vụ xây dựng và quản lý các
mặt đời sống xã hội từ kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh quốc phòng… ở địa


2

phương. Chính quyền địa phương ở nước ta được tổ chức theo ba cấp: cấp
tỉnh (gồm tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương); cấp huyện (gồm huyện,
quận, thị xã thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trung ương) và cấp xã
(gồm xã, phường, thị trấn). Trong các cấp chính quyền, chính quyền cấp xã là
cấp quản lý hành chính thấp nhất nhưng lại có vai trò đặc biệt quan trọng.
Chính quyền cấp xã gần dân nhất, là cấp trực tiếp tổ chức thực hiện các chủ
trương, đường lối chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Một Nhà

nước vững mạnh thì phải có một hệ thống chính quyền cấp xã trong sạch, có
đủ năng lực để đảm nhận được vai trò của mình.
Thái Nguyên là một trung tâm kinh tế - xã hội lớn của khu vực đông
bắc nước ta, có số lượng xã là 181 xã. Trong những năm qua, công tác thực
hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã trên địa bàn tỉnh
đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận, cơ cấu tổ chức của chính quyền xã
ngày càng hoàn thiện và ổn định, chính quyền xã thực hiện tương đối tốt các
chức năng, nhiệm vụ của mình. Kết quả đạt được nói trên phản ánh sự cố
gắng, nỗ lực của toàn tỉnh nói chung cũng như đội ngũ cán bộ, công chức xã
nói riêng, sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của các cấp ủy đảng, chính quyền địa
phương; sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền xã với Mặt trận Tổ quốc và
các tổ chức chính trị - xã hội.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, cũng như nhiều địa
phương khác trên cả nước, thực trạng thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt
động của chính quyền xã ở Thái Nguyên vẫn bộc lộ nhiều tồn tại, yếu kém,
chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới. Tình trạng trên có
nhiều nguyên nhân như: pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền
xã còn chưa đồng bộ, thiếu tính khả thi, nhiều quy định còn chưa rõ ràng, bất
cập; ở một số nơi chính quyền các cấp còn chưa nhận thức đầy đủ trách nhiệm
của mình trong việc thực hiện tổ chức, chỉ đạo hoạt động của chính quyền xã


3

theo quy định của pháp luật; nhận thức và trình độ của đội ngũ cán bộ, công
chức xã còn nhiều hạn chế… Thực tế đó đòi hỏi đảm bảo thực hiện pháp luật
về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên trở
nên cấp thiết.
Với những lý do trên tôi chọn đề tài: “Thực hiện pháp luật về tổ chức
và hoạt động của chính quyền xã trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên” làm luận

văn thạc sĩ chuyên ngành Lý luận và Lịch sử nhà nước pháp luật.
2. Tình hình và phạm vi nghiên cứu của luận văn.
Ở nước ta trong những năm gần đây, vấn đề thực hiện pháp luật đang
được đặt ra và là nhiệm vụ cấp bách của các cơ quan Đảng, Nhà nước, tổ
chức xã hội và mọi công dân. Thực hiện pháp luật đã được các học viện, các
trường đại học nghiên cứu trong các giáo trình như: Giáo trình Lý luận về nhà
nước và pháp luật, Đại học Luật Hà Nội, 2015; Những vấn đề cơ bản về Hệ
thống chính trị, Nhà nước và pháp luật xã hội chủ nghĩa, Học viện Chính
trị quốc gia Hồ Chí Minh, 2015;. Nghiên cứu về thực hiện pháp luật trên một
số lĩnh vực cụ thể có các đề tài: "Thực hiện pháp luật về giáo dục và đào tạo
ở tỉnh Bình Định hiện nay", Luận văn thạc sĩ luật học, Học viện Chính trị
Quốc gia Hồ Chí Minh, 2005 của tác giả Võ Thành Long; “Thực hiện pháp
luật về hộ tịch của Ủy ban nhân dân phường – qua thực tiễn quận Long Biên,
Thành phố Hà Nội” Luận văn Thạc sĩ Luật học, Trường Đại học Quốc gia Hà
Nội, 2016 của Nguyễn Hồng Hạnh…
Nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã có một số đề
tài như: “Đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền cấp cơ sở ở nước ta
hiện nay (Qua ví dụ tỉnh Hà Nam)” Luận văn Thạc sĩ Luật học, Trường Đại
học quốc gia Hà Nội, 2010) của Nguyễn Thị Ngọc Diễm; “Đổi mới tổ chức
và hoạt động của chính quyền xã trên địa bàn Hà Nội trong giai đoạn hiện
nay”, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Trường Đại học Quốc gia Hà Nội, 2011 của
Nguyễn Thị Minh Phương…


4

Những công trình nghiên cứu nói trên đã nghiên cứu những vấn đề
chung của thực hiện pháp luật; thực hiện pháp luật trên một số lĩnh vực của
đời sống xã hội và những công trình nghiên cứu về vấn đề mang tính tổng thể
hoặc những khía cạnh, phạm vi cụ thể khác nhau của chính quyền xã. Thực

hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã là một đề tài mới,
trước nay chưa có công trình nào đi sâu vào nghiên cứu về đề tài này.
Trên cơ sở tiếp thu có chọn lọc các công trình nghiên cứu, các bài viết,
đồng thời bằng kinh nghiệm thực tiễn và những hiểu biết của mình, tác giả trình
bày trong luận văn cơ sở lý luận, nội dung thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt
động của chính quyền xã, đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật trên địa bàn tỉnh
Thái Nguyên, đưa ra giải pháp nhằm đảm bảo thực hiện pháp luật về tổ chức và
hoạt động của chính quyền xã, đáp ứng vấn đề cấp bách của thực tiễn tổ chức và
hoạt động của chính quyền xã trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên.
3. Mục đích, nhiệm vụ của luận văn.
3.1. Mục đích nghiên cứu của luận văn.
Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn thực hiện pháp luật về tổ chức và
hoạt động của chính quyền xã trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, từ đó đề ra giải
pháp đảm bảo thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã
trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu.
Để đạt được mục đích trên, luận văn cần tập trung giải quyết những
nhiệm vụ sau:
- Nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản và thực tiễn của việc thực
hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã trên địa bàn tỉnh
Thái Nguyên.
- Phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt
động của chính quyền xã trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên.


5

- Đề xuất những giải pháp nhằm đảm bảo thực hiện pháp luật về tổ
chức và hoạt động của chính quyền xã trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên.
4. Cơ sở luận và phƣơng pháp nghiên cứu.

- Về phương pháp luận: Luận văn được thực hiện dựa trên cơ sở vận
dụng những lý luận cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh
về nhà nước và pháp luật, các quan điểm, đường lối chủ trương, chính sách
của Đảng về đổi mới bộ máy nhà nước nói chung và chính quyền địa phương,
trong đó có chính quyền xã nói riêng.
- Về phương pháp nghiên cứu: Luận văn sử dụng phương pháp duy vật
biện chứng và duy vật lịch sử của triết học Mác – Lênin và những phương
pháp nghiên cứu cụ thể như phân tích, so sánh, tổng hợp, thống kê, tổng kết
thực tiễn…
5. Những đóng góp mới của luận văn.
Đây là công trình nghiên cứu một cách tương đối toàn diện và có hệ
thống pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã. Luận văn có một
số đóng góp mới sau:
- Làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn để hòan thiện pháp luật về tổ
chức và hoạt động của chính quyền xã trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên nói
riêng và nước ta nói chung.
- Hệ thống hóa được những vấn đề cơ bản về lý luận và thực tiễn của
pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã trên địa bàn tỉnh Thái
Nguyên.
- Luận văn đi sâu phân tích, đánh giá một cách tương đối toàn diện thực
trạng pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã trên địa bàn tỉnh
Thái Nguyên, từ đó làm căn cứ thực tiễn để hình thành những phương hướng,
giải pháp đảm bảo thực hiện pháp luật về chính quyền xã.
- Đề xuất những quan điểm, giải pháp đảm bảo thực hiện pháp luật về
chính quyền xã trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên.


6

6. Ý nghĩa thực tiễn của luận văn.

Kết quả của luận văn góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và
thực tiễn để đảm bảo thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính
quyền xã trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Những kết luận, kiến nghị đưa ra
trong luận văn có thể có ý nghĩa đối với việc tìm ra mô hình tổ chức và
phương thức hoạt động hợp lý của chính quyền xã trên địa bàn tỉnh Thái
Nguyên trong thời gian tới cũng như giúp cho việc thực hiện pháp luật về
chính quyền xã trong phạm vi cả nước. Đồng thời, luận văn có thể giúp ích
phần nào cho những cán bộ, công chức làm việc tại cấp xã trong việc tìm hiểu
cũng như áp dụng đúng đắn các quy định của pháp luật trong tổ chức và hoạt
động của mình.
7. Kết cấu của luận văn.
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
của luận văn gồm 3 chương, 7 tiết.


7

Chƣơng 1
LÝ LUẬN CHUNG VỀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ TỔ CHỨC
VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CHÍNH QUYỀN XÃ
1.1. Khái quát chung về chính quyền xã và pháp luật về tổ chức và
hoạt động của chính quyền xã ở Việt Nam.
1.1.1. Khái quát chung về chính quyền xã ở Việt Nam
Chính quyền cơ sở ở nước ta gồm 3 loại hình chính quyền xã, chính
quyền phường, chính quyền thị trấn, nhưng chính quyền xã chiếm số lượng
lớn nhất. Chính quyền xã có vị trí, vai trò rất quan trọng trong công cuộc phát
triển kinh tế - xã hội của đất nước, đặc biệt là trong thời kỳ đẩy mạnh công
nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước hiện nay. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng
định: “Cấp xã là gần gũi nhân dân nhất, là nền tảng của hành chính. Cấp xã
làm được việc thì mọi công việc đều xong xuôi”1.

Ở chính quyền xã, tính cộng đồng của những người dân cao hơn so với
phường, thị trấn, do đơn vị xã gắn liền với văn hóa làng xã lâu đời. Trong
phạm vi xã thường có các đơn vị dân cư nhỏ là thôn/làng (xóm, bản, buôn,
ấp…). Hầu hết đơn vị thôn/làng (xóm, bản, buôn, ấp…) là những cộng đồng
dân cư tồn tại đã lâu đời, có sự gắn bó chặt chẽ với nhau về nhiều phương
diện như kinh tế, văn hóa, xã hội, huyết thống, phong tục, tập quán, cách thức
sản xuất – kinh doanh… do vậy, có tính tự quản trên nhiều phương diện của
đời sống xã hội.
Chính quyền xã, đặc biệt tại các xã vùng sâu, vùng xa, vùng núi, hải
đảo, thường có tính tự quản cao hơn so với các đơn vị hành chính cấp cơ sở
khác như phường, thị trấn. Trong phạm vi mỗi xã, các mối quan hệ trong
cộng đồng dân cư thường được điều chỉnh bằng nhiều quy định (pháp luật,
hương ước hay luật tục, phong tục, tập quán,...) và thiết chế (tổ chức chính trị
1

Hồ Chí Minh toàn tập: Tập 5, NXB CTQG, H.2002, trang 371.


8

- xã hội, quỹ, hội, họ mạc, thôn/làng, ...) khác nhau, có tính chính thức hoặc
phi chính thức; trong đó có cả những quy định và thiết chế do chính những
thành viên trong cộng đồng lập ra như quỹ, hội, ...Vai trò của chính quyền xã
thể hiện tính chất đặc thù của hệ thống chính quyền ở cơ sở xã; đồng thời,
phải phản ánh tính chất tự quản khá cao của nó, nhất là trong bối cảnh xây
dựng, hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa với sự tác động của
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế hiện nay.
Vị trí ,vai trò của chính quyền xã được thể hiện ở những nội dung chủ
yếu sau đây:
- Chính quyền xã là nơi trực tiếp tổ chức và thực hiện đường lối, chính

sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước đi vào cuộc sống. Thực tiễn cho
thấy có hệ thống đường lối, chính sách pháp luật đúng đắn, khoa học nhưng ở
đó chính quyền xã hoạt động yếu kém thì đường lối, chính sách, pháp luật
chưa thực sự đi vào cuộc sống, chưa phát huy được sức mạnh của mình; ở đâu
chính quyền xã hoạt động có hiệu quả thì ở đó đường lối, chính sách của
Đảng, pháp luật của Nhà nước được thực thi nghiêm minh, chính trị ổn định,
kinh tế - xã hội phát triển, đời sống nhân dân ngày càng được nâng cao. Chính
quyền xã là nơi thể nghiệm chính xác đường lối, chính sách pháp luật của
Đảng, pháp luật của Nhà nước.
- Chính quyền xã là cấp quản lý các mặt chính trị, kinh tế, văn hoá, xã
hội, an ninh quốc phòng trên địa bàn cơ sở. Hiệu quả hoạt động của chính
quyền xã là cơ sở quan trọng để đánh giá hiệu lực, hiệu quả hoạt động trong
cả bộ máy nhà nước.
- Chính quyền xã là cấp chính quyền trực tiếp với dân, gần dân, sát dân
nhất, là cấp chính quyền giải quyết và chăm lo mọi mặt đời sống nhân dân,
trực tiếp nắm bắt tâm tư, nguyện vọng, tình cảm của nhân dân.
- Chính quyền xã là cấp hướng dẫn, giám sát các hoạt động tự quản của
nhân dân nhằm tạo điều kiện cho nhân dân phát huy mọi khả năng phát triển


9

kinh tế - xã hội. Đây là nét đặc thù của chính quyền xã, so với các cấp chính
quyền khác.
- Chính quyền xã là "cầu nối" giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân.
Chính quyền xã là cấp trực tiếp tuyên truyền, phổ biến, giáo dục đường lối,
chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước cho nhân dân hiểu và thực
hiện đường lối, chính sách, pháp luật đó và chính quyền xã là cấp nắm bắt
tâm tư, nguyện vọng, ý chí của nhân dân để phản ánh với cấp liên quan.
- Xã là nơi lưu giữ các giá trị văn hoá truyền thống, phong tục tập quán

tiến bộ của dân tộc Việt Nam. Chính quyền xã có vai trò rất quan trọng trong
việc giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân,
xây dựng đời sống văn hoá mới, đặc biệt là ở vùng nông thôn.
Chính quyền xã là bộ máy mang tính quyền lực Nhà nước điều hành,
quản lý hành chính Nhà nước trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội, an
ninh quốc phòng trên địa bàn cơ sở. Chính quyền xã bao gồm Hội đồng nhân
dân xã và Ủy ban nhân dân xã, là cơ quan thực thi quyền lực nhà nước ở cơ
sở. Hội đồng nhân dân (HĐND) và Ủy ban nhân dân (UBND), là hai cơ quan
có vị trí và tính chất khác nhau, nhưng được tổ chức và hoạt động trên cùng
một địa bàn, một cấp hành chính. HĐND xã và UBND xã có sự gắn kết chặt
chẽ trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của chính quyền xã.
HĐND xã giữ vai trò là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại
diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân địa phương.
HĐND xã có vai trò vừa là cơ quan nhà nước, vừa là cơ quan dân cử thể hiện
quyền tự quản ở địa phương. HĐND xã vừa chịu trách nhiệm trước nhân dân
địa phương, vừa chịu trách nhiệm trước chính quyền cấp trên.
UBND xã có hai tư cách là cơ quan chấp hành của HĐND cùng cấp, là
cơ quan hành chính nhà nước ở cấp cơ sở. HĐND xã có vai trò quan trọng, là
cơ quan đại diện cho quyền lực của nhà nước trong việc thực hiện chức năng,
nhiệm vụ quản lý nhà nước trên các lĩnh vực đời sống xã hội ở địa phương


10

bằng pháp luật, theo pháp luật. Tổ chức và chỉ đạo việc thi hành pháp luật,
Nghị quyết của Hội đồng nhân dân cùng cấp.
Qua phân tích ở trên, có thể rút ra khái niệm: chính quyền xã là cấp
thấp nhất, cấp gần dân nhất, bao gồm Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân
dân xã thực hiện quyền lực Nhà nước và đại diện cho ý chí, nguyện vọng,
quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở, quyết định và thực hiện những chủ

trương, biện pháp phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng an ninh trên
địa bàn theo quy định của Hiến pháp, pháp luật là tổ chức phát huy tính tự
quản của nhân dân.
1.1.2. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của pháp luật về tổ chức và hoạt
động của chính quyền xã.
* Khái niệm pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã.
Nhằm điều chỉnh các quan hệ trong quá trình tổ chức và hoạt động của
chính quyền xã theo mục tiêu đặt ra, Nhà nước ban hành rất nhiều những quy
phạm pháp luật. Do các quan hệ xã hội nảy sinh trong lĩnh vực hoạt động của
chính quyền cấp xã có quan hệ chặt chẽ với nhau nên các quy phạm pháp luật
này không tách rời nhau mà có mối quan hệ nội tại, mật thiết với nhau tạo
thành một hệ thống thống nhất. Pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính
quyền xã chính là kết quả của quá trình điều chỉnh pháp luật đối với chính
quyền xã. Đây không phải là một ngành luật mà chỉ là một lĩnh vực pháp luật
nằm trong ngành luật nhà nước. Chính vì vậy có thể hiểu pháp luật về tổ chức
và hoạt động của chính quyền xã là hệ thống các quy phạm pháp luật do nhà
nước ban hành nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội nảy sinh trong quá trình
tổ chức và hoạt động của chính quyền xã nhằm xây dựng chính quyền cơ sở
trong sạch, vững mạnh, thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ quản lý nhà nước ở
địa phương, phục vụ tốt các nhu cầu của nhân dân xã.
Để điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong tổ chức và hoạt động
của chính quyền xã đòi hỏi một nguồn luật của nhiều văn bản quy phạm pháp


11

luật. Hiện nay, tổ chức và hoạt động của chính quyền xã được điều chỉnh
trong Hiến pháp 2013, Luật tổ chức chính quyền địa phương 2015, các luật
chuyên ngành như Luật Đất đai, Luật Hôn nhân gia đình, Luật Tài chính… và
các Nghị định, Nghị quyết, Quyết định, Thông tư… hướng dẫn thi hành các

luật trên.
* Đặc điểm của pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã:
- Đặc điểm về nội dung: Xuất phát từ đặc điểm của chính quyền xã là
cấp chính quyền thấp nhất, cấp chính quyền hành động, cấp chính quyền gần
dân nhất, pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã có đặc điểm
cơ bản về nội dung là vận động theo xu hướng tăng cường sự tham gia của
nhân dân vào tổ chức và hoạt động của chính quyền xã, mở rộng dân chủ trực
tiếp ở cơ sở.
Với bản chất của nhà nước ta là nhà nước của dân, do dân, vì dân, tổ
chức và hoạt động của các cơ quan nhà nước ta đều có sự tham gia của người
dân để thực hiện phương châm dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra. Nhất
là từ sau năm 1986 khi Đảng ta đề xướng và thực hiện công cuộc đổi mới ở
nước ta trên toàn bộ các lĩnh vực của đời sống trong đó có đổi mới hệ thống
chính trị, dân chủ hóa đời sống xã hội. Bên cạnh việc phát huy các hình thức
dân chủ đại diện, chúng ta còn mở rộng hình thức dân chủ trực tiếp. Vì là cấp
gần dân nhất nên trong tổ chức và hoạt động của chính quyền xã bên cạnh
hình thức dân chủ đại diện cơ bản là thông qua Hội đồng nhân dân xã, nhân
dân còn có thể tham gia hoạt động của chính quyền xã bằng những hình thức
trực tiếp rất phong phú. Quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã ra đời năm 1998
đã quy định những hình thức dân chủ trực tiếp để nhân dân tham gia vào tổ
chức và hoạt động của chính quyền xã, phát huy quyền làm chủ của nhân dân.
Hiện nay chủ trương của Đảng và Nhà nước ta là tăng cường dân chủ trực tiếp
tại cơ sở. Nghị quyết Hội nghị lần thứ ba Ban chấp hành trung ương Đảng


12

khóa VIII đã chỉ rõ cần phải nghiên cứu thực hiện từng bước chế độ dân chủ
trực tiếp, trước hết ở cơ sở cần có cơ chế và các biện pháp cụ thể, đa dạng,
phù hợp để thực hiện dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra đối với các

quyết định quan trọng ở cơ sở, đối với các quyết định quan trọng ở cơ sở, đối
với các hoạt động của cơ quan chính quyền. Đây chính là đặc điểm về nội
dung pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã. Pháp luật điều
chỉnh tổ chức và hoạt động của chính quyền cấp tỉnh và huyện ghi nhận chủ
yếu là các hình thức dân chủ đại diện. Do các cấp chính quyền này không gần
dân nhất nên không thể có những hình thức dân chủ trực tiếp phong phú như
chính quyền xã. Với đặc trưng về nội dung như vậy đòi hỏi khi thực hiện
pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã cần phải chú ý thể chế
hóa các hình thức dân chủ trực tiếp để có cơ sở pháp lý cho người dân cũng
như các tổ chức tự quản của nhân dân tham gia vào tổ chức và hoạt động của
chính quyền xã chứ không thể quy định chung chung giống các cấp chính
quyền khác.
- Đặc điểm về hình thức: Pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính
quyền xã được quy định trong rất nhiều văn bản quy phạm pháp luật do nhiều
chủ thể ban hành.
Cũng như các lĩnh vực pháp luật khác, pháp luật về tổ chức và hoạt
động của chính quyền cấp xã được thể hiện dưới hình thức văn bản quy phạm
pháp luật do các cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành. Bên cạnh việc
được quy định trong các văn bản như Hiến pháp, Luật tổ chức chính quyền
địa phương thì còn nhiều các luật khác như Luật Ngân sách, Luật Đất đai…
đề cập tới hoạt động của chính quyền xã trong các lĩnh vực chuyên ngành bởi
vì chính quyền xã quản lý, điều hành mọi lĩnh vực của đời sống xã hội ở địa
phương. Luật tổ chức chính quyền địa phương chỉ quy định những vấn đề
chung về nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân


13

xã, còn những vấn đề chi tiết sẽ do các luật chuyên ngành quy định cụ thể.
Ngoài ra còn rất nhiều các văn bản dưới luật như các Nghị định, Nghị quyết

của Chính phủ, Quyết định, Chỉ thị, Thông tư của các Bộ cụ thể hóa hướng
dẫn thi hành Luật tổ chức chính quyền địa phương và các Luật chuyên ngành.
Đặc trưng này của pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã đòi
hỏi khi thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã cần
phải phân định rành mạch thẩm quyền, phạm vi của từng chủ thể khi ban hành
các văn bản quy phạm pháp luật, đồng thời cần phải giảm bớt số lượng các
văn bản để tránh mâu thuẫn, chồng chéo đảm bảo sự thống nhất của lĩnh vực
pháp luật này.
* Vai trò của pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã:
Vai trò của pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã thể
hiện ở những khía cạnh sau: Pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính
quyền xã là công cụ để Đảng ta thực hiện những quan điểm về việc xây dựng
chính quyền địa phương đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng; là cơ sở pháp lý quan
trọng để xây dựng và củng cố chính quyền xã, đáp ứng được những yêu cầu
trong giai đoạn hiện nay; là phương tiện để đảm bảo thực hiện dân chủ, góp
phần chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí trong hoạt động của chính quyền
địa phương. pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã góp phần
vào việc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam và xây
dựng, củng cố hệ thống chính trị, chính quyền địa phương ở nước ta hiện nay.
1.1.3. Nội dung của pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính
quyền xã.
Dựa vào các quan hệ được điều chỉnh bởi pháp luật về tổ chức và hoạt
động của chính quyền xã, trên cơ sở thực tiễn pháp luật, có thể xác định được
nội dung của pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã gồm
những vấn đề sau:


14

- Quy định về vị trí, tính chất pháp lý của Hội đồng nhân dân và Ủy ban

nhân dân xã; mối quan hệ giữa Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân xã;
- Quy định về cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, hình
thức hoạt động của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân xã.
- Quy định về quan hệ giữa Hội đồng nhân dân xã với Hội đồng nhân
dân huyện, giữa Ủy ban nhân dân cấp xã với Ủy ban nhân dân cấp huyện;
- Quy định về quan hệ giữa chính quyền xã với cấp ủy Đảng địa phương,
với Mặt trận tổ quốc xã, Đoàn thanh niên, Hội phụ nữ, Hội nông dân, Hội Cựu
chiến binh và các tổ chức xã hội khác ở địa phương; quan hệ giữa chính quyền
xã với các tổ chức tự quản của nhân dân với các cá nhân ở địa phương.
1.2. Khái niệm, hình thức, nội dung và vai trò của thực hiện pháp
luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã
1.2.1. Khái niệm, hình thức thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt
động của chính quyền xã.
Để pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã được đi vào
thực tế cuộc sống và phát huy được vai trò của mình trong việc điều chỉnh các
quan hệ xã hội, duy trì trật tự và tạo điều kiện cho xã hội phát triển thì không
thể bỏ qua giai đoạn quan trọng là thực hiện pháp luật.
Thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã là quá
trình các tổ chức, cá nhân và các chủ thể pháp luật khác khi gặp phải tình
huống thực tế mà quy phạm pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính
quyền xã đã dự liệu, trên cơ sở nhận thức của mình chuyển hóa một cách sáng
tạo các quy tắc xử sự chung mà nhà nước đã quy định vào tình huống cụ thể
đó thông qua hành vi thực tế hợp pháp của mình. Dưới góc độ pháp lý, thực
hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã là hành vi pháp
luật (hành động hoặc không hành động) hợp pháp nghĩa là nó được tiến hành
phù hợp với những yêu cầu, đòi hỏi trong phạm vi các quy định của pháp luật
về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã.


15

Thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã là hoạt
động có mục đích nhằm hiện thực hóa các quy định pháp luật về tổ chức và
hoạt động của chính quyền xã. Do vậy, đây là quá trình hoạt động có lí trí và
có ý chí của các chủ thể pháp luật làm cho những quy định của pháp luật về tổ
chức và hoạt động của chính quyền xã đi vào cuộc sống nhằm đạt được những
mục đích nhất định vì lợi ích của mỗi thành viên, cũng như của cả cộng đồng
xã hội. Thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã còn
cho phép làm rõ những hạn chế, bất cập của pháp luật về tổ chức và hoạt động
của chính quyền xã thực định để từ đó có thể đưa ra những giải pháp hữu hiệu
cho việc sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của
chính quyền xã hiện hành và cơ chế đưa pháp luật về tổ chức và hoạt động
của chính quyền xã vào cuộc sống.
Tóm lại, thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền
xã là hành vi thực tế hợp pháp, có mục đích của các chủ thể pháp luật nhằm
hiện thực hóa các quy phạm pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính
quyền xã, làm cho chúng đi vào cuộc sống.
Thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã được
tiến hành thông qua nhiều hình thức khác nhau. Cụ thể là bốn hình thức: tuân
thủ pháp luật, chấp hành pháp luật, sử dụng pháp luật và áp dụng pháp luật.
- Tuân thủ pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã là hình
thức thực hiện pháp luật trong đó các chủ thể pháp luật kiềm chế, không tiến
hành những hoạt động mà pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền
xã cấm. Các quy phạm pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã
cấm được thực hiện ở hình thức này.
- Chấp hành pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã, là hình
thức thực hiện pháp luật trong đó các chủ thể pháp luật thực hiện nghĩa vụ pháp
lí của mình bằng hành động tích cực. Các quy phạm pháp luật về tổ chức và hoạt
động của chính quyền xã bắt buộc được thực hiện theo hình thức này.

16

- Sử dụng pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã là hình
thức thực hiện pháp luật, trong đó các chủ thể pháp luật thực hiện quyền, tự
do pháp lí của mình (những hành vi mà pháp luật cho phép chủ thể tiến hành).
Các quy phạm pháp luật quy định về quyền và tự do pháp lí của các tổ chức,
cá nhân được thực hiện ở hình thức này. Đương nhiên, vì quyền và tự do pháp
lí là những hành vi mà pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã
cho phép chủ thể thực hiện nên chủ thể pháp luật có thể thực hiện hoặc không
thực hiện các quyền, tự do đó tùy theo ý chí của mình, chứ không bắt buộc
phải thực hiện.
- Áp dụng pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã là hình
thức thực hiện pháp luật, trong đó nhà nước thông qua các cơ quan nhà nước
hoặc nhà chức trách có thẩm quyền tổ chức cho các chủ thể pháp luật thực
hiện những quy định của pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền
xã hoặc tự mình căn cứ vào các quy định của pháp luật về tổ chức và hoạt
động của chính quyền xã để tạo ra các quyết định làm phát sinh, thay đổi,
đình chỉ hoặc chấm dứt quan hệ pháp luật cụ thể. Ở hình thức này các chủ thể
pháp luật thực hiện các quy định của pháp luật về tổ chức và hoạt động của
chính quyền xã luôn có sự can thiệp của cơ quan nhà nước hay nhà chức trách
có thẩm quyền. Trong một số trường hợp đặc biệt, theo quy định của pháp
luật, một số tổ chức xã hội cũng có thể được thực hiện hoạt động này.
Giữa các hình thức thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của
chính quyền xã luôn có sự gắn bó chặt chẽ với nhau, không biệt lập với nhau.
Các chủ thể thông thường phải cùng đồng thời thực hiện các quy định pháp
luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã dưới nhiều hình thức khác
nhau, bởi không thực hiện quy định pháp luật này sẽ không thể thực hiện
được các quy định pháp luật khác.
Tùy vào hình thức thực hiện pháp luật, sẽ có các chủ thể thực hiện pháp

luật tương ứng. Chủ thể thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của


17

chính quyền xã bao gồm ba loại chủ thể thực hiện cơ bản bao gồm cơ quan
hành chính nhà nước cấp xã và cơ quan hành chính nhà nước cấp trên trực
tiếp, nhân dân địa phương và các tổ chức chính trị - xã hội tại địa phương đó.
1.2.2. Nội dung thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của
chính quyền xã.
Thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã là hoạt
động có mục đích nhằm thực hiện các quy định của pháp luật tổ chức và hoạt
động của chính quyền xã, đưa ra các quy phạm pháp luật này vào thực tiễn
cuộc sống, biến nó thành những hành vi xử sự thực tế góp phần phát huy tính
tích cực, chủ động trong thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của
chính quyền xã. Pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã được
thực hiện trong đời sống xã hội thông qua các hình thức tuân thủ pháp luật, thi
hành pháp luật, sử dụng pháp luật và áp dụng pháp luật. Các quy phạm pháp
luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã của nước ta hiện nay được
ghi nhận trong nhiều văn bản pháp luật (Hiến pháp 2013, Luật Tổ chức chính
quyền địa phương, Nghị quyết, Nghị định, Chỉ thị…) của các cơ quan nhà
nước có thẩm quyền, với nội dung rất rộng, liên quan đến tất cả các mặt của
lĩnh vực tổ chức và hoạt động của chính quyền xã. Tuy vậy, có thể khái quát
nội dung thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền xã bao
gồm hai nội dung chủ yếu là thực hiện pháp luật về tổ chức của chính quyền
xã và thực hiện pháp luật về hoạt động của chính quyền xã. Quá trình thực
hiện pháp luật ở những nội dung khác nhau sẽ có những hình thức thực hiện
pháp luật tương ứng nhằm đạt được kết quả thực hiện tốt nhất, đáp ứng được
yêu cầu pháp luật đưa ra.
1.2.3. Vai trò của thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của

chính quyền xã.
Trong đời sống xã hội có rất nhiều lĩnh vực khác nhau, đòi hỏi Nhà
nước phải xây dựng và ban hành nhiều văn bản pháp luật để đáp ứng yêu cầu