Quản lý thu bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm xã hội huyện quỳnh lưu, tỉnh nghệ an

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------

NGUYỄN THỊ HUYỀN

QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI
HUYỆN QUỲNH LƢU, TỈNH NGHỆ AN

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

Hà Nội – 2018


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------

NGUYỄN THỊ HUYỀN

QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI
HUYỆN QUỲNH LƢU, TỈNH NGHỆ AN
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Mã số: 60 34 04 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS LÊ DANH TỐN
XÁC NHẬN CỦA

XÁC NHẬN CỦA

CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN

CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

Hà Nội – 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn “Quản lý thu bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã
hội huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An” là công trình nghiên cứu của riêng tôi
dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS Lê Danh Tốn. Các thông tin, số liệu
được sử dụng trong luận văn là trung thực, có xuất xứ rõ ràng.
Hà Nội, ngày tháng năm 2018
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Huyền


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành được luận văn này, tôi xin cảm ơn các thầy cô giáo đã
truyền đạt kiến thức và kinh nghiệm trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu
và rèn luyện ở Trường Đại học Kinh tế- Đại học Quốc gia Hà Nội.
Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với PGS.TS Lê Danh
Tốn đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn.
Tôi xin cảm ơn đến bạn bè, đồng nghiệp và những người thân trong gia
đình đã động viên giúp đỡ tôi hoàn thành khóa học này.
Hà Nội, Ngày Tháng Năm 2018

Tác giả

Nguyễn Thị Huyền


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................. i
DANH MỤC BẢNG ........................................................................................ ii
DANH MỤC SƠ ĐỒ ...................................................................................... iii
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ
LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI ........ 5
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài..................................... 5
1.2. Cơ sở lý luận về quản lý thu BHXH .......................................................... 8
1.2.1. Một số khái niệm ..................................................................................... 8
1.2.2. Nội dung quản lý thu Bảo hiểm xã hội ................................................. 15
1.2.3. Tiêu chí đánh giá quản lý thu Bảo hiểm xã hội .................................... 24
1.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu Bảo hiểm xã hội. ..................... 26
1.3. Kinh nghiệm của một số địa phương về thu BHXH và bài học rút ra cho
BHXH huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. ...................................................... 29
1.3.1. Kinh nghiệm của một số địa phương .................................................... 29
1.3.2. Bài học rút ra cho Bảo hiểm xã hội huyện Quỳnh Lưu tỉnh Nghệ An . 32
CHƢƠNG 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................ 34
2.1. Phương pháp thu thập thông tin, số liệu, dữ liệu ..................................... 34
2.2. Phương pháp xử lý thông tin, số liệu, dữ liệu .......................................... 34
2.2.1. Phương pháp thống kê mô tả................................................................. 34
2.2.2. Phương pháp phân tích, tổng hợp ......................................................... 34
2.2.3. Phương pháp so sánh............................................................................. 35

CHƢƠNG 3. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI
BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN QUỲNH LƢU TỈNH NGHỆ AN ............ 36
3.1. Khái quát về huyện Quỳnh Lưu và BHXH huyện Quỳnh Lưu ............... 36
3.1.1. Khái quát về tình hình kinh tế- xã hội huyện Quỳnh Lưu .................... 36
3.1.2. Khái quát về BHXH huyện Quỳnh Lưu................................................ 38
3.2. Tình hình quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An . 43
3.2.1. Lập kế hoạch thu Bảo hiểm xã hội........................................................ 43
3.2.2. Tổ chức thực hiện.................................................................................. 45
3.2.3. Kiểm tra, giám sát hoạt động thu Bảo hiểm xã hội............................... 55
3.3. Đánh giá chung về quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Quỳnh Lưu, tỉnh
Nghệ An. ......................................................................................................... 57
3.3.1. Những kết quả chủ yếu ......................................................................... 57
3.3.2. Hạn chế và nguyên nhân ....................................................................... 60
CHƢƠNG 4. PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN
QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI
HUYỆN QUỲNH LƢU, TỈNH NGHỆ AN ................................................. 64
4.1. Tình hình mới ảnh hưởng đến quản lý thu Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm
xã hội huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An ......................................................... 64
4.2. Phương hướng hoàn thiện quản lý thu BHXH tại huyện Quỳnh Lưu ..... 65
4.3. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu Bảo hiểm xã hội tại Bảo
hiểm xã hội huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An................................................ 65
4.3.1. Đẩy mạnh công tác tuyên truyề n.......................................................... 65
4.3.2. Mở rộng khai thác đối tượng thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ở các lĩnh
vực kinh tế ....................................................................................................... 67
4.3.3. Cải cách thủ tục hành chính trong quản lý thu bảo hiểm xã hội ........... 69
4.3.4. Tăng cường công tác thanh tra , kiể m tra về b ảo hiểm xã hội, gắn xử
phạt với khen thưởng kịp thời ......................................................................... 72

4.3.5. Nâng cao năng lực quản lý của hê ̣ thố ng thực hiê ̣n thu BHXH
..................... 73
4.3.6. Tăng cường phố i hơ ̣p với các cơ quan chức năng trên điạ bàn trong
quản lý thu BHXH .......................................................................................... 74
KẾT LUẬN .................................................................................................... 76
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 78


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
STT

Ký hiệu

Nguyên nghĩa

1.

BHTN

Bảo hiểm tự nguyện

2.

BHXH

Bảo hiểm xã hội

3.

BHYT

Bảo hiểm y tế

4.

DN

Doanh nghiệp

5.

DNNN

Doanh nghiệp nhà nước

6.

DNNQD

Doanh nghiệp ngoài quốc doanh

7.

DNTN

Doanh nghiệp tư nhân

8.

ĐTNN

Đầu tư nước ngoài

9.

HCSN

Hành chính, sự nghiệp

10. HĐND

Hội đồng nhân dân

11. ILO

Tổ chức lao động quốc tế

12. NLĐ

Người lao động

13. NSDLĐ

Người sử dụng lao động

14. NSNN

Ngân sách Nhà nước

15. QD

Quốc doanh

16. SXKD

Sản xuất kinh doanh

17. TNHH

Trách nhiệm hữu hạn

18. UBND

Uỷ ban nhân dân

i


DANH MỤC BẢNG
STT Tên bảng

Nội dung

Trang

1

Bảng 3.1 Tình hình dân số và lao động huyện Quỳnh Lưu

37

2

Bảng 3.2 Cơ cấu kinh tế huyện Quỳnh Lưu qua 2 năm 2015 và 2016

38

3

Bảng 3.3

4

Bảng 3.4

5

Bảng 3.5

6

Bảng 3.6

7

Bảng 3.7

8

Bảng 3.8

9

Bảng 3.9 Số tiền nợ đọng BHXH của các loại hình doanh nghiệp

50

10

Bảng 3.10 Các Doanh nghiệp nợ BHXH kéo dài

52

11

Bảng 3.11

12

Bảng 3.12 Số đơn khiếu nại, tố cáo về BHXH đã giải quyết

13

Bảng 3.13

Kế hoạch thu BHXH bắt buộc tại một số doanh nghiệp tại
BHXH huyện Quỳnh Lưu năm 2016
Kế hoạch thu BHXH đối với khu vực doanh nghiệp tại
BHXH huyện Quỳnh Lưu giai đoạn 2013-2016

Số doanh nghiệp tham gia BHXH tại BHXH huyện Quỳnh
Lưu giai đoạn 2013 - 2016
Số lao động trong các doanh nghiệp tham gia BHXH tại
BHXH huyện Quỳnh Lưu giai đoạn 2013 – 2016
Thống kê Số doanh nghiệp và số người tham gia BHXH bắt
buộc trong giai đoạn 2013-2016
Tình hình nợ đọng BHXH bắt buộc của các doanh nghiệp
tại BHXH huyện Quỳnh Lưu giai đoạn 2013 – 2016

Thu nhập và tiền lương đóng BHXH tại một số loại hình
doanh nghiệp
Kết quả thực hiện kế hoạch thu BHXH tại các doanh nghiệp
của BHXH huyện Quỳnh Lưu giai đoạn 2013– 2016

ii

44
44
46
46
47
48

54
56
59


DANH MỤC SƠ ĐỒ
STT Tên sơ đồ

1

Nội dung

Sơ đồ 3.1 Sơ đồ tổ chức hoạt động của BHXH huyện Quỳnh Lưu

iii

Trang
39


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Ở nước ta, chính sách Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách lớn, là bộ
phận quan trọng trong hệ thống chính sách an sinh xã hội, đã được Đảng và
Nhà nước quan tâm thực hiện.
Quỹ BHXH hiện đang được thực hiện nhằm mục tiêu là trở thành một
công quỹ độc lập với ngân sách nhà nước, nhằm đảm bảo về tài chính để chi
trả các chế độ BHXH cho người lao động. Vì thế công tác thu BHXH ngày
càng trở thành nhiệm vụ quan trọng và ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển
bền vững của sự nghiệp BHXH ở nước ta.
Thu bảo hiểm xã hội được coi là khâu quan trọng nhất, quyết định đến
sự tồn tại và phát triển của hệ thống BHXH. Do vậy, công tác quản lý thu
BHXH là nhiệm vụ quan trọng và khó khăn của ngành BHXH. Để công tác
thu BHXH đạt chất lượng và hiệu quả cao thì đòi hỏi phải có sự quản lý thu
BHXH chặt chẽ, hợp lý, khoa học nhất là trong thời đại công nghệ thông tin
bùng nổ như hiện nay. Công tác quản lý thu BHXH phải được tổ chức chặt
chẽ, thống nhất trong toàn hệ thống từ lập kế hoạch thu, tổ chức thực hiện thu,
đến kiểm tra, giám sát thu.

Bảo hiểm xã hội huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An là một cơ quan thuộc
hệ thống BHXH Việt Nam. BHXH Quỳnh Lưu là cơ quan trực tiếp tổ chức
thực hiện chế độ, chính sách bảo hiểm xã hội đối với người lao động trên địa
bàn huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. Trong nhiều năm qua, việc thực hiện
chế độ chính sách BHXH ở huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An đã đạt được
những thành công quan trọng. Số đơn vị sử dụng lao động và số người tham
gia BHXH không ngừng tăng lên. Đồng thời, nguồn thu BHXH cũng có sự
tăng trưởng khá, liên tục qua các năm. Các chế độ BHXH của người lao động
1


được thực hiện khá tốt. Lương hưu và các khoản trợ cấp BHXH của các đối
tượng hưởng BHXH được chi trả đầy đủ, kịp thời và an toàn.
Tuy nhiên trong thời gian qua công tác thu BHXH tại BHXH huyện
Quỳnh Lưu còn bộc lộ những tồn tại, hạn chế như: số đơn vị sử dụng lao
động, số lao động chưa tham gia BHXH còn nhiều, số đơn vị nợ đọng, trốn
đóng BHXH tăng nhanh gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đối với quyền lợi
của người lao động. Việc tăng trưởng nguồn thu BHXH còn thấp chưa tương
xứng với tiềm năng của huyện.
Nguyên nhân căn bản của tình trạng trên xuất phát từ những hạn chế
trong quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An.
Để khắc phục những hạn chế trên, nhằm mở rộng và tăng trưởng nguồn
thu BHXH, phát triển bền vững quỹ BHXH, rất cần có những giải pháp thiết
thực, hiệu quả nhằm hoàn thiện quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Quỳnh
Lưu, tỉnh Nghệ An.
Từ nhận thức về vấn đề nêu trên, Học viên đã chọn đề tài “Quản lý thu
bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An” để
thực hiện Luận văn Thạc sĩ quản lý kinh tế chương trình định hướng ứng dụng.
Chủ thể quản lý thu BHXH trong luận văn này là BHXH huyện Quỳnh
Lưu, tỉnh Nghệ An.

Đối tượng thu BHXH được nghiên cứu trong phân tích, đánh giá thực
trạng quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Quỳnh Lưu trong luận văn này
được giới hạn ở lao động làm việc trong các doanh nghiệp và các doanh
nghiệp trên địa bàn huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An.
Luận văn được thực hiện nhằm tìm lời giải đáp cho câu hỏi nghiên cứu
sau: Bảo hiểm xã hội huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An cần phải làm gì và làm
như thế nào để hoàn thiện quản lý thu BHXH trên địa bàn huyện?

2


2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu:
Trên cơ sở phân tích, đánh giá thực trạng quản lý công tác thu BHXH
giai đoạn 2012 – 2016 trên địa bàn huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An, vận
dụng lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về quản lý thu BHXH, luận văn đề xuất
những giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH tại
BHXH huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An.
Nhiệm vụ nghiên cứu:
Với mục đích nghiên cứu như vậy, luận văn giải quyết các nhiệm vụ
chủ yếu sau:
- Hệ thống hóa những vấn đề lý luận chung về quản lý thu BHXH.
- Phân tích và đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH tại Bảo hiểm xã
hội huyện Quỳnh Lưu tỉnh Nghệ An giai đoạn 2012 - 1016, chỉ ra những kết
quả đạt được, những hạn chế và nguyên nhân của hạn chế.
- Xác định phương hướng và đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý
thu BHXH tại BHXH huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An giai đoạn 2017 – 2021.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là quản lý thu BHXH bắt buộc tại

BHXH huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An.
3.2. Phạm vi nghiên cứu:
- Phạm vi về không gian: Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý thu
BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An.
- Phạm vi về thời gian: Thực trạng quản lý thu BHXH tại BHXH huyện
Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An được nghiên cứu trong giai đoạn từ năm 2012 –
2016, các giải pháp hoàn thiện quản lý thu BHXH tại BHXH huyện Quỳnh
Lưu, tỉnh Nghệ An được xác định cho giai đoạn 2017 – 2020.
3


- Phạm vi về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu về: (1) Lập kế
hoạch thu BHXH, (2) Tổ chức thực hiện, (3) Kiểm tra, giám sát hoạt động thu
BHXH.
4. Kết cấu của luận văn
Luận văn được kết cấu gồm 4 chương:
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, cơ sở lý luận và thực tiễn
về quản lý thu Bảo hiểm xã hội.
Chương 2: Phương pháp nghiên cứu
Chương 3: Thực trạng quản lý thu Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội
huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An
Chương 4: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện quản lý thu Bảo
hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An.

4


CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ
LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

Trong những năm qua, đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về
BHXH nói chung và thu BHXH nói riêng.
- Trần Thị Thúy, 2015: “Quản lý thu bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm xã
hội Hà Nội”, Luận văn thạc sĩ quản lý kinh tế, Trường Đại học Kinh tế, Đại
học Quốc gia Hà Nội. Luận văn đã hệ thống hoá những vấn đề lý luận và thực
tiễn về BHXH và công tác thu BHXH bắt buộc; phân tích và đánh giá thực
trạng về quản lý thu BHXH bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Nội,
chỉ ra những kết quả đạt được, những hạn chế, thiếu sót, nguyên nhân và
những vấn đề đang đặt ra hiện nay; đề xuất phương hướng và giải pháp chủ
yếu nhằm hoàn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Hà
Nội giai đoạn 2015 – 2020. Đặc biệt, trong luận văn đã làm rõ các yếu tố tác
đọng đến quản lý thu bảo hiểm xã hội.
- Lê Minh Quang, 2015: “Tăng cường quản lý thu bảo hiểm xã hội tại
bảo hiểm xã hội thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội”, Luận văn thạc sĩ, Trường
Đại học Thăng Long. Luận văn đã trình bày các tiêu chí đánh giá công tác
quản lý thu BHXH, chỉ ra các nhân tố bên trong và bên ngoài cơ quan BHXH
ảnh hưởng tới quản lý thu BHXH.
- Nguyễn Văn Ngọc, 2015: “Hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội đối
với doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng
Ninh”, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh, Đại
học Thái Nguyên. Luận văn đã làm rõ thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội
đối với đối tượng thu BHXH là các doanh nghiệp ngoài quốc doanh.
- Đặng Anh Khoa, 2014: “Quản lý thu bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm xã
hội thành phố Hà Nội”, Luận văn tiến sĩ kinh tế, Trường đại học Kinh Tế, Đại
5


học Quốc gia Hà Nội. Luận án đã hệ thống hóa và góp phần làm rõ cơ sở lý
luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội; phân tích đánh giá thực trạng thu BHXH
tại BHXH Hà Nội; đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả cơ chế quản

lý thu BHXH ở thành phố Hà Nội. Điểm nổi bật trong luận án này là tác giả
luận án đã nghiên cứu sâu sự phối hợp giữa các bộ phận trong hệ thống thu
BHXH cả về lý luận và thực tiễn.
- Nguyễn Hữu Vinh, 2010: “ Giải pháp nhằm hạn chế tình trạng nợ
đọng và trốn đóng BHXH ở Hà Nội”, luận văn thạc sĩ kinh tế, trường Đại học
kinh tế quốc dân. Luận văn đi sâu vào lý giải nguyên nhân làm giảm nguồn
thu là do tình trạng nợ đọng tiền đóng BHXH kéo dài, trốn đóng BHXH dưới
nhiều hình thức của các doanh nghiệp, từ đó tác giả kiến nghị các giải pháp
làm giảm tình trạng nợ đọng (truy thu, tính lãi, thậm chí là khoanh nợ) để đảm
bảo thu đúng, đủ, kịp thời, không làm ảnh hưởng đến việc thụ hưởng các chế
độ BHXH của người lao động.
- Nguyễn Dương, 2010: “Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý thu
BHXH tại BHXH thành phố Hà Nội”, luận văn thạc sĩ kinh tế, trường Đại học
Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội. Luận văn làm rõ một số vấn đề lý luận và
thực tiễn về chất lượng quản lý thu BHXH, từ đó tác giả đã có nhận định về
quản lý thu BHXH còn yếu kém do nguyên nhân cả chủ quan lẫn khách quan.
Tác giả đã có những kiến nghị về giải pháp nâng cao chất lượng quản lý thu,
khắc phục tình trạng nợ đọng, trốn đóng BHXH trên địa bàn TP Hà Nội.
- Dương Xuân Triệu, 2011: “Hoàn thiện quy trình quản lý thu, quy
trình cấp và quản ly sổ BHXH, thẻ BHYT”, đề án nghiên cứu khoa học, Viện
nghiên cứu khoa học - BHXH Việt Nam. Đề án đã hệ thống hóa các văn bản
của Nhà Nước, của Ngành về thực hiện thu BHXH, cấp sổ BHXH, thẻ
BHYT; phân tích đánh giá thực trạng thực hiện thu BHXH, cấp sổ BHXH, thẻ
BHYT trong mối tương quan hỗ trợ nhau. Đề án đã phân tích được những mặt
6


còn chưa hợp lý, hạn chế như: văn bản quy định chồng chéo, thụ tục hành
chính còn nhiều, biểu mẫu chưa khoa học, ứng dụng công nghệ thông tin còn
thấp, việc thực hiện ở các địa phương còn chưa đồng nhất do nhận thức chưa

đúng quy định của Nhà nước, của Ngành. Từ đó đề án đưa ra các giải pháp về
xây dựng thống nhất các chỉ tiêu, biểu mẫu, quy trình về thu BHXH, cấp và
quản lý sổ BHXH, thẻ BHYT phù hợp với tình hình mới.
- Trần Ngọc Tuấn, 2013: “ Hoàn thiện công tác quản lý thu Bảo hiểm
xã hội khu vực kinh tế tư nhân trên địa bàn tỉnh Gia Lai”, luận văn thạc sĩ
kinh tế, Đại học Đà Nẵng. Luận văn đã đi sâu vào nghiên cứu và phân tích
các vấn đề liên quan đến công tác quản lý thu BHXH đối với khu vực kinh tế
tư nhân dựa vào các quy định về quản lý thu BHXH, phân tích thực trạng
công tác quản lý thu BHXH và đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản
lý thu BHXH đối với khu vực kinh tế tư nhân trên địa bàn tỉnh Gia Lai.
- Vũ Thị Quỳnh Ngân, 2014: “Hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH
tại BHXH thành phố Hà Nội”, luận văn thạc sĩ quản lý kinh tế, Trường Đại
học Kinh tế, Đại học Quôc Gia Hà Nội. Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý
luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội, phân tích đánh giá thực trạng thu BHXH
tại BHXH Hà Nội; đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả cơ chế
quản lý thu BHXH ở TP Hà Nội. Các giải pháp được đề xuất gắn với nội
dung thu BHXH: lập kế hoạch thu BHXH, tổ chức thực hiện kế hoạch thu
BHXH, kiểm tra đánh giá hoạt động thu BHXH.
Nhìn chung, các công trình nói trên đã nghiên cứu cơ sở lý luận về
BHXH nói chung, thu BHXH nói riêng và về thực tiễn quản lý thu BHXH ở
Việt nam nói chung, ở một số địa phương nói riêng; song chưa có công trình
nào nghiên cứu vấn đề quản lý thu BHXH trên địa bàn huyện Quỳnh Lưu,
tỉnh Nghệ An. Do đó tác giả chọn đề tài: “ Quản lý thu bảo hiểm xã hội tại
bảo hiểm xã hội huyện Quỳnh Lưu, Tỉnh Nghệ An”để thực hiện luận văn thạc
sĩ quản lý kinh tế, chương trình định hướng ứng dụng.
7


1.2. Cơ sở lý luận về quản lý thu BHXH
1.2.1. Một số khái niệm

1.2.1.1. Khái niệm, vai trò của BHXH
a. Khái niệm BHXH
Cuộc sống con người luôn phấn đấu cho an sinh hạnh phúc, nhưng quy
luật của tạo hoá là sinh ra, lớn lên và già yếu, đi theo đó là những rủi ro, ốm
đau, hoạn nạn có thể đến bất cứ lúc nào. Trước những diễn biến bất thường đó
con người luôn tìm cách đổi mới và sáng tạo mọi mặt để khắc phục, hạn chế tác
động của nó đến đời sống con người. BHXH chính là một trong những phát kiến
của loài người để giữ gìn và bảo vệ sức khỏe, cuộc sống cho con người.
Đã có nhiều nhà khoa học nghiên cứu về khái niệm BHXH với các
cách tiếp cận khác nhau:
Dưới góc độ chính sách xã hội: BHXH là một chính sách xã hội, nhằm
giải quyết các chế độ xã hội liên quan đến một tầng lớp đông đảo người lao
động và bảo vệ sự phát triển kinh tế - xã hội, sự ổn định chính trị quốc gia.
Dưới góc độ quản lý: BHXH là công cụ quản lý của Nhà nước để điều
chỉnh mối quan hệ kinh tế giữa người lao động, người sử dụng lao động và
Nhà nước; thực hiện quá trình phân phối và phân phối lại thu nhập giữa các
thành viên trong xã hội. (Theo Mạc Tiến Anh đăng trên Tạp chí Bảo hiểm xã
hội số 2/2005)
Dưới góc độ tài chính: BHXH là thuật (kỹ thuật) chia sẻ rủi ro và tài
chính giữa những người tham gia bảo hiểm theo quy định của Pháp luật...(
Theo Mạc Tiến Anh đăng trên Tạp chí Bảo hiểm xã hội số 2/2005)
Dưới góc độ pháp luật: BHXH là một chế độ pháp định bảo vệ NLĐ,
sử dụng tiền đóng góp của NSDLĐ, NLĐ và được sự tài trợ, bảo hộ của Nhà
nước, nhằm trợ cấp vật chất cho người được bảo hiểm và gia đình họ trong
trường hợp bị giảm mất thu nhập bình thường do ốm đau, tai nạn lao động,
8


thai sản, hết tuổi lao động theo quy định của Pháp luật (nghỉ hưu) hoặc chết. (
Theo TS. Mạc Tiến Anh đăng trên Tạp chí Bảo hiểm xã hội số 2/2005)

Theo từ điển bách khoa Việt Nam: “BHXH là sự thay thế hoặc bù đắp
một phần thu nhập cho người lao động khi họ bị mất hoặc giảm thu nhập do
ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, tàn tật, thất nghiệp, tuổi
già, tử tuất, dựa trên cơ sở một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham
gia BHXH có sự bảo hộ của Nhà nước theo pháp luật nhằm đảm bảo an toàn
đời sống cho người lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần đảm bảo an
toàn xã hội”.
Khái niệm về BHXH được khái quát một cách đầy đủ theo điều 3 Luật
Bảo Hiểm xã hội số 58/2014/QH13, đó là:"Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm
thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc
mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất
nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo biểm xã hội".
Mối quan hệ giữa các bên trong BHXH phát sinh trên cơ sở nền tảng là
quan hệ lao động giữa ba bên: Người sử dụng lao động, người lao động và cơ
quan BHXH thông thường là các cơ quan chuyên trách do Nhà nước lập ra và
được Nhà nước bảo trợ. Về mặt xã hội, do có sự sẻ chia rủi ro của xã hội,
NLĐ chỉ phải đóng góp một khoản nhỏ trong thu nhập của mình cho quỹ
BHXH, nhưng xã hội sẽ có một lượng vật chất đủ lớn trang trải những rủi ro
xảy ra. Ở đây, BHXH đã thực hiện nguyên tắc “lấy của số đông bù cho số ít”/
b. Vai trò của BHXH
– Thứ nhất, đối với người lao động:
Bảo hiểm xã hội giúp người lao động và gia đình họ ổn định cuộc sống
khi họ gặp khó khăn hoặc mất hay giảm thu nhập. Khi chưa có bảo hiểm xã
hội thì người lao động cũng như gia đình họ rất khó khăn mỗi khi xảy ra rủi
ro như là tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, ốm đau, thực hiện nhiệm vụ
9


sinh con, khi về già hoặc bị chết, lúc đó người lao động không làm việc được,
do vậy không có thu nhập, nhờ có bảo hiểm xã hội bù đắp phần thu nhập bị

mất của người lao động mà cuộc sống của người lao động được ổn định.
– Thứ hai, đối với người sử dụng lao động:
Bảo hiểm xã hội là tấm lá chắn giúp họ trong quá trình sản xuất kinh
doanh, mở rộng sản xuất và thu hút được lao động, vì bảo hiểm xã hội đảm
bảo chi trả những khoản tiền lớn khi người lao động không may gặp những
rủi ro hoặc khi già hết tuổi lao động. Không ảnh hưởng lớn đến tài chính của
đơn vị.
– Thứ ba, đối với Nhà nước và xã hội:
Bảo hiểm xã hội đã góp phần ổn định cuộc sống cho người lao động,
nên về lâu dài nó góp phần nâng cao năng suất lao động vì cuộc sống của
người lao động được đảm bảo ổn định, do đó họ quan tâm hơn trong lao động
sản xuất và cảm thấy phấn khởi, từ đó thúc đẩy xã hội ngày càng phát triển.
Đồng thời đảm bảo an toàn xã hội và văn minh xã hội.
Ngoài ra, nguồn quỹ của bảo hiểm xã hội còn nhàn rỗi thường rất lớn,
trong khi đó nó luôn được bổ sung liên tục, vì vậy phần quỹ nhàn rỗi chưa sử
dụng được đầu tư để tăng trưởng, nên đã tạo điều kiện cho nền kinh tế quốc
dân phát triển, giảm bớt khó khăn về vốn đầu tư cho Nhà nước.
Vì vậy bảo hiểm xã hội có vai trò là gắn với lợi ích của người lao động,
người sử dụng lao động và Nhà nước với nhau, tạo thành một mối quan hệ
chặt chẽ, thúc đẩy xã hội phát triển.
1.2.1.2. Khái niệm, vai trò của thu Bảo hiểm xã hội
a. Khái niệm thu BHXH bắt buộc
Thu BHXH bắt buộc (sau đây gọi tắt là thu BHXH) là việc nhà nước
dùng quyền lực của mình bắt buộc các đối tượng phải đóng BHXH theo mức
phí qui định. Trên cơ sở đó hình thành một quỹ tiền tệ tập trung nhằm mục
đích đảm bảo cho các hoạt động BHXH.
10


 Các đối tượng thu BHXH bắt buộc: được chia ra thành người lao động

và người sử dụng lao động.
Điều 4 quyết định 959/QĐ-BHXH người lao động là công dân Việt Nam
thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc bao gồm:
Người lao động là công dân Việt Nam:
- Người làm việc theo HĐLĐ không xác định thời hạn, HĐLĐ xác định
thời hạn, HĐLĐ theo mùa vụ hoặc theo một công việc nhất định có thời hạn
từ đủ 03 tháng đến dưới 12 tháng, kể cả HĐLĐ được ký kết giữa đơn vị với
người đại diện theo pháp luật của người dưới 15 tuổi theo quy định của pháp
luật về lao động;
- Người làm việc theo HĐLĐ có thời hạn từ đủ 01 tháng đến dưới 03
tháng (thực hiện từ 01/01/2018);
- Cán bộ, công chức, viên chức theo quy định của pháp luật về cán bộ,
công chức và viên chức;
- Công nhân quốc phòng, công nhân công an, người làm công tác khác
trong tổ chức cơ yếu (trường hợp BHXH Bộ Quốc phòng, BHXH Công an
nhân dân bàn giao cho BHXH các tỉnh);
- Người quản lý doanh nghiệp, người quản lý điều hành hợp tác xã có
hưởng tiền lương;
- Người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn tham gia
BHXH bắt buộc vào quỹ hưu trí và tử tuất (thực hiện từ 01/01/2016);
- Người đi làm việc ở nước ngoài theo họp đồng quy định tại Luật
người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng;
- Người hưởng chế độ phu nhân hoặc phu quân tại cơ quan đại diện
Việt Nam ở nước ngoài quy định tại Khoản 4 Điều 123 Luật BHXH.
Người lao động là người nước ngoài:
Người lao động là công dân nước ngoài vào làm việc tại Việt Nam có
giấy phép lao động hoặc chứng chỉ hành nghề hoặc giấy phép hành nghề do
cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam cấp (thực hiện từ 01/01/2018).
11

Người sử dụng lao động:
Điều 4 quyết định 959/QĐ-BHXH quy định người sử dụng lao động
tham gia BHXH bắt buộc bao gồm:
- Cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp, đơn vị vũ trang nhân dân;
- Tổ chức chính trị, tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức chính trị xã hội –
nghề nghiệp, tổ chức xã hội – nghề nghiệp, tổ chức xã hội khác;
– Cơ quan, tổ chức nước ngoài, tổ chức quốc tế hoạt động trên lãnh thổ
Việt Nam;
– Doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh cá thể, tổ hợp tác, tổ chức
khác và cá nhân có thuê mướn, sử dụng lao động theo HĐLĐ.
 Chủ thể thu BHXH
Theo nghị định số 05/2014/NĐ –CP ngày 17/01/2014 của Chính phủ
quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của BHXH Việt
Nam, BHXH Việt Nam có nhiệm vụ tổ chức thu BHXH theo quy định của
chính phủ.
BHXH Việt Nam được tổ chức và quản lý theo hệ thống dọc, tập trung,
thống nhất từ Trung ương đến địa phương, gồm có:
- Ở Trung ương là BHXH Việt Nam
- Ở tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương là BHXH tỉnh, thành phố trực
thuộc Trung ương (gọi chung là BHXH tỉnh) trực thuộc BHXH Việt Nam
- Ở huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh là BHXH huyện, quận, thị
xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là BHXH huyện) trực thuộc BHXH tỉnh.
b. Vai trò của thu BHXH
Công tác thu BHXH có vai trò rất quan trọng trong hoạt động của
ngành BHXH, đây là công tác trọng tâm của hoạt động BHXH.
Thứ nhất, trong việc tạo lập quỹ BHXH và thực hiện chính sách BHXH
Công tác thu BHXH là hoạt động thường xuyên và đa dạng của ngành
BHXH nhằm đảm bảo nguồn quỹ tài chính BHXH đạt được tập trung thống
12

nhất. Thu đóng góp BHXH là hoạt động của các cơ quan BHXH từ Trung
ương đến địa phương cùng với sự phối hợp của các ban ngành chức năng trên
cơ sở quy định của pháp luật về thực hiện chính sách BHXH nhằm tạo ra
nguồn tài chính tập trung từ việc đóng góp của các bên tham gia
BHXH. Đồng thời tránh được tình trạng nợ đọng BHXH từ các cơ quan đơn
vị, từ người tham gia BHXH. Qua đó, đảm bảo sự công bằng trong việc thực
hiện và triển khai chính sách BHXH nói chung và giữa những người tham gia
BHXH nói riêng.
- Thứ hai, trong mối quan hệ giữa các bên trong BHXH
Để chính sách BHXH được diễn ra thuận lợi thì công tác thu BHXH có
vai trò như một điều kiện cần và đủ trong quá trình tạo lập cùng thực hiện
chính sách BHXH. Bởi thu BHXH là đầu vào, là nguồn hình thành cơ bản
nhất trong quá trình tạo lập quỹ BHXH. Đồng thời đây cũng là một khâu bắt
buộc đối với người tham gia BHXH thực hiện nghĩa vụ của mình. Do vậy
công tác thu BHXH là một công việc đòi hỏi độ chính xác cao, thực hiện
thường xuyên, liên tục, kéo dài trong nhiều năm và có sự biến động về mức
đóng và số lượng người tham gia.
Thứ ba, trong việc đảm bảo sự công bằng trong BHXH
Công tác thu BHXH vừa đảm bảo cho quỹ BHXH được tập trung về
một mối, vừa đóng vai trò như một công cụ thanh kiểm tra số lượng người
tham gia BHXH biến đổi ở từng khối lao động, cơ quan, đơn vị ở từng địa
phương hoặc trên phạm vi toàn quốc. Bởi công tác thu BHXH cũng đòi hỏi
phải được tổ chức tập trung thống nhất có sự ràng buộc chặt chẽ từ trên xuống
dưới, đảm bảo an toàn tuyệt đối về tài chính, đảm bảo độ chính xác trong ghi
chép kết quả đóng BHXH của từng cơ quan đơn vị cũng như của từng người
lao động. Hơn nữa, hoạt động thu BHXH là hoạt động liên quan đến quyền
lợi và nghĩa vụ của cả một đời người và có tính kế thừa, số thu BHXH một
13

phần dựa trên số lượng người tham BHXH để tạo lập lên quỹ BHXH, cho nên
nghiệp vụ của công tác thu BHXH có một vai trò hết sức quan trọng và rất
cần thiết trong thực hiện chính sách BHXH.
Hoạt động của công tác thu BHXH ở hiện tại ảnh hưởng trực tiếp đến
công tác chi và quá trình thực hiện chính sách BHXH trong tương lai. Do
BHXH cũng như các loại hình bảo hiểm khác đều dựa trên cơ sở nguyên tắc
có đóng có hưởng BHXH đã đặt ra yêu cầu quy định đối với công tác thu nộp
BHXH. Nếu không thu được BHXH thì quỹ BHXH không có nguồn để chi
trả các chế độ BHXH cho NLĐ. Như vậy hoạt động thu BHXH ảnh hưởng
trực tiếp đến công tác chi và quá trình thực hiện chính sách BHXH. Do đó,
thực hiện công tác thu BHXH đóng một vai trò quyết định, then chốt trong
quá trình đảm bảo ổn định cho cuộc sống của NLĐ cũng như các đơn vị,
doanh nghiệp được hoạt động bình thường.
1.2.1.3. Khái niệm quản lý thu Bảo hiểm xã hội
Quản lý thu BHXH là sự tác động có tổ chức, có tính pháp lý để điều
chỉnh các hoạt động thu. Sự tác động đó được thực hiện bằng hệ thống pháp
luật của Nhà nước và bằng các biện pháp hành chính, tổ chức, kinh tế, của các
cơ quan chức năng nhằm đạt được mục tiêu thu đúng đối tượng, thu đủ số
lượng và đảm bảo thời gian theo quy định.
Trong quá trình tiến hành công tác thu với phương châm là thu đúng
đối tượng, đúng phạm vi thu, đúng thời gian và quan trọng hơn nữa là thu
được đủ số tiền đóng BHXH từ các đối tượng tham gia BHXH thì việc tăng
cường công tác quản lý thu BHXH là vấn đề được các cơ quan quản lý và mọi
người rất quan tâm. Để hình thành nên một kế hoạch thu, một chính sách thu
BHXH thích ứng với cơ chế quản lý kinh tế đang trong quá trình đổi mới, đòi
hỏi phải nghiên cứu, giải quyết hàng loạt vấn đề cả về lý luận và thực tiễn.

14

Quản lý thu BHXH là hoạt động có tổ chức dựa trên cơ sở hệ thống
pháp luật của nhà nước sử dụng biện pháp hành chính tổ chức kinh tế quản lý
hoạt động thu nộp BHXH, xác định việc thực hiện nghĩa vụ của người lao
động tham gia BHXH và đồng thời việc xác nhận đó là căn cứ để thực hiện
chính sách, chế độ BHXH, đảm bảo quyền lợi đối với đối tượng tham gia
BHXH đúng, đủ, kịp thời đáp ứng mọi yêu cầu, quy định của pháp luật.
1.2.2. Nội dung quản lý thu Bảo hiểm xã hội
1.2.2.1. Lập kế hoạch thu Bảo hiểm xã hội
Đối với đơn vị SDLĐ, hằng năm đơn vị SDLĐ có trách nhiệm đối
chiếu số lao động, quỹ tiền lương và mức nộp BHXH thực tế cho cơ quan
BHXH trực tiếp quản lý trước ngày 10/10 hàng năm.
Đối với cơ quan BHXH huyện, hàng năm BHXH cấp huyện căn cứ tình
hình thực hiện năm trước và khả năng mở rộng NLĐ tham gia BHXH trên địa
bàn, lập hai bản “Kế hoạch thu BHXH, BHYT bắt buộc” năm sau, gửi BHXH
tỉnh một bản trước ngày 05/11 hàng năm.
Đối với BHXH tỉnh, hằng năm lập hai bản dự toán thu BHXH, BHYT
đối với NLĐ do tỉnh quản lý, đồng thời tổng hợp toàn tỉnh, lập hai bản “ kế
hoạch thu BHXH, BHYT bắt buộc” năm sau, gửi BHXH Việt Nam một bản
trước ngày 15/11 hàng năm. Đồng thời, bên cạnh đó, căn cứ vào dựu toán thu
BHXH Việt Nam giao, tiến hành phân bổ dự toán thu cho các đơn vị trực
thuộc tỉnh, huyện trước ngày 20/1 hàng năm.
Riêng đối với BHXH thuộc Bộ quốc phòng, Bộ công an, Ban cơ yếu
Chính phủ lập kế hoạch thu BHXH gửi trực tiếp lên BHXH Việt Nam trước
ngày 15/11 hàng năm.
Đối với BHXH Việt Nam: BHXH Việt Nam sẽ căn cứ vào tình hình
thực hiện kế hoạch năm trước và khả năng phát triển lao động năm sau của
các địa phương tổng hợp, lập và giao dự toán thu BHXH, BHYT cho BHXH
15