Giáo án Sinh học 11 bài 26: Cảm ứng ở động vật

Giáo án HK II

sinh học 11

B. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
Bài 26: CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC
1. Kiến thức:
Qua bài này HS phải:
- Nắm được khái niệm về cảm ứng ở động vật.
- Nêu được quá trình tiến hoá về hình thức cảm ứng của động vật.
2. Kỹ năng
- Rèn luyện tư duy phân tích- tổng hợp, so sánh và làm việc độc lập với
SGK, làm việc theo nhóm
3. Thái độ, hành vi
- Tạo niềm hứng thú trong học tập bộ môn, biết liên hệ với thực tiễn.
II. PHƯƠNG TIỆN GIẢNG DẠY
- SGK, tranh vẽ hình 23.1 và 23.2, một số hình ảnh trực quan
III. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY
- Hỏi đáp - tìm tòi bộ phận.
- Thuyết trình - giảng giải.
- Hoạt động nhóm.
- Quan sát - tìm tòi bộ phận
IV.TRỌNG TÂM:
- Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới
- Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch
V. TIẾN TRÌNH GIẢNG DẠY
1. Ổn định lớp:
2. Kiểm tra bài cũ:
- Thế nào là ứng động? Lấy ví dụ minh hoạ?
- Các kiểu ứng động? Phân biệt ứng động sinh trưởng và ứng động không

sinh trưởng?
3. Bài giảng:
* Đặt vấn đề: Cảm ứng ở động vật thể hiện bằng hướng động và ứng
động,diễn ra với tốc độ chậm. Còn cảm ứng ở động vật cũng là phản ứng (trả lời)
lại các kích thích nhưng cách biểu hịên khác với thực vật và tốc độ phản ứng nhanh
hơn. Bài học hôm nay sẽ giúp ta giải thích được nguyên nhân vì sao.
HOẠT ĐỘNG CỦA GV HOẠT ĐỘNG CỦA HS
NỘI DUNG CHÍNH
Hoạt động 1:
I. Khái niệm cảm ứng


Giáo án HK II

sinh học 11

Sau khi học sinh nhắc lại HS: nghiên cứu và thảo động vật
khái niệm cảm ứng ở thực luận trả lời câu hỏi:
1. Ví dụ:
vật.
Khi trời lạnh, mèo xù
GV lấy hai ví dụ: cảm ứng
lông, co mạch máu và
ở ĐV - Khi trời lạnh, mèo
nằm co mình lại…
xù lông, co mạch máu và
nằm co mình lại…
2. Khái niệm:
- Cảm ứng động vật là
- Cảm ứng ở thực vật khác - Cảm ứng ở tv biểu hiện khả năng tiếp nhận kích

với cảm ứng ở ĐV như bằng hướng động và ứng thích và phản ứng lại các
thế nào?
động, diễn ra với tốc độ kích thích đó
chậm,
- Cảm ứng ở động vật có
GV thông báo: Dạng điển - Cảm ứng ở ĐV cũng là hệ thần kinh gọi là phản
hình cảm ứng của động phản ứng trả lời các kích xạ.
vật có hệ thần kinh là thích từ môi trường sống
phản xạ.
để tồn tại và phát triển
nhưng biểu hiện khác với
thực vật và tốc độ nhanh
hơn.
- Phản xạ là gì? Tại sao → Phản xạ là phản ứng - Phản xạ là phản ứng
phản xạ ở Đv có tổ chức của cơ thể thông qua hệ của cơ thể thông qua hệ
thần kinh là cảm ứng?
thần kinh trả lời lại kích thần kinh trả lời lại kích
GV: khái niệm cảm ứng thích bên ngoài hoặc bên thích bên ngoài hoặc bên
rộng hơn khái niệm phản trong cơ thể.
trong cơ thể.
xạ. Cảm ứng có cả ở ĐV
và TV, còn phản xạ là cảm
ứng của cơ thể có sự tham
gia của tổ chức thần kinh.
- Để thực hịên được phản
xạ thì phải nhờ vào bộ → Phản xạ được thực * Phản xạ thực hiện được
phận nào? Ví dụ?
hiện là nhờ cung phản nhờ cung phản xạ, cung
xạ. Cung phản xạ bao phản xạ bao gồm:
gồm:

+ Bộ phận tiếp nhận kích
- Bộ phận tiếp nhận kích thích (thụ thể hoặc cơ
thích
quan thụ cảm)
- Bộ phận phân tích và + Bộ phận phân tích và
tổng hợp
tổng hợp thông tin để
- Bộ phận trả lời phản quyết định hình thức và
ứng
mức độ phản ứng (Hệ
→ Không vì không có hệ thần kinh)


Giáo án HK II
- Khi làm thí nghiệm trên thần kinh tham gia
ếch, cắt rời cơ bắp và kích
thích thì cũng có phản
ứng, vậy đó có gọi là phản
xạ không?
Yêu cầu HS nghiên cứu
SGK và trả lời câu hỏi → Tác nhân: gai nhọn
lệnh SGK trang 107.
- Bộ phận tiếp nhận: thụ
quan đau ở tay
- Bộ phận phân tích: Tuỷ
sống và não bộ
- Bộ phận thực hiện: cơ
- Hình thức, mức độ và tay
tính chính xác của cảm → Hình thức và mức độ
ứng ở các loài ĐV có và tính chính xác của

giống nhau không?
cảm ứng ở các loài động
vật không giống nhau và
phụ thuộc vào tổ chức
Hoạt động 2
thần kinh của chúng.
- Đối tượng ĐV nào chưa
có tổ chức thần kinh?
→ ĐV đơn bào như
- Chúng thực hiện quá trùng roi, amipvv…
trình phản ứng như thế → Khi có tác nhân kích
nào?
thích thì toàn bộ cơ thể
GV nhận xét và KL: đây phản ứng bằng cách co
là phản ứng giúp di rút hoặc co rút chất
chuyển hoặc vận động bắt nguyên sinh.
mồi.
HS tổ chức nghiên cứu
SGK và thảo luận trả lời
- Hãy cho biết những câu hỏi
động vật nào có hệ thần
kinh dạng lưới?
→ Là những ĐV thuộc
- Đặc điểm của cơ thể ngành ruột khoang.
thuộc ngành ĐV này?
→ Cơ thể có đối xứng
? Đặc điểm HTK mạng toả tròn.
lưới?
→ HTK mạng lưới là
GV nhận xét và KL

HTK được hình thành do
các TB TK nằm rải rác

sinh học 11
+ Bộ phận thực hiện
phản ứng(cơ, tuyến)

II.CẢM ỨNG Ở CÁC
NHÓM ĐỘNG VẬT
CÓ TỔ CHỨC THẦN
KINH KHÁC NHAU:
1. Cảm ứng ở động vật
chưa có hệ thần kinh
(Động vật đơn bào)
+ Đối tượng: ĐV đơn
bào như amip, trùng roi,
trùng giày.
+ Hình thức: Phản ứng
co rút toàn bộ cơ thể
hoặc co rút chất nguyên
sinh.
2. Cảm ứng ở ĐV có hệ
thần kinh dạng lưới.
+ Đối tượng: ĐV thuộc
ngành ruột khoang như
thủy tức, sứa… Cơ thể
có đối xứng toả tròn.
+ Cấu tạo: các tế bào

Giáo án HK II
trong cơ thể và liên hệ
với nhau qua các sợi thần
kinh. Các TBTK có các
Yêu cầu HS nghiên cứu sợi thần kinh liên hệ với
SGK và trả lời câu hỏi TB cảm giác và TB biểu
lệnh:
mô cơ.
- Cho biết con thuỷ tức sẽ
phản ứng như thế nào khi → Con thuỷ tức sẽ co
ta dùng một kim nhọn toàn thân lại để tráng
đâm vào?
kích thích.
- Thần thần kinh dạng lưới
hoạt động như thế nào?
- Phản ứng của thuỷ tức → Phản ứng của thuỷ tức
có phải là phản xạ không? là phản xạ vì: đây là
Tại sao?
phản ứng của cơ thể trả
GV nhận xét và kết luận lời lại kt có sự tham gia
của hệ thần kinh.
GV yêu cầu HS nghiên
cứu SGK và trả lời câu
hỏi:
HS tổ chức nghiên cứu
- Đối tượng ĐV có HTK SGK và thảo luận trả lời
dạng chuỗi hạch là gì?
câu hỏi:
→ ĐV có cơ thể đối
- Đặc điểm của HTK dạng xứng hai bên thuộc các

chuỗi hạch?
ngành: Giun dẹp, giun
tròn, chân khớp
→ Các tế bào thần kinh
tập trung lại tạo thành
các hạch thần kinh và tạo
thành hạch thần kinh.
- Cơ chế hoạt động của Các hạch TK được nối
HTKdạng chuỗi hạch?
với nhau bởi các dây TK
tạo thành chuỗi hạch TK
nằm dọc theo chiều dài
Yêu cầu HS nghiên cứu cơ thể.
SGK và trả lời câu hỏi → Mỗi hạch thần kinh
lệnh trang 109 trong điều khiển hoạt động của
SGK.
một vùng xác định và
GV hoàn thiện
thực hiện phản ứng theo
nguyên tắc phản xạ.

sinh học 11
thần kinh nằm rải rác
trong cơ thể và liên hệ
với nhau qua các sợi TK,
tạo thành mạng lưới thần
kinh. Các TBTK liên hệ
với các tế bào cảm giác
và tế bào biểu mô cơ.
+ Hình thức phản ứng:

Khi bị kích thích thì toàn
bộ cơ thể phản ứng bằng
cách co mình lại.

3. Cảm ứng ở ĐV có
HTK dạng chuỗi hạch
+ Đối tượng: ĐV có cơ
thể đối xứng hai bên:
giun dẹp, giun tròn, chân
khớp.
+ Cấu tạo: Các tế bào TK
tập trung lại thành các
hạch, các hạch nối với
nhau bằng các dây TK
tạo ra dạng chuỗi hạch
(riêng ở chân khớp có
não - hạch TK đầu lớn
hơn các hạch còn lại)
+ Hình thức phản ứng
Mỗi hạch thần kinh điều
khiển hoạt động của một
vùng xác định. Phản ứng
lại kích thích theo
nguyên tắc phản xạ.


Giáo án HK II

sinh học 11
→ Đáp án đúng là C.

4. Củng cố: GV phát cho học sinh bảng câu hỏi nhỏ để học sinh ghi câu trả
lời củng cố bài học.

1

CÂU HỎI
TRẢ LỜI
Cảm ứng ở động vật?
Là phản ứng của động vật đối với kích thích
Dạng điển hình của cảm ứng ở Phản xạ: Là phản ứng của cơ thể thông qua hệ thần

2

động vật có tổ chức thần kinh? kinh trả lời lại kích thích bên ngoài hoặc bên trong
Khái niệm?

3

4

cơ thể
- bp tiếp nhận kt : thụ thể hoặc cơ quan thụ cảm
- đường dẫn truyền vào: đường cảm giác
Các bộ phận của một cung
- bộ phận phân tích, tổng hợp tt: TWTK
phản xạ
- đường dẫn truyền ra: đường vận động
- bp thực hiện phản ứng: cơ, tuyến
"Tất cả các phản xạ đều là cảm Đúng bởi vì có sự trả lời kích thich từ môi trường

ứng" có đúng không? Vì sao?
của động vật
"Tất cả các cảm ứng đều là Sai bởi vì phản xạ chỉ tồn tại khi có đủ 1 cung phản

5

phản xạ" có đúng không? Vì xạ, các bộ phận của cơ thể khi bị tách rời vần có

6

sao?
Trình bày đại diện, hình thức
cảm ứng của động vật chưa có
tổ chức thần kinh?
Động vật đơn bào có phản xạ

7

không? Vì sao?

cảm ứng.
+ Đại diện: động vật đơn bào
+ Hình thức cảm ứng: - di chuyển
- biến dạng chất nguyên sinh
Không, vì chưa có tổ chức thần kinh

8. CÁC DẠNG HỆ THẦN KINH
Đặc điểm
Đại diện

Hệ thần kinh dạng

Hệ thần kinh dạng

Hệ thần kinh dạng

lưới
chuỗi hạch
ống
Động vật có đối Động vật có cơ thể đối Cá, lưỡng cư, bò sát,
xứng toả tròn: ruột xứng hai bên: giun chim, thú
khoang
dẹp, giun tròn, chân
khớp


Giáo án HK II
Số tb tk
Cấu tạo

sinh học 11
Ít
Các tế bào thần kinh
nằm rải rác trong cơ
thể, liên kết với
nhau qua sợi trục
thần kinh tạo mạng
lưới thần kinh

Hình thức cảm Co toàn bộ cơ thể

ứng
Cơ sở thần kinh

Tb
Các tế bào thần kinh
tập trung lại thành
hạch tk, nối với nhau
bởi các dây thần kinh
tạo thành chuỗi hạch
thần kinh dọc theo
chiều dài cơ thể.
Cục bộ

Nhiều
+ TKTW:
- não bộ (bán cầu đại
não, não trung gian,
não giữa, tiểu não,
hành não)
- tuỷ sống
+ TK ngoại biên:
Hạch thần kinh, dây
thần kinh
Tuỳ kích thích

Phản xạ không điều Phản xạ không điều + PXKĐK

kiện
kiện
Độ chính xác

Thấp
Trung bình
Năng lượng
Tiêu tốn nhiều
Tiêu tốn trung bình
5. Dặn dò:
- Học sinh học bài và làm bài tập cuối bài.
- Xem trước nội dung của bài 27.

+ PXCĐK
Cao
Tiêu tốn ít

V. RÚT KINH NGHIỆM: Cần cho HS rút ra những ưu thế của hệ thần kinh sau
so với hệ thần kinh trước