Giáo án Sinh học 12 bài 18: Chọn giống vật nuôi và cây trồng dựa trên nguồn biến dị tổ hợp

Sinh học 12 – NC

Tiết:

GV:Hoàng Văn Ba

23

CHƯƠNG IV ỨNG DỤNG DI TRUYỀNG HỌC
Bài: CHỌN GIỐNG VẬT NUÔI VÀ CÂY TRỒNG
I. Mục tiêu bài dạy.
- Nắm được nguồn nguyên liệu cho chọn giống từ tự nhiên và nhân tạo.
- Biết được vai trò của biến dị tổ hợp trong chọn giống vật nuôi cây trồng.
- Nâng cao kĩ năng phân tích hiện tượng để tìm hiểu bản chất của sự việc qua chọn
giống từ nguồn biến dị tổ hợp.
II. Phương tiện dạy học.
- Sơ đồ phát sinh giao tử theo quy luật phân li độc lập.
III. Tiến trình tổ chức dạy học.
1. Ổn định lớp.
2. Kiểm tra bài cũ.
- Quần thể giao phối là gì?
- Quầnthể giao phối khác gì với quần thể ngẫu phối?
- Nêu công thức tính số kiểu gen trong quần thể ngẫu phối?
- Khi quần thể đang ở trạng thái cân bằng thì tỷ lệ phân ly kiểu hình có thể được
tính như thế nào? (Cả trường hợp một gen có nhiều alen).
3. Giảng bài mới.
Nội dung
I/ Giới thiệu về nguồn gen tự nhiên và
nhân tạo:
1. Nguồn gen tự nhiên:
- Thu thập các vật liệu khởi đầu từ nguồn

gen tự nhiên như: cây hoang dại, hoặc
chọn lọc các cây trồng có nguồn gốc địa
phương thích nghi cao với điều kiện môi
trường.
2. Nguồn gen nhân tạo:
Thông qua lai tạo à Làm tăng biến dị tổ
hợp. Thu thập thành lập “Ngân hàng gen”,
qua trao đổi giữa các quốc gia với nhau
hình thành nguồn vật liệu ban đầu khá
phong phú.
II/ Chọn giống từ nguồn biến dị tổ hợp:
* Lai là phương pháp tạo ra nguồn biến dị
tổ hợp phong phú nhất. Biến dị tổ hợp lại
có nguồn gen đa dạng đã thể hiện thành
kiểu hình phong phú tạo thành nguồn
nguyên liệu đồ dào cho chọn giống.
- Dựa vào sự sai khác về kiểu gen P người

Hoạt động thầy & trò
Học sinh nghiên cứu sách giáo khoa trả
lời các câu hỏi sau:
- Thế nào là nguồn gen tự nhiên?
- Vật liệukhởi đầu là gì?
- Làm thế nào để có được vật liệu khởi
đầu từ nguồn gen tự nhiên?
- Để có nguồn gen nhân tạo người ta làm
gì?
- Biến dị tỏ hợp là gì?
- Biến dị tổ hợp được tạo ra như thế nào?
- Biến dị tổ hợp có vai trò gì?

- Người ta dựa vào đâu để phân biệt
cácphép lai khác nhau?
- Học sinh trả lời à Học sinh khác nhận
xét à Giáo viên chốt lại và bổ sung.
- Học sinh quan sát sơ đồ 22 hãy cho biết:
Việc tạo giống bằng nguồn biến dị tổ hợp
được tiến hành như thế nào?
- Thế nào là hiện tượng ưu thế lai?
- Hãy giải thích nguyên nhân của hiện
tượng ưu thế lai?


Sinh học 12 – NC

ta phân biệt thành các phép lai khác nhau:
1. Tạo giống thuần dựa trên nguồn biến
dị tổ hợp:
- Trong sinh sản hữu tính à Tạo ra các tổ
hợp gen mới.
- Cho các cá thể có tổ hợp gen mới này tự
phấn hoặc giao phối gần à dòng thuần
chủng.
- Cho các dòng thuần chủng tạo được lai
với nhau à Chọn lọc những tổ hợp gen
mong muốn.
Ví dụ: sách giáo khoa.
2. Tạo giống lai có ưu thế lai cao:
a. Khái niệm ưu thế lai:
Hiện tượng con lai có năng suất, phẩm
chất, sức chống chịu, khả năng sinh

trưởng và phát triển vượt trội so vứi các
dạng bố mẹ.
b. Giải thích nguyên nhân của hiện
tượng ưu thế lai:
Thuyết siêu trội: Con lai có kiểu gen dị
hợp tử về nhiều cặp gen à có kiểu hình
vượt trội về nhiều mặt so với các dạng
bố mẹ thuần chủng.
* Chú ý: Khi cho con lai có ưu thế lai cao
tự thụ phấn nhiều thế hệ thì ưu thế lai sẽ
giảm dần từ F2 à Fn (Do tỷ lệ đồng hợp
tăng và tỷ lệ dị hợp giảm dần một nửa qua
các thế hệ lai)
c. Phương pháp tạo ưu thế lai:
+ Lai khác dòng:
- Tạo dòng thuần chủng khác nhau.
- Cho lai các dòng thuần chủng khác nhau
- Chọn lọc các tổ hợp lai có ưu thế lai cao
mà nhà chọn giống mong muốn.
Lai khác dòng đơn:
Dòng A �Dòng B à con lai C ( dùng
trong sản xuất).
Lai khác dòng kép:
Dòng A �Dòng B à Con lai C.
Dòng D �Dòng E à Con lai F.
Con lai C �Con lai F à Con lai kép G )
Dùng trong sản xuất.

GV:Hoàng Văn Ba

- Vì sao khi cho tự thụ phấn làm giảm ưu
thế lai?
- Muốn tạo ưu thế lai người ta có thể sử
dụng các phương pháp lai nào?
- Thế nào là hiện tượng lai khác dòng
đơn?
- Hiện tượng lai khác dòng kép được thực
hiện như thế nào?
- Lai khác dòng đơn và lai khác dòng kép
có gì giống và khác nhau?
- Có nên sử dụng con lai F1 làm giống
không? vì sao?
- Học sinh thảo luận và đại diện trình bày
à Giáo viên nhận xét bổ sung chốt ý.


Sinh học 12 – NC

GV:Hoàng Văn Ba

Vì ưu thế lai chỉ thể hiện cao nhất ở F1 và
giảm dần trong các thê hệ sau nên không
dùng F1 làm giống mà chỉ để sản xuất.
4. Củng cố.
- Thế nào là nguồn gen tự nhiên/ nguồn gen nhân tạo?
- Nguồn gen tựnhiên và nguồn gen nhân tạo có gì khác nhau?
- Ưu thế lai là gì? Trình bày cách tạo ưu thế lai?
5. Dặn dò – bài tập về nhà.
- Học bài cũ và chuẩn bị phần tiếp theo.
Tiết: 24

Bài: CHỌN GIỐNG VẬT NUÔI VÀ CÂY TRỒNG (TT)
I. Mục tiêu bài dạy.
- Hiểu được cơ sở khoa học của việc gây đột biến để tạo nguồn nguyên liệu cho chọn
giống vật nuôi và cây trồng.
- Rèn luyện kĩ năng ơhân tích hiện tượng để tìm hiểu bản chất của sự việc qua tạo và
chọn giống mới bằng nguồn biến dị đột biến.
II. Phương tiện dạy học.
- Sơ đồ phát sinh giao tử theo quy luật phân li độc lập.
III. Tiến trình tổ chức dạy học.
1. Ổn định lớp.
2. Kiểm tra bài cũ.
- Thế nào là nguồn gen tự nhiên/ nguồn gen nhân tạo?
- Nguồn gen tựnhiên và nguồn gen nhân tạo có gì khác nhau?
- Ưu thế lai là gì? Trình bày cách tạo ưu thế lai?
3. Giảng bài mới.
Nội dung
III/ Tạo giống bằng phương pháp gây
đột biến:
1. Khái niệm về tạo giống bằng phương
pháp gây đột biến:
- là phương pháp sử dụng các tác nhân đột
biến vật lý hoặc hóa học làm thay đổi vật
liệu di truyền của sinh vật.
- Mỗi giống có nguồn gen xác định, mà
mỗi gen đều có một mức phản ứng đặc
trưng à Mỗi giống có một mức trần về
năng suất.
- Để có năng suất cao hơn à Phải làm thay
đổi mức phản ứng à làm thay đổi kiểu gen.

Hoạt động thầy & trò
Học sinh nghiên cứu sách giáo khoa trả
lời câu hỏi:
- Thế nào là phương pháp tạo giống bằng
cách gây đột biến?
- Vì sao khi cần có năng suất cao cho vật
nuôi và cây trồng thì cần phải là thay đổi
vật chất di truyền?
- Ngoài phương pháp lai để tạo biến dị tổ
hợp gen ra còn có phương pháp nào để
làm thay đổi vật liệu di truyền không?
à Giáo viên nhận xét bổ sung và chốt ý.
- Tạo giống bằng phương pháp gây đột
biến có thể thực hiện qua những bước


Sinh học 12 – NC

Ngoài phương pháp lai tạo biến dị tổ hợp
còn có thể gây đột biến để tạo nguồn vật
liệu cho chọn giống.
* Phương pháp tạo giống đột biến có thể
thực hiện qua các bước sau:
a. Xử lý mẫu vật bằng tác nhân gây đột
biến:
- Lựa chọn tác nhân gây đột biến thích
hợp, tìm hiểu liều lượng xác định và xác
định thời gian xử lý hợp lý.
b. Chọn lọc các thể đột biến có kiểu hình
mong muốn:

- Dựa vào các đặc điểm có thể nhận biết
được để tách các cá thể có đặc điểm mong
muốn ra khỏi quần các cá thể khác.
c. Tạo dòng thuần chủng:
- Sau khi đã nhận biết được thể đột biến
mong muốn, cho chúng sinh sản để nhân
lên thành dòng thuần chủng theo đột biến
tạo được.
2. Một số thành tựu tạo giống bằng gây
đột biến ở Việt Nam:
a. Gây đột biến bằng các tác nhân vật lý:
- Các loại tia phóng xạ, tia tử ngoại hay sốc
nhiệt đều có thể gây đột biến gen và đột
biến nhiễm sắc thể.
- Những thể đột biến có lợi được trực tiếp
nhân thành giống mới hoặc dùng làm bố
mẹ để lai tạo giống.
b. Gây đột biến bằng các tác nhân hóa
học:
- Một số chất hóa học như: 5BU (5
brommôuraxin),
EMS
(ÊtylMêtyl
sunphônat, NMU (NitrôMetylUrê).
� Việc sử dụng các tác nhân đột biến vật
lý hoặc hóa học tạo ra các đột biến, chọn
lọc các thể đột biến có lợi để có thể nhân
thành giống trực tiếp hoặc có thể làm bố
mẹ để lai tạo giống.

GV:Hoàng Văn Ba

nào?
- Có thể thực hiện việc xử lý các mẫu vật
như thế nào?
- Sau khi đã tạo ra các thể đột biến, nhà
chọn giống tiến hành dựa vào những đặc
điểm nào để chọn lọc ra các cá thể có
kiểu hình mong muốn?
- Sau khi đã có thể đột biến theo mong
muốn, người ta tiến hành tạo dòng thuần
chủng như thế nào?
- Trong thời gian qua, ngành chọn giống
vật nuôi và cây trồng Việt Nam đã đạt
được những thành tựu như thế nào?
- Các tác nhân đột biến vật lý được sử
dụng là những tác nhân nào?
- Các tác nhân đột biến vật lý có thể gây
ra những đột biến nào?
- Các tác nhân hóa học được sử dụng để
gây đột biến nhân tạo bao gồm những
loại chất hóa học nào?
- Thành tựu của ngành chọn giống trong
những năm qua?

4. Củng cố.
- Trình bày cách tạo giống bằng phương pháp gây đột biến bằng các tác nhân vật lý hoặc
hóa học?

Sinh học 12 – NC

GV:Hoàng Văn Ba

- Trong những năm qua, ngành chọn giống Việt Nam đã đạt được những thành tựu
như thế nào?
5. Dặn dò – bài tập về nhà.