Bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh qua dạy học khám phá chương “cảm ứng điện từ” vật lý 11 trung học phổ thông (tt)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.2 MB, 13 trang )
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
DƢƠNG HỒNG THÁI
BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH
QUA DẠY HỌC KHÁM PHÁ CHƯƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ”
VẬT LÝ 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Demo Version - Select.Pdf SDK
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THEO ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU
Thừa Thiên Huế, năm 2018
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
DƢƠNG HỒNG THÁI
BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH
QUA DẠY HỌC KHÁM PHÁ CHƯƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ”
VẬT LÝ 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Vật lí
Mã số: 8140111
Demo Version - Select.Pdf SDK
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THEO ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC
PGS.TS. LÊ VĂN GIÁO
Thừa Thiên Huế, năm 2018
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và
kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, đƣợc các đồng tác giả cho phép sử
dụng và chƣa từng công bố trong bất kì một công trình nào khác.
Tác giả
Dƣơng Hồng Thái
Demo Version - Select.Pdf SDK
ii
Để hoàn thành luận văn này, tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám
hiệu, Phòng Đào tạo sau đại học, Khoa Vật lí Trường Đại học Sư phạm Đại học Huế và quý Thầy, Cô giáo trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ trong suốt
quá trình học tập.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất đến PGS.TS.
Lê Văn Giáo đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian
thực hiện luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu cùng quý thầy cô giáo tổ Vật
lí trường THPT Vạn Tường đã tạo mọi điều kiện thuận lợi trong suốt quá
trình thực nghiệm sư phạm.
Demo Version - Select.Pdf SDK
Xin được cảm ơn toàn thể đồng nghiệp, bạn bè và gia đình đã quan
tâm, động viên giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài.
Xin chân thành cảm ơn!
Huế, tháng 09 năm 2018
Tác giả
Dương Hồng Thái
iii
iii
MỤC LỤC
Trang phụ bìa ............................................................................................................... i
Lời cam đoan ...............................................................................................................ii
Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii
Mục lục ........................................................................................................................ 1
Các chữ viết tắt trong luận văn ................................................................................... 4
Danh mục các bảng, biểu đồ, đồ thị và các hình ......................................................... 5
MỞ ĐẦU.................................................................................................................................... 6
1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................................... 6
2. Mục tiêu nghiên cứu ..................................................................................................... 7
3. Đối tƣợng nghiên cứu ................................................................................................... 7
4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................................... 8
5. Giới hạn phạm vi nghiên cứu....................................................................................... 8
6. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................... 8
7. Phƣơng pháp nghiên cứu.............................................................................................. 8
Demo
- Select.Pdf
SDK
8. Những đóng
gópVersion
của luận văn
.....................................................................................
8
9. Cấu trúc luận văn .......................................................................................................... 9
NỘI DUNG.............................................................................................................................. 10
Chƣơng 1 .................................................................................................................................. 10
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT
TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH .................................... 10
1.1. Dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh.........................................10
1.1.1. Năng lực ...................................................................................................10
1.1.2. Các đặc điểm của năng lực .......................................................................10
1.1.3. Năng lực học sinh trong dạy học Vật lí ....................................................11
1.2. Năng lực giải quyết vấn đề .....................................................................................12
1.2.1. Khái niệm .................................................................................................12
1.2.2. Cấu trúc năng lực giải quyết vấn đề .........................................................12
1.2.3. Vị trí và tầm quan trọng của năng lực giải quyết vấn đề .........................13
1
1.2.4. Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề ........................................................14
1.3. Dạy học khám phá ...................................................................................................15
1.3.1. Hoạt động khám phá.................................................................................15
1.3.2. Phƣơng pháp dạy học khám phá ..............................................................16
1.3.3. Đặc trƣng của phƣơng pháp dạy học khám phá .......................................17
1.3.4. Cấu trúc của phƣơng pháp dạy học khám phá .........................................17
1.3.5. Nhiệm vụ khám phá .................................................................................18
1.3.6. Qui trình thiết kế nhiệm vụ khám phá ......................................................20
1.3.7. Những ƣu điểm và hạn chế của phƣơng pháp dạy học khám phá ............21
1.4. Vai trò của dạy học khám phá trong bồi dƣỡng năng lực giải quyết vấn đề cho
học sinh ............................................................................................................................22
1.5. Thực trạng bồi dƣỡng năng lực giải quyết vấn đề qua dạy học khám phá ..........23
1.5.1. Mục đích điều tra ......................................................................................23
1.5.2. Đối tƣợng điều tra ....................................................................................23
1.5.3. Phƣơng pháp điều tra................................................................................23
1.5.4. Kết quả điều tra ........................................................................................23
Demo
Version
- Select.Pdf
SDK
1.5.5. Đánh
giá về
thực trạng
.............................................................................
24
1.6. Quy trình dạy học khám phá theo định hƣớng bồi dƣỡng năng lực giải quyết vấn
đề cho học sinh ................................................................................................................25
1.7. Kết luận chƣơng 1 ...................................................................................................30
Chƣơng 2 .................................................................................................................................. 31
TỔ CHỨC DẠY HỌC KHÁM PHÁ CHƢƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ” THEO ĐỊNH
HƢỚNG BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH ....... 31
2.1. Đặc điểm cấu trúc nội dung chƣơng “Cảm ứng điện từ”......................................31
2.1.1. Cấu trúc chƣơng .......................................................................................31
2.1.2. Đặc điểm...................................................................................................33
2.2. Những nội dung kiến thức chƣơng “Cảm ứng điện từ” có thể tổ chức dạy học
khám phá .........................................................................................................................34
2.3. Thiết kế nhiệm vụ khám phá một số kiến thức chƣơng “Cảm ứng điện từ” .......36
2
2.4. Thiết kế tiến trình dạy học khám phá một số kiến thức trong chƣơng “Cảm ứng
điện từ” theo định hƣớng bồi dƣỡng năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh ..........45
Chƣơng 3 .................................................................................................................................. 69
THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ................................................................................................ 69
3.1. Mục đích của thực nghiệm sƣ phạm ......................................................................69
3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm......................................................................69
3.3. Đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm ............................................................................70
3.4. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm..............................................................................70
3.5. Thời gian, địa điểm..................................................................................................70
3.6. Những công việc cần chuẩn bị trƣớc cho từng bài học .........................................70
3.7. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm .......................................................................71
3.7.1. Chọn mẫu thực nghiệm ............................................................................71
3.7.2. Quan sát giờ học .......................................................................................71
3.7.3. Phân tích bài kiểm tra ...............................................................................72
3.7.4. Thăm dò ý kiến học sinh ..........................................................................72
3.8. Đánh giá kết quả thực nghiệm sƣ phạm .................................................................72
Demo
Version
- Select.Pdf
SDK
3.8.1. Đánh
giá tiến
trình dạy
học ......................................................................
72
3.8.2. Phân tích biểu hiện năng lực giải quyết vấn đề qua cách giải quyết nhiệm
vụ khám phá .......................................................................................................74
3.8.3. Đánh giá kết quả bồi dƣỡng năng lực giải quyết vấn đề ..........................81
3.8.4. Đánh giá kết quả học tập qua bài kiểm tra ...............................................84
3.9. Kết luận chƣơng 3 ...................................................................................................88
KẾT LUẬN ............................................................................................................................. 90
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................................... 93
PHỤ LỤC
3
CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
Các chữ viết tắt
TT
Ý nghĩa
1
DHKP
Dạy học khám phá
2
ĐC
Đối chứng
3
GQVĐ
Giải quyết vấn đề
4
GV
Giáo viên
5
HS
Học sinh
6
NL
Năng lực
7
NVKP
Nhiệm vụ khám phá
8
PPDH
Phƣơng pháp dạy học
9
PTDH
Phƣơng tiện dạy học
10
SGK
Sách giáo khoa
11
SĐĐCƢ
Suất điện động cảm ứng
12
THPT
Trung học phổ thông
13
TN
Thực nghiệm
14
Demo Version - Select.Pdf SDK
Thực nghiệm sƣ phạm
TNSP
4
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ VÀ HÌNH
Bảng 1.1: Tiêu chí đánh giá NL GQVĐ ............................................................................... 14
Bảng 1.2: Thống kê phiếu điều tra GV và HS...................................................................... 23
Bảng 2.1: Phân phối chƣơng trình chƣơng ........................................................................... 31
Hình 2.1: Sơ đồ cấu trúc logic nội dung của chƣơng........................................................... 32
Bảng 3.1: Số liệu HS đƣợc chọn làm mẫu thực nghiệm ..................................................... 71
Bảng 3.2: Kết quả đánh giá NL GQVĐ của HS nhóm TN qua quan sát .......................... 81
Bảng 3.3: Đánh giá NL GQVĐ của HS nhóm TN và ĐC .................................................. 82
Bảng 3.4: Kết quả đánh giá phân loại NL GQVĐ của HS.................................................. 83
Bảng 3.5: Điểm thống kê ( X i ) qua các bài kiểm tra ........................................................... 85
Bảng 3.6: Phân phối tần suất .................................................................................................. 85
Bảng 3.7: Bảng phân phối tần suất lũy tích .......................................................................... 86
Bảng 3.8: Các tham số thống kê ............................................................................................ 86
Bảng 3.9: Bảng phân loại học lực .......................................................................................... 86
Demo Version - Select.Pdf SDK
Biểu đồ 3.1: NL GQVĐ của hai nhóm TN và ĐC............................................................... 83
Biểu đồ 3.2: Phân bố điểm của nhóm ĐC và TN................................................................. 85
Biểu đồ 3.3: Phân loại học lực ............................................................................................... 87
Đồ thị 3.1: Phân bố điểm TB các tiêu chí nhóm TN............................................................ 82
Đồ thị 3.2: Phân bố điểm TB các tiêu chí nhóm TN và ĐC ............................................... 83
Đồ thị 3.3: Phân phối tần suất điểm ....................................................................................... 85
Đồ thị 3.4: Phân phối tần suất lũy tích................................................................................... 86
Hình 1.1: Cấu trúc DHKP ...................................................................................................... 18
Hình 1.2: Quy trình dạy học khám phá ................................................................................. 26
Hình 2.2: Sơ đồ cấu trúc logic nhận thức của chƣơng ......................................................... 33
5
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Hiện nay, thế giới đang có sự thay đổi toàn diện về kinh tế, văn hóa, xã hội
và môi trƣờng với tốc độ ngày càng nhanh làm cho đời sống con ngƣời ngày càng
đƣợc cải thiện. Tuy nhiên điều này cũng đã và đang làm nảy sinh những thách thức
rất lớn nhƣ biến đổi khí hậu, dịch bệnh, chiến tranh… Những thách thức trên ngày
càng gia tăng về mặt quy mô, mức độ nghiêm trọng và tính phức tạp. Nó không còn
là trách nhiệm của mỗi con ngƣời, mỗi dân tộc. Để giải quyết các vấn đề nhƣ vậy
đòi hỏi phải có sự hợp tác của rất nhiều ngƣời, nhiều dân tộc trên phạm vi quốc gia
và toàn cầu. Thêm vào đó xu hƣớng toàn cầu hóa, cuộc cách mạng 4.0, sự bùng nổ
thông tin khiến con ngƣời, các nền kinh tế, văn hóa, chính trị của các quốc gia liên
kết chặt chẽ với nhau. Muốn phát triển chúng ta không thể đứng một mình, tách rời
trong xu thế chung của thế giới. Ngƣợc lại hội nhập là xu thế tất yếu, muốn thành
công trong hội nhập không thể xem nhẹ NL hợp tác và NL GQVĐ.
Kho tàng tri thức là vô hạn, mỗi ngày lại có những thành tựu mới đƣợc phát
minh. Do đó dạy học theo phƣơng pháp tiên tiến và hiện đại không chỉ là dạy cho
Demo
Version
- Select.Pdf
HS nắm đƣợc
kiến thức
mà cần
phải dạy cho SDK
HS con đƣờng chiếm lĩnh kiến thức,
có tƣ duy sáng tạo và NL GQVĐ phù hợp với yêu cầu của thời đại. Hội nghị lần thứ
2 BCH TW Đảng Cộng sản Việt Nam khoá VIII đã nêu ra “Nhiệm vụ và mục tiêu
cơ bản của giáo dục là nhằm xây dựng những con người có ý thức cộng đồng và
phát huy tính tích cực của cá nhân, làm chủ tri thức khoa học và công nghệ hiện
đại, có tư duy sáng tạo, có kỹ năng thực hành giỏi....”. Để đạt đƣợc mục tiêu đề
ra, Hội nghị cũng đã chỉ rõ “...Đổi mới mạnh mẽ phương pháp Giáo dục - Đào
tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của
người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và hiện đại vào quá
trình dạy học…”.
Hiện nay, xuất hiện rất nhiều các PPDH tích cực (active teaching and
learning). Đây là những PPDH nhằm phát huy tính chủ động, tích cực, độc lập, sáng
tạo của ngƣời học. PP DHKP là một trong những PPDH tích cực có hiệu quả và dễ
vận dụng trong nhà trƣờng phổ thông. Với phƣơng pháp này, con đƣờng đi tới kiến
6
thức mới đƣợc xây dựng trên cơ sở kiến thức sẵn có của ngƣời học, thông qua các
hoạt động tích cực của ngƣời học, dƣới sự định hƣớng giúp đỡ của ngƣời dạy. Điều
đó sẽ làm cho ngƣời học cảm thấy hứng thú và sẽ kích thích đƣợc sự tìm tòi kiến
thức mới của ngƣời học. Hơn nữa, với phƣơng pháp này thì trong bất kì điều kiện
cơ sở vật chất nào cũng áp dụng đƣợc một cách linh hoạt và có hiệu quả.
Việc dạy học của chúng ta ở trƣờng THPT đã và đang từng bƣớc có những
đổi mới đáng kể về nội dung, hình thức, cách thức tổ chức và phƣơng pháp. Tuy
nhiên, có nhiều lí do khác nhau, ở các trƣờng THPT hiện nay chƣa thật sự chú
trọng đến NL GQVĐ đề cho HS. Việc đánh giá mức độ quan trọng, phƣơng pháp
đánh giá và phƣơng pháp dạy học để bồi dƣỡng NL GQVĐ thật sự chƣa đƣợc chú
trọng đúng mức.
Chƣơng “Cảm ứng điện từ” là một phần kiến thức của chƣơng trình Vật lí phổ
thông. Kiến thức của chƣơng liên quan rất nhiều đến đời sống và kĩ thuật. Các ứng
dụng của phần kiến thức này gần gũi với cuộc sống nên cho HS những kinh nghiệm
nhất định. Điều này tạo điều kiện thuận lợi để tổ chức DHKP theo hƣớng bồi dƣỡng
NL GQVĐ cho HS.
Demo
Version
- Select.Pdf
SDK
Quá trình
dạy học
cần phải
phù hợp với tiến
trình nhận thức khoa học của HS.
Các PPDH đều có ƣu và nhƣợc điểm đối với việc phát triển NL của HS. Việc thực
hiện thành công một PPDH tích cực nào đó sẽ giúp HS lĩnh hội tri thức một cách
khoa học, phát huy NL theo định hƣớng của chƣơng trình giáo dục tổng thể, góp
phần đổi mới PPDH ở trƣờng phổ thông. Với những lí do trên, tôi lựa chọn nghiên
cứu đề tài: “Bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh qua dạy học
khám phá chương “Cảm ứng điện từ” Vật lý 11 trung học phổ thông”.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Đề xuất đƣợc quy trình tổ chức DHKP theo hƣớng bồi dƣỡng NL GQVĐ cho
HS và vận dụng vào dạy học chƣơng “Cảm ứng điện từ” Vật lý 11 THPT.
3. Đối tƣợng nghiên cứu
Hoạt động dạy của GV và hoạt động học của HS trong tiến trình dạy học
chƣơng “Cảm ứng điện từ” Vật lý 11 THPT.
7
4. Giả thuyết khoa học
Nếu đề xuất đƣợc quy trình DHKP theo định hƣớng bồi dƣỡng NL GQVĐ
và áp dụng dạy học chƣơng “Cảm ứng điện từ” thì sẽ góp phần bồi dƣỡng NL
GQVĐ cho HS, qua đó nâng cao hiệu quả dạy học Vật lí ở trƣờng THPT.
5. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
Nội dung kiến thức chỉ đi sâu vào NL GQVĐ, PP DHKP và chỉ áp dụng
trong phạm vi chƣơng “Cảm ứng điện từ ” Vật lý 11 THPT.
Đối tƣợng TNSP là các lớp thuộc Trƣờng THPT Vạn Tƣờng, tỉnh
Quảng Ngãi.
6. Nhiệm vụ nghiên cứu
Làm rõ cơ sở lí luận về NL GQVĐ của HS, PP DHKP và mối quan hệ giữa
chúng trong dạy học Vật lí.
Đánh giá thực trạng bồi dƣỡng NL GQVĐ cho HS trong tổ chức hoạt động
dạy học ở các trƣờng THPT hiện nay.
Đề xuất quy trình DHKP theo định hƣớng bồi dƣỡng NL GQVĐ cho HS và
áp dụng vào dạy học chƣơng “Cảm ứng điện từ” Vật lý 11 THPT.
SDK
Thực Demo
nghiệm Version
sƣ phạm và- Select.Pdf
đánh giá kết quả.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
Nghiên cứu lý thuyết về NL, NL GQVĐ, DHKP mối quan hệ giữa NL
GQVĐ và DHKP.
Điều tra thực trạng về việc bồi dƣỡng NL GQVĐ và bồi dƣỡng NL GQVĐ
qua DHKP ở các trƣờng THPT.
Thực nghiệm sƣ phạm.
Sử dụng phƣơng pháp thống kê toán học để xử lý kết quả thu đƣợc khi
TNSP, trên cơ sở đó rút ra kết luận của đề tài nghiên cứu.
8. Những đóng góp của luận văn
Làm sáng tỏ cơ sở lý luận của việc bồi dƣỡng NL GQVĐ qua DHKP.
Xây dựng qui trình DHKP theo định hƣớng bồi dƣỡng NL GQVĐ cho HS.
Áp dụng DHKP thiết kế kế hoạch dạy học chƣơng “Cảm ứng điện từ” theo
hƣớng bồi dƣỡng NL GQVĐ cho HS.
8
Tổ chức DHKP chƣơng “Cảm ứng điện từ”, góp phần đổi mới PPDH Vật lí ở
các Trƣờng THPT.
Đánh giá tính đúng đắn và hiệu quả của đề tài.
9. Cấu trúc luận văn
Luận văn đƣợc chia thành 3 phần chính, gồm:
MỞ ĐẦU
NỘI DUNG
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của dạy học theo định hƣớng phát triển
năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh
Chƣơng 2: Tổ chức dạy học khám phá chƣơng “cảm ứng điện từ” theo định
hƣớng bồi dƣỡng năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh
Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm
KẾT LUẬN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC.
Demo Version - Select.Pdf SDK
9
