Danh gia nhan thuc va kha nang thich ung voi bien doi khi hau trong san xuat nong nghiep tren dia ban xa nghia hoi, huyen nghia dan, tinh nghe an

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM

ĐẬU THỊ PHƯƠNG

ĐÁNH GIÁ NHẬN THỨC VÀ KHẢ NĂNG THÍCH ỨNG VỚI
BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TRONG SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP
TRÊN ĐỊA BÀN XÃ NGHĨA HỘI, HUYỆN NGHĨA ĐÀN,
TỈNH NGHỆ AN

Chuyên ngành:

Khoa học môi trường

Mã số:

60 44 03 01

Người hướng dẫn khoa học:

TS. Nguyễn Thị Bích Yên

NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2016


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên
cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng được bảo vệ
lấy bất kỳ học vị nào.
Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cảm
ơn, các thông tn trích dẫn trong luận văn này đều được chỉ rõ nguồn gốc.
Hà Nội, ngày

tháng

năm 2016

Tác giả luận văn

Đậu Thị Phương

i


LỜI CẢM ƠN
Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, tôi đã nhận
được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tnh của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của
bạn bè, đồng nghiệp và gia đình.
Nhân dịp hoàn thành luận văn, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết
ơn sâu sắc tới cô T.S Nguyễn Thị Bích Yên đã tận tnh hướng dẫn, dành nhiều công sức,
thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo, Bộ
môn sinh thái nông nghiệp, Khoa môi trường, Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tận
tnh giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ viên chức Ủy ban nhân dân xã
Nghĩa Hội, ban lãnh đạo, cán bộ phòng tài nguyên môi trường, phòng nông nghiệp và
phát triển nông thôn huyện Nghĩa Đàn cùng toàn thể các anh /chị trạm khí tượng
huyện Đô Lương đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề
tài.
Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều
kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận
văn.

Hà Nội, ngày

tháng

năm 2016

Tác giả luận văn

Đậu Thị Phương

ii


MỤC LỤC
Lời cam đoan .....................................................................................................................
i Lời cảm ơn ........................................................................................................................
ii

Mục

lục

............................................................................................................................ ii Danh
mục chữ viết tắt ...................................................................................................... vi
Danh mục bảng biểu .......................................................................................................
vii Danh mục hình ...............................................................................................................
viii

Trích

yếu

luận

............................................................................................................

văn
x

Thesis

abstract................................................................................................................. xii Phần
1. Mở đầu ............................................................................................................... 1
1.1.
1

Tính cấp thiết của đề tài......................................................................................

1.2.
2

Mục têu nghiên cứu ...........................................................................................

1.3.
2

Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................

1.3.1.

Phạm vi không gian ............................................................................................ 2

1.3.2.

Phạm vi Thời gian .............................................................................................. 2

1.4.

Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tễn......................................... 2

Phần 2. Tổng quan tài liệu ............................................................................................. 4
2.1.

Khái quát chung về biến đổi khí hậu .................................................................. 4

2.1.1.

Một số khái niệm liên quan đến BĐKH và các hiện tượng có liên quan. .......... 4

2.1.2.
5

Nguyên nhân gây ra biến đổi khí hậu .................................................................

2.2.
6

Các biểu hiện của biến đổi khí hậu .....................................................................

2.2.1.

6

Thời tiết ngày càng trở nên khắc nghiệt .............................................................

2.2.2.
7

Mực nước biển tăng cao, nước biển đang dần ấm lên ........................................

2.2.3.
7

Hiện tượng băng tan ở hai cực và Greenland .....................................................
3


2.2.4.
8

Nền nhiệt độ liên tục thay đổi.............................................................................

2.2.5.
8

Nồng độ carbon dioxide trong khí quyển đang tăng lên.....................................

2.3.

Tình hình biến đổi khí hậu.................................................................................. 9

2.3.1.
9

Tình hình biến đổi khí hậu trên thế giới .............................................................

2.3.2.

Tình hình biến đổi khí hậu ở Việt Nam ............................................................ 11

2.4.

Tác động của biến đổi khí hậu đến sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam ............ 18

2.4.1.
19

Tác động của nước biển dâng ...........................................................................

4


2.4.2.

Tác động do bão lũ ........................................................................................... 20

2.4.3.
21

Tác động của nhiệt độ cực đoan, hạn hán, rét đậm...........................................

2.4.4.

Tác động của xâm nhập mặn ............................................................................ 21

2.5.

Thích ứng với biến đổi khí hậu trong sản xuất nông nghiệp ........................... 22

2.5.1.

Khái niệm ......................................................................................................... 22

2.5.2.

Các biện pháp thích ứng với biến đổi khí hậu .................................................. 22

2.5.3.

Thích ứng với biến đổi khí hậu trong sản xuất nông nghiệp trên thế giới........ 23

2.5.4

Giải pháp chiến lược thích ứng biến đổi khí hậu trong sản xuất nông
nghiệp ở Việt Nam............................................................................................
25

2.6.

Vai trò nhận thức của người dân trong thích ứng với biến đổi khí hậu............ 26

Phần 3. Vật liệu và và phương pháp nghiên cứu ....................................................... 28
3.1.

Địa điểm nghiên cứu......................................................................................... 28

3.2.

Thời gian nghiên cứu ........................................................................................ 28

3.3.

Đối tượng/vật liệu nghiên cứu .......................................................................... 28

3.4.

Nội dung nghiên cứu ........................................................................................ 28

3.5.

Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 29

3.5.1.
29

Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp...............................................................

3.5.2.
30

Phương pháp khảo sát thực địa .........................................................................

3.5.3.

Phương pháp phỏng vấn hộ nông dân làm nông nghiệp................................... 30

3.5.4.
31

Phương pháp phân tích. ....................................................................................

3.5.5.

Phương pháp xử lý và đánh giá số liệu............................................................. 31

Phần 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận ................................................................... 32
4.1.

Kết quả nghiên cứu ........................................................................................... 32

4.1.1.

Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ........................................................................... 32

4.1.2.

Xu hướng biến đổi khí hậu tại địa bàn nghiên cứu........................................... 38

4.1.3.

Đánh giá nhận thức của người dân về BĐKH .................................................. 46

4.1.4.
52

Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến sản xuất nông nghiệp .............................

4.1.5.

Khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu trong sản xuất nông nghiệp ............. 62

4.1.6.

Những thuận lợi và khó khăn chính của người dân trong việc thực hiện
5


các biện pháp thích ứng với BĐKH trong sản xuất nông nghiệp ..................... 67
4.1.7.

Đề xuất các giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu ...................................... 68

4.2.

Thảo luận .......................................................................................................... 69

6


4.2.1.

Nhận thức của người dân về biến đổi khí hậu .................................................. 69

4.2.2.

Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến sản xuât nông nghiệp tại địa bàn xã
Nghĩa Hội ......................................................................................................... 71

4.2.3.

Khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu.......................................................... 72

Phần 5. Kết luận và kiến nghị ...................................................................................... 74
5.1.

Kết luận............................................................................................................. 74

5.2.

Kiến nghị .......................................................................................................... 76

Tài liệu tham khảo .......................................................................................................... 78
Phụ lục .......................................................................................................................... 81

7


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt

Nghĩa tếng Việt

BĐKH

Biến đổi khí hậu

CTMTQG

Chương trình mục tiêu quốc gia

ĐBSCL

Đồng băng sông Cửu Long

GDP

Tổng sản phẩm quốc nội

IPCC

Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu

IMHEN

Viện khí tượng thủy văn và môi trường

NÂSA

Cơ quan hàng không vũ trụ Mỹ

NN & PTNT

Nông nghiệp và phát triển nồng thôn

PTBV

Phát triển bền vững

TN & MT

Tài nguyên và môi trường

TNTN

Tài nguyên thiên nhiên

SXNN

Sản xuất nông nghiệp

ỦNEP

Chương trình môi trường liên hiệp quốc

UBND

Ủy ban nhân dân

WB

Ngân hàng thế giới

WMO

Tổ chức khí tượng thế giới

.

8


DANH MỤC BẢNG BIỂU

TT
2.1

Tên bảng

Trang

Mức tăng nhiệt độ và mức thay đổi lượng mưa trong 50 năm qua ở các
vùng khí hậu của Việt Nam .......................................................................... 14

2.2

Một số đặc trưng về biến đổi của mực nước biển......................................... 15

2.3

Các vụ thiên tai lớn ở Việt Nam và các tác động ......................................... 20

3.1

Tổng hợp nội dung tài liệu nghiên cứu ......................................................... 29

3.2

Tổng hợp thông tn về người tham gia phỏng vấn (n=60) ............................ 30

4.1

Thống kê tỷ lệ thành phần lao động năm 2014 ............................................. 35

4.2

Diện tích, năng suất và sản lượng các cây trồng chính năm 2014 ................ 36

4.3

Số liệu điều tra ngành chăn nuôi năm 2014 .................................................. 37

4.4

Xu hướng biến đổi nhiệt độ và lượng mưa trong giai đoạn 1961-2014
tại xã Nghĩa Hội ............................................................................................ 39

4.5

Tổng hợp nhận thức của người dân về biến đổi khí hậu (n=60)................... 47

4.6

Nhận thức của người dân về các hiện tượng thời tiết cực đoan xảy ra
tại xã Nghĩa Hội ............................................................................................ 49

4.7

Nhận thức của người dân về xu hướng thay đổi thời gian, tần số xuất
hiện và cường độ bão lũ trên địa bàn nghiên cứu ......................................
49

4.8

Thống kê tác động các hiện tượng thời tiết trên địa bàn trong vòng 10
năm trở lại đây ..............................................................................................
53

4.9

Thời vụ gieo trồng của cây lúa trên địa bàn xã Nghĩa Hội ........................... 57

4.10

Tổng hợp khả năng thích ứng với biến đối khí hậu của chính quyền
địa phương....................................................................................................
63

4.11
...... 64

Sự thích ứng của người dân với biến đổi khí hậu trong sản xuất nông nghiệp

4.12

Những thuận lợi khi áp dụng các giải pháp thích ứng với biến đổi khí
hậu trong sản xuất nông nghiệp ....................................................................
67

vii


DANH MỤC HÌNH

TT

Tên hình

Trang

2.1

Phần trăm các loại khí có trong khí nhà kính ................................................. 6

2.2

Thay đổi nhiệt độ bè mặt trái đất giai đoạn 1901-2012 ................................ 10

2.3

Tần số cơn bão xuất hiện giữa các tháng qua từng thập kỷ .......................... 17

2.4

Diện tích đất các quốc gia bị ảnh hưởng theo các kịch bản nước biển
dâng ở Đông Á .............................................................................................. 19

4.1

Vị trí địa lý xã Nghĩa hội .............................................................................. 32

4.2

Sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ năm 2010 đến năm 2015 ......................... 34

4.3

Hiện trạng sử dụng đất trên địa bàn xã Nghĩa Hội ....................................... 38

4.4
Xu hướng biến đổi nhiệt độ trung bình ở địa phương giai đoạn (19612014)..... 40
4.5

Xu thế biến đổi nhiệt độ tối cao (Tmax) tại địa phương giai đoạn
(1961-2014) .................................................................................................. 41

4.6

Xu thế thay đổi nhiệt độ tối thấp trung bình (Tmin) ở địa phương giai
đoạn (1961-2014).......................................................................................... 41

4.7

Xu thế biến đổi số ngày nắng nóng, nắng nóng gay gắt tại xã Nghĩa
Hội giai đoạn (1961-2014)............................................................................ 42

4.8

Xu hướng biến đổi số ngày rét đậm, rét hại tại địa phương giai đoạn
(1961-2014) .................................................................................................. 43

4.9

Lượng mưa bình quân giữa các tháng giai đoạn 1961-2014 ........................ 43

4.10

Xu hướng biến đổi lượng mưa tại địa phương giai đoạn (1961-2014) ........ 44

4.11

Số cơn bão, áp thấp nhiệt đới đổ bộ vào Nghệ An- Quảng Bình giai
đoạn (1961-2014).......................................................................................... 45

4.12
46

Tần số bão đổ bộ vào bờ biển Nghệ An- Quảng Bình giai đoạn 1961-2014 .....

4.13

Hiểu biết của nông dân về biến đổi khí hậu.................................................. 46

4.14

Nhận thức của người dân về biến đổi nhiệt độ ............................................. 47

4.15
Nhận thức của người dân về xu thế biến đổi và thời gian bắt đầu mùa
mưa....... 48
4.16

Nhận thức của người dân về nắng nóng, nắng nóng gay gắt diễn ra tại
địa phương ....................................................................................................
50
8


4.17
51

Nhận xét của người dân về rét đậm, rét hại tại địa phương ..........................

9


4.18

Đánh giá của người dân về tnh trạng hạn hán ............................................. 51

4.19

Nhận thức của người dân về ảnh hưởng của các hiện tượng khí hậu
cực đoan đến sản xuất nông nghiệp ..............................................................
54

4.20

Nhận thức của người dân về thay đổi diện tích đất nông nghiệp.................. 55

4.21

Hiện trạng đất sản xuất vụ Đông Xuân, vụ Hè thu trên địa bàn xã
Nghĩa Hội giai đoạn 2005-2014.................................................................... 56

4.22
........ 58

Nhận thức của người dân về ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến thời vụ

4.23

Nhận thức của người dân về ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến năng
suất cây trồng ................................................................................................
60

4.24

Năng suất lúa vụ Đông Xuân và vụ Hè Thu giai đoạn 2005-2014 ............... 60

4.25

Nhận thức của người dân về tác động của BĐKH đến sâu bệnh .................. 61

10


TRÍCH YẾU LUẬN VĂN
1.Tóm tắt mở đầu
Tên tác giả: Đậu Thị Phương
Tên luận văn: “Đánh giá nhận thức và khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu
trong sản xuất nông nghiêp trên địa bàn xã Nghĩa Hội, huyện Nghĩa Đàn, tỉnh
Nghệ An”.
Ngành khoa học: Môi trường

Mã Số: 60.44.03.01

Tên cơ sở đào tạo: Học viện nông nghiệp Việt Nam
2. Trích yếu
Đề tài này nhằm đánh giá nhận thức và sự thích ứng của người dân với
biến đổi khí hậu trong sản xuất nông nghiệp ở xã Nghĩa Hội, huyện Nghĩa Đàn,
tỉnh Nghệ An, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao sự hiểu biết và
khả năng thích ứng của người dân đối với biến đổi khí hậu. Số liệu khí tượng từ
năm
1961-2014 tại trạm gần điểm nghiên cứu được thu thập nhằm đánh giá sự BĐKH
thông qua phân tích thống kê tương quan và ANOVA. Phương pháp phỏng vấn
hộ nông dân sản xuất nông nghiệp sử dụng bảng hỏi có cấu trúc được áp dụng
nhằm đánh giá nhận thức của người dân về biến đổi khí hậu, tác động của
biến đổi khí hậu đối với sản xuất nông nghiệp và các biện pháp thích ứng đang
được áp dụng tại địa phương.
Kết quả nghiên cứu cho thấy nhiệt độ không khí có xu hướng tăng rõ
0

rệt. Giai đoạn 1961-2014, nhiệt độ trung bình tăng 0,14 C/thập kỷ, tăng
gần
0
0,7 C trong vòng hơn 50 năm. Nhiệt độ trung bình vụ Đông Xuân tăng
0

0

0,13 C/thập kỷ, vụ Hè Thu tăng 0,17 C/thập kỷ. Nhiệt độ trung bình tối cao
0

(Tmax) tăng 0,1 C/thập kỷ. Nhiệt độ trung bình tối thấp (Tmin) tăng
0

0,2 C/thập kỷ. Lượng mưa tăng 7,04 mm/thập kỷ. Bão có xu hướng tăng lên
cả về tần số xuất hiện và cường độ. Mùa bão bắt đầu sớm và kết thúc
muộn hơn trước đây thường bắt đầu từ tháng 6 và kết thúc tháng 11. Số
ngày nắng nóng và nắng nóng gay gắt tăng lên 0,18 ngày/thập kỷ. Số ngày
rét đậm, rét hại có xu hướng giảm 0,16-0,17 ngày/thập kỷ. Mùa đông đến
11


muộn và kết thúc sớm hơn trước đây điều này phù hợp với xu thế biến đổi
khí hậu ở Việt Nam và toàn cầu.

12


Nhận thức của người dân về xu hướng biến đổi nhiệt độ: Phần lớn người

dân đều nhận thấy được sự thay đổi của nhiệt độ và lượng mưa, sự gia tăng
các hiện tượng cực đoan: bão, lũ, nắng nóng, hạn hán trong vòng 30 năm
trở lại đây. Các hiện tượng khí hậu cực đoan được người dân cho rằng ảnh
hưởng nhiều nhất đến sản xuất nông nghiệp là: bão, lũ, nắng nóng, hạn hán.
Theo đánh giá của người dân biến đổi khí hậu tác động mạnh mẽ làm
giảm diện tích đất nông nghiệp, làm chuyển dịch cơ cấu cây trồng, làm thay
đổi lịch thời vụ, giảm năng suất và chất lượng nông sản và làm tăng và phát
sinh sâu bệnh hại cây trồng.
Từ thực tiễn ở địa phương người dân đã áp dụng một số biện
pháp nhằm thích ứng với biến đổi khí hậu như: thay đổi cơ cấu cây trồng từ
trồng lúa sang trồng hoa màu, đặc biệt từ lúa sang trồng mía, thay đổi lịch
thời vụ gieo trồng, thay đổi giống cây trồng, sử dụng các loại giống lai
năng suất cao, ngắn ngày có khả năng chịu hạn, chịu rét. Sử dụng thuốc
bảo vệ thực vật để diệt trừ sâu bênh, một số biện pháp kỹ thuật như:
phủ nilon, làm luống, che phủ để tránh rét, tránh úng.
Những thuận lợi của người dân khi áp dụng các biện pháp thích ứng là
ngày càng có nhiều giống lúa lai ngắn ngày, cho năng suất cao khả năng
chống chịu với sâu bệnh và thời tiết tốt. Khó khăn gặp phải là trình độ nhận
thức chưa cao, hạn chế về năng lực thông tn và nguồn vốn đầu tư cho
sản xuất nông nghiệp thấp, trong khi đó lợi nhuận mang lại từ sản xuất
nông nghiệp rất thấp không đủ chi phí đầu tư.
Từ thực tiễn ở địa phương đề xuất một số giải pháp nhằm nâng
cao nhận thức của chính quyền địa phương và người dân về biến đổi khí hậu
để người dân và chính quyền địa phương chủ động ứng phó và giảm thiểu
tác động của biến đổi khí hậu.

13


THESIS ABSTRACT

1. Summary

Author: Dau Thi Phuong
Thesis ttle: “Evaluation of awareness and ability to adapt to climate change in
agricultural producton in Hoi Nghia Commune, Nghia Dan district, Nghe An
province”.
Major: Environment

Code: 60.44.03.01

Training facility: Viet Nam Natonal University of Viet Nam
2. Thesis Abstract
With the purposes of assessing the awareness and adaptaton of
people to climate change in agricultural production in Hoi Nghia Commune,
Nghia Dan District, Nghe An Province, some measures are proposed to
improve knowledge and adaptability of residents to climate change in this
thesis. In partcularly, Meteorological data from 1961 to 2014 and
statistical correlation analysis and ANOVA are used to evaluate the climate
change through. The method of interviewing agricultural producing farmers
using a structured questionnaire was applied to assess the awareness of
people about climate change and the impact on agricultural producton and
adaptation measures being taken in this local area.
The research results showed that air temperature tends to rise
significantly. During the period from 1961 to 2014, the average temperature
0

0

rose by 0.14 C per decade (increasing nearly 0.7 C in more than 50 years).
The average temperature of winter-spring and summer-autumn crop grew

by
0

0

0,13 C per decade and 0,17 C per decade, respectvely. the highest
average
0

temperature (Tmax) increased by 0,1 C/decade, the lowest average
temperature

(Tmin)

rose

by

0

0,2 C/decade,

rainfall

increased

by

7,04mm/decade. Storms tended to increase in both frequency and intensity.
The typhoon season started early and ended later than before (usually

starting in June and ending the month November), the figure for hot
xii


sunny days and hot days rose 0.18/decade, the number of piercing cold
days tends to reduce to 0,16-0,17 day/decade. The winter starts early and
ends later than

xii


before which are appropriate to the climate change tendency in Viet Nam
as well as in the world.
The awareness about temperature change tendency: Most people have
noticed about the change in temperature and rainfall, the increase in
extreme phenomena such as storms, floods, heat and drought, cold
weather in 30 years recently. The most extreme climate phenomena
having great and serious impact on agriculture producton included storms,
floods, heat and drought.
According to the residents, the negatve effects of climate change
comprise:

reducing

strongly

agricultural

land,

making

the

plant

restructuring, changing the seasonal schedule, reducing productvity and
quality of agricultural products and increasing crop pests.
From local situaton, people have applied a several measures to mitgate
drawbacks‘s climate change such as: Changing structure of plants from rice
to “hoa màu” (particularly from rice to sugarcane), changing plantng
schedule, changing plant varietes, using short term high-yielding hybrid
varieties which can resist cold and drought weather, using pesticides to
eradicate pests and taking some technical measures such as covered by
nylon, covered to avoid the cold and waterlogging.
Advantages of applying adaptation measures are more short-term
hybrid rice which are high yields and abilites to resistant with pests and
bad weather. Difficultes are that the level of awareness is not high (limited
in information abilities) and capital investment for agricultural production
is low whereas profits from agricultural production are very low and does not
cover for investment costs.
From reality, some solutions can be proposed to raise awareness of
local authorities and citzens about climate change to help them
respond actively and mitigate the impacts of the climate change.

xiii


PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1.1 TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

Biến đổi khí hậu không còn là vấn đề của một quốc gia riêng lẻ mà là cả
vấn đề chung của toàn cầu. Biến đổi khí hậu tác động đến những yếu tố cơ bản
của đời sống con người trên phạm vi toàn cầu như: nước, lương thực, năng
lượng, sức khoẻ và môi trường. Hàng trăm triệu người trên thế giới có thế lâm
vào nạn đói, thiếu nước, lụt lội, bệnh tật do trái đất nóng lên và mực nước biển
dâng.
Theo dự báo của Uỷ ban liên chính phủ về BĐKH IPCC (2013) nhận định
trong thời gian tới, chắc chắn diễn biến của BĐKH sẽ phức tạp và nghiêm trọng
hơn. Hàng triệu ha đất canh tác có thể bị ngập lụt. Dự báo đến năm 2100 nhiệt
0

độ trung bình ở Việt Nam có thể tăng thêm 3 C, cũng theo nghiên cứu của Uỷ
ban liên chính phủ thì Việt Nam là một trong 5 quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề
nhất của BĐKH và nước biển dâng.
Việt Nam với bờ biển kéo dài 3260 km là một trong những quốc gia chịu
tác động lớn nhất của biến đổi khí hậu. Theo ngân hàng thế giới (2008), Việt
Nam là một trong năm quốc gia Châu Á, Thái Bình Dương chịu tác động mạnh
mẽ nhất khi nước biển dâng. Nếu mực nước biển dâng 1m, sẽ có khoảng 39%
diện tích đồng bằng sông Cửu Long, trên 10% diện tích vùng đồng bằng sông
Hồng, trên 2,5% diện tích thuộc các tỉnh ven biển miền Trung và trên 20% diện
tích thành phố Hồ Chí Minh có nguy cơ ngập. Gần 35% dân số thuộc các tỉnh
vùng đồng bằng sông Cửu Long, trên 9% dân số vùng đồng bằng sông Hồng,
Quảng Ninh, gần 9% dân số các tỉnh ven biển miền Trung và khoảng 7% dân số
thành phố Hồ Chí Minh bị ảnh hưởng trực tếp, trên 4% hệ thống đường sắt,
trên
9% hệ thống quốc lộ và khoảng 12% hệ thống tỉnh lộ sẽ bị ảnh hưởng.
Bộ Tài nguyên và Môi trường (2009) cho rằng hậu quả của biến đổi khí
hậu với Việt Nam là rất nghiêm trọng và là một nguy cơ hiện hữu cho mục têu
xoá đói giảm nghèo, cho việc thực hiện các mục têu thiên niên kỷ và sự phát
triển bền vững của đất. Nước ta có phần lớn dân số sinh sống ở vùng nông thôn,

vùng miền núi, ven biển và nguồn thu nhập chính của họ chủ yếu là từ nông
nghiệp, ngư nghiệp và lâm nghiệp… phụ thuộc rất nhiều vào khí hậu và điều kiện
tự nhiên. Biến đổi khí hậu đặt ra cho họ những thách thức lớn hơn trong việc
1


xoá đói giảm nghèo và phát triển bền vững. Chính vì vậy đây là những nơi dễ bị
tổn thương nhất do tác dụng của BĐKH.

2


Trong bối cảnh BĐKH trên toàn cầu và ở Việt Nam, xã Nghĩa Hội thuộc
huyện Nghĩa Đàn, tỉnh Nghệ An là một xã miền núi, có điều kiện địa hình khá
thuận lợi so với các xã miền núi khác trong huyện. Tuy nhiên, huyện Nghĩa Đàn
trong đó có xã Nghĩa Hội được xếp vào danh sách những vùng đất có tính nhạy
cảm cao. Do địa hình nên có nhiều khả năng chịu tác động mạnh và trực tiếp
trước những BĐKH thiên tai, bão lũ, hạn hán… đe doạ cuộc sống của cộng đồng
vốn phụ thuộc nhiều vào các điều kiện tự nhiên.
Với những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài: “Đánh giá nhận thức và khả
năng thích ứng với biến đổi khí hậu trong sản xuất nông nghiêp trên địa
bàn xã Nghĩa Hội, huyện Nghĩa Đàn, tỉnh Nghệ An”.
1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
Đánh giá nhận thức và sự thích ứng của người dân với biến đổi khí hậu
trong sản xuất nông nghiệp ở xã Nghĩa Hội, huyện Nghĩa Đàn, tỉnh Nghệ An, từ
đó đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao sự hiểu biết và khả năng thích
ứng của người dân đối với biến đổi khí hậu.
1.3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
1.3.1. Phạm vi không gian
Đề tài được thực hiện tại Xã Nghĩa Hội, huyện Nghĩa Đàn, tỉnh Nghệ An

1.3.2. Phạm vi Thời gian
Đề tài được thực hiện từ tháng 6/2015 đến tháng 5/2016
1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI, Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN
- Đề tài góp phần hệ thống hóa các tư liệu về biến đổi khí hậu, nhận thức
của người dân về biến đổi khí hậu thông qua xu thế biến đổi các hiện tượng thời
tết diễn ra tại địa phương.
- Cung cấp phương pháp luận cần thiết trong nghiên cứu nhận thức của
người dân về tác động của biến đổi khí hậu đến sản xuất nông nghiệp và
biện pháp thích ứng.
- Góp phần cung cấp tài liệu tham khảo trong đào tạo, tập huấn cũng như
cho các nghiên cứu tiếp theo.
- Cung cấp cho cộng đồng xã Nghĩa Hội những thông tn cần biết về ảnh
hưởng của biến đổi khí hậu đến sản xuất nông nghiệp nhằm chủ động ứng
phó với BĐKH.
3


- Cung cấp cho chính quyền các cấp những thông tn cần thiết về ảnh
hưởng của biến đổi khí hậu đến sản xuất nông nghiệp, từ đó chính quyền các
cấp sẽ có thêm căn cứ để đưa ra các chính sách hỗ trợ và ứng phó.
- Có thể áp dụng hướng nghiên cứu này để nhân rộng và nghiên cứu đối
với các vùng địa phương khác nhau. Do đó góp phần thêm phương pháp luận
nghiên cứu tác động của biến đổi khí hậu trong chương trình mục tiêu quốc gia
ứng phó với biến đổi khí hậu.

4


PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
2.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU

2.1.1. Một số khái niệm liên quan đến BĐKH và các hiện tượng có liên quan.
2.1.1.1. Biến đổi khí hậu.
Là biến đổi trạng thái của khí hậu so với trung bình và/hoặc dao động của
khí hậu duy trì trong một khoảng thời gian dài, thường là vài thập kỷ hoặc dài
hơn. BĐKH có thể là do các quá trình tự nhiên bên trong hoặc do các tác động
bên ngoài, hoặc do hoạt động của con người làm thay đổi thành phần của khí
quyển hay trong khai thác sử dụng đất theo (Bộ tài nguyên và Môi trường,
2008).
Biến đổi khí hậu xuất phát từ sự thay đổi cán cân năng lượng của trái
đất do thay đổi nồng độ các khí nhà kính, nồng độ bụi trong khí quyển, thảm
phủ và lượng bức xạ mặt trời (IPCC, 2007).
Theo Công ước chung của Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu: “Biến đổi
khí hậu là những ảnh hưởng có hại của biến đổi khí hậu, là những biến đổi trong
môi trường vật lý hoặc sinh học gây ra những ảnh hưởng có hại đáng kể đến
thành phần, khả năng phục hồi hoặc sinh sản của các hệ sinh thái tự nhiên và
được quản lý hoặc đến hoạt động của các hệ thống kinh tế-xã hội hoặc đến sức
khỏe và phúc lợi của con người”.
2.1.1.2. Khí hậu cực đoan
Ủy Ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu The Intergoverment Panel on
Climate Change-IPCC, (2007) định nghĩa về “hiện tượng thời tết cực đoan” và
“hiện tượng khí hậu cực đoan” như sau:
Hiện tượng thời tiết cực đoan là hiện tượng hiếm ở một nơi cụ thể khi
xem xét phân bố thống kê của nó. Hiếm có thể hiểu là các hiện tượng thời
tết cực đoạn thông thường được có tần suất xuất hiện của nó nhỏ hơn 10%.
Theo định nghĩa này, những đặc trưng của hiện tượng thời tết cực đoan có thể
thay đổi tùy từng khu vực mà đặc trưng cho khu vực đó, nó phụ thuộc vào các
yếu tố địa lý tự nhiên, bức xạ, địa hình…
Hiện tượng khí hậu cực đoan là trung bình của các hiện tượng thời tiết
cực đoan trên một khoảng thời gian nhất định, trung bình tự nó đã là cực đoan.
Hiện tượng khí hậu cực đoan có thể xác định từ các yếu tố khí hậu. Nói cách

khác hiện tượng khí hậu cực đoan phần lớn không được quan trắc trực tiếp mà
5


người ta căn cứ vào số liệu quan trắc các yếu tố khí hậu để xác định hoặc quy
định một hiện tượng nào đó xuất hiện hay không.

6