Đánh giá ảnh hưởng của một số biện pháp quản lý cỏ dại đến chất lượng đất trồng cam ở huyện hàm yên, tỉnh tuyên quang

I H C QU C GIA HÀ N I
TR

NGă

IăH CăKHOAăH CăT ăNHIÊN
---------------------

Lê Công Tu n Minh

ÁNHăGIÁă NHăH
QU N LÝ C

D Iă

NG C A M T S
N CH TăL

NGă

BI N PHÁP
T TR NG CAM

HUY N HÀM YÊN, T NH TUYÊN QUANG

LU NăV NăTH CăS ăKHOAăH C

HƠăN iă- 2017


I H C QU C GIA HÀ N I

TR

NGă

IăH CăKHOAăH CăT ăNHIÊN
---------------------

Lê Công Tu n Minh

ÁNHăGIÁă NHăH
QU N LÝ C

D Iă

NG C A M T S
N CH TăL

NGă

BI N PHÁP
T TR NG CAM

HUY N HÀM YÊN, T NH TUYÊN QUANG

Chuyên ngành:

Khoa h căMôiătr

Mã s :

60 44 03 01

ng

LU NăV NăTH CăS ăKHOAăH C
NG

IH

NG D N KHOA H C

TS.ăTr năTh ăTuy tăThu

HƠăN iă- 2017


L IăC Mă N

hoƠn thƠnh lu n v n nƠy, h c viên xin chân thƠnh c m n các th y cô trong
B môn Th nh ng vƠ Môi tr ng đ t, Khoa Môi tr ng, Tr ng i h c Khoa h c
T nhiên đƣ gi ng d y, ch b o vƠ t o đi u ki n cho h c viên trong su t quá trình h c
t p vƠ hoƠn thi n lu n v n th c s .
c bi t lƠ s h ng d n t n tình, chu đáo vƠ nh ng đóng góp quỦ báu v
chuyên môn khoa h c vƠ k n ng lƠm vi c c a TS.ă Tr nă Th ă Tuy tă Thuă - cán b
gi ng d y c a B môn Th nh ng vƠ Môi tr ng đ t, Khoa Môi tr ng, Tr ng i
h c Khoa h c T nhiên, i h c Qu c gia HƠ N i.
Bên c nh đó, nghiên c u c ng đƣ nh n đ c s h tr vƠ t o m i đi u ki n
thu n l i c a cô T Th Thu vƠ anh Nông V n Nghi p - cán b Trung tơm Cơy n qu
HƠm Yên, chú Nguy n H u H u - tr ng Tr m Tr ng tr t vƠ B o v Th c v t, cùng
v i s h p tác nhi t tình vƠ chia s nh ng thông tin trong quá trình canh tác c a các h

tr ng cam trên đ a bƠn huy n HƠm Yên, t nh Tuyên Quang. c bi t lƠ h gia đình ch
H ng đƣ t o đi u ki n đ a đi m đ h c viên b trí thí nghi m ngoƠi th c đ a trong
th i gian t tháng 9/2016 đ n tháng 9/2017.
Cu i cùng h c viên xin g i l i c m n đ n gia đình, ng i thơn vƠ b n bè,
nh ng ng i đƣ luôn đ ng viên, giúp đ , t o m i đi u ki n v v t ch t vƠ tinh th n cho
h c viên trong su t th i gian h c t p vƠ lƠm khóa lu n.
H c viên xin trơn tr ng c m n m i s giúp đ quỦ báu đó!
Hà N i, tháng 12 n m 2017
H c viên

Lê Công Tu n Minh

1


M CăL C

Trang
L I C M N ....................................................................................................... 1
DANH M C T

VI T T T ................................................................................ 5

DANH M C B NG ............................................................................................. 6
DANH M C HỊNH .............................................................................................. 7
M

U ............................................................................................................... 8

CH

NG 1: T NG QUAN TÀI LI U ............................................................. 10

1.1. T ng quan v cơy cam.................................................................................. 10
1.1.1. Ngu n g c vƠ phơn lo i cơy cam .............................................................. 10
1.1.2. Giá tr c a cơy cam .................................................................................... 11
1.1.3.

c đi m sinh h c c a cơy cam ................................................................ 13

1.1.4. Tình hình s n xu t vƠ tiêu th cam trên th gi i vƠ

Vi t Nam .............. 16

1.2. M t s bi n pháp qu n lỦ c d i .................................................................. 22
1.2.1. Vai trò c a qu n lỦ c d i ......................................................................... 22
1.2.2. Các hình th c qu n lỦ c d i ..................................................................... 24
1.2.3. Tác đ ng c a thu c di t c đ n h sinh thái đ t ....................................... 27
1.3. T ng quan v vùng tr ng cam HƠm Yên, t nh Tuyên Quang ...................... 29
1.3.1.

c đi m t nhiên vƠ kinh t xƣ h i ......................................................... 29

1.3.2. Tình hình phát tri n vƠ tiêu th cam t i huy n HƠm Yên ......................... 30
1.3.3. Tình hình qu n lỦ canh tác nơng cao ch t l

ng cam t i huy n HƠm Yên

............................................................................................................................. 31
1.3.4. M t s nghiên c u v cơy cam vƠ đ t tr ng cam t i HƠm Yên ................ 32

CH

NG 2.

IT

NG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U .................. 36

2


2.1.

it

ng vƠ ph m vi nghiên c u ................................................................ 36

2.2. N i dung nghiên c u .................................................................................... 36
2.3. Ph

ng pháp nghiên c u .............................................................................. 37

2.3.1. Ph

ng pháp thu th p tƠi li u, thông tin ................................................... 37

2.3.2. Ph

ng pháp đi u tra th c đ a vƠ l y m u nghiên c u ............................. 37

2.3.3. Ph

ng pháp b trí thí nghi m đ ng ru ng vƠ l y m u đ t nghiên c u ... 39

2.3.4. Ph

ng pháp phơn tích trong phòng thí nghi m ....................................... 41

2.4. Ph
CH

ng pháp x lỦ s li u ............................................................................ 42
NG 3: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ............................ 43

3.1. nh h

ng c a hi n tr ng qu n lỦ c d i đ n ch t l

ng đ t tr ng cam

huy n HƠm Yên, t nh Tuyên Quang ................................................................... 43
3.1.1. M t s tính ch t hóa h c c a đ t tr ng cam HƠm Yên ............................. 43
3.1.2. M t s thƠnh ph n dinh d
3.1.3.

ng trong đ t tr ng cam HƠm Yên ................ 49

c đi m phơn b vi sinh v t trong đ t tr ng cam HƠm Yên ................... 53

3.2. nh h

ng c a tr ng cơy l c d i che ph đ t đ n ch t l

ng đ t ............... 55

3.2.1. nh h

ng c a tr ng l c d i đ n đ

m đ t ............................................. 57

3.2.2. nh h

ng c a tr ng l c d i đ n đ chua c a đ t .................................... 58

3.2.3. nh h

ng c a tr ng l c d i đ n hƠm l

3.2.4. nh h

ng c a tr ng cơy l c d i đ n dung tích trao đ i cation c a đ t

ng ch t h u c trong đ t ......... 59

tr ng cam HƠm Yên ............................................................................................ 61
3.2.5. nh h

ng c a tr ng l c d i đ n hƠm l

ng dinh d

ng d tiêu trong đ t

............................................................................................................................. 62
3.2.6. nh h

ng c a tr ng l c d i đ n hƠm l

ng Ca, Mg trao đ i trong đ t

tr ng cam HƠm Yên ............................................................................................ 65
K T LU N VÀ KHUY N NGH ..................................................................... 68
3


KHUY N NGH ................................................................................................. 69
TÀI LI U THAM KH O ................................................................................... 70
PH L C ............................................................................................................ 75

4


DANHăM CăT ăVI TăT T
CEC

Dung tích h p ph trao đ i cation
(Cation exchange capacity)

CTTN

Công th c thí nghi m

CHC

Ch t h u c

K2Odt

Kali d tiêu

K2Ots

Kali t ng s

Ndt

Nit d tiêu

Nts

Nit t ng s

P2O5dt

Ph t pho d tiêu

P2O5ts

Ph t pho t ng s

5


DANHăM CăB NG
Trang
B ng 1.1. Giá tr dinh d

ng trong 100 g cam qu t i ........................................................... 12

B ng 1.2: Nhóm các qu c gia có s n l

ng cam đ ng đ u th gi i ....................................... 17

B ng 1.3: Tình hình s n xu t cam quỦt Vi t Nam (2000-2014) .......................................... 18
B ng 1.4: Di n tích vƠ s n l

ng cam vùng trung du mi n núi phía B c (2000-2015) ........ 20

B ng 1.5: M t s ho t ch t c a thu c di t c s d ng ph bi n ............................................. 27
B ng 1.6: Th ng kê tình hình phát tri n cơy cam huy n HƠm Yên ..................................... 31
B ng 1.7. ThƠnh ph n sơu vƠ nh n h i trên cơy cam sƠnh t i HƠm Yên ................................ 34
B ng 1.8. ThƠnh ph n sơu b nh h i chính trên cơy cam sƠnh t i Hàm Yên........................... 34
B ng 2.1: Chú gi i đ a đi m l y m u đ t nghiên c u ............................................................... 38
B ng 2.2: Mô t các công th c thí nghi m ................................................................................ 40
B ng 2.3: Ph

ng pháp xác đ nh các ch tiêu lỦ hóa trong đ t ................................................ 41

B ng 2.4: Môi tr

ng phơn l p vi sinh v t t đ t...................................................................... 42

B ng 3.1: M t s tính ch t hóa h c c a đ t tr ng cam HƠm Yên ........................................... 43
B ng 3.2: HƠm l

ng N, P, K t ng s vƠ d tiêu trong đ t tr ng cam HƠm Yên .................. 49

B ng 3.3: S phơn b c a vi sinh v t trong đ t tr ng cam HƠm Yên ..................................... 54
B ng 3.4: nh h

ng c a tr ng l c d i che ph đ t đ n m t s tính ch t lỦ hóa c a đ t tr ng

cam Hàm Yên ............................................................................................................................... 56
B ng 3.5: HƠm l

ng các ch t dinh d

ng d tiêu trong đ t .................................................. 62

B ng 3.6: HƠm l

ng Ca, Mg trao đ i trong đ t tr ng cam HƠm Yên ............................... 66

6


DANHăM CăHỊNH

Trang
Hình 1.1: C c u đóng góp v di n tích (a) vƠ s n l

ng cam (b) c a các vùng 2014 ......... 18

Hình 1.2: Di n tích vƠ s n l

ng cam quỦt vùng trung du mi n núi phía B c (2015) ....... 21

Hình 1.3: Di n tích vƠ s n l

ng cam đ

Hình 2.1.

c tr ng vƠ thu ho ch t i HƠm Yên ...................... 32

a đi m khu v c nghiên c u .................................................................................... 36

Hình 2.2: V trí l y m u nghiên c u t i huy n HƠm Yên, t nh Tuyên Quang ....................... 37
Hình 2.3: Ph

ng pháp l y m u đ t ........................................................................................... 38

Hình 2.4:

a đi m các công th c thí nghi m t i huy n HƠm Yên, Tuyên Quang ............... 40

Hình 3.1:

chua c a đ t tr ng cam HƠm Yên ....................................................................... 44

Hình 3.2: HƠm l

ng ch t h u c trong đ t tr ng cam HƠm Yên .......................................... 45

Hình 3.3: Dung tích trao đ i cation c a đ t tr ng cam HƠm Yên ........................................... 47
Hình 3.4: HƠm l

ng Ca vƠ Mg trao đ i trong đ t tr ng cam HƠm Yên ............................... 48

Hình 3.5: HƠm l

ng Nit trong đ t tr ng cam HƠm Yên ...................................................... 50

Hình 3.6: HƠm l

ng ph t pho trong đ t tr ng cam HƠm Yên ............................................... 51

Hình 3.7: HƠm l

ng Kali trong đ t tr ng cam HƠm Yên....................................................... 53

Hình 3.8. nh h

ng c a tr ng l c d i đ n đ

Hình 3.9. nh h

ng c a tr ng l c d i đ n đ chua c a đ t thí nghi m ................................ 59

m đ t thí nghi m.......................................... 57

Hình 3.10. nh h

ng c a tr ng l c d i đ n hƠm l

Hình 3.11. nh h

ng c a tr ng l c d i đ n CEC c a đ t thí nghi m................................... 61

Hình 3.12. nh h

ng c a tr ng l c d i đ n nit d tiêu trong đ t thí nghi m ..................... 63

Hình 3.13. nh h

ng c a tr ng l c d i đ n ph t pho d tiêu trong đ t thí nghi m............. 64

Hình 3.14. nh h

ng c a tr ng l c d i đ n Kali d tiêu trong đ t thí nghi m .................... 65

Hình 3.15. nh h

ng c a tr ng l c d i đ n Ca, Mg trao đ i trong đ t................................. 66

7

ng ch t h u c trong đ t .................... 60

M ă

U

Hi n nay, cây có múi nói chung, cây cam quýt nói riêng đ c tr ng t p trung
ch y u 7 vùng s n xu t chính bao g m đ ng b ng sông H ng, trung du mi n núi
phía B c, B c Trung B , duyên h i mi n Trung, Tơy Nguyên, ông Nam B vƠ đ ng
b ng sông C u Long. Trong giai đo n t 2000-2017, di n tích tr ng cam quỦt trong c
n c có xu h ng t ng qua các n m, trong đó các t nh mi n núi phía B c lƠ n i đang
m r ng nhanh v di n tích nhi u nh t. Theo th ng kê c a B Nông nghi p vƠ Phát
tri n Nông thôn (tính đ n cu i n m 2017) [2], t ng di n tích tr ng cơy cam quỦt t i
Vi t Nam đ t 221,6 nghìn ha, t ng g p 3 l n so v i n m 2014 (75,6 nghìn ha); v s n
l ng đ t 1.284,4 nghìn t n t ng đ ng v i m c thu nh p c đ t hƠng tr m t đ ng.
Khu v c Trung du mi n núi phía B c đ ng th 2 c n c v di n tích vƠ s n l ng
tr ng cơy cam quỦt, trong đó ph i k đ n t nh Tuyên Quang, hi n đ ng th 2 c n c
v di n tích, đ ng th nh t v s n l ng (t ng di n tích tr ng cam trên 7.000 ha, s n
l ng đ t 104.092 t n - n m 2016). ơy đ c coi lƠ đóng góp chính trong s phát tri n
c a n n kinh t đ a ph ng.
T i vùng Tơy B c đang có xu h ng chuy n đ i các v n t p, v n v i giƠ c i
sang tr ng cam, đ ng tr c vi c m r ng v di n tích, c ng nh t ng nhanh v s n
l ng lƠ đi u đáng m ng, tuy nhiên c ng đi cùng v i nh ng b t c p. Do đ c đi m đ a
hình n i b t t i khu v c lƠ đ a hình đ i núi, có đ d c l n, b chia c t m nh nên r t d
ph i đ i m t v i hi n t ng xói mòn, r a trôi. i n hình lƠ khu v c canh tác cam t i
huy n HƠm Yên, t nh Tuyên Quang có đ a hình ph c t p, h u h t di n tích đ t t nhiên
lƠ đ i núi th p, đ d c l n, đ cao trung bình 500 - 600 m. i u nƠy nh h ng không
nh đ n giai đo n ki n thi t c a cơy cam quỦt.
c đi m cơy cam lƠ lo i cơy n qu
dƠi ngƠy. Tr i qua 2 giai đo n c b n trong 1 chu kì, đó lƠ giai đo n ki n thi t c b n

(kéo dƠi 4 n m) vƠ ti p đ n lƠ giai đo n s n xu t kinh doanh (t 5 đ n 15 n m). Trong
đó, đ c bi t lƠ giai đo n ki n thi t c b n r t nh y c m v i xói mòn r a trôi.
Do ph i đ i m t v i nguy c xói mòn, r a trôi dinh d ng, ng i dơn có xu
h ng l m d ng phơn bón hóa h c đ b sung dinh d ng cho đ t. Cùng v i đó lƠ
bi n pháp qu n lỦ c d i ch a h p lỦ, ch y u lƠ s d ng thu c di t c . i u nƠy nh
h ng r t l n đ n tính ch t đ t. t b suy thoái nghiêm tr ng tr nên chai c ng, tr
tr i, không có l p th c v t che ph nên không còn kh n ng gi l i đ m vƠ các ch t
dinh d ng. NgoƠi ra vi c s d ng hóa ch t b o v th c v t c ng lƠm gi m tính đa
d ng c a h sinh thái đ t, đi u nƠy nh h ng nhi u đ n quá trình sinh đ a hóa.
Nh m m c đích kh c ph c tình tr ng trên, nghiên c u tác d ng t c d i cho
th y, chúng r t h u ích trong vi c b o v đ t, ch ng xói mòn r a trôi vào mùa m a,
b o v đ m c a đ t vƠo mùa khô. NgoƠi ra, theo các nghiên c u thì m t vƠi loƠi c
d i c ng có kh n ng tích l y ch t dinh d ng. Tuy lƠ hình th c c nh tranh dinh
d ng nh ng n u có bi n pháp qu n lỦ m t cách khoa h c s giúp hoƠn tr l i dinh
8


d ng cho cây tr ng. H r c a c đóng vai trò lƠ không gian s ng vƠ cung c p dinh
d ng quan tr ng cho s phát tri n c a khu h sinh v t đ t. H r c a m t s loƠi c
d i có tác d ng c đ nh C đ t, c đ nh N, chuy n hóa ph t pho khó tan,... T đó, có th
thay đ i l ng phơn h u c b sung vƠo đ t, giúp gi m tác đ ng c a hóa ch t b o v
th c v t, phơn bón hóa h c đ n h sinh thái, r t phù h p v i đ a hình canh tác mi n
núi. Tuy nhiên, hi n nay ch a có m t nghiên c u c th nƠo đánh giá v tác d ng c a
vi c qu n lỦ c d i h p lỦ trong vi c c i thi n ch t l ng đ t tr ng cam t i khu v c
huy n HƠm Yên, t nh Tuyên Quang đ c báo cáo.
Trên c s đó, đ tƠi ắ ánh giá nh h ng c a m t s bi n pháp qu n lý c
d i đ n ch t l ng đ t tr ng cam huy n ảàm Yên, t nh Tuyên Quang” đ c đ t ra
nh m cung c p c s khoa h c vƠ Ủ ngh a th c ti n cho vi c c i t o, b o v vƠ ph c
h i ch t l ng đ t tr ng cam t i huy n HƠm Yên, t nh Tuyên Quang.
ng th i, c ng

m ra h ng canh tác m i hi u qu , b n v ng đ i v i cơy cam nói riêng, cơy n qu
nói chung. T đó, góp ph n đ m b o n đ nh n ng su t, ch t l ng s n ph m vƠ l i ích
kinh t xƣ h i.

9


CH

NGă1. T NGăQUANăTÀIăLI U

1.1.ăT ngăquanăv ăcơyăcam
1.1.1. Ngu n g c và phân lo i cây cam
Ngu n g c
Cam có tên khoa h c lƠ Citrus sinensis Osbeck thu c h Rutaceae, chi Citrus
và loài sinenis.
Qua các k t qu nghiên c u, có r t nhi u Ủ ki n đánh giá v ngu n g c c a cơy
cam. Cơy có ngu n g c t vùng nhi t đ i vƠ c n nhi t đ i ông Nam Á. Tanaka (1979)
đƣ v ch đ ng ranh gi i vùng xu t x các gi ng thu c chi Citrus t phía đông n
(chân dãy Hymalaya) qua Úc, Mi n Nam Trung Qu c, Nh t B n [14].
Theo Giucopx thì cam chanh có ngu n g c t Trung Qu c, vì hi n nay Trung
Qu c có nhi u gi ng cam chanh ngon, t t. Còn theo các tác gi Casin (1984) Cameron
vƠ Soost (1979) thì ngu n g c cam quỦt bao g m Mi n ông n, Nam Trung Qu c,
B c Vi t Nam, Thái Lan gi a 15-250 v đ B c.
Nhi u tác gi khác cho r ng ngu n g c cơy cam Mi n Nam Vi t Nam, do Vi t
Nam t B c t i Nam đ a ph ng nƠo c ng tr ng cam quỦt v i r t nhi u gi ng, d ng cùng
các tên đ a ph ng khác nhau mƠ không n i nƠo trên th gi i có nh cam SƠnh B H ,
cam Sành Hàm Yên, cam Sen Yên Bái, cam Xƣ oƠi, cam Sông Con, ... Các cơy trong
chi h Citrus lƠ cơy có tính thích ng m nh m v i m i đi u ki n sinh thái Vi t Nam.
Nh v y, qua nhi u công trình nghiên c u, các tác gi đ u có đi m chung đánh

giá ngu n g c cam lƠ
ông Nam Á, k c l c đ a hay bán đ o, qu n đ o. T đơy mƠ
con ng i đƣ tác đ ng theo nhi u ph ng th c đ t o tính đa d ng, phong phú c a cam
quỦt tr ng hi n nay.
Phân lo i
M t s gi ng cam đ

c tr ng ph bi n t i Vi t Nam.

 Cam Sành: Là gi ng quýt (King mandarin), dân ta quen g i là cam, tu vùng
tr ng lơu đ i mà có các tên g i nh cam sƠnh B H , cam sành Hà Giang - Tuyên
Quang [3].
 Cam Xã oài: Ngu n g c t vùng Xƣ oƠi, huy n Nghi L c, Ngh An. Cây
cao trung bình, tán lá h i xoè, thích nghi r ng. N ng su t cao, kh i l ng qu trung
bình 200 - 250 g/qu [7].
 Cam Valencia: Nh p vào Vi t Nam t n m 1971. Qu to h n cam Hamlin,
trung bình 250 g/qu . Khi chín v qu có màu vàng, ru t màu vàng da cam. Chín
mu n vào d p T t âm l ch [7].

10


 Cam HamLin: Là gi ng c a M , (Hamlin là tên ông ch v n M ), đ c
đ a vƠo Vi t Nam t n m 1971 thông qua CuBa. Hamlin lƠ gi ng chín s m vào tháng
9 - 10, v qu m ng, kh i l ng qu trung bình 200 g/qu [7].
 Cam Sông Con: Ngu n g c ch n t cây gieo h t Nông tr ng Sông Con,
Ngh An. Cây cao trung bình, tán g n, không có gai trên cành, thích nghi r ng. N ng
su t trung bình, kh i l ng qu trung bình 200 - 250 g/qu [7].
 Cam Vân Du:
c ch n l c t nh ng cơy gieo h t c a gi ng cam Sunkist

Tr i nghiên c u cam Vơn Du (Thanh Hoá). Cơy cao trung bình, tán g n có gai trên cƠnh,
thích nghi r ng. N ng su t cao, kh i l ng qu trung bình 180 - 200 g/qu [7].
1.1.2. Ảiá tr dinh d
1.1.2.1. Giá tr dinh d

ng và kinh t c a cây cam
ng

Cam lƠ lo i trái cơy giƠu giá tr dinh d ng, đ c con ng i s d ng ph bi n
hƠng ngƠy trong m c đích gi i khát hay b i b s c kh e. Nó có giá tr trong ông vƠ
Tơy y tham gia vƠo nhi u v thu c c truy n vƠ có các công d ng: kích thích ho t đ ng
c a ru t: nhu n trƠng, l i ti u, có th gi m huy t áp, h nhi t vƠ t ng tính đ kháng c a
c th , v qu th ng đ c dùng đ tr ho nh v quỦt, v qu t (tr n bì), trong v qu
có nhi u d u th m v a có tính kích thích, v a có ch t sát trùng. Theo báo dinh d ng
tr em: ngoƠi vitamin C có tác d ng t ng ch t đ kháng vƠ t ng s c h p th , n c cam
còn ch a nhi u canxi h n lƠ các s n ph m t s a. Ch t canxi t p trung nhi u trong tép
cam vƠ v cam. Khi pha n c cam, m t ph n l n canxi s ti t ra hoƠ cùng n c cam
cung c p cho c th khi ta s d ng. Vì th chúng ta nên dùng n c cam hƠng ngƠy, đó
lƠ cách t t nh t giúp c th gi i khát vƠ lƠm vi c t t h n. HƠm l ng dinh d ng trong
cam đ c trình bƠy b ng 1.1.

11


B ngă1.1. Giáătr ădinhăd
ThƠnhăph nădinhăd ng
N c
N ng l ng
Protein
Ch t béo

Carbohydrate
Ch t x
Canxi, Ca
S t, Fe
Magiê, Mg
Photpho, P
Kali, K
Natri, Na
K m, Zn
Vitamin C, t ng axit ascobic
Thiamin
Riboflavin
Niacin
Vitamin B-6
Folate, DFE
Vitamin A, RAE
Vitamin A, IU

ngătrongă100ăgăcamăqu ăt i
năv
Giáătr ătrongă100ăgam
g
82,3
kcal
63
g
1,3
g
0,3
g

15,5
g
4,5
mg
70,0
mg
0.8
mg
14,0
mg
22,0
mg
196,0
mg
2,0
mg
0,11
mg
71,0
mg
0,1
mg
0,05
mg
0,50
mg
0,093
µg
30,0
µg

13,0
IU
250,0

(Ngu n: USDA National Nutrient Database for Standard Reference) [59]
1.1.2.2. Ảiá tr kinh t c a cây cam
Giá tr kinh t c a cơy cam lƠ cơy n qu có múi thu c lo i lơu n m, nhanh thu
ho ch. Nhi u cơy có th cho thu ho ch ngay t n m th 2 sau khi tr ng. Vi t Nam,
1 ha cam th i k 8 tu i, n ng su t trung bình có th đ t 16 t n ho c th m chí nhi u
h n th n a, v i giá bán cam hi n nay, ng
tri u đ ng/ha/n m.

i tr ng cam có th thu nh p lên t i 200

Tr ng cam Cao Phong nói riêng đƣ góp ph n đánh k trong phát tri n kinh t
xƣ h i, gi i quy t nhu c u vi c lƠm, t ng thu nh p vƠ c i thi n sinh k cho c ng đ ng
đ a ph ng. Theo Nguy n Ph ng Loan, Tr n Th Tuy t Thu (2016) [24], nghiên c u
đánh giá hi u qu kinh t c a vi c tr ng cam t i huy n Cao Phong, t nh Hòa Bình đƣ
ch ra r ng m i hecta tr ng cam t o ra vi c lƠm cho 2 lao đ ng v i m c thu nh p lƠ
62,5 tri u đ ng/ng

i/n m. N m 2015, l i nhu n trung bình c a các v
12

n đ t trên 500


tri u đ ng/ha/n m. ó đ c coi lƠ nh ng đóng góp không h nh đ i v i phát tri n
kinh t xƣ h i t i đ a ph ng.
Theo Thu Y n -

c Tu n (2014) [25] t i Báo H ng Yên, hi u qu kinh t t

tr ng cam. Nhi u n m tr l i đơy, ng i dơn trên đ a bƠn t nh H ng Yên đ y m nh
vi c chuy n d ch c c u cơy tr ng. Các lo i cơy có múi đ c ng i dơn đ a vƠo tr ng
mang l i hi u qu kinh t cao. Trong đó, cam Vinh lƠ gi ng cơy tr ng mang l i thu
nh p l n cho ng i dơn các đ a ph ng nh V n Giang, Khái Chơu, thƠnh ph H ng
Yên, ầ Hi n nay, cam Vinh tr ng t i H ng Yên đƣ t o đ c ch đ ng n đ nh trên th
tr ng v i ch t l ng t t đ c khách hƠng trong vƠ ngoƠi t nh đánh giá cao, vi c tiêu
th cam di n ra t ng đ i thu n l i; trung bình ng i tr ng cam có th thu lƣi t 20 25 tri u đ ng/sƠo, t ng đ ng v i 500 - 700 tri u đ ng/ha.
Ti p đó, ph i k đ n lƠ huy n HƠm Yên, t nh Tuyên Quang, thu c khu v c
Trung du vƠ mi n núi phía B c. Tuyên Quang đ ng th 2 c n c v di n tích nh ng
đ ng th nh t v s n l ng. Trong n m 2016, t ng di n tích tr ng cam t i huy n HƠm
Yên lƠ 7.022 ha, s n l ng đ t 101.640 t n. T ng thu nh p c đ t 510 t đ ng.
1.1.3.

c đi m sinh h c c a cây cam

1.1.3.1.
th

c đi m hình thái

Thân, cành: Cam thu c lo i thơn g , d ng b i hay bán b i. Các cƠnh chính
ng m c ra các v trí trong kho ng 1 m cách m t đ t. CƠnh có th có gai, tuy

nhiên sau giai đo n ra hoa vƠ qu , các gai th ng ít phát tri n. CƠnh cam phát tri n
theo l i h p tr c, khi cƠnh m c dƠi đ n m t kho ng nh t đ nh thì ng ng l i, các m m
bên d i đ nh sinh tr ng c a ng n cƠnh s m c ra, các cƠnh th c p nƠy c ng m c
dƠi đ n m t kho ng nh t đ nh thì ng ng l i vƠ các m m bên d i đ nh sinh tr ng l i

ti p t c phát tri n gi ng nh c . Trong m t n m cơy có th cho 3 - 4 đ t cƠnh. Tùy
theo ch c n ng c a cƠnh trên cơy, có th phơn lo i thƠnh các nhóm nh : cƠnh mang
qu , cƠnh m , cƠnh dinh d ng, cƠnh v t [14].
Hoa: Hoa cam lƠ lo i hoa l

ng tính có kh n ng t th ph n, trƠng hoa th

ng có

mƠu tr ng. Hoa cam th ng có 5 cánh, có nhi u nh (kho ng 20 - 40 nh ). Hoa đ c phơn
hoá t mùa đông n m tr c trong đi u ki n khô vƠ nhi t đ th p. Cam th ng phơn hoá
hoa t tháng 11 đ n tháng 12, cam sƠnh t tháng 12 đ n tháng 1 n m sau [14].
Qu : Cam thu c lo i qu m ng, v qu dƠy, m ng khác nhau tu t ng loƠi,
gi ng, đ c chia lƠm 2 ph n: Ph n v ngoƠi g m l p bi u bì do các t bƠo s ng dƠy
lên, xen k có các khí kh ng; Ph n v gi a g m 2 l p (l p s c t vƠ l p tr ng). L p
s c t do t ng t bƠo ch a nhi u s c t h p thƠnh m t l p m ng do đó khi qu xanh

13


nh có di p l c mƠ qu có th quang h p. L p tr ng d
m ng c a l p cùi nƠy ph thu c vƠo t ng gi ng [14].

i l p s c t lƠ l p cùi đ dƠy

H t: H t cam g m nhi u phôi, t 1 - 7 phôi g i lƠ hi n t

ng đa phôi trong đó

có m t phôi h u tính còn các phôi khác g i lƠ phôi vô tính. Th ng phôi vô tính n y

m m thƠnh cơy kho vƠ có khuynh h ng gi ng m nhi u h n [14].
R : Cơy cam có c u t o g m ba lo i r , bao g m: R chính hay còn g i lƠ r
c c, r ngang (r bên) vƠ r t (r hút). Tu thu c vƠo t ng loƠi, tính ch t đ t mƠ r
chính có th n sơu đ n 1,5 - 2 m. R ngang th ng t p trung ch y u đ sơu t ng đ t
0 - 30 đ n 40 cm, nhi u nh t lƠ r hút phơn b nông vƠ m t đ cao đ sơu 0 - 10 cm
vƠ đ sơu 0 - 30 cm có th t p trung đ n 80% l ng r hút c a đ t. R ngang có th
n r ng g p 2 - 3 l n đ ng kính tán nh ng t p trung ph m vi 50 cm trong vƠ ngoƠi
hình chi u tán [14].
Các y u t chính nh h ng đ n s phát tri n c a b r cơy cam lƠ ánh sáng,
nhi t đ , đ m, đ thoáng khí c a đ t, đ chua, hƠm l ng ch t h u c vƠ các ch t
dinh d
cam th

ng c n thi t cho nhu c u ra hoa, đ u qu , hình thƠnh n ng su t, ch t l
ng ph m.

ng

1.1.3.2. Yêu c u sinh thái
Nhi t đ : Cơy có múi có th s ng vƠ phát tri n nhi t đ 13 - 39oC, nh ng
thích h p nh t lƠ 23 - 29oC. Cơy cam có ngu n g c c n nhi t đ i nên Vi t Nam có
th tr ng cam t mi n B c đ n mi n Nam, c
vùng th p c ng nh n i đ t cao. Tuy
nhiên, cam không ch u đ c nhi t đ quá l nh, cƠng lên cao khi nhi t đ gi m xu ng,
th i gian t khi ra hoa đ n k t qu dƠi ra. D i 13oC và trên 40oC thì s sinh tr ng
ng ng l i, d i ơm 5oC cơy ch t.
Nhi t đ

nh h

ng đ n ph m ch t vƠ s phát tri n c a trái. Th

ng

nhi t đ

cao trái chín s m, ít x vƠ ng t nh ng kh n ng c t gi kém vƠ mƠu s c trái chín
không đ p ( nhi t đô th p các s c t hình thƠnh nhi u h n). mi n Nam th ng có
biên đ nhi t gi a ngƠy vƠ đêm th p nên khi chín v trái th ng còn mƠu xanh, tuy
nhiên y u t t o mƠu s c khi chín còn nh h ng b i gi ng tr ng [11].
N

c và đ

m: Cam a m nh ng không ch u đ

c úng n

c. Khi đ t b thi u

oxy do ng p úng, h n m r ho t đ ng kém, lơu ngƠy s th i ch t lƠm r ng lá, qu non.
Do đó, cơy cam tr ng trên đ t d c t t h n trên đ t b ng.
L

ng n

c c n hƠng n m đ i v i 1 ha cam t 9.000 - 12.000 m3, t

ng đ

ng

v i l ng m a 900 - 1.200 mm/n m [42]. V i cam kinh doanh, l ng n c c n
kho ng 10.000 - 15.000 m3/ha/n m. Vi t Nam, l ng m a trung bình hƠng n m t
1500 đ n 1800 mm vƠ phơn hóa theo mùa nên vƠo mùa khô h n ph i t i, vƠo mùa

14


m a ph i có bi n pháp ch ng úng. Cam, quỦt không a đ m không khí quá th p,
song n u quá cao s t o đi u ki n cho sơu b nh phát tri n, đ m thích h p lƠ 75%.
Ánh sáng: Cam, quỦt lƠ cơy a n ng, trong đi u ki n bình th

ng, n u thi u ánh

sáng thì s quang h p s kém, l ng cacbonhydrat tích lu ít, s n l ng qu gi m, ph m
ch t kém. C ng đ ánh sáng thích h p trong kho ng 10.000 - 15.000 lux (t ng đ ng
v i ánh sáng lúc 8 gi sáng vƠ 4 - 5 gi chi u trong mùa hè) [9].
mi n B c vƠ B c Trung B , cam, quỦt chín trong th i gian tr i trong xanh,
ánh sáng đ y đ nên qu có mƠu vƠng đ p; còn Qu ng Tr , Th a Thiên - Hu , cam,
quỦt chín đúng mùa m a tr i u ám, qu th ng có mƠu xanh tái nên qu chín nhìn v n
xanh. Th m chí trong cùng m t cơy, qu
ngoƠi tán, trên cƠnh đ ánh sáng, hình dáng
qu tròn tr nh, mƠu s c qu đ p h n cƠnh lá thi u ánh sáng [20].
Gió: Gió bƣo gơy nguy hi m cho lá vƠ cơy, lá có th b s t đi, qu c sát vƠo
nhau gơy th ng tích, t o đi u ki n cho sơu b xơm nh p.
th ng ph i tr ng nh ng hƠng cơy ch n gió xung quanh v

nh ng vùng nhi u gió
n đ cơy không b lay

đ ng, ch ng gió đông b c khi cơy ra hoa, th tinh vƠ ch ng gió khi qu đang l n.
1.1.3.3. Nhu c u dinh d

ng

Nguyên t dinh d ng c n thi t lƠ nh ng nguyên t mƠ khi thi u nó cơy không
th hoƠn thƠnh chu trình s ng, tr c ti p tham gia vƠo quá trình chuy n hóa v t ch t
trong c th , không th thi u ho c thay th b ng nguyên t khác. Các nguyên t dinh
d ng thi t y u chia lƠm 2 nhóm: các nguyên t cơy s d ng nhi u không th thi u
trong quá trình sinh tr

ng phát tri n (h n 100 mg/kg ch t khô c a cơy): C, H, O, N,

P, K, S, Ca, Mg; và các nguyên t vi l

ng trong cơy tr ng.

Các bon (C), hydro (H), oxy (O) lƠ 3 nguyên t chi m t tr ng nhi u nh t trong
cơy (kho ng 95% tr ng l ng c a cơy). Chúng đ c cơy l y tr c ti p t n c, đ t vƠ
không khí.
m (N): quan tr ng trong quá trình sinh tr

ng vƠ phát tri n c a cơy c ng nh

trong quá trình hình thƠnh hoa vƠ qu .
N cơy sinh tr ng t t, thi u N cơy còi c c,
lá vƠng, bón quá nhi u N cơy sinh tr ng quá m nh có h i cho s phơn hoá hoa. Cơy
nhi u t c, lá to nh ng m m, qu l i s n sùi, v d y, thô, h ng v kém.
Ph t pho (P): tác d ng gi s n l ng vƠ ph m ch t hƠng n m. Ph t pho giúp

đi u hoƠ dinh d ng N c a cơy. Thi u P lá phát tri n không bình th ng, đ u lá b tù,
chuy n mƠu đ ng vƠ d r ng, v trái d y.
ph t pho qu phát tri n t t, v c ng múi
ng t, nhi u n c, t ng t đ ng trong qu , qu mau chín, v ch c, d b o qu n. N u
th a ph t pho c ng lƠm cƠnh cơy có múi sinh tr ng m nh, ít cƠnh t c.

15


Kali (K): đ c xem lƠ nguyên t ph m ch t (qu to vƠ ng t h n), ch c mô giúp
ch ng t t. Thi u kali lá phát tri n không bình th ng, có nh ng v t xám hay mƠu
đ ng, d r ng, cơy ch u rét kém, s c ch ng ch u b nh y u, ch t l
nh h

ng đ n sinh tr

ng kém, nhi u kali

ng.

L u hu nh (S): LƠ thƠnh ph n c a các axit amin ch a l u hu nh vƠ vitamin,
biotin, thiamin và coenzim A. Giúp cho c u trúc protein v ng ch c, t ng n ng su t,
ch t l

ng cam.
Canxi (Ca), magiê (Mg), l u hu nh (S) lƠ nh ng nguyên t c n thi t. Thi u Ca

lá vƠng r ng s m, cƠnh non d b khô. Thi u Mg lá vƠng phi n lá, ph n g n cu ng lá
có mƠu xanh ch V ng c.
Các nguyên t vi l

ng (Cu, Zn, Mn, Fe, Bo, Mo,ầ) lƠ thƠnh ph n thi t y u

trong các enzym vƠ protein hô h p, xúc tác cho các quá trình t ng h p di p l c, giúp
cơy sinh tr ng vƠ phát tri n.
1.1.4. Tình hình s n xu t và tiêu th cam trên th gi i và

Vi t Nam

1.1.4.1. Tình hình s n xu t và tiêu th cam trên th gi i
N m 2011, di n tích tr ng cam c a toàn th gi i lƠ 4.003.305 ha, n ng su t
trung bình đ t 17,79 t n/ha, s n l ng 71.241.218 t n. n n m 2013, n ng su t gi m
nh xu ng 17,53 t n/ha nh ng di n tích t ng lên 4.068.281 ha nên s n l ng t ng lên
71.305.973 t n.
Khu v c châu M lƠ n i s n xu t cam v i s n l ng hƠng đ u th gi i, trong đó
có ba n c thu c nhóm 5 n c đ ng đ u: Brazil, M vƠ Mexico. N ng su t trung bình
M cao nh t th gi i và luôn n đ nh, t n m 2010 đ n n m 2012 t ng t 28,75
t n/ha lên 33,65 t n/ha. Tuy nhiên nh ng n m g n đơy, n ng su t trung bình c a M
đƣ có xu h ng gi m. Tính đ n n m 2014 s n l ng trung bình ch đ t 25,64 t n/ha.
LƠ quê h ng c a cam quýt, h u h t các n c chơu Á đ u s n xu t cam quýt.
Tính đ n n m 2014, đơy lƠ vùng có di n tích s n xu t cam l n nh t th gi i (1.729.570
ha), chi m 42,1% song s n l ng c a chơu Á ch đ ng th hai sau chơu M do n ng
su t trung bình m c th p nh t th gi i. Nguyên nhơn lƠ do đi u ki n kinh t , xƣ h i
còn nhi u h n ch . Ngh tr ng cam quỦt ch a đ c chú tr ng, ch a áp d ng khoa h c
k thu t hi n đ i vƠo canh tác, quy mô s n xu t ch a đ t m c công nghi p hóa vƠ tình
tr ng d ch b nh, d ch h i còn nhi u di n bi n. Trung Qu c vƠ n
lƠ hai n c có
s n l ng cam l n nh t khu v c vƠ thu c nhóm 5 n c đ ng đ u th gi i. N m 2014,
s n l ng c a Trung Qu c (7.964.133 t n) vƠ n
(7.317.610 t n) chi m t ng ng

10,21% vƠ 9,01% t ng s n l ng c th gi i [61].

16


B ngă1.2: Nhómăcácăqu căgiaăcóăs năl
Qu căgia

M

Brazil

Mexico

Trung Qu c

n

ngăcamăđ ngăđ uăth ăgi i

N m

Di nătíchă(ha)

S năl ngă
(t n)

N ngăsu tă
(t n/ha)

2010

260.132

7.477.924

28,75

2011

254.467

8.078.490

31,75

2012

245.726

8.268.000

33,65

2013

245.726

7.500.604

30,52

2014

239.493

6.139.826

25,64

2010

792.753

18.503.139

23,34

2011

817.292

19.811.064

24,24

2012

729.583

18.012.560

24,69

2013

702.200

17.549.536

24,99

2014

680.324

16.928.457

25,64

2010

334.573

4.051.631

12,11

2011

330.175

4.079.678

12,36

2012

323.357

3.666.790

11,34

2013

320.655

4.409.968

13,75

2014

321.683

4.533.428

14,10

2010

456.289

5.803.289

12,72

2011

468.904

6.867.029

14,64

2012

467.597

7.258.745

15,52

2013

490.619

7.466.496

15,22

2014

505.378

7.964.133

15,76

2010

631.300

5.966.400

9,45

2011

481.000

4.571.000

9,50

2012

490.800

4.360.400

8,89

2013

634.400

6.426.200

10,13

2014

664.910

7.317.610

11,01

(Ngu n: FAOSTAT, 2015) [49]

17


1.1.4.2. Hi n tr ng tình hình phát tri n cây cam quýt

Vi t Nam

K t qu t ng h p v tình hình s n xu t cam quỦt

2000 đ n 2014 đ

Vi t Nam giai đo n t n m

c trình bƠy trong b ng 1.3 và hình 1.1 nh sau:

B ng 1.3: Tình hình s n xu t cam quýt Vi t Nam (2000-2014)
Di nătíchăgieoătr ngă
(x 1000 ha)

Phơnăb

2000 2005 2010 2014
ng b ng sông H ng
Trung du mi n núi
phía B c
B c Trung B &
Duyên h i mi n Trung
Tây Nguyên
ông Nam B
ng b ng sông C u
Long
C ăn

c

S năl ngă
(x 1000ăt n)



2000 2005 2010 2014



6,0

5,9

5,1

5,4

-0,6 38,6

49,6

64,2

59,8

+21,2

12,8

14,6

10,2

15,7 +2,9 37,7

55,1

51,4

75,3

+37,6

10,5

10,4

6,0

8,1

-2,4 78,7

45,7

57,5

48,9

-29,8

0,3

0,6

0,7

1,0

+0,7

0,9

1,9

3,9

4,5

+3,6

4,2

7,3

5,3

6,2

+2,0 15,9

26,0

71,6

51,6

+35,7

34,8

48,4

33,4

39,2 +4,4 254,9 423,0 471,5 496,0 +241,1

68,6

87,2

60,9

75,6 +7,0 426,7 601,3 720,1 736,1 309,4

Ghi chú: () bi n đ ng trong giai đo n (2000-2014)

(Ngu n: B NN&PTNT, 2014)

7%

8%
10%

21%

7%
1%

52%

7%
11%

67%

8%
1%
Đ

Đ

H

T
B

T

B
T

B

D

H

B

T

B
T

B

Tây Nguyên

Tây Nguyên

Đ

Đ

Đ

N

B
C

Đ

L

N

D

T

B
C

L

b) C c u v s năl

a) C ăc u v di n tích
Hình 1.1: C ăc uăđóngăgópăv ădi nătích (a) vƠăs năl

18

ng

ngăcam (b) c aăcácăvùngă2014


Hi n nay, cơy có múi nói chung, cơy cam quỦt nói riêng đ c tr ng r ng rƣi
kh p m i t nh thƠnh trong c n c, nh ng t p trung ch y u 7 vùng s n xu t chính
bao g m đ ng b ng sông H ng, trung du mi n núi phía B c, B c Trung B vƠ duyên
h i mi n Trung, Tơy Nguyên,

ông Nam B vƠ đ ng b ng sông C u Long. Theo B

Nông nghi p vƠ Phát tri n Nông thôn (2014), c n
quỦt, đ t s n l

ng trung bình 736.100 t n qu t

c có 75.600 ha đ t tr ng cam

i, so v i cùng k n m 2013 thì di n

tích t ng thêm do tr ng m i lƠ 5.200 ha, s n l ng t ng thêm 26.700 ha do m t s di n
tích cam th i k ki n thi t đƣ chuy n sang giai đo n s n xu t kinh doanh. Trong giai
đo n t 2000-2014, di n tích tr ng cam quỦt trong c n c có xu h ng t ng qua các
n m, dao đ ng t 68,6 đ n 87,2 nghìn ha, riêng n m 2005 di n tích tr ng cam t ng
m nh lên 87,2 nghìn ha, còn các n m ti p theo thì gi m v di n tích. Tuy nhiên, s n
l

ng cam quỦt trong giai đo n t 2005-2014 v n t ng đ u qua các n m do s t ng

c ng đ u t thơm canh vƠ áp d ng các ti n b khoa h c k thu t trong tr ng vƠ canh
tác cam. So v i th i đi m n m 2000 cho th y di n tích tr ng cam quỦt trong c n c
đƣ t ng lên 7.000 ha v di n tích vƠ 309.400 t n v s n l
Vùng có di n tích vƠ s n l

ng [1].

ng cam quỦt nhi u nh t trong c n

c lƠ vùng

đ ng b ng sông C u Long, ti p đ n th hai lƠ vùng Trung du mi n núi phía B c.
Trong n m 2014, di n tích tr ng cam c a đ ng b ng sông C u Long là 39.200 ha cho
s n l ng 496 nghìn t n (chi m 52% v di n tích, 67% v s n l ng cam quỦt toƠn
qu c), t ng so v i n m 2000 4.400 ha, 241.00 t n s n l ng; ti p đ n lƠ các t nh trung
du mi n núi phía B c có t ng di n tích đ t tr ng cam quỦt 15.700 ha cho s n l ng
75.300 t n, chi m 21% v di n tích vƠ 10% v s n l ng cam quỦt trong c n c, t ng
so v i n m 2000 lƠ 2.900 ha vƠ 37.600 t n s n l ng. Còn l i, vùng đ ng b ng sông
H ng, ông Nam B , B c Trung B vƠ Duyên h i mi n Trung đóng góp t 7 - 11%
v di n tích, t 7 - 8% v s n l

ng.

So v i th i đi m n m 2000, hai vùng có di n tích đ t tr ng cam quỦt gi m lƠ
đ ng b ng Sông H ng vƠ B c Trung B , duyên h i mi n trung, trong đó đ ng b ng
sông H ng gi m 600 nghìn ha còn vùng B c Trung B vƠ duyên h i mi n trung gi m
m nh nh t (gi m 2.400 ha). i u đáng chú Ủ lƠ vùng đ ng b ng sông H ng tuy có
gi m v di n tích nh ng s n l ng cam v n m c cao, n m 2014 đ t 59.800 t n
(chi m 8% t ng s n l ng c n c), s n l ng t ng 21.200 t n. Ch ng t r ng ngh
tr ng cam t i vùng nƠy đƣ có nh ng k thu t canh tác hi u qu nh vƠo nh ng thƠnh
t đóng góp c a khoa h c công ngh c ng nh vai trò c a phơn bón hóa ch t lƠm t ng
s n l ng (B ng 1.3 và hình 1.1).

19


1.1.4.3. Tình hình phát tri n cây cam quýt
B ng 1.4: Di n tích và s năl
T nh

các t nh mi n núi phía B c Vi t Nam

ng cam vùng trung du mi n núi phía B c (2000-2015)
n v : × 1000 ha, × 1000 t n

2000

2005

2010

2015
S nă
ng

2000-2015(*)

Di n
tích

l

S nă
ng

Di nă S nă Di nă S nă
tích l ng tích l ng

Di nă
tích

l

Di nă S nă
tích l ng

Hà Giang

4,3

13,5

4,7

22,7

2,5

17,4

5,7

13,99

1,4

0,49

Cao B ng

0,3

0,8

0,3

0,6

0,2

0,6

0,4

0,7

0,1

-0,1

B cC n

1,0

3,2

0,5

1,5

0,7

2,8

2,5

10,9

1,5

7,7

Tuyên Quang
Lào Cai

1,1
0,1

2,1
0,1

3,1
0,1

14,3
0,1

2,5
0,1

15,5
0,4

5,2
0,3

43,0
0,6

4,1
0,2

40,9
0,5

Yên Bái
Thái Nguyên
L ng S n

1,9
0,6
0,5

3,0
2,2
0,8

1,6
0,3
1,3

4,8
1,1
2,0

1,2
0,3
1

5,1
1,4
2,7

1,2
0,4
1,3

4,4
1,6
2,8

-0,7
-0,2
0,8

1,4
-0,6
2

B c Giang

Phú Th

0,5
1,2

2,0
5,1

0,5
0,5

1,0
2,4

0,2
0,4

0,9
1,8

1,7
0,3

6,5
1,2

1,2
-0,9

4,5

-3,9

i n Biên
Lai Châu
S n La
Hoà Bình

0,1
0,1
0,7

0,3
0,4 0,2 1,4
0,3
1,3
0,3
0,1 0,1 0,1
0,3
0,1
0,2 -0,2
0,1
0,3
0,6 0,2 0,4
0,5
0,6
0,4
0,5
2,2
0,7
3,5 0,6 10,2 2,7

26,7
2,0 24,5
Ngu n: (2000-2010) B Nông nghi p và phát tri n nông thôn,
(2015) Báo cáo c a S Nghi p và Phát tri n Nông thôn các t nh [1].
Ghi chú: (*)S bi n đ ng di n tích và s n l ng cam gia đo n 2000-2015

Các t nh trung du mi n núi phía B c lƠ m t trong nh ng vùng kinh t tr ng đi m
phát tri n cơy có múi (chanh, cam, quỦt, b i) nói chung vƠ cơy cam, quỦt nói riêng,
v i m c đóng góp vƠo c c u di n tích tr ng cơy cam quỦt đ ng th 2 c n c. LƠ
vùng có di n tích đ i núi l n nh ng di n tích tr ng cam ch y u t p trung vƠo các t nh
Hà Giang, Tuyên Quang, Hòa Bình, B c C n, B c Giang,ầ. T k t qu th ng kê c a
B nông nghi p vƠ Phát tri n nông thôn, k t h p v i báo cáo c a chi c c tr ng tr t các
t nh cho th y trong giai đo n 2000-2015 có s chuy n d ch c c u di n tích, đ c bi t
các t nh Tuyên Quang, Hòa Bình, HƠ Giang, B c C n, L ng S n đƣ có di n tích tr ng
cam t ng m nh (Tuyên Quang t ng t 1,1 lên 5,2 nghìn ha; B c Giang vƠ Hòa Bình
t ng t 500 ha vƠ 700 ha lên 1.700 ha vƠ 2.700 ha; HƠ Giang t ng t 4.300 ha lên
5.700 ha, B ng 1.4 và hình 1.2).

20


6

50

S nl

ng

40

4
30
3
20
2
10

1
0

ng: (x 1000 t n)

Di n tích

S nl

Di n tích (x 1000 ha)

5

0

Hình 1.2: Di nătíchăvƠăs năl

ngăcamăquỦtăvùngătrungăduămi nănúiăphíaăB că(2015)

Tính đ n th i đi m n m 2015 so v i n m 2000, các t nh đƣ m r ng di n tích
đ t tr ng cam t ng thêm nhi u nh t lƠ Tuyên Quang 4.100 ha, Hòa Bình 2.000 ha, B c
C n 1.500 ha, HƠ Giang 1.400 ha, B c Giang 1.200 ha; các t nh có di n tích cam t ng

ít lƠ Cao B ng, LƠo Cai, Lai Chơu, i n Biên, S n La, nguyên nhơn lƠ các t nh nƠy t p
trung nhi u núi cao, đi u ki n khí h u kh c nghi t h n, đ a hình l i chia c t m nh, đ t
quá d c không phù h p cho s phát tri n c a cơy cam. Bên c nh đó, m t s t nh có
di n tích đ t tr ng cam gi m xu ng nh Thái Nguyên, Yên Bái vƠ Phú Th , di n tích
gi m kho ng 200-900 ha. K t qu t ng h p đ c cho th y s n l ng cam c a các t nh
mi n núi phía B c Vi t Nam c ng có s khác bi t l n các t nh, có s t ng quan rõ
v i s t ng lên v di n tích tr ng m i vƠ s khác nhau v đi u ki n k thu t canh tác.
Trong giai đo n 2000-2015, s n l ng cam t ng m nh nh t t nh Tuyên Quang, t 2,1
lên 43 nghìn t n (t ng thêm 40,9 nghìn t n do di n tích tr ng t ng thêm 4.100 ha), th
hai lƠ Hòa Bình t ng t 2,2 lên 26,7 nghìn t n (t ng thêm 24,5 nghìn t n), th 3 lƠ B c
C n t 3,2 lên 10,9 nghìn t n (t ng thêm 7,7 nghìn t n), ti p theo lƠ B c Giang, t 2
nghìn t n lên 6,5 nghìn t n (t ng thêm 4,5 nghìn t n) (B ng 1.4 và hình 1.2).
M c dù t nh HƠ Giang có tr ng t ng thêm v di n tích g n t

ng ng v i B c

C n vƠ nhi u h n B c Giang, tuy nhiên s n l ng cam t ng trong giai đo n nƠy m c
r t th p, t ng thêm 490 t n. V v n đ nƠy có th do m t s nguyên nhơn khác nhau
liên quan đ n các v n cam đƣ b giƠ c i, ho c đ t b thoái hóa ho c ng i tr ng cam
ch a th c s đ u t ch m sóc đ t ng n ng su t vƠ ch t l ng s n ph m. Các t nh có
s n l ng cam quỦt gi m có liên quan đ n s gi m di n tích lƠ Phú Th vƠ Thái
21


Nguyên, ngoƠi ra lƠ Cao B ng, Lai Chơu có di n tích t ng 100-200 ha nh ng s n
l ng cam l i gi m 100-200 t n. Nh v y, ch ng t r ng các t nh nƠy ch a th c s coi
cơy cam lƠ đ i t

ng c n đ

c quan tơm phát tri n (B ng 1.4 vƠ hình 1.2).

M t s gi ng cam đ c tr ng ph bi n các t nh mi n núi phía B c Vi t Nam
hi n nay bao g m: Cam SƠnh lƠ gi ng quỦt (King mandarin), tu vùng tr ng lơu đ i
mƠ có các tên g i nh cam sƠnh B H - B c Giang, cam sƠnh B c Quang - Hà Giang,
cam sành Hàm Yên - Tuyên Quang; Cam Xƣ oƠi đ c tr ng nhi u Cao Phong, Hòa
Bình có ngu n g c t vùng Xƣ oƠi, huy n Nghi L c, Ngh An nh ng đƣ đ c g i
theo ch d n đ a lỦ lƠ cam Cao Phong. Cơy cao trung bình, tán lá h i xoè, thích nghi
r ng. N ng su t cao, kh i l ng qu trung bình 200 - 250 g/qu ; Cam Valencia đ c
nh p vƠo Vi t Nam t n m 1971. Qu to h n cam Hamlin, trung bình 250 g/qu . Khi
chín v qu có mƠu vƠng, ru t mƠu vƠng da cam. Chín mu n vƠo d p T t ơm l ch; Cam
Ham Lin lƠ gi ng c a M , (Hamlin lƠ tên ông ch v n M ), đ c đ a vƠo Vi t
Nam t n m 1971 thông qua Cu Ba. Hamlin lƠ gi ng chín s m vƠo tháng 9 - 10, v
qu m ng, kh i l ng qu trung bình 200 g/qu ; Cam Sông Con có ngu n g c ch n t
cơy gieo h t Nông tr ng Sông Con, Ngh An. Cơy cao trung bình, tán g n, không
có gai trên cƠnh, thích nghi r ng. N ng su t trung bình, kh i l ng qu trung bình 200
- 250 g/qu ; Cam Vơn Du đ c ch n l c t nh ng cơy gieo h t c a gi ng cam Sunkist
Tr i nghiên c u cam Vơn Du (Thanh Hoá). Cơy cao trung bình, tán g n có gai trên cƠnh,
thích nghi r ng. N ng su t cao, kh i l

ng qu trung bình 180 - 200 g/qu [1].

1.2.ăM tăs ăbi năphápăqu nălỦăc ăd i
1.2.1. Vai trò c a qu n lý c d i
C d i khi phát tri n quá m c có th tr thƠnh y u t c nh tranh v i cơy tr ng
v ánh sáng, n c, dinh d ng v i cơy tr ng, lƠ kỦ ch c a sơu b nh h i, nh h ng
đ n n ng su t vƠ ch t l ng nông s n. Tuy lƠ c nh tranh dinh d ng nh ng chúng
c ng đem l i nh ng l i ích đáng k n u đ c qu n lỦ h p lỦ: lƠm gi m hi n t ng xói
mòn, r a trôi, đ c bi t lƠ trên nh ng đ a hình d c, tích l y dinh d ng vƠo sinh kh i vƠ
tr l i đ t thông qua tƠn d th c v t, t ng hƠm l ng mùn h u c cho đ t nh t o đi u

ki n ho t đ ng t t cho khu h vi sinh v t đ t, duy trì đ m đ t, cung c p vƠ l u tr
các bon đ t, b o v đ c đ phì vƠ đa d ng sinh h c đ t, t đó giúp b o v vƠ ph c h i
s c kh e đ t.
Qu n lỦ c d i có Ủ ngh a quan tr ng giúp gi m thi u t i đa nh ng tác đ ng x u
c a c d i đ n ch t l ng đ t vƠ cơy tr ng, t n d ng đ c nh ng l i ích mƠ c d i mang
l i, t đó giúp b o v đ phì c a đ t, giúp quá trình canh tác đ t đ c hi u qu cao.

22


1.2.1.1. Vai trò c a c d i trong phong ch ng xói mòn đ t
C d i n u đ c qu n lỦ m t cách h p lỦ s đóng vai trò nh l p th c v t che
ph , có tác d ng phòng ch ng hi n t ng xói mòn th ng x y ra nh ng n i đ t d c,
do kh n ng xói mòn s t ng khi l p th c v t che ph b m t đi.
L p th c v t che ph b m t đóng vai trò che ch n vƠ b o v đ t tr c kh n ng
bƠo mòn c a n c vƠ gió. H n n a, r c có tác d ng liên k t các h t đ t l i v i nhau
t c lƠ lƠm t ng k t c u đ t, lƠm đ t khó b xói mòn h n. Các lo i c d i có kh n ng
che ph t t nh c vectiiver, các lo i cơy h đ u, c phơn xanh, ầ
1.2.1.2. Vai trò c a c d i trong b o v ch t l

ng đ t

Th m th c v t che ph có vai trò quan tr ng trong vi c giúp đ t gi n c vƠ
duy trì đ m t t h n do chúng lƠ gi m tác đ ng tr c ti p c a ánh sáng m t tr i xu ng
m t đ t, lƠm gi m s bay h i c a n c trong đ t, ng n các dòng ch y vƠ gi l i m t
ph n l ng n c m a sau đó tr l i vƠo đ t, t đó t ng kh n ng gi n c c a đ t.
m đ t t ng c ng đ m b o c i thi n các ch tiêu c a đ t nh pH, dung tích trao đ i
cation (CEC), hƠm l ng Ca, Mg trao đ i, ầ
H vi khu n, vi sinh v t đóng vai trò quan tr ng trong đ t nh vi c phơn gi i
các ch t h u c , m t s có kh n ng t ng h p Nit , phơn gi i ph t pho vƠ xenlulo. Do

đó, vi c duy trì ho t đ ng c a h sinh v t đ t lƠ t ng đ i quan tr ng đ i v i ch t
l ng đ t. H r c a th m th c v t che ph đóng vai trò cung c p không gian s ng,
cung c p ch t h u c khi ch t đi cho các vi sinh v t, đ m b o các ho t đ ng sinh h c
đ c di n ra trong đ t.
1.2.1.3. L i ích kinh t , xã h i, môi tr

ng c a qu n lý c d i

C d i đóng vai trò lƠ l p th c v t b o v b m t, t nh ng ích l i t vi c ch ng
r a trôi, c i thi n đ m đ t giúp c thi n các ch tiêu c a đ t nh pH, dung tích trao
đ i cation (CEC), hƠm l ng Ca, Mg trao đ i, ầ góp ph n lƠm t ng ch t l ng c a
s n ph m nông nghi p.
H n n a, b n thơn l p c c ng đóng vai trò tích tr ch t h u c vƠ các khoáng.
L ng tƠn d th c v t lơu dƠi vƠ liên t c t c đóng vai trò hoƠn tr vƠo đ t l ng ch t
h u c vƠ khoáng đáng k . T đó h n ch đ c l ng phơn bón b sung vƠo đ t, giúp
gi m đ c chi phí đ u t trong quá trình canh tác.
NgoƠi ra, m t vƠo l i c d i thu c cơy h đơu, tiêu bi u nh cơy l c d i có kh
n ng t ng h p N d tiêu vƠ phơn gi i ph t pho. i u nƠy giúp h n ch các tác h i t
phơn bón hóa h c, gi m đ c các tác đ ng b t l i đ n các ho t đ ng c a h vi sinh v t
đ t. i u quan tr ng h n lƠ gi m chi phí đ u t , t ng hi u qu kinh s d ng đ t.

23