Hoàn thiện công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm xã hội tỉnh quảng nam

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

PHẠM HUỲNH VĨNH UYÊN

HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI
BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI
TỈNH QUẢNG NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG

Đà Nẵng- Năm 2017


ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

PHẠM HUỲNH VĨNH UYÊN

HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI
BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI
TỈNH QUẢNG NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG
Mã số: 60.34.02.01

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. ĐẶNG TÙNG LÂM

Đà Nẵng- Năm 2017

LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được
ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả

Phạm Huỳnh Vĩnh Uyên


MỤC LỤC

MỞ ĐẦU..........................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài............................................................................ 1
2. Mục tiêu của đề tài....................................................................................2
3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu................................................................4
4. Cách tiếp cận, phƣơng pháp nghiên cứu.................................................. 5
5. Bố cục của luận văn.................................................................................. 6
6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu...................................................................6
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI
BHXH.............................................................................................................12
1.1. ĐỊNH CHẾ TIẾT KIỆM THEO HỢP ĐỒNG VÀ QUỸ BHXH............12
1.1.1. Định chế tiết kiệm theo hợp đồng................................................ 12
1.1.2. Quỹ BHXH...................................................................................16
1.2. BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI..........21
1.2.1. Bảo hiểm xã hội............................................................................ 21
1.2.2. Quản lý chi BHXH....................................................................... 24
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1...............................................................................34
CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI BHXH TẠI
BHXH TỈNH QUẢNG NAM....................................................................... 35

2.1. ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN VỀ ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, DÂN SỐ VÀ TÌNH
HÌNH KINH TẾ - XÃ HỘI TỈNH QUẢNG NAM........................................ 35
2.1.1. Điều kiện tự nhiên, dân số............................................................ 35
2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội..............................................................35
2.2. GIỚI THIỆU CHUNG VỀ BHXH TỈNH QUẢNG NAM......................36
2.2.1. Quá trình hình thành và phát triển................................................ 36


2.2.2. Chức năng, nhiệm vụ.................................................................... 38
2.2.3. Mô hình tổ chức bộ máy............................................................... 40
2.3. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI BHXH TẠI BHXH TỈNH
QUẢNG NAM GIAI ĐOẠN 2013 – 2016.....................................................44
2.3.1. Mục tiêu quản lý chi BHXH tại BHXH tỉnh Quảng Nam............44
2.3.2. Tổ chức công tác quản lý chi BHXH tại BHXH tỉnh Quảng
Nam.........................................................................................................44
2.3.3. Thực trạng công tác quản lý chi BHXH tại BHXH tỉnh Quảng
Nam.........................................................................................................46
2.3.4. Kết quả công tác quản lý chi BHXH tại BHXH tỉnh Quảng
Nam.........................................................................................................65
2.4. ĐÁNH GIÁ CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI BHXH TỈNH QUẢNG
NAM............................................................................................................... 70
2.4.1. Những thành tựu đạt đƣợc............................................................70
2.4.2. Những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế.....................72
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2...............................................................................76
CHƢƠNG 3. KHUYẾN NGHỊ HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ
CHI BHXH TẠI BHXH TỈNH QUẢNG NAM..........................................77
3.1. ĐỊNH HƢỚNG, MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN CỦA BHXH TỈNH
QUẢNG NAM TRONG THỜI GIAN TỚI.................................................... 77
3.1.1. Mục tiêu phát triển BHXH ở Việt Nam đến năm 2020.................77
3.1.2. Định hƣớng, nhiệm vụ trọng tâm công tác chi BHXH tại BHXH

tỉnh Quảng Nam trong thời gian tới........................................................81
3.2. KHUYẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI
BHXH TẠI BHXH TỈNH QUẢNG NAM.....................................................83
3.2.1. Khuyến nghị đối với BHXH tỉnh Quảng Nam..............................84
3.2.2. Khuyến nghị đối với BHXH Việt Nam.........................................90


KẾT LUẬN CHƢƠNG 3...............................................................................92
KẾT LUẬN....................................................................................................93
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI (BẢN SAO)
GIẤY ĐỀ NGHỊ BẢO VỆ LUẬN VĂN (BẢN SAO)
KIỂM DUYỆT HÌNH THỨC LUẬN VĂN


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
ASXH
BHXH
BHYT
BNN
DSPHSK
KHTC
LĐTBXH
MSLĐ
NLĐ
NSNN
SDLĐ
TNLĐ

:An sinh xã hội

:Bảo hiểm xã hội
:Bảo hiểm y tế
:Bệnh nghề nghiệp
:Dƣỡng sức phục hồi sức khỏe
:Kế hoạch - Tài chính
:Lao động - Thƣơng Binh & Xã hội
:Mất sức lao động
:Ngƣời lao động
:Ngân sách Nhà nƣớc
:Sử dụng lao động
:Tai nạn lao động


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Số hiệu
bảng

Tên bảng

Trang

2.1

Chức năng từng bộ phận của cơ cấu bộ máy tại
BHXH tỉnh Quảng Nam.

42

2.2

Tổng hợp kết quả của các đợt kiểm tra chi BHXH
giai đoạn 2013-2016.

64

2.3

Tổng hợp số ngƣời và số tiền chi BHXH giai đoạn
2013-2016.

65

2.4

Số ngƣời đƣợc hƣởng và số tiền chi BHXH chế độ
BHXH ngắn hạn giai đoạn 2013-2016.

66

2.5

Số ngƣời đƣợc hƣởng và số tiền chi BHXH chế độ
trợ cấp BHXH một lần giai đoạn 2013-2016.

67

2.6

Số ngƣời đƣợc hƣởng và số tiền chi BHXH chế độ
hƣu trí, trợ cấp BHXH hàng tháng giai đoạn 2013-

688

2016.
2.7

Tốc độ tăng số ngƣời hƣởng các chế độ BHXH giai
đoạn 2013-2016.

69

2.8

Tốc độ tăng số tiền chi các chế độ BHXH giai đoạn
2013-2016.

70


DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ
Số hiệu
hình vẽ

Tên hình vẽ

Trang

2.1

Bộ máy tổ chức của Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng

Nam.

41

2.2

Quy trình chi chế độ ốm đau, thai sản, DSPHSK tại
BHXH tỉnh Quảng Nam.

51

2.3

Quy trình chi chế độ trợ cấp BHXH một lần trực tiếp
tại BHXH tỉnh Quảng Nam.

53

2.4

Quy trình chi chế độ trợ cấp BHXH một lần thông
qua đại lý bƣu điện tại BHXH tỉnh Quảng Nam.

54

2.5

Quy trình chi chế độ hƣu trí, trợ cấp BHXH hàng
tháng tại BHXH tỉnh Quảng Nam.

57


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Việc chuyển sang nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa đã
mang lại gƣơng mặt tƣơi sáng cho sự phát triển toàn diện của đất nƣớc. Cùng
với sự phát triển kinh tế là sự lớn mạnh không ngừng của hệ thống ASXH.An
sinh xã hội thể hiện quyền cơ bản của con ngƣời và là công cụ để xây dựng
xã hội hài hòa, văn minh và không có loại trừ. Chính sách BHXH với vai trò
là trụ cột của hệ thống ASXH cũng từng bƣớc đƣợc hoàn thiện và lớn mạnh
nhằm phát huy vai trò của mình. Ở nƣớc ta, BHXH đƣợc Đảng và Nhà nƣớc
rất coi trọng, chính sách BHXH góp phần ổn định cuộc sống của NLĐ, trợ
giúp NLĐ khi gặp rủi ro nhƣ ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp…
sớm trở lại tình trạng sức khỏe ban đầu cũng nhƣ sớm có việc làm, góp phần
tích cực vào việc ổn định xã hội, thực hiện mục tiêu dân giàu, nƣớc mạnh, xã
hội công bằng, dân chủ, văn minh.
Công tác quản lý chi BHXH có thể coi là một khâu trọng yếu trong việc
thực hiện các chế độ, chính sách BHXH. Quản lý chi BHXH nếu đƣợc thực
hiện tốt sẽ gián tiếp tạo đà cho công tác thu BHXH, cũng là giúp cho hoạt
động BHXH phát triển, từ đó góp phần làm cho mục đích của chính sách
BHXH phát huy vai trò hơn nữa. Do đó, trong những năm qua, BHXH tỉnh
Quảng Nam là đơn vị BHXH cấp tỉnh, trực thuộc BHXH Việt Nam, đã có
nhiều đóng góp quan trọng với chức năng giúp Tổng Giám đốc BHXH Việt
Nam thực hiện các chế độ, chính sách BHXH, BHYT, BHTN và quản lý quỹ
BHXH, BHYT và BHTN trên địa bàn tỉnh Quảng Nam. Tại tỉnh Quảng Nam,
việc tổ chức thực hiện có hiệu quả chính sách BHXH đã góp phần thực hiện
thắng lợi nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của địa phƣơng, nhận thức các

cấp, các Ngành, NLĐ và nhân dân về BHXH đã đƣợc nâng lên, chủ SDLĐ đã
có ý thức trong việc quan tâm đảm bảo quyền lợi cho NLĐ, đồng thời NLĐ


2

đã dần nhận thức đầy đủ và sâu sắc hơn về quyền và trách nhiệm của mình khi
tham gia BHXH…Bên cạnh những thành tựu đạt đƣợc, công tác quản lý chi
BHXH trên địa bàn tỉnh còn bộc lộ nhiều khó khăn, bất cập nhƣ: vẫn còn tồn
tại tình trạng lợi dụng khe hở của Luật BHXH để trục lợi BHXH của các cá
nhân và các tổ chức; hệ thống BHXH đƣợc tổ chức theo ngành dọc từ trung
ƣơng đến cấp huyện, mọi hoạt động liên quan đến lĩnh vực BHXH tại cấp xã
chƣa có cán bộ chuyên môn thực hiện, nhất là công tác quản lý đối tƣợng và
chi BHXH gặp nhiều khó khăn do hoàn toàn phụ thuộc vào đại lý bƣu
điện….Mặt khác, trong điều kiện kinh tế chung của đất nƣớc đang trong
tiến trình hội nhập kinh tế thế giới, các khu công nghiệp xuất hiện trên địa bàn
tỉnh ngày càng nhiều, do đó số lƣợng doanh nghiệp, số đối tƣợng hƣởng BHXH
ngày càng tăng, đa dạng, phức tạp, số tiền chi BHXH ngày càng lớn nên vấn đề
quản lý tốt đối tƣợng, tổ chức chi kịp thời đúng kỳ, đủ số tiền đến tay ngƣời thụ
hƣởng….đang là những khó khăn, thách thức không nhỏ đòi hỏi

BHXH tỉnh Quảng Nam phải có biện pháp giải quyết kịp thời. Vì vậy, việc
nghiên cứu đánh giá công tác quản lý chi BHXH cũng nhƣ phân tích nguyên
nhân và đề ra khuyến nghị nhằm đảm bảo thực hiện công tác quản lý chi
BHXH kịp thời, đúng quy định, thuận lợi cho ngƣời tham gia BHXH là cần
thiết đối với tỉnh Quảng Nam hiện nay và trong thời gian tới. Xuất phát từ lý
do đó, tôi đã chọn đề tài “Hoàn thiện công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội
tạiBảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Nam” để làm luận văn cao học của mình.
2. Mục tiêu của đề tài
Đề tài cần đạt đƣợc ba mục tiêu sau:

- Hệ thống hóa cơ sở lý luận về công tác quản lý chi BHXH: đề tài cần
khái quát đƣợc khái niệm, đặc điểm, mục tiêu, vai trò của công tác quản lý
chi BHXH; các nhân tố tác động đến công tác quản lý chi BHXH; nội dung và
các tiêu chí đánh giá công tác quản lý chi BHXH.


3

- Phân tích, đánh giá thực trạng về công tác quản lý chi BHXH tại
BHXH tỉnh Quảng Nam trong thời gian qua. Cụ thể, đề tài cần nêu đƣợc mục
tiêu, tổ chức công tác quản lý chi BHXH tại BHXH tỉnh Quảng Nam, đánh
giá thực trạng công tác quản lý tại BHXH tỉnh Quảng Nam. Đồng thời đề tài
cần chỉ rõ những kết quả đạt đƣợc, những tồn tại, hạn chế và tìm ra nguyên
nhân của những tồn tại, hạn chế trong công tác quản lý chi BHXH tại BHXH
tỉnh Quảng Nam.
- Đề xuất các khuyến nghị nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi BHXH
tại BHXH tỉnh Quảng Nam: dựa trên thực trạng, mục tiêu của công tác quản
lý chi BHXH tại BHXH tỉnh Quảng Nam và dựa trên định hƣớng phát triển
của BHXH tỉnh Quảng Nam trong thời gian tới, đề tài cần đƣa ra những
khuyến nghị phù hợp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi BHXH tại BHXH
tỉnh Quảng Nam.
 Câu hỏi nghiên cứu:
Để đạt đƣợc mục tiêu hệ thống hóa cơ sở lý luận, đề tài cần giải quyết
các câu hỏi cụ thể sau:
- Mục tiêu của công tác quản lý chi BHXH là gì?
- Các nhân tố nào ảnh hƣởng đến công tác quản lý chi BHXH?
- Công tác quản lý chi BHXH gồm những nội dung gì?
- Những tiêu chí nào sử dụng để đánh giá công tác quản lý chi BHXH?
Để đạt đƣợc mục tiêu đánh giá thực trạng công tác quản lý chi BHXH tại

BHXH tỉnh Quảng Nam, đề tài cần giải quyết đƣợc những câu hỏi cụ thể sau:
- Mục tiêu của công tác quản lý chi BHXH tại BHXH tỉnh Quảng Nam
là gì?
- Tổ chức công tác quản lý chi BHXH tại BHXH tỉnh Quảng Nam diễn
ra nhƣ thế nào?


4

- Thực trạng công tác quản lý đối tƣợng hƣởng các chế độ BHXH, quản
lý điều kiện hƣởng và mức hƣởng, quản lý việc chi các chế độ BHXH cho
ngƣời thụ hƣởng tại BHXH tỉnh Quảng Nam ra sao?
- Những kết quả đạt đƣợc, những hạn chế, tồn tại vànguyên nhân của
những hạn chế, tồn tại là do đâu?
Để đạt đƣợc mục tiêu đề xuất các khuyến nghị nhằm hoàn thiện công tác
quản lý chi BHXH tại BHXH tỉnh Quảng Nam, đề tài cần giải quyết đƣợc
những câu hỏi sau:
- Căn cứ đề xuất khuyến nghị là gì?
- Những khuyến nghị nào để giải quyết những tồn tại, hạn chế nhằm
hoàn thiện công tác quản lý chi BHXH tại BHXH tỉnh Quảng Nam để công
tác quản lý chi đƣợc tổ chức tốt hơn, hiệu quả hơn?
3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu về công tác quản lý chi các chế độ BHXH bắt buộc
đang thực hiện tại phòng/tổ chế độ BHXH gồm: chế độ ốm đau, thai sản, tai
nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hƣu trí, tử tuất; phƣơng thức chi: một lần,
hằng tháng đối với NLĐ đang tham gia BHXH tại các cơ quan, ban ngành,
đoàn thể, các đơn vị doanh nghiệp và các đối tƣợng đang hƣởng các chế độ
lƣơng hƣu, trợ cấp BHXH thuộc phân cấp quản lý của Phòng Chế độ BHXH
trực thuộc Văn phòng BHXH tỉnh và tổ Chế độ BHXH trực thuộc BHXH của

18 huyện, thị xã, thành phố của tỉnh Quảng Nam.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung: Phạm vi nghiên cứu của luận văn là nghiên cứu thực trạng
công tác quản lý chi các chế độ BHXH bắt buộc ở tỉnh Quảng Nam (không
bao gồm BHYT).
- Về không gian: Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng công tác


5

quản lý chi BHXH cho các đối tƣợng hƣởng các chế độ BHXH trên địa bàn
18 huyện, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh Quảng Nam.
- Về thời gian: giai đoạn từ năm 2013– 2016.
4. Cách tiếp cận, phƣơng pháp nghiên cứu
- Phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu, tổng kết kinh nghiệm, phƣơng pháp
phân tích, tổng hợp: Dựa trên cơ sở những kiến thức thực tế đã đƣợc tích lũy
về công tác chi BHXH, kết hợp tham khảo các tài liệu trong nƣớc về lĩnh vực
này để tổng hợp, phân tích, hệ thống hóa, khái quát hóa các nội dung về cơ sở
lý luận và thực tiễn của công tác quản lý chi BHXH làm cơ sở để xây dựng
Chƣơng 1 của đề tài.
- Phƣơng pháp thống kê, thu thập và xử lý số liệu, thông tin: thu thập
thông tin, số liệu thứ cấp từ các báo cáo của phòng Chế độ, phòng Kiểm tra
trực thuộc BHXH tỉnh Quảng Nam. Các thông tin, số liệu thu thập đƣợc đƣa
vào phần mềm Microsoft Excel để phân nhóm, tính toán, thống kê, tổng hợp,
xử lý thành các chỉ tiêu để phân tích, so sánh nhằm đánh giá thực trạng công
tác quản lý chi BHXH tại BHXH tỉnh Quảng Nam làm cơ sở để xây dựng
Chƣơng 2 của đề tài.
- Phƣơng pháp so sánh: đối chiếu công tác quản lý chi BHXH tại tỉnh
Quảng Nam với quy trình Quản lý chi theo quy định của BHXH Việt Nam. So
sánh kết quả quản lý chi BHXH qua từng năm để đánh giá thực trạng và đề

ra những giải pháp phù hợp với thực tiễn về quản lý chi BHXH tại BHXH
tỉnh Quảng Nam làm cơ sở để xây dựng Chƣơng 2 của đề tài.
- Phƣơng pháp phỏng vấn chuyên gia: Tác giả sẽ phỏng vấn một số lãnh
đạo phòng Chế độ, Phòng Kiểm tra, cán bộ liên quan tại cơ quan BHXH tỉnh
Quảng Nam về một số thuận lợi và khó khăn trong việc quản lý chi BHXH
làm cơ sở để xây dựng Chƣơng 2 của đề tài. Đồng thời trao đổi các biện pháp
quản lý chi hiện tại đang áp dụng tại cơ quan cũng nhƣ những giải pháp trong


6

tƣơng lai làm cơ sở để xây dựng Chƣơng 3 của đề tài.
5. Bố cục của luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, đề tài nghiên cứu đƣợc trình bày gồm 3
chƣơng:
- Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về công tác quản lý chi BHXH.
- Chƣơng 2: Thực trạng công tác quản lý chi BHXH tại BHXH tỉnh
Quảng Nam.
- Chƣơng 3: Khuyến nghị hoàn thiện công tác quản lý chi BHXH tại
BHXH tỉnh Quảng Nam.
6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu
Bảo hiểm xã hội là trụ cột chính của chính sách an sinh xã hội của Đảng
và Nhà nƣớc. Có thể nói, không có BHXH thì không có một nền an sinh xã
hội (ASXH) vững mạnh. Do đó, đã có nhiều công trình nghiên cứu nhằm góp
phần hoàn thiện bộ máy tổ chức, hoạt động của Bảo hiểm xã hội (BHXH) với
nhiều khía cạnh khác nhau ở địa bàn các tỉnh, thành phố khác nhau.
 Các bài báo trên các tạp chí khoa học:
Liên quan đến nội dung quản lý chi BHXH, theo hiểu biết của tác giả,
hiện chƣa có công trình nào nghiên cứu trên các tạp chí khoa học.
 Các luận văn:

Tại trƣờng Đại học Kinh tế Đà Nẵng, trong vòng ba năm 2014-2016,
không có công trình nào nghiên cứu liên quan trực tiếp đến công tác quản lý
chi mà chỉ đề cập đến công tác kiểm soát chi BHXH, cụ thể nhƣ:
Luận văn Thạc sĩ “Kiểm soát chi bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội
tỉnh Quảng Nam” của tác giả Trần Thị Thu Hà, thực hiện năm 2014 tại
trƣờng Đại học Kinh tế Đà Nẵng. Luận văn đã khái quát đƣợc cơ sở lý luận
cơ bản về công tác kiểm soát chi trong hệ thống BHXH, nêu ra thực trạng và
đánh giá thực trạng công tác kiểm soát chi BHXH tại BHXH tỉnh Quảng


7

Nam, từ đó đƣa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác kiểm soát chi
BHXH tại BHXH tỉnh Quảng Nam. Tuy nhiên, luận văn trên chỉ tập trung vào
khía cạnh kiểm soát, chƣa đánh giá đƣợc tình hình trong công tác quản lý chi
BHXH tại BHXH tỉnh Quảng Nam.
Ngoài công trình nghiên cứu tại trƣờng Đại học Kinh tế Đà Nẵng thì có
một số công trình nghiên cứu khác đề cập đến công tác quản lý chi BHXH
nhƣ:
- Luận văn Thạc sĩ “Hoàn thiện công tác chi trả các chế độ Bảo hiểm xã
hội tại tỉnh Kiên Giang” của tác giả Lâm Thuyết Minh, thực hiện năm 2015
tại trƣờng Đại học Tài chính – Marketing. Luận văn đã hệ thống hóa và làm
rõ các vấn đề lý luận về quản lý chi trả các chế độ BHXH, trên cơ sở lý luận
chung đã khái quát hóa vai trò của quản lý chi BHXH trong công tác quản lý
nhà nƣớc. Luận văn cũng đã đánh giá đƣợc thực trạng công tác quản lý chi
trả các chế độ BHXH tại tỉnh Kiên Giang giai đoạn năm 2010 – 2014, qua đó
xác định những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân của hạn chế trong công tác
quản lý chi trả các chế độ BHXH tại tỉnh Kiên Giang và đề xuất các giải pháp
nhằm hoàn thiện hệ thống tổ chức và hoạt động chi trả các chế độ BHXH tại
tỉnh Kiên Giang trong thời gian tới.

Tuy nhiên, luận văn chƣa nêu đƣợc cơ sở lý thuyết quan trọng về nội
dung cũng nhƣ mục tiêu của công tác quản lý chi, các tiêu chí đánh giá thực
trạng công tác quản lý chi. Hơn nữa, luận văn hoàn thiện trƣớc khi quyết định
số 828/QĐ-BHXH ban hành ngày 27/5/2016 quy định về quản lý chi các chế
độ BHXH, bảo hiểm thất nghiệp và quyết định số 636/QĐ-BHXH ban hành
ngày 22/4/2016 quy định về hồ sơ và quy trình giải quyết hƣởng các chế độ
BHXH nên luận văn chƣa đánh giá và giải quyết đƣợc những thực trạng công
tác quản lý chi BHXH đang diễn ra.


8

- Luận văn Tiến sĩ “Hoàn thiện hệ thống tổ chức và hoạt động chi trả
các chế độ BHXH ở Việt Nam” của tác giả ThS. Nguyễn Thị Chính, thực hiện
năm 2010 tại trƣờng Đại học Kinh tế Quốc Dân. Luận văn đã hệ thống hóa và
có đóng góp bổ sung làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về khái niệm, bản
chất, vai trò của BHXH; hệ thống các chế độ BHXH; quỹ BHXH; hệ thống tổ
chức và hoạt động chi trả các chế độ BHXH. Luận văn cũng đã tổng hợp phân
tích có hệ thống về hệ thống tổ chức và hoạt động chi trả các chế độ BHXH
giai đoạn năm 2003 – 2008 về quy trình chi trả, phƣơng thức chi trả, lệ phí
chi trả, cơ sở vật chất phục vụ công tác chi trả…từ đó rút ra kết quả đạt đƣợc
và một số vấn đề còn tồn tại. Luận văn đã dựa trên các cơ sở phân tích khoa
học đó để đƣa ra các giải pháp cụ thể, có tính khả thi cao nhằm hoàn thiện hệ
thống tổ chức và hoạt động chi trả các chế độ BHXH ở Việt Nam, bao gồm:
Hoàn thiện hệ thống tổ chức chi trả; Đổi mới công tác lập kế hoạch chi trả;
Hoàn thiện phƣơng thức chi trả; Quản lý chặt chẽ nguồn kinh phí chi trả;
Tăng cƣờng phƣơng tiện phục vụ công tác chi trả; Kiện toàn công tác cán bộ;
Tăng cƣờng kiểm tra và thanh tra trong các khâu chi trả; Quản lý chặt chẽ chi
trả các chế độ ngắn hạn; Tăng lệ phí chi trả và một số giải pháp khác.
Tuy nhiên, luận văn trên chỉ đánh giá thực trạng và nêu ra các biện pháp

chung, trong khi đó, mỗi địa phƣơng có những thuận lợi, khó khăn riêng trong
công tác tổ chức và hệ thống chi trả các chế độ BHXH thì luận văn chƣa đánh
giá đƣợc. Luận văn cũng chƣa nêu đƣợc mục tiêu cũng nhƣ các tiêu chí đánh
giá thực trạng của hệ thống tổ chức và hoạt động chi trả. Hơn nữa, luận văn mới
chỉ đề cập đến một khía cạnh của công tác quản lý chi BHXH.

- Luận văn Tiến sĩ “Đảm bảo tài chính cho Bảo hiểm xã hội Việt Nam”
của tác giả Ths. Nguyễn Thị Hào, thực hiện năm 2015 tại trƣờng Đại học
Kinh tế Quốc Dân. Luận văn đã nghiên cứu và đƣa ra khái niệm đảm bảo tài
chính cho BHXH dƣới góc độ kinh tế chính trị học và luận giải nội dung đảm


9

bảo tài chính cho BHXH bao gồm các vấn đề: đảm bảo thu, đảm bảo chi, đảm
bảo sự cân đối và ổn định quỹ BHXH trong dài hạn, đảm bảo sự công bằng
đối với các đối tƣợng tham gia BHXH. Luận văn đƣa ra các tiêu chí để đánh
giá đảm bảo tài chính cho BHXH bao gồm: mức độ bao phủ của hệ thống
BHXH, mức độ tuân thủ BHXH, mức độ bền vững về tài chính BHXH. Trên
cơ sở những tiêu chí đó, luận văn đã làm rõ những kết quả và những hạn chế
về đảm bảo tài chính cho BHXH Việt Nam, nguyên nhân của hạn chế và đề
xuất các giải pháp mới.
Tuy nhiên, luận văn trên chỉ nghiên cứu một cách tổng quan về an sinh
xã hội mà chƣa đề cập cụ thể đến công tác quản lý chi BHXH, vai trò, giải
pháp của công tác quản lý chi BHXH đến đảm bảo cân bằng quỹ BHXH nói
riêng, đến hệ thống an sinh xã hội nói chung.
Các công trình nghiên cứu tại BHXH tỉnh Quảng Nam
Tại tỉnh Quảng Nam, ngoài luận văn “Kiểm soát chi bảo hiểm xã hội tại
Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Nam” của tác giả Trần Thị Thu Hà, thực hiện
năm 2014 tại trƣờng Đại học Kinh tế Đà Nẵng thì cho đến nay chƣa có một

công trình nào nghiên cứu một cách đầy đủ và cập nhật về công tác quản lý
chi BHXH.
Khoảng trống nghiên cứu về công tác quản lý chi BHXH tại BHXH tỉnh
Quảng Nam:
- Nhìn chung, các luận văn trên đã khái quát hóa đƣợc cơ sở lý luận về
BHXH. Tuy nhiên, cơ sở lý luận trực tiếp về vấn đề nghiên cứu là công tác
quản lý chi BHXH vẫn chƣa đƣợc tổng hợp, bao quát hóa đầy đủ. Các nội
dung quan trọng về mục tiêu, nội dung của công tác quản lý chi, các tiêu chí
đánh giá, và công tác thanh tra, kiểm tra vẫn chƣa đƣợc đề cập. Trong khi đó,
đây là những cơ sở lý thuyết quan trọng nhất giúp đánh giá thực trạng công
tác quản lý chi, nhằm đƣa ra những giải pháp phù hợp. Hơn nữa, đa phần các


10

tác giả đề cập đến những vấn đề tại BHXH tỉnh, thành phố cụ thể, nhƣng các
giải pháp đề ra lại có phần chƣa trọng tâm và đôi khi chƣa sát với những thực
trạng tồn tại tại đơn vị, đồng thời, chƣa tập trung giải quyết các vấn đề trƣớc
mắt gần với thực tế mà chú trọng các giải pháp mang tính vĩ mô khá cao,
trong khi mỗi tỉnh, thành phố có những đặc điểm, nguồn lực, định hƣớng phát
triển riêng.
- Trong vòng ba năm trở lại đây, có rất ít công trình nghiên cứu về công
tác quản lý chi BHXH, trong khi những văn bản pháp lý mới ban hành về
quản lý chi BHXH đƣa ra những quy định mới về nội dung công tác quản lý
chi BHXH, quy trình và trách nhiệm chi trả BHXH nhƣ: Quyết định số
828/QĐ-BHXH ngày 27/5/2016 quy định về quản lý chi các chế độ BHXH,
bảo hiểm thất nghiệp và quyết định số 636/QĐ-BHXH ngày 22/4/2016 quy
định về hồ sơ và quy trình giải quyết hƣởng các chế độ BHXH. Do đó các
luận văn trƣớc đây đã cũ so với các quy định trên nên việc đánh giá thực
trạng không còn chính xác.

- Hiện nay, vẫn chƣa có một luận văn nào nghiên cứu một cách cập nhật,

đặc thù và toàn diện về công tác quản lý chi BHXH tại BHXH tỉnh Quảng
Nam. Trong khi đó, công tác quản lý chi BHXH là một khâu rất quan trọng
nhằm đảm bảo quyền lợi cho ngƣời hƣởng các chế độ BHXH, tránh tình
trạng thâm hụt quỹ BHXH, đảm bảo an toàn cho quỹ BHXH. Hơn nữa, tỉnh
Quảng Nam với hơn 163 nghìn đối tƣợng hƣởng, số tiền chi trả gần 1,5 nghìn
tỷ đồng tính đến ngày 31/12/2016, địa bàn quản lý đa dạng từ đồng bằng đến
miền núi với nhiều nhóm đối tƣợng hƣởng khác nhau. Do đó, việc đánh giá
thực trạng và đƣa ra những giải pháp cấp bách và lâu dài trong công tác quản
lý chi BHXH là rất cần thiết đối với BHXH tỉnh Quảng Nam.
Từ những khe hở trong nghiên cứu trên, luận văn “Hoàn thiện công tác
quản lý chi Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Nam” của tác giả


11

đƣợc xây dựng trên cơ sở kế thừa những nghiên cứu trƣớc đó, đồng thời sẽ
xây dựng toàn diện hệ thống cơ sở lý luận, đi sâu vào việc nghiên cứu và phân
tích các vấn đề liên quan đến việc hoàn thiện công tác quản lý chi BHXH dựa
trên các quy định mới về quản lý chi BHXH và các quy định khác có liên
quan đến công tác quản lý chi BHXH trên địa bàn tỉnh Quảng Nam. Trên cơ
sở lý luận khoa học và thực tiễn luận văn sẽ xây dựng các giải pháp để hoàn
thiện công tác quản lý chi BHXH trên địa bàn tỉnh Quảng Nam. Các giải pháp
đƣợc đề xuất sẽ góp phần nâng cao hiệu quả của công tác quản lý chi BHXH
tại BHXH tỉnh Quảng Nam, đảm bảo tốt nhất quyền lợi cho ngƣời hƣởng các
chế độ BHXH, thực hiện đúng nguyên tắc chi đúng, chi đủ, chi kịp thời
chocác đối tƣợng hƣởng.
Điểm mới của luận văn đó là công trình đƣợc nghiên cứu một cách toàn
diện, trên cơ sở khoa học về thực trạng công tác quản lý chi BHXH trên địa bàn

tỉnh Quảng Nam. Đồng thời đề ra đƣợc phƣơng hƣớng, mục tiêu, đặc biệt là hệ
thống các giải pháp vừa có tính cấp bách trƣớc mắt, vừa có tính chiến lƣợc lâu
dài nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý chi BHXH với mục tiêu phục vụ
tốt hơn nhu cầu và đảm bảo lợi ích cho ngƣời thụ hƣởng các chế độ BHXH,
nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội ở tỉnh Quảng Nam, góp phần vào thành
công của chính sách ASXH của Đảng và Nhà nƣớc.


12

CHƢƠNG 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI BHXH
1.1. ĐỊNH CHẾ TIẾT KIỆM THEO HỢP ĐỒNG VÀ QUỸ BHXH
1.1.1. Định chế tiết kiệm theo hợp đồng
a. Định nghĩa
“ Các định chế tiết kiệm theo hợp đồng là các định chế tài chính có
nguồn vốn hoạt động đƣợc hình thành từ các hợp đồng, theo đó các định chế
này nhận đƣợc các khoản đóng góp theo định kỳ và thực hiện chi trả cho
những ngƣời sở hữu hợp đồng trong trƣờng hợp các sự kiện trong hợp đồng
xảy ra. Do đặc thù trong hoạt động là giữa thời điểm nhận đƣợc các khoản
đóng góp theo định kỳ và thời điểm chi trả theo trách nhiệm đƣợc quy định
trong hợp đồng có sự chênh lệch về thời gian nên các định chế này có thể sử
dụng số vốn tạm thời nhàn rỗi để đầu tƣ nhằm mục đích sinh lời ” [8, tr. 202]
b. Các loại hình định chế tiết kiệm theo hợp đồng
Các định chế tiết kiệm theo hợp đồng đƣợc phân thành 2 loại: các công
ty bảo hiểm và quỹ trợ cấp hoặc quỹ hƣu trí.
- Các công ty bảo hiểm: “ là các định chế tài chính có nhiệm vụ cung
cấp các hợp đồng bảo hiểm cho các doanh nghiệp và các hộ gia đình nhằm
giảm bớt các rủi ro ảnh hƣởng đến quá trình sản xuất và đời sống của họ. Các

hợp đồng bảo hiểm chính là các phƣơng tiện đảm bảo tài chính cho những
ngƣời tham gia bảo hiểm, những ngƣời lo ngại có thể gặp phải một số biến cố
xấu trong cuộc sống gây ra tổn thất đối với họ” [8, tr. 202]
Nguồn vốn hoạt động của các công ty bảo hiểm gồm:
+ Nguồn vốn tự có: Là bộ phận vốn chủ sở hữu của các công ty bảo
hiểm, nó là phần vốn cơ sở ban đầu đƣợc đăng kí khi mới hoạt động.
+ Phí bảo hiểm từ các hợp đồng: Các công ty bảo hiểm bán ra các sản
phẩm bảo hiểm qua việc ký kết các hợp đồng bảo hiểm theo yêu cầu của


13

khách hàng. Đối với các công ty bảo hiểm thì nguồn thu từ phí bảo hiểm là
lớn nhất, chi phối và quyết định hoạt động cơ bản của công ty.
+ Nguồn thu từ hoạt động đầu tƣ: “ Lợi nhuận thu đƣợc từ các hoạt động

đầu tƣ là nhân tố quan trọng làm gia tăng lợi nhuận của các công ty bảo hiểm.
Ngoài ra, nó có tác dụng to lớn trong việc bảo toàn và phát triển vốn để bổ
sung, tăng cƣờng quỹ dự phòng bồi thƣờng ” [13, tr. 220]. Nguồn thu này bao
gồm các khoản lãi tiền gửi ngân hàng, thu từ lợi tức cổ phần, lãi từ đầu tƣ trái
phiếu, cổ phiếu trên thị trƣờng chứng khoán, thu từ kinh doanh tiền tệ, bất
động sản…
+ Ngoài ra, còn có các nguồn thu khác là các nguồn vốn hình thành khi
các công ty bảo hiểm đa dạng hóa nghiệp vụ kinh doanh nhƣ các nghiệp vụ
bảo lãnh, bảo hiểm tiền gửi hay thu từ dịch vụ giám định, xét bồi thƣờng hộ
cho các công ty bảo hiểm khác…
Việc chi trả bảo hiểm của các công ty bảo hiểm cho ngƣời đƣợc bảo
hiểm khi các sự kiện bảo hiểm xảy ra theo cam kết đƣợc quy định rõ trong
hợp đồng thƣờng là:
+ Trả tiền bảo hiểm trong các hợp đồng bảo hiểm nhân thọ, khi đến hạn

hợp đồng hoặc khi sự cố bảo hiểm xảy ra.
+ Trả tiền bảo hiểm trong bảo hiểm tai nạn, bệnh tật, ốm đau cần phải
khám chữa, điều trị, phẫu thuật.
+ Trả tiền bồi thƣờng tổn thất trong các hợp đồng bảo hiểm thiệt hại khi
các rủi ro xảy ra.
Công ty bảo hiểm đƣợc phép sử dụng các nguốn vốn tạm thời nhàn rỗi
của mình để tham gia vào các hoạt động đầu tƣ. Tuy nhiên, việc đầu tƣ của
ngƣời bảo hiểm nếu không thận trọng sẽ rất nguy hiểm cho những ngƣời đƣợc
bảo hiểm. Để đảm bảo quyền lợi cho những ngƣời đƣợc bảo hiểm, Nhà nƣớc
đòi hỏi các công ty bảo hiểm phải thực hiện các cam kết của mình bằng các


14

tài sản có thể hiện trên bảng tổng kết tài sản. Đối với các công ty bảo hiểm khi
sử dụng quỹ của những ngƣời đƣợc bảo hiểm bắt buộc phải tuân theo những
nguyên tắc nhất định để đảm bảo an toàn, sự sinh lời và tính thanh khoản của
các khoản vốn đầu tƣ:
“+ An toàn về mặt tài chính đối với các công ty bảo hiểm để thực hiện
chắc chắn các cam kết của mình đối với những ngƣời đƣợc bảo hiểm là
những ngƣời đƣợc hƣởng hợp đồng.
+ Sinh lời nhằm đảm bảo nguyên tắc hạch toán trong hoạt động kinh
doanh bảo hiểm của các doanh nghiệp bảo hiểm và tạo điều kiện giảm phí bảo
hiểm đối với ngƣời tham gia bảo hiểm.
+ Khả năng thanh khoản để công ty có thể thanh toán các khoản bồi
thƣờng tổn thất cho các chủ nợ vào bất kỳ thời điểm nào” [8, tr. 207]
Để thực hiện các yêu cầu và nguyên tắc trong đầu tƣ, các công ty cần
phải có tính năng động và trách nhiệm cao trong quản lý tài chính. Ngoài việc
đánh giá thƣờng xuyên hiệu quả của các khoản đầu tƣ, hạch toán chính xác
kết quả hoạt động, cần phải định giá chính xác giá trị tài sản của công ty.

Quỹ trợ cấp hoặc quỹ hƣu trí: Là một loại hình trung gian tài chính thuộc
các định chế tiết kiệm theo hợp đồng, đƣợc thiết lập để thanh toán những
khoản lợi ích cho NLĐ khi họ về hƣu hoặc giảm thu nhập do mất sức lao
động, giúp họ có những khoản thu nhập ổn định thông qua cung cấp các
chƣơng trình trợ cấp, lƣơng hƣu. Để đạt đƣợc mục đích này, các tổ chức,
doanh nghiệp SDLĐ, NLĐ và các tổ chức công đoàn, Chính phủ cùng nhau
xây dựng kế hoạch lƣơng hƣu, trong đó quy định tỷ lệ đóng góp định kỳ của
những ngƣời tham gia trong thời gian NLĐ còn đang làm việc. Dù dƣới hình
thức nào thì khả năng dự đoán chính xác mức và thời gian trả rất cao, nên
nguồn vốn của quỹ này thƣờng đƣợc đầu tƣ vào các công cụ đầu tƣ dài hạn,
nhƣ cổ phiếu, trái phiếu công ty, trái phiếu chính phủ hoặc cho vay…Ngoài


15

ra, quỹ này còn đầu tƣ vào các tài sản có tính an toàn cao nhƣ gửi ngân hàng,
vào các loại kỳ phiếu do ngân hàng phát hành. Do vậy, hoạt động của quỹ
hƣu trí không những đảm bảo thu nhập thƣờng xuyên ổn định cho những
NLĐ về hƣu mà còn là một trung gian tài chính di chuyển vốn nhàn rỗi đến
tay các chủ thể đầu tƣ, đến ngƣời cần vốn trong nền kinh tế.
Các quỹ hƣu trí hoạt động dƣới hai hình thức:
- Các chƣơng trình trợ cấp hƣu trí tƣ nhân:
Các chƣơng trình này do các công ty thành lập nhằm mục đích hỗ trợ
cho những NLĐ trong công ty, sẽ do một ban quản lý chịu trách nhiệm điều
hành gồm: các hoạt động thu tiền đóng góp, chi trả lƣơng hƣu và thực hiện
việc đầu tƣ bằng nguồn vốn quỹ. Các chƣơng trình này cũng có thể đƣợc ủy
thác cho các ngân hàng hoặc các công ty bảo hiểm nhân thọ quản lý. Hoạt
động của các chƣơng trình này luôn gặp rủi ro không đủ tiền để trả lƣơng
hƣu do khoản đóng góp không đủ để tài trợ cho việc chi trả hoặc do yếu kém
trong hoạt động đầu tƣ gây thất thoát tiền quỹ. Chính vì vậy, Luật các nƣớc

thƣờng quy định việc báo cáo định kỳ theo những tiêu chuẩn nhất định về
hoạt động của các quỹ, đƣa ra những quy định về số năm tối thiểu phải tham
gia chƣơng trình, trƣờng hợp không đủ thời gian làm việc theo quy định, dù
tự ý ra đi hoặc bị sa thải đều không đƣợc hƣởng quyền đƣợc trợ cấp.
- Các chƣơng trình trợ cấp hƣu trí công cộng – tên gọi khác là quỹ
BHXH:
Với quỹ này, NLĐ tại các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp đều phải tham
gia và sẽ đƣợc trợ cấp khi nghỉ hƣu. Nguồn hình thành quỹ từ sự đóng góp
định kỳ của NLĐ theo một tỷ lệ nhất định trên mức lƣơng của họ khi còn làm
việc, đóng góp của ngƣời SDLĐ và các nguồn khác. Quỹ BHXH không chỉ
chi trả lƣơng hƣu mà còn thanh toán chi phí y tế, trợ cấp mất sức lao động…
Cũng nhƣ các chƣơng trình trợ cấp hƣu trí tƣ nhân, các chƣơng trình


16

trợ cấp hƣu trí công cộng đang phải đối mặt với nguy cơ thiếu hụt tiền để chi
trả cho những khoản chi trả BHXH do tỷ trọng ngƣời về hƣu và đối tƣợng
giải quyết trợ cấp lớn so với đối tƣợng tham gia và mức đóng góp vào quỹ, do
đó làm cho quỹ dễ lâm vào tình trạng thâm hụt nếu quản lý và đầu tƣ sử dụng
quỹ không tốt. Điều này đòi hỏi các Chính phủ cần thiết phải quan tâm qua đó
nhằm thực hiện tốt các chính sách xã hội nhƣ tăng đối tƣợng NLĐ tham gia
quỹ, tăng cƣờng những khoản trợ cấp từ NSNN trong thời gian đầu khi nguồn
thu không đủ thanh toán.
Sự ra đời và vận hành của các quỹ trợ cấp hoặc hƣu trí phụ thuộc vào
quy định về chế độ hƣu trí và cơ chế quản lý quỹ hƣu trí của từng nƣớc. Phổ
biến hiện nay trên thế giới có hai loại quản lý quỹ hƣu trí:
- Quản lý theo kỹ thuật phân chia: Theo cơ chế này, “những ngƣời làm
công ăn lƣơng còn đang trong độ tuổi làm việc sẽ tài trợ cho việc thanh toán
trợ cấp hƣu trí cho những ngƣời không còn đang trong độ tuổi lao động nữa”

[8, tr. 210]. Hệ thống này hiện rất phổ biến ở các nƣớc châu Âu nhƣng cũng
thể hiện những hạn chế bởi từ nhiều năm nay, dân số ở độ tuổi nghỉ hƣu có xu
hƣớng tăng mạnh hơn dân số đang làm việc. Cơ chế quản lý quỹ theo kỹ thuật
phân chia tính tiền trợ cấp dựa vào số năm làm việc (thời gian đóng tiền bảo
hiểm) của NLĐ và tiền lƣơng của họ vào thời điểm trƣớc khi nghỉ hƣu.
- Quản lý theo kỹ thuật tồn tích: Theo cơ chế này, “các cá nhân đều đặn
bỏ ra một số tiền tiết kiệm trong suốt cuộc đời mình và dùng chúng để đầu tƣ
và dùng thu nhập từ hoạt động đầu tƣ này để trả lƣơng hƣu cho NLĐ kể từ
thời điểm không còn trong độ tuổi lao động” [8, tr. 210]. Hệ thống này đã phát
triển từ lâu ở Mỹ. Cơ chế quản lý quỹ theo kỹ thuật tồn tích tính tiền trợ cấp
tùy thuộc vào số tiền mà NLĐ đã đầu tƣ và thời gian đầu tƣ của họ.
1.1.2. Quỹ BHXH
a. Khái niệm quỹ BHXH