ƯU điểm và hạn CHẾ của TRỌNG tài SO với tòa án TRONG TRANH CHẤP THƯƠNG mại

ƯU ĐIỂM VÀ HẠN CHẾ CỦA TRỌNG
TÀI SO VỚI TÒA ÁN TRONG TRANH
CHẤP THƯƠNG MẠI
Từ khi Tổ chức Thương mại Thế Giới WTO ra đời cũng như sự ra đời của các khu vực Tự do Mậu dịch khác đã góp phần
thúc đẩy tự do hóa thương mại toàn cầu phát triển. Điều này đã tạo điều kiện thuận lợi cho  việc xây dựng một môi trường
tự  do giao thương kinh tế, thương mại giữa các  quốc gia Thành viên cũng như  các quốc gia khác trên thế  giới với nhau.
Khi doanh nghiệp, cá nhân, tổ chức kinh tế của các quốc gia giao thương với nhau thì không tránh khỏi các tranh chấp liên
quan đến hợp đồng thương mại quốc tế. Do đó, khi phát sinh tranh chấp hợp đồng thương mại quốc tế  thì các Điều ước
Quốc tế cũng như pháp luật quốc gia, các tập quán quốc tế, tập quán pháp  ­ án lệ đã có những phương thức giải quyết phù
hợp để  giải quyết các tranh chấp này và giúp cho quá trình giao thương của các quốc gia diễn ra thuận lợi. Các phương
thức giải quyết tranh chấp hợp đồng thương mại quốc tế  như  theo phương thức lựa chọn (trung gian, hòa giải, tố  tụng
Mini, Ủy ban xem xét tranh chấp); phương thức trọng tài; phương thức tòa án.
Hiện nay, tại Việt Nam có 14 Trung tâm trọng tài đang hoạt động và đã được Bộ  Tư  pháp phê chuẩn Điều lệ  của Trung
tâm theo quy định của Luật Trọng tài thương mại năm 2010. Số lượng các vụ tranh chấp được đưa ra giải quyết tại trọng
tài trong những năm qua không ngừng tăng lên trong năm 2013 các trung tâm trọng tài trên cả nước đã giải quyết 360 vụ
tranh chấp. Điều này thể  hiện sự  quan tâm hơn nữa của các doanh nghiệp đến phương thức giải quyết tranh chấp bằng
trọng tài.
Luật Trọng tài thương mại Việt Nam 2010 tại Khoản 2 Điều 3 đưa định nghĩa một cách ngắn gọn, súc tích:
“Thoả thuận trọng tài là thoả thuận giữa các bên về việc giải quyết bằng Trọng tài tranh chấp có
thể phát sinh hoặc đã phát sinh.”
So với tòa án, trọng tài là biện pháp giải quyết tranh chấp đã được vận dụng từ lâu. Vì thế, hình thức giải quyết tranh chấp
bằng trọng tài là hình thức rất phổ biến ở các nước trên thế giới, chúng ta có thể xem xét một vài ưu điểm nổi bật cũng như
hạn chế của biện pháp này:


Ưu điểm:

x
Thứ nhất, về thành phần xét xử, các bên tranh chấp có quyền lựa chọn trọng tài viên, việc này giúp các bên lựa chọn
được trọng tài viên giỏi, nhiều kinh nghiệm, am hiểu sâu sắc vấn đề  đang tranh chấp để  từ  đó họ  có thể  giải quyết tranh
chấp một cách nhanh chóng, chính xác. Điểm này hoàn toàn đối lập với tòa án quốc tế khi thành phần xét xét xử của tòa án

quốc tế hoàn toàn cố định, các bên không có quyền lựa chọn thẩm phán.


Thứ hai, về thủ tục tố tụng xét xử,  các bên có quyền thỏa thuận quy định thủ tục giải quyết tranh chấp bằng trọng tài, từ
đó các bên có thể chủ  động về thời gian, địa điểm giải quyết tranh chấp , không phải trải qua nhiều cấp xét xử như  ở toà
án, vì vậy thủ  tục tố  tụng trọng tài đơn giản, linh hoạt và mềm dẻo hơn. Ví dụ, như  trong  Luật Trọng tài Thương mại
2010 có quy định về thủ tục giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại với các cách thức khá đơn giản, chủ yếu dựa
trên thỏa thuận của các bên, và đề  cao sự thỏa thuận này. Các bên có thể  thỏa thuận về: ngôn ngữ  sử  dụng trong tố  tụng
trọng tài (khoản 2 Điều 10 LTTTM 2010), địa điểm giải quyết tranh chấp (khoản 1 Điều 11  LTTTM 2010), đối với các
tranh chấp có yếu tố nước ngoài các bên có thể chọn luật áp dụng (khoản 2 Điều 14 LTTTM 2010), qua đó có thể tiết kiệm
thời gian và chi phí cho các bên, rút ngắn quá trình thông qua phán quyết. Phán quyết của trọng tài thường chính xác,
khách quan và có độ tin cậy cao một phần do quyết định của trọng tài ít bị  chi phối bởi yếu tố chính trị  và vì thế, nó sẽ
mang tính khách quan hơn phán quyết của tòa án. Bên cạnh đó, thủ tục tố tụng trọng tài cũng đơn giản hơn so với thủ tục
tố tụng tại tòa án do thủ tục tố tụng tòa án là cố định, đã được quy định cụ thể từ trước trong quy chế của tòa.
Thứ ba, về mức độ bảo mật trình tự  tố  tụng trong từng vụ việc,  giải quyết tranh chấp bằng trọng tài luôn có khả  năng
giữ bí mật rất cao. Đối với các bên tham gia hợp đồng thương mại quốc tế, việc giữ bí mật các vụ kiện là rất quan trọng,
bởi bí mật nghề nghiệp, uy tín trên thương thường có ý nghĩa sống còn đối với mỗi doanh nghiệp. Đặc biệt là những bí
mật liên quan đến bí quyết công nghệ, chất lượng sản phẩm, bí quyết kinh doanh… Nếu những bí mật này bị tiết lộ, sẽ ảnh
hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh trong tương lai của họ. Vì thế, khi tranh chấp xảy ra, những bí mật đó có khả
năng có thể bị tiết lộ, nhất là khi giải quyết tại tòa án bởi nguyên tắc xét xử tại tòa án là công khai. Khác với nguyên tắc
xét xử  công khai tại tòa án, trọng tài lại hoạt động theo nguyên tắc xét xử  kín, các quyết định của trọng tài không được
công khai, nếu các bên yêu cầu, nội dung giải quyết tranh chấp bằng trọng tài sẽ  được giữ  kín, đảm bảo cho các bên liên
quan giữ được bí mật quốc gia, bí quyết kinh doanh, quy trình kĩ thuật… theo Điều 4  LTTTM 2010 giải quyết tranh chấp
bằng trọng tài thưng mại được tiến hành công khai, trừ  trường hợp các bên có thỏa thuận khác. Đây có thể  được xem là
một  ưu thế  so với nguyên tắc xét xử công khai của tòa án trong trường hợp giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực thương
mại, có thể xem là khá nhạy cảm. và qua đó, góp phần bảo vệ danh dự, uy tín của các bên tranh chấp.
Thứ tư, về thể loại tranh chấp quốc tế được giải quyết, khác với tòa án quốc tế  là chỉ giải quyết các tranh chấp pháp lý,
trọng tài không những giải quyết tranh chấp pháp lý mà còn giải quyết tranh chấp chính trị, vì vậy, phán quyết của trọng
tài có thể không mang tính đối nghịch như phán quyết của tòa án quốc tế. Trước khi đem vụ tranh chấp thương mại để giải
quyết bằng trọng tài, các bên có thể cùng ngồi bàn bạc, nêu ra ý chí nguyện vọng chủ quan của mình, từ đó xây dựng được

những thỏa thuận chung nhằm bảo vệ quyền và lợi ích của đôi bên trong quá trình tố tụng trọng tài, và chính vì sự trao đổi
trên cơ  sở  tôn trọng mong muốn của nhau nên sau khi có phán quyết của trọng tài, các bên vẫn có thể  tiếp tục giữ  được
mối quan hệ với nhau kể cả trong lĩnh vực vừa xảy ra tranh chấp.
Thứ năm, về khả năng kiểm soát hoạt động tố tụng, trình tự trọng tài do các bên tự quy định, vì thế khả năng kiểm soát
hoạt động trọng tài của các bên rộng hơn. Bên cạnh đó, trọng tài khi giải quyết tranh chấp nhân danh ý chí của các bên,


không nhân danh quyền lực tự pháp của nhà nước, hơn thế  nữa, phán quyết trọng tài được sự  công nhận quốc tế  nên rất
phù hợp để giải quyết các tranh chấp có nhân tố nước ngoài.
Thứ sáu, quyết định của trọng tài có giá trị chung thẩm. Sau khi trọng tài đưa ra phán quyết thì phán quyết đó bắt buộc
có hiệu lực thi hành với các bên, các bên không có quyền kháng cáo hay kháng nghị. Đây là điểm khác biệt cũng là ưu
điểm của phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài so với tòa án. Như vậy, có thể tránh dẫn đến tình trạng dây dưa
kéo dài, gây tốn kém cả về thời gian lẫn tiền bạc,  ảnh hưởng đến sản xuất kinh doanh.  Ưu điểm này xuất phát từ  quyền
định đoạt của các bên, từ việc tự do lựa chọn phương thức trọng tài đến lựa chọn trọng tài viên cũng như thủ tục tố tụng.
Hạn chế:
Thứ nhất, trọng tài không phải cơ  quan quyền lực nhà nước nên khi xét xử, trong trường hợp cần áp dụng biện pháp
khẩn cấp tạm thời nhằm đảm bảo chứng cứ, trọng tài không thể ra quyết định mang tính chất bắt buộc mà phải yêu cầu tòa
án thi hành các phán quyết trọng tài.
Thứ hai, phán quyết của trọng tài có thể  bị  tuyên hủy bởi quyết định của tòa án. Vì vậy nó làm hạn chế  hiệu lực của
phán quyết trọng tài cũng như giảm sự tin cậy vào cơ chế giải quyết tranh chấp bằng trọng tài.
Thứ ba, việc thực hiện các quyết định của trọng tài hoàn toàn phụ thuộc vào ý thức tự nguyện của các bên. Đối với các
doanh nghiệp nước ngoài, uy tín của doanh nghiệp được đặt lên hàng đầu do đó việc họ tự giác thực hiện các quyết định
của trọng tài khá cao. Tuy nhiên, các doanh nghiệp trong nước hiện nay vẫn chưa coi trọng việc giải quyết tranh ch ấp bằng
trọng tài, nên vẫn chưa có ý thức tự giác.
Thứ tư, việc giải quyết tranh chấp bằng biện pháp trọng tài mang tính chất phi chính phủ nên khi hiểu biết của một bộ
phận dân trí về biện pháp này chưa cao có thể dẫn dến sự thiếu tin tưởng về khả năng, hiệu quả công việc, giá trị  pháp lí
của phán quyết trọng tài cũng như tạo tâm lý e dè khi các bên xem xét lựa chọn giải quyết tranh chấp bằng biện pháp này.
Trên hết là trong thực tiễn tình hình nước ta hiện nay, chi phí cho việc giải quyết tranh chấp hợp đồng thương mại bằng
biện pháp trọng tài còn khá lớn, dẫn đến việc các doanh nghiệp vừa và nhỏ không có khả năng chi trả.
Thứ năm, quyết định của trọng tài có giá trị chung thẩm mặc dù đây là điểm tạo nên hiệu lực cho phán quyết trọng tài,

song cũng đồng thời hạn chế cơ hội sửa chữa khi xảy ra sai sót, dẫn đến việc không đảm bảo trọn vẹn quyền và nghĩa vụ
cho các bên tranh chấp.
Tranh chấp là việc khó tránh khỏi trong quan hệ thương mại. Nhưng để giải quyết những tranh chấp đó, hai bên cần phải
lựa chọn những cách thức giải quyết khác nhau để đạt kết quả tốt nhất.
Tác Giả: Trần Tuấn