SKKN phương pháp dạy học lịch sử địa phương theo hướng trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI.
Trong chương trình giáo dục phổ thông, môn Lịch sử giữ một vị trí rất quan trọng
trong việc giáo dục tư tưởng, tình cảm đạo đức và truyền thống cho học sinh. Qua môn
học giáo dục hình thành phẩm chất, có lòng yêu nước nồng nàn, yêu CNXH, biết suy nghi
độc lập, hành động tập thể, và có tổ chức, nhận rõ kết quả hoạt động của mình, phát triển
tối đa tinh thần chủ động đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ tổ quốc XHCN. Dạy học
tốt bộ môn Lịch sử nhằm góp phần vào thực hiện mục tiêu chiến lược của Đảng về đào
tạo thế hệ trẻ, tiếp tục sự nghiệp cách mạng của cha anh, đưa đất nước phát triển và hội
nhập. Trong đó, những tri thức lịch sử địa phương có ý nghia rất quan trọng.
Thực tế, tình yêu nước bắt đầu từ tình yêu quê hương. Nhà văn hoá Xô viết Ilyu-Eren-bua từng nói: "Lòng yêu nước bắt đầu từ lòng yêu những vật tầm thường nhất, yêu
các cây trồng trước nhà, yêu cái phố nhỏ đổ ra bờ sông .v..v”. “Quê hương nghĩa nặng
tình cao”( Hồ Chí Minh) mà đi xa ai cũng nhớ, khổ đau lại càng muốn về.
Thật vậy! Một con người yêu Tổ quốc thiết tha thì càng yêu quê hương mình sâu
sắc, càng yêu quê hương thì càng yêu Tổ quốc và ngược lại. Quê hương và Tổ quốc tác
động lẫn nhau, bổ sung cho nhau làm phong phú tình cảm của mỗi con người. Chính vì
thế mà trong sự hình thành nhân cách của học sinh, lịch sử địa phương có ý nghia rất quan
trọng.
Đặc biệt trong giai đoạn hiện nay, Đất nước đang trên đường đổi mới, những mặt
trái của cơ chế thị trường tác động và ít nhiều làm xói mòn đạo đức xã hội, làm méo mó
nhân cách của học sinh và thế hệ trẻ. Thì việc hình thành cho học sinh sự hiểu biết về lịch
sử địa phương, về những giá trị và truyền thống quê hương, giáo dục lòng tự hào và ý
thức trách nhiệm xây dựng quê hương càng trở nên bức thiết.
Nhận thức được tầm quan trọng của những giá trị lịch sử quê hương có ý nghia to
lớn trong việc giáo dục tư tưởng đạo đức hình thành những phẩm chất của con người mới
Việt Nam trong thời kì CNH và hội nhập, trong những năm qua Bộ giáo dục đã có sự
quan tâm và chỉ đạo thực hiện hiệu quả thông qua các đợt tập huấn dạy học lịch sử di sản
và danh nhân địa phương đồng thời thực hiện chỉ đạo các địa phương tự chủ xây dựng
chương trình tăng thời lượng giảng dạy lịch sử di sản và danh nhân địa phương. Công tác

1

dạy học di sản không chỉ dừng lại trong bộ môn Lịch sử mà còn triển khai trong các môn
học xã hội Văn, Địa…
Thế nhưng, trong thực tế ở trường THPT phần lịch sử địa phương chưa thực sự
được coi trọng xứng đáng với vai trò của nó vì số tiết phân phối của Bộ rất ít – mỗi khối
chỉ phân phối 1 đến 2 tiết. Vấn đề dạy lịch sử địa phương là chưa hiệu quả vì còn nhiều
khó khăn: Mâu thuẫn giữa việc tăng thời lượng lịch sử địa phương - di sản và danh nhân
trong chương trình tự chủ với chương trình chung. Việc tăng quá nhiều lịch sử địa phương
là đồng nghia phải cắt giảm chương trình nội dung lịch sử dân tộc và thế giới do số tiết
phân phối chương trình không tăng lên nên rất khó thực hiện bởi nó ảnh hưởng đến
chương trình chung của bộ giáo dục đào tạo quy định; tài liệu giảng dạy chưa có tính hệ
thống; không có nội dung trong các kì thi… Vì thế mà cả giáo viên và học sinh đều không
coi trọng, thậm chí còn cắt xén nên không có hiệu quả. Học sinh hầu như lơ mơ hoặc
không hiểu gì về lịch sử quê hương mình, có đôi lúc học sinh ngỡ ngàng, lúng túng khi
bất chợt một ai đó hỏi hay nói về sự kiện lịch sử quê hương mình. Đó là một thực tế đáng
buồn.
Đặc biệt ở Hà Tinh, một vùng đất địa linh nhân kiệt với bề dày truyền thống văn
hóa, truyền thống cách mạng anh hùng qua mọi thời kỳ của lịch sử dân tộc. Có nhiều sự
kiện lịch sử điển hình, nhiều người con ưu tú của Đảng, của cách mạng, nhiều di tích lịch
sử tiêu biểu cho lịch sử đất nước một thời kỳ và nhiều danh nhân văn hóa, nhiều dòng họ
khoa bảng thì sự thiếu hụt đó lại càng đáng buồn hơn. Đó thực sự là sự trăn trở, là trách
nhiệm của những giáo viên giảng dạy lịch sử.
Nhiệm vụ đặt ra cho giáo viên dạy lịch sử ở trường THPT, ngoài trang bị cho học
sinh hệ thống những kiến thức cơ bản lịch sử dân tộc và lịch sử thế giới để hình thành thế
giới quan khoa học, phẩm chất đạo đức chính trị cho học sinh còn cần thiết phải trang bị
cho học sinh những hiểu biết sâu sắc về lịch sử và truyền thống quê hương. Qua đó, giáo
dục lòng tự hào về quê hương dân tộc, hình thành lòng yêu nước, truyền thống quê hương
cách mạng, bồi dưỡng các năng lực tư duy hành động và thái độ ứng xử đúng đắn trong
cuộc sống xã hội; giúp học sinh hiểu được sự phát triển hợp quy luật của tự nhiên và xã

hội, vận dụng sáng tạo những hiểu biết vào hoạt động thực tiễn, xây dựng ý thức trách
nhiệm xây dựng quê hương giàu đẹp.

2


Để khắc phục những khó khăn và thực hiện tốt yêu cầu nhiệm vụ dạy học hiệu quả
nội dung lịch sử địa phương thì giáo viên không thể không đổi mới phương pháp. Chỉ có
đổi mới phương pháp theo hướng trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn, đa dạng hóa
các hình thức dạy học lịch sử địa phương mới có thể nâng cao hiểu biết của các em về
những gì đã xảy ra trong quá khứ trên mảnh đất quê hương mình, những truyền thống tốt
đẹp, để tự hào, để sống cao đẹp hơn và phấn đấu xây dựng cho quê hương xứng đáng với
tầm vóc lịch sử của nó. Đồng thời góp phần năng cao chất lượng hiệu quả lịch sử dân tộc,
hoàn thành tốt mục tiêu giáo dục – đào tạo, cần thiết về lịch sử quê hương.
Xuất phát từ suy nghi đó và trong thực tiễn giảng dạy tôi đã thực hiện có hiệu quả.
Trong phạm vi có thể, tôi chọn đề: “Phương pháp dạy học lịch sử địa phương theo
hướng trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn ở trường THPT hiện hành”, để làm
đề tài nghiên cứu với mong muốn nhằm góp thêm một vài ý kiến về biện pháp để nâng
cao hơn nữa chất lượng dạy và học môn lịch sử ở trường THPT. Qua đó góp phần nâng
cao chất lượng, hiệu quả giáo dục truyền thống cách mạng, định hướng nghề nghiệp, xây
dựng quê hương. Cùng các bộ môn khác thực hiện thành công mục tiêu và sự nghiệp đổi
mới giáo dục của Đảng và Nhà nước theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng
tạo của học sinh - Nghị quyết số 29 - NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị TW 8 khóa XI về
đổi mới căn bản và toàn diện “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo
hướng hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng
của người học; Khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung
dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi
mới trí thức, kĩ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức
hình thành học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa
học…”. “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển

toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lí luận gắn với thực
tiễn; giáo dục nhà trường gắn với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội”
II. MỤC ĐÍCH, NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
1. Mục đích nghiên cứu

3


Đề tài được lựa chọn thực hiện nhằm xác định phương pháp Dạy học lịch sử địa
phương theo hướng trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn ở trường THPT hiện hành.
Tìm ra hướng đi hiệu quả nhất cho việc đổi mới phương pháp dạy học môn Lịch sử hiện
nay, đặc biệt là giảng dạy lịch sử địa phương trong chương trình lịch sử THPT. Đồng thời
chia sẻ kinh nghiệm dạy học lịch sử địa phương của bản thân cùng đồng nghiệp. Qua đó
giáo viên và các đơn vị tổ chuyên môn Lịch sử tham khảo, bổ sung, sáng tạo không
ngừng, nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm. Từ đó áp dụng trong thực tiễn
giảng dạy cả chính khóa và nội khóa để hướng dẫn học sinh, hình thành cho các em ki
năng và phương pháp học bộ môn theo hình thức trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên
môn.
2. Nhiệm vụ nghiên cứu.
Nhiệm vụ chung của đề tài là góp phần không ngừng cải tiến và nâng cao chất
lượng hiệu quả việc dạy học lịch sử địa phương, các di sản và danh nhân địa phương ở
trường phổ thông. Nâng cao hơn nữa vị thế và phát huy hết giá trị của môn Sử trong sự
nghiệp trồng người đào tạo con người phù hợp với thời đại.
Nhiệm vụ cụ thể là xây dựng được nội dung dạy học và khắc phục những khó khăn
học sinh dễ mắc phải khi tham gia hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Taọ ra những trải
nghiệm mới làm cho học sinh nắm bài một cách dễ dàng mà sâu sắc. Trang bị, rèn luyện
cho học sinh ki năng tự học, tự trải nghiệm và sáng tạo, giảm áp lực cho học sinh. Hình
thành được tình cảm, niềm tin, ý thức trách nhiệm đối với quê hương, đất nước. Từ đó
phát huy được tính tích cực tự giác, thôi thúc học sinh có những hành động tích cực góp
phần xây dựng quê hương, đất nước.

III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU VÀ PHẠM VI CỦA ĐỀ TÀI
1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài thuộc linh vực phương pháp dạy học ở cấp trung học phổ thông, cụ thể là
“Phương pháp dạy học lịch sử địa phương theo hướng trải nghiệm sáng tạo và tích hợp
liên môn ở trường THPT hiện hành”, đối với đối tượng học sinh khối 10; khối 11; khối
12, trong trường THPT hiện hành đã được trang bị kiến thức cơ bản có hệ thống về lịch sử
thế giới và dân tộc, có khả năng hoạt động thực tiễn và tư duy sáng tạo và vận dụng được
kiến thức liên môn để giải quyết vấn đề thực tiễn có hiệu quả.

4


2. Phạm vi nghiên cứu:
Phạm vi nội dung thực hiện nghiên cứu của đề tài là Lịch sử địa phương huyện
Can Lộc qua các thời kì lịch sử gồm các di sản và danh nhân địa phương, các truyền
thống tự hào của vùng địa linh nhân kiệt nổi tiếng là đất học, đất cách mạng và đất thơ…
Đề tài tập trung nghiên cứu “Phương pháp dạy học lịch sử địa phương theo hướng
trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn ở trường THPT hiện hành”. Sưu tầm, chọn lọc
những hình ảnh, bài hát, câu hỏi, thiết kế các hoạt động trải nghiệm sáng tạo và tích hợp
liên môn phù hợp nội dung và yêu cầu học tập của học sinh đối với môn học. Từ đó, kết
hợp hoạt động trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn phù hợp trong từng nội dung của
tiết học, từng đối tượng học sinh để định hướng phát triển phẩm chất, năng lực cho học
sinh.
.

Đối tượng hướng dẫn thực hiện là học sinh bậc THPT, cụ thể là lớp 11 và 12. Về

mặt kiến thức và tư duy lí luận đã có khả năng thực hiện phương pháp một cách độc lập
có hiệu quả vì các em được trang bị kiến thức cơ bản về lịch sử dân tộc và thế giới ở cấp
học dưới. Các em đã có khả năng tư duy độc lập và hoạt động thực tiễn. Do đó, giáo viên

có thể thực hiện dễ dàng, hiệu quả phương pháp này để thiết thực đổi mới phương pháp
dạy học theo hướng trải nghiệm sáng tạo và rèn ki năng, giúp học sinh hình thành những
phẩm chất và phát triển năng lực toàn diện.
Từ thực tiễn đó, trong năm học 2016-2017 và 2017-2018 tôi cùng tổ chuyên môn
đã nghiên cứu tìm tòi, học hỏi, sáng tạo, áp dụng tích cực phương pháp này trong quá
trình dạy học chính khóa và ngoại khóa để nâng cao hiệu quả chất lượng dạy học Lịch sử
địa phương hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh. Đồng thời kiểm
chứng, so sánh nhận thức của các em qua kiểm tra, thi cử thấy được một số kết quả như
mong muốn. Việc học của học sinh trở nên nhẹ nhàng và khoa học không còn lo lắng và
nặng nề với việc học lịch sử. Nhận thức, nhìn nhận và đánh giá của học sinh về những
kiến thức lịch sử địa phương khá vững vàng, sâu sắc. Bài thuyết minh về các di sản thể
hiện tốt hơn và tự tin. Từ đó rút ra kinh nghiệm để thực hiện ngày càng tốt hơn. Góp phần
hoàn thành mục tiêu và nhiệm vụ dạy học và giúp học sinh nâng cao lòng yêu quê hương
đất nước và lý tưởng cách mạng, sống có mục tiêu.

5


Trong phạm vi đề tài này tôi trình bày một số phương pháp cụ thể về phương pháp
dạy học Lịch sử địa phương theo hướng trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn.
- Thứ nhất: Hình thức dạy nội khóa ở không gian lớp học kết hợp trải nghiệm ở
thực tế di sản nhằm vận dụng kiến thức liên môn vào việc thuyết minh di sản và chăm sóc
di tích.
- Thứ hai: Ngoại khóa với hình thức tổ chức tổ chức trong khuôn viên nhà trường
nhằm giáo dục đạo đức, lòng yêu nước tự hào và ngoại khóa ngoài khuôn viên lớp học ở
địa đơn vị mô hình kinh tế ở địa phương theo kiểu dạy học dự án góp phần xây dựng ki
năng và hướng nghiệp.
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
- Nghiên cứu nắm vững tinh thần Nghị quyết Trung ương 29 - đổi mới giáo dục
căn bản toàn diện.

- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc phát triển phẩm chất và năng lực
trong môn Lịch sử mà đặc biệt là LSĐP theo hướng hoạt động trải nghiệm sáng tạo và
tích hợp liên môn.
- Nghiên cứu cơ sở phương pháp luận về phương pháp dạy học theo hoạt động trải
nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn; chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và
Pháp luật của Nhà nước về giáo dục nói chung, Lịch sử nói riêng.
- Nghiên cứu lý thuyết: Đọc và nghiên cứu, phân tích, tổng hợp các tài liệu về Giáo
dục học, các tài liệu chuyên khảo, tài liệu lịch sử, phương pháp dạy học lịch sử, chương trình,
sách giáo khoa lịch sử phổ thông, các công trình nghiên cứu về đổi mới PPDH bằng việc sử
dụng hoạt động trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn, tài liệu định hướng phát triển
phẩm chất, năng lực của người học.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tiến hành dạy học có đối chứng một hoạt
động TNST và tích hợp liên môn trong chương trình để rút ra những kết luận khái quát và
đề xuất một số biện pháp sư phạm.
+ Khảo sát ý kiến giáo viên về vấn đề dạy học bằng hoạt động trải nghiệm sáng
tạo, khảo sát ý kiến học sinh sau tiết học.
+ Tiến hành kiểm tra 15 phút sau buổi học.
- Phương pháp thống kê toán học: Sử dụng phương pháp thống kê xác suất toán học

6


để xử lý kết quả thực nghiệm sư phạm đối với hai nhóm: Đối chứng và thực nghiệm nhằm rút
ra kết luận khái quát, chứng minh tính khả thi của đề tài.
- Ngoài ra còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu của phép biện chứng duy vật:
Lôgic, phân tích, tổng hợp, so sánh, lập luận ... để giải quyết nội dung đề tài.
- Tổ chức dạy thực nghiệm, khảo sát sau đó đánh giá, rút kinh nghiệm trong tổ
chuyên môn.
V. GIẢ THIẾT KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI.
Nếu sử dụng“Phương pháp dạy học lịch sử địa phương theo hướng trải nghiệm

sáng tạo và tích hợp liên môn ở trường THPT ”, thì giáo viên sẽ khai thác tốt hơn về nội
dung và học sinh nắm sâu sắc hơn các tri thức lịch sử địa phương, góp phần bồi dưỡng
phẩm chất, phát triển năng lực toàn diện cho học sinh. Sẽ mở ra hướng đi mới trong việc
nâng cao chất lượng hiệu quả dạy học lịch sử địa phương nói riêng và bộ môn Lịch sử nói
chung. Đồng thời góp phần to lớn trong việc giáo dục đạo đức tư tưởng hình thành những
phảm chất cho đoàn viên thanh niên.
VI. TÍNH MỚI CỦA ĐỀ TÀI
Đề tài hoàn toàn mới ở phương pháp tổ chức và thiết kế nội dung phương pháp tổ
chức dạy học lịch sử địa phương theo hướng trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn.
Điểm mới của đề tài là:
- Xây dựng ở phần nội khóa các hoạt động trải nghiệm sáng tạo vận dụng kiến thức
liên môn để thực hành trải nghiệm thực tiễn tại di tích. Học sinh sẽ vận dụng kiến thức
liên môn Văn, Sử, cả tiếng Anh để đóng vai làm hướng dẫn viên du lịch thuyết minh di
sản, danh nhân và hoạt động thực tiễn công ích, chăm sóc di tích.
- Hoạt động ngoại khóa được thực hiện trong đổi mới sinh hoạt chào cờ, tổ chức
theo chủ đề trong nhiều không gian.
+ Thứ nhất, gắn kiến tvới giáo dục đạo đức, nâng cao ý thức trách nhiệm của đoàn
viên, thanh niên đối với đất nước và hoàn thiện bản thân.
+ Thứ hai, hoạt động trải nghiệm dạy học dự án, ngoài phạm vi ngoài nhà trường
nhằm mục đích giáo dục hướng nghiệp cho học sinh, đặc biệt là học sinh lớp 12.
- Kết hợp sử dụng hoạt động trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn để thiết kế
bài giảng lịch sử địa phương ở trường THPT giúp giáo viên có thể tham khảo, sử dụng

7


một cách sáng tạo, hiệu quả trong dạy học và thông qua kết quả thực nghiệm có đối chứng
để kiểm chứng tính khả thi của đề tài.
VII. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI
Thực hiện đề tài này đã góp phần tháo gỡ khó khăn cho giáo viên và các tổ chuyên

môn về việc giải quyết nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương và hiệu quả dạy
học lịch sử dân tộc thế giới, nâng cao chất lượng các kì thi Quốc gia. Đóng góp giáo viên
về những hình thức tổ chứ dạy học thiết thực và hiệu quả lịch sử di sản và danh nhân.
Phương pháp này giúp học sinh trút được gánh nặng về việc học và ghi nhớ lịch sử như
cũ. Đồng thời cũng không còn lúng túng và bỡ ngỡ trước những vấn đề lịch sử quê hương
và trả lời những câu hỏi lịch sử địa phương. Từ đó nâng cao chất lượng và hiệu quả môn
học và nâng cao lòng tự hào, tự tin.
Về phía giáo viên, nhất là những giáo viên trẻ chưa có nhiều kinh nghiệm thì đề tài
là tài liệu hỗ trợ trong quá trình tổ chức dạy học lịch sử địa phương hiệu quả, tổ chức các
hoạt động ngoại khóa, chuyên đề chào cờ đầu tháng… rất thiết thực để nâng cao năng lực
chuyên môn và nghiệp vụ.

8


PHẦN II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. CƠ SỞ THỰC HIỆN ĐỀ TÀI.
1. Cơ sở lí luận
1.1. Một số khái niệm
- Khái niệm lịch sử địa phương
Theo cách hiểu tổng quát: “Địa phương” là những gì không phải hay trái lại với
“Cả nước”, “Quốc gia”, “Trung ương”.
Theo cách hiểu cụ thể: “Địa phương” là những vùng riêng lẻ của đất nước, có
những mối liên hệ với cả nước và là bộ phận cấu thành của đất nước, nhưng chúng có
những nét riêng tạo nên sắc thái đặc biệt của vùng mình.
Từ nhận thức đó, ta có thể hiểu được LSĐP là lịch sử của các địa phương, như lịch
sử của các làng, xã, huyện, tỉnh hay khu vực, vùng, miền…nó còn bao hàm cả lịch sử của
các đơn vị sản xuất, chiến đấu, các cơ quan, xí nghiệp,…Xét về phạm vi địa lí và lịch sử,
các tổ chức và đơn vị này đều thuộc phạm vi địa phương, song về mặt chuyên môn, kỷ
thuật có thể xếp vào dạng lịch sử chuyên ngành. Như vậy bản thân LSĐP rất đa dạng,

phong phú cả về nội dung và thể loại.
- Khái niệm hoạt động trải nghiệm sáng tạo
Hoạt động TNST là hoạt động giáo dục, trong đó từng cá nhân học sinh được trực
tiếp hoạt động thực tiễn trong môi trường nhà trường cũng như môi trường gia đình và xã
hội dưới sự hướng dẫn và tổ chức của các nhà giáo dục, qua đó phát triển tình cảm, đạo
đức, phẩm chất nhân cách, các năng lực…, từ đó tích lũy kinh nghiệm riêng cũng như
phát huy tiềm năng sáng tạo của cá nhân mình.
- Khái niệm giáo dục qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo
Là phương pháp dạy học cho học sinh tiếp xúc trực tiếp với các buổi tham quan, dã
ngoại ở di tích, nhà thờ, các buổi ngoại khóa, các cuộc thi tìm hiểu… nhằm giáo dục học
sinh truyền thống yêu nước, tự hào dân tộc . Qua đó giáo dục các em ý thức bảo vệ di sản,
phát triển trí tuệ, rèn luyện kỹ năng sống đồng thời góp phần đổi mới phương pháp dạy
học, thực hiện đa dạng hóa hình thức tổ chức dạy học.
- Khái niệm dạy học tích hợp liên môn

9


Dạy học tích hợp liên môn là dạy học những nội dung kiến thức liên quan đến hai
hay nhiều môn học. "Tích hợp" là nói đến phương pháp và mục tiêu của hoạt động dạy
học còn "liên môn" là đề cập tới nội dung dạy học. Đã dạy học "tích hợp" thì chắc chắn
phải dạy kiến thức "liên môn" và ngược lại, để đảm bảo hiệu quả của dạy liên môn thì
phải bằng cách và hướng tới mục tiêu tích hợp.
1.2. Tầm quan trọng của dạy học lịch sử địa phương
Lịch sử địa phương và lịch sử dân tộc có một mối quan hệ biện chứng không thể
tách rời, nằm trong cặp phạm trù "cái chung và cái riêng".Tri thức lịch sử địa phương là
biểu hiện cụ thể, sinh động và đa dạng của tri thức lịch sử dân tộc. Lịch sử địa phương là
một bộ phận cấu thành lịch sử dân tộc. Nói cách khác, lịch sử dân tộc được hình thành
trên nền tảng khối lượng tri thức lịch sử địa phương đã được khái quát và tổng hợp ở mức
độ cao.

Chúng ta đều biết rằng, bất cứ một sự kiện, hiện tượng lịch sử nào xảy ra đều mang
tính chất địa phương, vì nó gắn với một vị trí không gian cụ thể của một địa phương nhất
định dù rằng các sự kiện đó có tính chất, quy mô và mức độ ảnh hưởng khác nhau. Có
những sự kiện, hiện tượng chỉ có tác dụng ảnh hưởng ở một phạm vi nhỏ hẹp nhưng cũng
có những sự kiện, hiện tượng mà tác động của nó vượt ra khỏi khung giới địa phương,
mang ý nghia quốc gia, thậm chí là ý nghia quốc tế. Mặt khác, tìm hiểu về lịch sử địa
phương không chỉ là việc riêng của các nhà nghiên cứu mà còn là nhu cầu của mỗi con
người.
Từ thời cổ đại, Xi-xê-rông - một chính trị gia nổi tiếng của Rô- ma cổ đã nói:
“Lịch sử là thầy dạy của cuộc sống”. Chính vì lẽ đó, sự hiểu biết về lịch sử dân tộc còn
bao hàm cả sự am tường cần thiết về lịch sử địa phương, hiểu biết về quê hương, xứ sở,
nơi chôn nhau cắt rốn của mình, hiểu từ mối quan hệ giữa lịch sử địa phương và lịch sử
dân tộc.
Những năm gần đây, hoạt dộng nghiên cứu, biên soạn, giảng dạy và học tập Lịch sử
địa phương được đẩy mạnh trên cả nước nói chung và địa bàn Hà Tinh nói riêng. Việc
giảng dạy lịch sử địa phương trong các nhà trường có tác dụng trực tiếp và quan trọng để
nâng cao chất lượng giảng dạy lịch sử dân tộc của người giáo viên, làm cho bài giảng
sinh động hơn, có sức truyền cảm, gây thêm hứng thú học tập cho học sinh, tạo được

10


những biểu tượng lịch sử, giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn các khái niệm, các hiện tượng
trong bài học Lịch sử dân tộc. Tri thức lịch sử địa phương còn có ý nghia sâu sắc trong
việc giáo dục cho người học lòng tự hào chân chính về những truyền thống tốt đẹp của
quê hương, địa phương nơi cư trú, khơi dậy tình yêu quê hương xứ sở cho các em.
1.3. Tầm quan trọng của dạy học lịch sử địa phương theo hướng trải nghiệm sáng
tạo và tích hợp liên môn
Chúng ta đã nhận thức rõ vị trí, ý nghia của bài học lịch sử địa phương. Bài học
càng có tác dụng khi được hỗ trợ bằng các hoạt động trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên

môn, một hình thức tổ chức dạy học ở trường phổ thông. Trong công tác TNST và tích
hợp liên môn, hoạt động của thầy và trò được tiến hành chủ yếu ngoài giờ học trên lớp,
nhưng nội dung và chủ đề hoạt động phải đạt được mục đích giáo dưỡng, giáo dục, phát
triển như ở bài học trên lớp, nhưng được thực hiện trên cơ sở và phương tiện khác. Nhiệm
vụ của hoạt động TNST mang tính tổng hợp, làm sâu sắc và phong phú kiến thức của học
sinh về các mặt khác nhau của cuộc sống xã hội, góp phần gây hứng thú trong học tập lịch
sử.
Vì vậy, dạy học lịch sử địa phương theo hướng trải nghiệm sáng tạo và tích hợp
liên môn tuy là hoạt động chủ yếu ngoài lớp, nhưng công tác TNST có tác dụng như một
bài nội khóa trong việc giáo dưỡng, giáo dục và phát triển học sinh. Một cách cụ thể, hoạt
động TNST và tích hợp liên môn trong dạy học lịch sử địa phương chú ý đến việc làm
phong phú kiến thức, giáo dục tình cảm, đạo đức phẩm chất của học sinh, giáo dục tinh
thần tập thể, ý thức cộng đồng trách nhiệm, yêu thích lao động, rèn luyện tính kỷ luật và
tinh thần tương thân tương ái.
Dạy học lịch sử địa phương theo hướng trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn
còn có tác dụng giáo dục lớn đối với học sinh. Dạy học tích hợp là định hướng dạy học
trong đó giáo viên tổ chức, hướng dẫn để học sinh biết huy động tổng hợp kiến thức, ki
năng thuộc nhiều linh vực khác nhau nhằm giải quyết các nhiệm vụ học tập, đời sống;
thông qua đó hình thành những kiến thức, ki năng mới; phát triển được những năng lực
cần thiết, nhất là năng lực giải quyết vấn đề trong học tập và trong thực tiễn cuộc
sống.Trong hoạt động TNST và tích hợp liên môn, những cá tính, phẩm chất, ý thức
khuynh hướng của học sinh bộc lộ rõ ràng. Bởi vì những hoạt động TNST và tích hợp liên

11


môn trong học tập lịch sử địa phương ở trường phổ thông được thực hiện phù hợp với
những đặc điểm tâm lý lứa tuổi, trình độ của học sinh, với nhiều hình thức phong phú, bổ
ích.
Dạy học lịch sử địa phương theo hướng trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn

còn góp phần phát triển toàn diện học sinh. Nếu bài học trên lớp là hình thức bắt buộc của
việc học tập, tuân thủ nghiêm ngặt chương trình đã quy định về thời gian, nội dung…thì
hoạt động TNST và tích hợp liên môn lại mở ra một khả năng rộng lớn để hình thành các
thói quen, ki năng về trí tuệ và thực hành cho học sinh trong học tập lịch sử địa phương.
Các em có thể tự chọn và tham gia một cộng tác hợp với sở thích và trình độ của mình.
Tính chất tự nguyện trong việc tham gia hoạt động TNST và tích hợp liên môn đã phát
huy năng lực nhận thức độc lập, làm nảy sinh và phát triển hứng thú của học sinh.
Dạy học lịch sử địa phương theo hướng trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn
buộc học sinh sẽ phải huy động nhiều mảng kiến thức khác nhau như Văn, Sử, Địa lí…
để giải quyết một vấn đề về di sản hoặc danh nhân.Từ đó giúp các em có một hệ thống
kiến thức liên môn vững chắc, tạo hứng thú hơn trong học tập.
1.4. Một số vấn đề về dạy học lịch sử địa phương theo hướng trải nghiệm sáng tạo và
tích hợp liên môn ở trường THPT
a. Mục tiêu, đặc điểm của dạy học lịch sử địa phương theo hướng trải nghiệm sáng
tạo và tich hợp liên môn
- Mục tiêu của dạy học lịch sử địa phương theo hướng trải nghiệm sáng tạo và tích
hợp liên môn
Dạy học lịch sử địa phương theo hướng trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn
nhằm hình thành và phát triển phẩm chất nhân cách, các năng lực tâm lý – xã hội...; giúp
học sinh tích luỹ kinh nghiệm riêng cũng như phát huy tiềm năng sáng tạo của cá nhân
mình, làm tiền đề cho mỗi cá nhân tạo dựng được sự nghiệp và cuộc sống hạnh phúc sau
này.
Mục tiêu của dạy học lịch sử địa phương theo hướng TNST và tích hợp liên môn
phù hợp đáp ứng mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông mới: Chương trình giáo dục
phổ thông nhằm tạo ra những con người Việt Nam phát triển hài hoà về thể chất và tinh

12


thần, có những phẩm chất cao đẹp, có các năng lực chung và phát huy tiềm năng của bản

thân, làm cơ sở cho việc lựa chọn nghề nghiệp và học tập suốt đời.
Mục tiêu chương trình giáo dục cấp trung học phổ thông nhằm phát triển nhân
cách công dân trên cơ sở phát triển hài hoà về thể chất và tinh thần; duy trì, tăng cường và
định hình các phẩm chất và năng lực đã hình thành ở cấp trung học cơ sở, có kiến thức, kỹ
năng phổ thông cơ bản được định hướng theo linh vực nghề nghiệp phù hợp với năng
khiếu và sở thích; phát triển năng lực cá nhân để lựa chọn hướng phát triển, tiếp tục học
lên hoặc bước vào cuộc sống lao động.
- Đặc điểm của dạy học lịch sử địa phương theo hướng trải nghiệm sáng tạo và
tích hợp liên môn
+ Trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn là dấu hiệu cơ bản của hoạt động.
+ Nội dung của hoạt động trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn mang tính tích
hợp và phân hóa cao.
+ Hoạt động TNST và tích hợp liên môn dưới nhiều hình thức đa dạng.
+ Hoạt động TNST và tích hợp liên môn đòi hỏi sự phối hợp, liên kết giữa các môn
học (từ 2 môn trở lên) và nhiều lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường.
b. Quan niệm về phương pháp dạy học lịch sử địa phương theo hướng hoạt động trải
nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn trong trường phổ thông
Tổ chức dạy học lịch sử địa phương theo hướng TNST và tích hợp liên môn là các
hoạt động giáo dục thực tiễn có liên môn được tiến hành song song với hoạt động dạy học
trong nhà trường phổ thông. Hoạt động dạy học lịch sử địa phương theo hướng TNST và
tích hợp liên môn là một bộ phận của quá trình giáo dục, được tổ chức chủ yếu ngoài giờ
học các môn văn hóa ở trên lớp và có mối quan hệ bổ sung, hỗ trợ cho hoạt động dạy học.
Thông qua các hoạt động thực hành, những việc làm cụ thể và các hành động của học
sinh, hoạt động dạy học lịch sử địa phương theo hướng TNST và tích hợp liên môn là các
hoạt động giáo dục có mục đích, có tổ chức được thực hiện trong hoặc ngoài nhà trường
nhằm phát triển, nâng cao các tố chất và tiềm năng của bản thân học sinh, nuôi dưỡng ý
thức sống tự lập, đồng thời quan tâm, chia sẻ tới những người xung quanh. Thông qua
việc tham gia vào các hoạt động học tập TNST và tích hợp liên môn, học sinh được phát
huy vai trò chủ thể, tính tích cực, chủ động, tự giác, liên môn và sáng tạo của bản thân.

13


Các em được chủ động tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động: Từ thiết kế
hoạt động đến chuẩn bị, thực hiện và đánh giá kết quả hoạt động phù hợp với đặc điểm
lứa tuổi và khả năng của bản thân. Các em được trải nghiệm, được bày tỏ quan điểm, ý
tưởng, được đánh giá và lựa chọn ý tưởng hoạt động, được thể hiện, tự khẳng định bản
thân, được tự đánh giá và đánh giá kết quả hoạt động của bản thân, của nhóm mình và
của bạn bè,…Từ đó, hình thành và phát triển cho các em những giá trị sống và các năng
lực cần thiết. Hoạt động dạy học lịch sử địa phương theo hướng TNST và tích hợp liên
môn về cơ bản mang tính chất của hoạt động tập thể trên tinh thần tự chủ, với sự nỗ lực
giáo dục nhằm phát triển khả năng sáng tạo và cá tính riêng của mỗi cá nhân trong tập thể.
Dạy học lịch sử địa phương theo hướng TNST và tích hợp liên môn có nội dung rất
đa dạng và mang tính tích hợp, tổng hợp kiến thức, ki năng của nhiều môn học, nhiều linh
vực học tập và giáo dục như: rèn luyện ki năng viết, giáo dục đạo đức, giáo dục trí tuệ,
giáo dục ki năng sống, giáo dục giá trị sống, giáo dục nghệ thuật thẩm mi, giáo dục thể
chất, giáo dục lao động, giáo dục an toàn giao thông, giáo dục ý thức bảo vệ di sản, danh
nhân, giáo dục lòng yêu nước, lòng tự hào truyền thống của quê hương...
Nội dung giáo dục của dạy học lịch sử địa phương theo hướng TNST và tích hợp
liên môn thiết thực và gần gũi với cuộc sống thực tế, đáp ứng được nhu cầu hoạt động của
học sinh, giúp các em vận dụng những hiểu biết của mình vào trong thực tiễn cuộc sống
một cách dễ dàng, thuận lợi. Dạy học lịch sử địa phương theo hướng TNST và tích hợp
liên môn có thể tổ chức theo các quy mô khác nhau như: theo nhóm, theo lớp, theo khối
lớp, theo trường hoặc liên trường với nhiều hình thức như nội khóa và ngoại khóa. Tuy
nhiên, tổ chức theo quy mô nhóm và quy mô lớp với hình thức vừa nội khóa và ngoại
khóa có ưu thế hơn về nhiều mặt như đơn giản, không tốn kém, mất ít thời gian, học sinh
tham gia được nhiều hơn và có nhiều khả năng hình thành, phát triển các năng lực cho
học sinh hơn. Dạy học lịch sử địa phương theo hướng TNST và tích hợp liên môn có khả
năng thu hút sự tham gia, phối hợp, liên kết nhiều lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà
trường như: Giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn, cán bộ Đoàn, ban giám hiệu nhà

trường, cha mẹ học sinh, chính quyền địa phương, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí
Minh…

14


c. Các hình thức tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo có thể thực hiện
trong nhà trường phổ thông
Hình thức tổ chức hoạt động TNST trong trường phổ thông rất phong phú và đa
dạng. Cùng một chủ đề, một nội dung giáo dục nhưng hoạt động TNST có thể tổ chức
theo nhiều hình thức hoạt động khác nhau, tùy theo lứa tuổi và nhu cầu của học sinh, tùy
theo điều kiện cụ thể của từng lớp, từng trương, từng địa phương. Mỗi hình thức hoạt
động trên đều mang ý nghia giáo dục nhất định. Dưới đây là một số hình thức tổ chức của
hoạt động TNST trong nhà trường phổ thông:
Hoạt động câu lạc bộ (CLB)
Câu lạc bộ là hình thức sinh hoạt ngoại khóa của những nhóm học sinh cùng sở
thích, nhu cầu, năng khiếu,… dưới sự định hướng của những nhà giáo dục nhằm tạo môi
trường giao lưu thân thiện, tích cực giữa các học sinh với nhau và giữa học sinh với thầy
cô giáo, với những người lớn khác. Hoạt động của CLB tạo cơ hội để học sinh được chia
sẻ những kiến thức, hiểu biết của mình về các linh vực mà các em quan tâm, qua đó phát
triển các ki năng của học sinh như: ki năng giao tiếp, ki năng lắng nghe và biểu đạt ý kiến,
ki năng trình bày suy nghi, ý tưởng, ki năng viết bài, ki năng chụp ảnh, ki năng hợp tác,
làm việc nhóm, ki năng ra quyết định và giải quyết vấn đề,… CLB là nơi để học sinh
được thực hành các quyền trẻ em của mình như quyền được học tập, quyền được vui chơi
giải trí và tham gia các hoạt động văn hóa, nghệ thuật; quyền được tự do biểu đạt; tìm
kiếm, tiếp nhận và phổ biến thông tin,… Thộng qua hoạt động của các CLB, nhà giáo dục
hiểu và quan tâm hơn đến nhu cầu, nguyện vọng mục đích chính đáng của các em. CLB
hoạt động theo nguyên tắc tự nguyện, thống nhất, có lịch sinh hoạt định kì và có thể được
tổ chức với nhiều linh vực khác nhau như: CLB học thuật; CLB thể dục thể thao; CLB
văn hóa nghệ thuật; CLB võ thuật; CLB hoạt động thực tế; CLB trò chơi dân gian…

Tổ chức trò chơi
Trò chơi là một loại hình hoạt động giải trí, thư giãn; là món ăn tinh thần nhiều bổ
ích và không thể thiếu được trong cuộc sống con người nói chung, đối với học sinh nói
riêng. Trò chơi là hình thức tổ chức các hoạt động vui chơi với nội dung kiến thức thuộc
nhiều linh vực khác nhau, có tác dụng giáo dục “chơi mà học, học mà chơi”.
Trò chơi có thể được sử dụng trong nhiều tình huống khác nhau của HĐTNST như làm

15


quen, khởi động, dẫn nhập vào nội dung học tập, cung cấp và tiếp nhận tri thức; đánh giá
kết quả, rèn luyện các ki năng và củng cố những tri thức đã được tiếp nhận,… Trò chơi
giúp phát huy tính sáng tạo, hấp dẫn và gây hứng thú cho học sinh; giúp học sinh dễ tiếp
thu kiến thức mới; giúp chuyển tải nhiều tri thức của nhiều linh vực khác nhau; tạo được
bầu không khí thân thiện; tạo cho các em tác phong nhanh nhẹn,…
Tổ chức diễn đàn
Diễn đàn là một hình thức tổ chức hoạt động được sử dụng để thúc đẩy sự tham gia
của học sinh thông qua việc các em trực tiếp, chủ động bày tỏ ý kiến của mình với đông
đảo bạn bè, nhà trường, thầy cô giáo, cha mẹ và những người lớn khác có liên quan. Diễn
đàn là một trong những hình thức tổ chức mang lại hiệu quả giáo dục thiết thực. Thông
qua diễn đàn, học sinh có cơ hội bày tỏ suy nghi, ý kiến, quan niệm hay những câu hỏi, đề
xuất của mình về một vấn đề nào đó có liên quan đến nhu cầu, hứng thú, nguyện vọng của
các em. Đây cũng là dịp để các em biết lắng nghe ý kiến, học tập lẫn nhau. Vì vậy, diễn
đàn như một sân chơi tạo điều kiện để học sinh được biểu đạt ý kiến của mình một cách
trực tiếp với đông đảo bạn bè và những người khác. Diễn đàn thường được tổ chức rất
linh hoạt, phong phú và đa dạng với những hình thức hoạt động cụ thể, phù hợp với từng
lứa tuổi học sinh.
Mục đích của việc tổ chức diễn đàn là để tạo cơ hội, môi trường cho học sinh được
bày tỏ ý kiến về những vấn đề các em quan tâm, giúp các em khẳng định vai trò và tiếng
nói của mình, đưa ra những suy nghi và hành vi tích cực để khẳng định vai trò và tiếng

nói của mình, đưa ra những suy nghi và hành vi tích cực để khẳng định mình. Qua các
diễn đàn, thầy cô giáo, cha mẹ học sinh và những người lớn có liên quan nắm bắt được
những băn khoăn, lo lắng và mong đợi của các em về bạn bè, thầy cô, nhà trường và gia
đình,… tăng cường cơ hội giao lưu giữa người lớn và trẻ em, giữa trẻ em với trẻ em và
thúc đẩy quyền trẻ em trong trường học. Giúp học sinh thực hành quyền được bày tỏ ý
kiến, quyền được lắng nghe và quyền được tham gia,… đồng thời giúp các nhà quản lí
giáo dục và hoạch định chính sách nắm bắt, nhận biết được những vấn đề mà học sinh
quan tâm từ đó có những biện pháp giáo dục và xây dựng chính sách phù hợp hơn với các
em.
Sân khấu tương tác

16


Sân khấu tương tác (hay sân khấu diễn đàn) là một hình thức nghệ thuật tương tác
dựa trên hoạt động diễn kịch, trong đó vở kịch chỉ có phần mở đầu đưa ra tình huống,
phần còn lại được sáng tạo bởi những người tham gia. Phần trình diễn chính là một cuộc
chia sẻ, thảo luận giữa những người thực hiện và khán giả, trong đó đề cao tính tương tác
hay sự tham gia của khán giả. Mục đích của hoạt động này là nhằm tăng cường nhận thức,
thúc đẩy để học sinh đưa ra quan điểm, suy nghi và cách xử lí tình huống thực tế gặp phải
trong bất kì nội dung nào của cuộc sống. Thông qua sân khấu tương tác, sự tham gia của
học sinh được tăng cường và thúc đẩy, tạo cơ hội cho học sinh rèn luyện những ki năng
như: ki năng phát hiện vấn đề, ki năng phân tích vấn đề, ki năng ra quyết định và giải
quyết vấn đề, khả năng sáng tạo khi giải quyết tình huống và khả năng ứng phó với những
thay đổi của cuộc sống,…
Thực địa, tham quan, dã ngoại
Thực địa, tham quan, dã ngoại là một hình thức tổ chức học tập thực tế hấp dẫn đối
với học sinh. Mục đích của tham quan, dã ngoại là để các em học sinh được đi thăm, tìm
hiểu và học hỏi kiến thức, tiếp xúc với các di tích lịch sử, văn hóa, công trình, nhà máy…
ở xa nơi các em đang sống, học tập, giúp các em có được những kinh nghiệm thực tế, từ

đó có thể áp dụng vào cuộc sống của chính các em.
Nội dung tham quan, dã ngoại có tính giáo dục tổng hợp đối với học sinh như: giáo
dục lòng yêu thiên nhiên, quê hương, đất nước, giáo dục truyền thống cách mạng, truyền
thống lịch sử, truyền thống của Đảng, của Đoàn, của Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí
Minh. Các linh vực tham quan, dã ngoại có thể được tổ chức ở nhà trường phổ thông là:
Tham quan các danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử, văn hóa; Tham quan các công trình
công cộng, nhà máy, xí nghiệp; Tham quan các cơ sở sản xuất, làng nghề; Tham quan các
Viện bảo tàng; Dã ngoại theo các chủ đề học tập; Dã ngoại theo các hoạt động nhân đạo…
Lao động công ích
Lao động công ích là hình thức hoạt động mang tính tập thể cao. Có thể được tổ
chức trong khuôn viên nhà trường hoặc làng xóm như: Vệ sinh vườn trường, sân trường
lớp học; vệ sinh đường làng ngõ xóm, trồng và chăm sóc vườn hoa, chăm sóc và bảo vệ di
tích lịch sử, các công trình công cộng, di sản văn hóa…

17


Tuy nhiên việc lao động công ích phải xuất phát từ việc làm của mỗi cá nhân, cái tâm của
mỗi người góp sức mình để tham gia xây dựng, tu bổ công trình công trình công cộng vì
lợi ích chung của cộng đồng nhằm bảo tồn các công trình, biết yêu quý giá trị lao động
cũng như có những hành động cần thiết để bảo vệ, phòng chống khắc phục hành động
chưa đúng đắn.
Hội thi / cuộc thi
Hội thi/cuộc thi là một trong những hình thức tổ chức hoạt động hấp dẫn, lôi cuốn
học sinh và đạt hiệu quả cao trong việc tập hợp, giáo dục, rèn luyện và định hướng giá trị
cho tuổi trẻ. Hội thi mang tính chất thi đua giữa các cá nhân, nhóm hoặc tập thể luôn hoạt
động tích cực để vươn lên đạt được mục tiêu mong muốn thông qua việc tìm ra người/đội
thắng cuộc. Chính vì vậy, tổ chức hội thi cho học sinh là một yêu cầu quan trọng, cần thiết
của nhà trường, của giáo viên trong quá trình tổ chức HĐTNST.
Mục đích tổ chức hội thi/cuộc thi nhằm lôi cuốn học sinh tham gia một cách chủ

động, tích cực vào các hoạt động giáo dục của nhà trường; đáp ứng nhu cầu về vui chơi
giải trí cho học sinh; thu hút tài năng và sự sáng tạo của học sinh; phát triển khả năng hoạt
động tích cực và tương tác của học sinh, góp phần bồi dưỡng cho các em động cơ học tập
tích cực, kích thích hứng thú trong quá trình nhận thức. Hội thi/cuộc thi có thể được thực
hiện dưới nhiều hình thức khác nhau như: Thi vẽ, thi viết, thi tìm hiểu, thi đố vui, thi giải
ô chữ, thi tiểu phẩm, thi thời trang, thi kể chuyện, thi chụp ảnh, thi kể chuyện theo tranh,
thi sáng tác bài hát, hội thi học tập, hội thi thời trang, hội thi học sinh thanh lịch,… có nội
dung giáo dục về một chủ đề nào đó. Nội dung của hội thi rất phong phú, bất cứ nội dung
giáo dục nào cũng có thể được tổ chức dưới hình thức hội thi/cuộc thi. Điều quan trọng
khi tổ chức hội thi là phải linh hoạt, sáng tạo khi tổ chức thực hiện, tránh máy móc thì
cuộc thi mới hấp dẫn.
Tổ chức sự kiện
Tổ chức sự kiện trong nhà trường phổ thông là một hoạt động tạo cơ hội cho học
sinh được thể hiện những ý tưởng, khả năng sáng tạo của mình, thể hiện năng lực tổ chức
hoạt động, thực hiện và kiểm tra giám sát hoạt động. Thông qua hoạt động tổ chức sự kiện
học sinh được rèn luyện tính tỉ mỉ, chi tiết, đầu óc tổ chức, tính năng động, nhanh nhẹn,
kiên nhẫn, có khả năng thiết lập mối quan hệ tốt, có khả năng làm việc theo nhóm, có sức

18


khỏe và niềm đam mê. Khi tham gia tổ chức sự kiện học sinh sẽ thể hiện được sức bền
cũng như khả năng chịu được áp lực cao của mình. Ngoài ra, các em còn phải biết cách
xoay xở và ứng phó trong mọi tình huống bất kì xảy đến. Các sự kiện học sinh có thể tổ
chức trong nhà trường như: Lễ khai mạc, lễ nhập học, lễ tốt nghiệp, lễ kỉ niệm, lễ chúc
mừng,…; Các buổi triển lãm, buổi giới thiệu, hội thảo khoa học, hội diễn nghệ thuật; Các
hoạt động đánh giá thể lực, kiểm tra thể hình, thể chất của học sinh; Đại hội thể dục thể
thao, hội thi đấu giao hữu; Hoạt động học tập thực tế, du lịch khảo sát thực tế, điều tra học
thuật; Hoạt động tìm hiểu về di sản văn hóa, về phong tục tập quán; Chuyến đi khám phá
đất nước, trải nghiệm văn hóa nước ngoài…

Hoạt động giao lưu
Giao lưu là một hình thức tổ chức giáo dục nhằm tạo ra các điều kiện cần thiết để
cho học sinh được tiếp xúc, trò chuyện và trao đổi thông tin với những nhân vật điển hình
trong các linh vực hoạt động nào đó. Qua đó, giúp các em có tình cảm và thái độ phù hợp,
có được những lời khuyên đúng đắn để vươn lên trong học tập, rèn luyện và hoàn thiện
nhân cách. Hoạt động giao lưu có một số đặc trưng sau:
- Phải có đối tượng giao lưu. Đối tượng giao lưu là những người điển hình, có những
thành tích xuất sắc, thành đạt trong các linh vực nào đó, thực sự là tấm gương sáng để học
sinh noi theo, phù hợp với nhu cầu hứng thú của học sinh.
- Thu hút sự tham gia đông đảo và tự nguyện của học sinh, được học sinh quan tâm
và hào hứng.
- Phải có sự trao đổi thông tin, tình cảm hết sức trung thực, chân thành và sôi nổi
giữa học sinh với người được giao lưu. Những vấn đề trao đổi phải thiết thực, liên quan
đến lợi ích và hứng thú của học sinh, đáp ứng nhu cầu của các em.
Với những đặc trưng trên, hoạt động giao lưu rất phù hợp với các HĐTNST theo chủ đề.
Hoạt động giao lưu dễ dàng được tổ chức trong mọi điều kiện của lớp, của trường.
Hoạt động chiến dịch
Hoạt động chiến dịch là hình thức tổ chức không chỉ tác động đến học sinh mà tới
cả các thành viên cộng đồng. Nhờ các hoạt động này, học sinh có cơ hội khẳng định mình
trong cộng đồng, qua đó hình thành và phát triển ý thức “mình vì mọi người, mọi người vì
mình”. Việc học sinh tham gia các hoạt động chiến dịch nhằm tăng cường sự hiểu biết và

19


sự quan tâm của học sinh đối với các vấn đề xã hội như vấn đề môi trường, an toàn giao
thông, an toàn xã hội,… giúp học sinh có ý thức hành động vì cộng đồng; tập dượt cho
học sinh tham gia giải quyết những vấn đề xã hội; phát triển ở học sinh một số ki năng
cần thiết như ki năng hợp tác, ki năng thu thập thông tin, ki năng đánh giá và ki năng ra
quyết định.

Mỗi chiến dịch nên mang một chủ đề để định hướng cho các hoạt động như: Chiến
dịch giờ trái đất; Chiến dịch làm sạch môi trường xung quanh trường học; Chiến dịch ứng
phó vơi biến đổi khí hậu; Chiến dịch bảo vệ môi trường, bảo vệ rừng ngập mặn; Chiến
dịch làm cho thế giới sạch hơn; Chiến dịch tình nguyện hè, Chiến dịch ngày thứ 7 tình
nguyện… Để thực hiện hoạt động chiến dịch được tốt cần xây dựng kế hoạch để triển
khai chiến dịch cụ thể, khả thi với các nguồn lực huy động được và học sinh phải được
trang bị trước một số kiến thức, ki năng cần thiết để tham gia vào chiến dịch.
Hoạt động nhân đạo
Hoạt động nhân đạo là hoạt động tác động đến trái tim, tình cảm, sự đồng cảm của
học sinh trước những con người có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn. Thông qua hoạt động
nhân đạo, học sinh biết thêm những hoàn cảnh khó khăn của người nghèo, người nhiễm
chất độc da cam, trẻ em mồ côi, người tàn tật, khuyết tật, người già cô đơn không nơi
nương tựa, người có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, những đối tượng dễ bị tổn thương trong
cuộc sống,… để kịp thời giúp đỡ, giúp họ từng bước khắc phục khó khăn, ổn định cuộc
sống, vươn lên hòa nhập với cộng đồng. Hoạt động nhân đạo giúp các em học sinh được
chia sẻ những suy nghi, tình cảm và giá trị vật chất của mình với những thành viên trong
cộng đồng, giúp các em biết quan tâm hơn đến những người xung quanh từ đó giáo dục
các giá trị cho học sinh như: tiết kiệm, tôn trọng, chia sẻ, cảm thông, yêu thương, trách
nhiệm, hạnh phúc,… Hoạt động nhân đạo trong trường phổ thông được thực hiện dưới
nhiều hình thức khác nhau như: Hiến máu nhân đạo; Xây dựng quỹ ủng hộ các bạn thuộc
gia đình nghèo, có hoàn cảnh khó khăn; Tết vì người nghèo và nạn nhân chất độc da cam;
Quyên góp cho trẻ em mổ tim trong chương trình “Trái tim cho em”; Quyên góp đồ dùng
học tập cho các bạn học sinh vùng cao; Tổ chức trung thu cho học sinh nghèo vùng sâu,
vùng xa…
2. Cơ sở thực tiễn

20


2.1. Thực trạng dạy và học Lịch sử ở trường THPT

Bộ môn Lịch sử ở trường THPT có vai trò quan trọng trong việc cung cấp cho học
sinh những kiến thức cơ bản, khách quan, có hệ thống về lịch sử xã hội loài người (lịch sử
dân tộc Việt Nam) từ khi xuất hiện đến nay, góp phần bồi dưỡng lòng yêu nước, yêu độc
lập dân tộc gắn liền với chủ nghia xã hội, tinh thần đoàn kết dân tộc với hội nhập quốc tế,
ý thức góp phần xây dựng và bảo vệ tổ quốc xã hội chủ nghia, niềm tự hào, niềm tin
tưởng vào sự lãnh đạo đúng đắn, sáng suốt của Đảng cộng sản Việt Nam và thắng lợi của
công cuộc đổi mới đất nước, rèn những ki năng cần thiết, những thao tác tư duy cơ bản.
Những năm gần đây, bộ môn Lịch sử ở trường THPT đã có nhiều thay đổi tích cực
về nội dung, phương pháp dạy học. Phần lớn giáo viên hiện nay ở các trường đã nhận
thức được việc cần phải đỏi mới phương pháp dạy học lịch sử theo hướng tích cực lấy học
sinh làm trung tâm, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong quá trình
học tập. Nhiều phương pháp dạy học mới được giáo viên tiến hành trong quá trình giảng
dạy như: dạy học dự án, thảo luận nhóm, dạy học nêu vấn đề…đã mang lại kết quả tốt,
giúp học sinh có thể linh hội kiến thức một cách tốt hơn và đồng thời cũng cho bản thân
người giáo viên cảm thấy hứng thú, say mê với sự nghiệp.
Tuy nhiên thực trạng dạy và học Lịch sử ở trường THPT hiện nay vẫn còn nhiều
bất cập dẫn đến chất lượng dạy và học chưa cao. Việc thay đổi từ quan niệm “người thầy
làm trung tâm” sang “học trò là trung tâm” chưa đem lại kết quả cao. Đa số học sinh đều
cảm thấy học lịch sử khó nhớ và nhanh quên, các em thường nhầm lẫn về thời gian xẩy
ra sự kiện, về địa danh, tên cuộc khởi nghia, nhân vật lịch sử. Và đặc biệt đa số học sinh
không hiểu được bản chất các sự kiện lịch sử, không giải thích được ý nghia của các sự
kiện lịch sử, vai trò công lao của nhân vật lịch sử….Bên cạnh đó việc ôn tập, củng cố kiến
thức cũng chưa được quan tâm chú ý của giáo viên, học sinh không được hướng dẫn
phương pháp tự học, tự nghiên cứu tìm hiểu và ôn tập kiến thức. Kiến thức lịch sử chưa
có tính liên hệ thực tiễn, kiến thức hàn lâm, nặng nề.
Từ thực trạng trên đã đặt ra một yêu cầu bức thiết cho môn Lịch sử nói riêng và các
môn học khác ở trường phổ thông nói chung phải có những biện pháp đổi mới nhằm phát
huy những thế mạnh bộ môn và khắc phục những hạn chế để chất lượng giáo dục được
nâng cao.

21


2.2. Thực trạng của vấn đề dạy học lịch sử địa phương theo hướng trải nghiệm sáng
tạo và tích hợp liên môn ở trường THPT
a. Về phía Giáo viên và học sinh
Hầu hết GV bộ môn Lịch sử ở trường THPT hiện nay và đặc biệt là ở trường tôi
đều nhận thức rõ về tầm quan trọng của việc thực hiện hoạt động trải nghiệm sáng tạo và
tích hợp liên môn vào dạy - học LSĐP. Các GV đều đồng tình với quan điểm giáo dục học
sinh qua hoạt động trải nghiệm, sẽ góp phần kích thích hứng thú học tập, tăng tính thuyết
phục trong quá trình dạy học, đồng thời góp phần đổi mới phương pháp dạy học, giảm
phần lý thuyết, tính hàn lâm của kiến thức, tránh việc áp đặt, rập khuôn cho học sinh.
Thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo tích hợp liên môn dễ gây tình cảm HS, hướng
tới các năng lực cần phát triển.
Tuy nhiên, các GV cũng băn khoăn và lo lắng vì dạy học LSĐP theo hướng trải
nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn còn rất mới mẻ, giáo viên chưa có kinh nghiệm.
Hơn nữa việc thiết kế các hoạt động trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn rất công
phu và mất nhiều thời gian. Nếu tổ chức cho học sinh tham gia trải nghiệm sáng tạo tại
các di tích, di sản, các buổi ngoại khóa, sinh hoạt theo chủ đề, sinh hoạt dưới cờ…thì việc
quản lí học sinh cũng là cả vấn đề. Để tổ chức trải nghiệm sáng tạo cho học sinh cần phải
có sự đồng ý của nhà trường, sự phối hợp Đoàn trường hay giáo viên chủ nhiệm, nên một
số giáo viên cũng rất ngại tổ chức cho học sinh học tập theo hình thức này, do đó giáo
viên chỉ thuyết trình và “dạy suông” cho học sinh của mình nên việc chuẩn bị cho bài
giảng chưa được giáo viên chú ý và đầu tư, nội dung bài học trở nên khô khan và nhàm
chán.
Nếu khắc phục được những khó khăn này thì việc dạy học Lịch sử địa phương theo
hướng trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn sẽ đạt hiệu quả cao.
Trong qúa trình nghiên cứu tôi đã tiến hành điều tra một số giáo viên giảng dạy môn
lịch sử và một số học sinh về vấn đề này.
Thứ nhất: Đối với giáo viên:

Tôi đã tiến hành điều tra bằng 2 câu hỏi:
Câu 1: Anh chị đánh giá như thế nào về dạy học LSĐP theo hướng TNST và tích hợp liên
môn ở trường THPT hiện hành trong những năm qua?

22


Câu 2: Hoạt động học tập TNST và tích hợp liên môn của bộ môn lịch sử ở trường THPT
hiện hành trong những năm qua đã có đóng góp như thế nào đối với việc nâng cao hiệu
quả giáo dục?
Sau khi tổng hợp, tôi thấy kết quả như sau:
Bảng điều tra của giáo viên
Tổng số
giáo viên
điều tra
12
Tỉ lệ

Kết quả điều tra
Rất

Câu hỏi 1
cần Cần

Không Rất tốt

thiết

thiết

cần thiết

7
58%

4
33,5%

1
8,5%

2
17%

Câu hỏi 2
Tốt
Bình thường

4
33%

6
50%

Như vậy, tôi thấy việc nâng cao nhận thức cho học sinh về vấn đề TNST và tích hợp
liên môn đã được phần lớn giáo viên quan tâm nhưng việc vận dụng các hình thức hoạt
động TNST và tích hợp liên môn vẫn chưa được chú trọng, hiệu quả còn thấp.
Thứ 2. Đối với Học sinh
Theo khảo sát đầu năm học ở một số lớp hầu hết các em HS đều có chung ý kiến là
rất hứng thú với các tiết dạy Lịch sử địa phương thông qua các hoạt động trải nghiệm

sáng tạo như phương pháp đóng vai, sử dụng trò chơi, xây dựng dự án… và nếu được trải
nghiệm sáng tạo tại các di sản lịch sử - văn hóa thì các em rất hào hứng bởi nó thực sự lôi
cuốn sự chú ý của các em. Tuy nhiên, các em cũng gặp phải một số khó khăn trong quá
trình nhận thức vì kiến thức Lịch sử nhiều, trừu tượng, khô khan, có những kiến thức khó
nhớ, hàn lâm. Học sinh chưa chú trọng đầu tư, chưa có hứng thú nên chưa thấy cái hay,
chưa liên hệ với thực tế cuộc sống. Bên cạnh đó, tâm thế của HS trong các tiết học này
vẫn còn khá thụ động, cũng chỉ mới dừng ở mức độ “chờ đón” kiến thức do GV truyền
thụ và chỉ quan tâm đến những kiến thức bắt buộc phải học thuộc lòng “để lấy điểm”
chưa thực sự hiểu sâu kiến thức.
b. Số liệu điều tra khảo sát.
Để minh chứng rõ cho điều này, trong quá trình làm đề tài, chúng tôi đã tiến hành
một cuộc khảo sát nhỏ trên 240 học sinh của 6 lớp ( 2 lớp 10; 2 lớp 11; 2 lớp 12) ở đơn vị
trường mình về vấn đề trên bằng 2 phiếu khảo sát như sau:

23


- Khảo sát tại đơn vị ( Với hơn 240 học sinh)
+ Phiếu khảo sát.
PHIẾU KHẢO SÁT VỀ MỨC ĐỘ HỨNG THÚ HỌC TẬP CỦA HỌC SINH VỀ DẠY
HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG Ở TRƯỜNG THPT THEO HƯỚNG TRẢI NGHIỆM
SÁNG TẠO VÀ TÍCH HỢP LIÊN MÔN
Anh ( chị) có hứng thú với việc học tập học tập LSĐP ở trường THPT thông
qua TNST và tích hợp liên môn ở chương trình Lịch sử phổ thông không? Trả lời bằng
cách đánh dấu (+) vào các mức độ theo ý kiến của anh ( chị).
Thích:
Bình thường:
Không thích:
Kết quả cụ thể như sau:
SLH

Thích

Bình thường

Không thích

114

102

S
240

24

10%

47,5%

42,5%

- Khảo sát tại đơn vị bạn (Với 10 học sinh).
+ Câu hỏi phỏng vấn
Thầy trò chúng tôi đã đến phỏng vấn 10 bạn HS ở 5 trường: THPT Đồng Lộc,
THPT Can Lộc, THPT Dân Lập Can Lộc, THPT Nguyễn Đổng Chi, THPT Nguyễn Văn
Trổi, với các câu hỏi:
Câu 1: Ở trường bạn, học LSĐP ở trường THPT được học tập theo phương pháp nào?
Các bạn có hứng thú với cách học đó không?
Câu 2: Với nội dung học LSĐP bậc THPT được học tập bằng trải nghiệm sáng tạo và

tích hợp liên môn, bạn thấy có tốt hơn không?
Một số hình ảnh phỏng vấn. Phụ lục 1
Kết quả
SLHS

Hứng thú

Bình thường

24

Tốt hơn

Bình thường


10

1

10%

9

90%

7

70%

3

30%

c. Thực trạng của đề tài.
Từ thực tiễn của chương trình, qua thực tế giảng dạy ở đơn vị và một số trường
trên địa bàn và qua dự giờ các đồng nghiệp, đặc biệt là qua hai phiếu khảo sát chúng tôi
nhận thấy một số thực trạng trong việc tổ chức dạy học lịch sử địa phương ở trường
THPT theo hướng trải nghiệm sáng tạo và tích hợp liên môn như sau:
Trong quá trình xây dựng nội dung, người dạy nhận thức chưa đúng vấn đề cốt lõi
của dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT, nên chủ yếu đang sắp xếp những kiến
thức cùng đề tài lại gần nhau hơn chứ chưa tìm thấy được mạch liên kết kiên thức trong
cùng một hệ thống. Do đó, việc tổ chức dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT còn
gặp nhiều hạn chế, chưa phát huy được ưu thế của phương pháp này.
Mặt khác, nhiều giáo viên trong quá trình giảng dạy còn nặng về lý thuyết cho nên
tạo áp lực rất lớn cho HS về mặt kiến thức. Chính vì vậy gây tâm lí sợ ghi nhớ kiến thức,
e ngại học Lịch sử địa phương tức là hạn chế hoạt động tư duy, sự tích cực hoạt động của
HS trong quá trình tự đọc, tự giải quyết vấn đề.
Đồng thời, người dạy chưa áp dụng tốt các phương pháp và kỉ thuật dạy học phù
hợp, nếu sử dụng chủ yếu mang tính hình thức, chưa thực sự đạt hiệu quả như mong
muốn.

II. MỘT SỐ HÌNH THỨC VÀ BIỆN PHÁP DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG
THEO HƯỚNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO VÀ TÍCH HỢP LIÊN MÔN Ở
TRƯỜNG THPT HIỆN HÀNH

25