Giáo án Sinh học 12 bài 3: Điều hoà hoạt động gen

GIÁO ÁN SINH HỌC 12
Bài 3: ĐIỀU HOÀ HOẠT ĐỘNG CỦA GEN
I.Mục tiêu bài học:
1.Kiến thức: Nêu được khái niệm và các cấp độ điều hoà hoạt động của gen.
-Trình bày được cơ chế điều hoà hoạt động của các gen qua Opêron ở sinh vật nhân sơ.
-Nêu được ý nghĩa điều hoà hoạt động của gen ở sinh vật nhân sơ.
2.Kĩ năng: Quan sát phân tích tranh,phân tích tổng hợp .
3.Thái độ: Thấy được tính thống nhất bộ máy di truyền và cả hệ thống
II.Chuẩn bị của GV-HS:
1.Chuẩn bị của GV: Phóng to hình 3.1,3.2a,3.2b
2.Chuẩn bị của HS : Xem bài trước ở nhà .
III.Phương pháp: Sử dụng sơ đồ và chú thích rút ra bản chất vấn đề + Vấn đáp + Sử dụng
phiếu học tập thảo luận theo nhóm .
IV.Kiến thức trọng tâm: Cơ chế điều hoà hoạt động của gen ở sinh vật nhân sơ.
V.Tiến trình bài dạy :
1.Ổn định lớp
2.Kiểm tra bài cũ : Sử dụng các câu hỏi sách giáo khoa .
3.Mở bài : Tế bào cơ thể sinh vật bậc thấp chứa hàng nghìn gen, sinh vật bậc cao chứa hàng
vạn gen . Ở các giai đoạn phát triển khác nhau các gen này có hoạt động liên tục, đồng thời hay
không? Cơ chế hoạt động như thế nào ?Chúng ta cùng nghiên cứu.

Hoạt động của GV

Hoạt động của
HS

Hoạt động 1 : Tế bào chỉ HS dựa vào sách
tổng hợp protein cần thiết giáo khoa để trả
vào lúc thích hợp với một lời.
lượng cần thiết vì vậy gen
phải có cơ chế điều hoà

hoạt động .Vậy điều hoà

TaiLieu.VN

Tiểu kết
I.Khái quát về điều hoà hoạt động của gen:
1.Khái niệm: Điều hoà hoạt động của gen
chính là điều hoà lượng sản phẩm của gen được
tạo ra giúp tế bào điều chỉnh sự tổng hợp
protêin cần thiết vào lúc cần thiết .

Page 1


hoạt động của gen là gì?

2.Các mức độ: Trong cơ thể việc điều hoà hoạt
động của gen xảy ra ở nhiều mức độ:

- Các cấp độ điều hoà
hoạt động của gen ?
Hoạt động 2 : Treo tranh
HS quan sát và đọc thông
tin chú thích hình 3.1ở
SGK và mô tả cấu trúc
của opê ron lac ở E,coli
để trả lời thành phần và
HS sẽ hoạt động
vai trò của từng thành
theo nhóm, sau

phần theo kiểu PHT
đó mỗi nhóm sẽ
Có bảng phụ kèm theo
trả lời 1 thành
sau đó GV tiểu kết lại .
phần.
Hoạt động 3 : Treo tranh
HS quan sát hình
3.2a,3.2b SGK trả lời Mô
tả hoạt động của Opêron
lac khi môi trường không
có lactozơ và có lactozơ?
Theo bảng phụ đã cho
Cả 4 tổ cùng đều làm sau
đó 2 tổ trả lời.
HS quan sát hình
kết hợp với SGK
để
trả lời các câu hỏi
trên sau đó
GVgiảng giải
thêm và tiểu kết .

a.Sinh vật nhân sơ: Chủ yếu ở mức độ phiên
mã .
b.Sinh vật nhân thực: Mức độ AND,mức phiên
mã, mức dịch mã, mức sau dịch mã .
II.Điều hoà hoạt động của gen ở SV nhân sơ:
1.Mô hình cấu trúc của opêron lac:
- Cụm các gen cấu trúc Z, Y, A kiểm soát tổng

hợp các enzim tham gia vào các phản ứng phân
giải đường lactôzơ có trong môi trường để cung
cấp năng lượng cho tế bào.
- Vùng vận hành O (Operator) là trình tự
nucleotit đặt biệt, nơi liên kết với protein ức
chế làm ngăn cản quá trình phiên mã của các
gen cấu trúc .
- Vùng khởi động P (Promotor) Nằm trong
vùng khởi đầu của gen nơi ARN poli meza bám
vào và khởi đầu phiên mã.
- Gen điều hoà R nằm ngoài vùng Opêron :
kiểm soát tổng hợp protein ức chế ,protein này
có khả năng liên kết với vùng vận hành dẫn đến
ngăn cản quá trình phiên mã .
2. Sự điều hoà hoạt động của O pêron lac:
- Khi môi trường không có lactozơ: Gen điều
hoà R kiểm soát tổng hợp protêin ức chế.
Protêin này liên kết với vùng vận hành ngăn
cản quá trình phiên mã làm cho gen cấu trúc
không hoạt động .
- Khi môi trường có lactozơ: Lactozơ liên kết
với protein ức chế làm biến đổi cấu hình không
gian 3 chiều của nó làm làm protein ức chế
không gắn vào vùng O  ARN polimeraza liên

TaiLieu.VN

Page 2

kết với promotor  Hoạt động của gen cấu
trúc Z,Y A Giúp chúng phiên mã, dịch mã .
4.Củng cố:Trong tế bào có rất nhiều gen ,song ở mỗi thời điểm chỉ có một số gen hoạt
động ,Phần lớn các gen ở trạng thái bất hoạt .Vậy cơ chế nào giúp cho cơ thể thực hiện quá trình
này ? Học sinh vận dụng kiến thức trong bài để trả lời .
5.Dặn dò: xem trước bài đột biến gen và làm 4 bài tập trong sách giáo khoa.
PHIẾU HỌC TẬP
Bài tập 1: Quan sát hình 3.1 để trình bày Opê ron lac và gen điều hoà

Opêron lac

Thành phần

Chức năng

Gen điều hoà nằm
ngoài vùng opê ron

Đáp án bài tập 1:

Opêron lac

TaiLieu.VN

Thành phần

Chức năng

Z, Y,A: Các gen cấu trúc.

Quy định tổng hợp các
enzim tham gia các phản
ứng phân giải đường
lactozơ.

O (Operator):Vùng vận
hành là trình tự nucleotit
đặc biệt.

Protêin ức chế có thể liên
kết làm ngăn cản sự phiên
mã.

Page 3


P (Promotor): Vùng khởi
động

ARNpolimeraza bám vào
và khởi đầu quá trình phiên
mã.

Gen điều hoà R

kiểm soát tổng hợp protein
ức chế ,protein này có khả
năng liên kết với vùng vận
hành dẫn đến ngăn cản quá
trình phiên mã .

Gen điều hoà nằm
ngoài vùng opê ron

Bài tập 2: Quan sát tranh 3.2a,3.2b SGK, kết hợp sách giáo khoa để làm bài tập theo PHT để
mô tả hoạt động của Opêron lac môi trường không có lactozơ và môi trường có lactozơ:
Đáp án bài tập 2:

Môi
trường

phản ứng ức chế

Gen vận hành

Các gen cấu trúc

Không
có
lactozơ

Gen điều hoà qui
định tổng hợp
protein ức chế.

Proteein ức chế liên
kết vùng vận hành
ngăn cản quá trình
phiên mã .

Gen cấu trúc không
hoạt động

Có
lactozơ

Lactozơ +protein A RN polimeraza liên
ức chế làm biến kết với vùng khởi
đổi protein ức chế động tiến hành sao mã
nên không liên
kết vùng vận
hành

TaiLieu.VN

Các gen cấu trúc
dịch mã tạo ra enzim
phân giải lactozơ

Page 4