Quản lí hoạt động của tổ chuyên môn theo hướng tăng cường tự chủ và chịu trách nhiệm ở các trường tiểu học huyện lập thạch, vĩnh phúc
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.12 MB, 118 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
LÊ HUY TRƯỜNG
QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHUYÊN MÔN
THEO HƯỚNG TĂNG CƯỜNG TỰ CHỦ VÀ CHỊU
TRÁCH NHIỆM Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC
HUYỆN LẬP THẠCH, VĨNH PHÚC
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
HÀ NỘI, 2016
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
LÊ HUY TRƯỜNG
QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHUYÊN MÔN
THEO HƯỚNG TĂNG CƯỜNG TỰ CHỦ VÀ CHỊU
TRÁCH NHIỆM Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC
HUYỆN LẬP THẠCH, VĨNH PHÚC
Chuyên ngành: Quản lí giáo dục
Mã số: 60 14 01 14
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Đặng Thành Hưng
HÀ NỘI, 2016
i
LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên, cho phép tôi bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban giám
hiệu, tập thể cán bộ, giảng viên Đại học sư phạm Hà Nội 2 đã tận tình giảng
dạy, giúp đỡ trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu tại trường và hoàn
thành luận văn của mình.
Xin chân thành cảm ơn các đồng chí lãnh đạo Phòng giáo dục huyện
Lập Thạch,tỉnh Vĩnh Phúc, Ban giám hiệu, giáo viên các
trường tểu học
trong huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc, các vị phụ huynh và các em học sinh
đã đóng góp ý kiến, cung cấp thông tin, tư liệu cho tôi trong quá trình điều
tra, khảo sát phục vụ cho việc nghiên cứu.
Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Đặng Thành
Hưng, người đã dành cho tôi những lời chỉ bảo ân cần cũng như những kiến
thức uyên thâm và kinh nghiệm quí báu giúp tôi vững tn vượt qua mọi khó
khăn, trở ngại trong quá trình nghiên cứu để hoàn thành luận văn này.
Mặc dù đã cố gắng, song do điều kiện nghiên cứu còn hạn chế, thời gian
có hạn, luận văn chắc chắn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất
mong nhận được sự giúp đỡ, chỉ bảo và trân trọng tếp thu các ý kiến đóng
góp của các nhà khoa học, các thầy cô giáo và đồng nghiệp để luận văn được
hoàn thiện hơn.
Hà Nội, tháng 12 năm 2016
Tác giả
Lê Huy Trường
ii
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố
trong bất kì công trình nào khác.
Hà Nội, tháng 12 năm 2016
Tác giả luận văn
Lê Huy Trường
3
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................ 1
2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 3
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ........................................................... 3
4. Giả thuyết khoa học ................................................................................... 3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................. 3
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu .................................................................... 4
7. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................... 4
8. Cấu trúc luận văn ....................................................................................... 5
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN Ở
TRƯỜNG TIỂU HỌC THEO HƯỚNG TĂNG CƯỜNG TỰ CHỦ VÀ CHỊU TRÁCH
NHIỆM.............................................................................. 6
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề................................................................. 6
1.1.1. Những nghiên cứu về phân cấp quản lí trong nhà trường................
6
1.1.2. Những nghiên cứu về quản lí tổ chuyên môn .................................. 7
1.1.3. Những nghiên cứu về quản lí tổ chuyên môn ở trường tiểu học .....
9
1.2. Tự chủ và chịu trách nhiệm ở trường tiểu học ....................................... 9
1.2.1. Khái niệm tự chủ và chịu trách nhiệm ............................................. 9
1.2.2. Các cấp quản lí trong nhà trường ................................................... 12
1.2.3. Nguyên tắc tự chủ và chịu trách nhiệm.......................................... 13
1.3. Quản lí hoạt động tổ chuyên môn theo hướng tăng cường tự chủ và
chịu trách nhiệm........................................................................................... 14
1.3.1. Một số khái niệm công cụ .............................................................. 14
1.3.3. Vai trò quản lí hoạt động tổ chuyên môn của các cấp ................... 17
1.3.4. Nguyên tắc quản lí hoạt động tổ chuyên môn................................
19
4
1.3.5. Nội dung quản lí hoạt động tổ chuyên môn theo hướng tăng cường
tự chủ và chịu trách nhiệm .......................................................................
20
5
1.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lí hoạt động tổ chuyên môn theo
hướng tăng cường tự chủ và chịu trách nhiệm ............................................ 21
1.4.1. Những yếu tố bên ngoài tổ chuyên môn ........................................
21
1.4.2. Những yếu tố bên trong tổ chuyên môn.........................................
23
Kết luận chương 1........................................................................................ 25
Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHUYÊN MÔN
THEO HƯỚNG TĂNG CƯỜNG TỰ CHỦ VÀ CHỊU TRÁCH NHIỆM Ở MỘT SỐ
TRƯỜNG TIỂU HỌC HUYỆN LẬP THACH,
TỈNH VĨNH PHÚC......................................................................................... 26
2.1. Khái quát về giáo dục tiểu học huyện Lập Thạch, Vĩnh phúc ............. 26
2.1.1. Qui mô phát triển............................................................................ 26
2.1.2. Thành tựu giáo dục......................................................................... 29
2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng.................................................................. 32
2.2.1. Mục đích, qui mô, địa bàn khảo sát ............................................... 32
2.2.2. Nội dung khảo sát........................................................................... 32
2.2.3. Phương pháp và kĩ thuật tiến hành .................................................
33
2.3. Kết quả khảo sát.................................................................................... 34
2.3.1. Thực trạng hoạt động của tổ chuyên môn ......................................
34
2.3.2. Nhận thức về tự chủ và chịu trách nhiệm ...................................... 38
2.3.3. Thực trạng quản lí hoạt động của tổ chuyên môn theo hướng tăng
cường tự chủ và chịu trách nhiệm ............................................................
39
2.4. Nhận định chung về thực trạng............................................................. 47
2.4.1. Những bài học thành công ............................................................. 47
2.4.2. Những hạn chế và thách thức .........................................................
47
2.4.3. Nguyên nhân .................................................................................. 48
Kết luận chương 2........................................................................................ 49
6
Chương 3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN
THEO HƯỚNG TĂNG CƯỜNG TỰ CHỦ VÀ CHỊU TRÁCH
NHIỆM Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC .................................................................. 50
7
3.1. Nguyên tắc xác định các biện pháp ...................................................... 50
3.1.1. Nguyên tắc thực tiễn ...................................................................... 50
3.1.2. Nguyên tắc hiệu quả .......................................................................
50
3.1.3. Nguyên tắc hợp tác .........................................................................
50
3.1.4. Nguyên tắc tham gia....................................................................... 50
3.2. Các biện pháp quản lí ........................................................................... 51
3.2.1. Xây dựng cơ chế hợp tác và phân công trách nhiệm quản lí chuyên
môn trong trường theo hướng tăng cường tự chủ và chịu trách nhiệm ...
51
3.2.2. Kết hợp việc lập kế hoạch hoạt động của tổ từ dưới lên và từ trên
xuống để khuyến khích tự chủ và chịu trách nhiệm ................................
53
3.2.3. Giám sát và đánh giá việc thực hiện các hoạt động chuyên môn của
tổ kết hợp với tự đánh giá của tổ để khuyến khích tự chủ và chịu trách
nhiệm của các bên ....................................................................................
57
3.2.4. Khuyến khích các tổ hợp tác, chia sẻ các nguồn lực hoạt động,
quản lí việc thực hiện nhiệm vụ của giáo viên, việc đánh giá học sinh và
việc học tập, quản lí hồ sơ chuyên môn ...................................................
59
3.2.5. Xây dựng văn hóa quản lí chuyên môn trong tập thể nhà trường và
trong các tổ chuyên môn ..........................................................................
62
3.3. Tổ chức đánh giá kết quả nghiên cứu bằng phương pháp chuyên gia .
67
3.3.1. Mục đích, qui mô, thành phần chuyên gia .....................................
67
3.3.2. Nội dung đánh giá .......................................................................... 67
3.3.3. Kĩ thuật thực hiện ........................................................................... 68
3.3.4. Kết quả đánh giá............................................................................. 69
8
Kết luận chương 3........................................................................................ 73
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 75
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 77
PHỤ LỤC
9
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Viết tắt
Viết đầy đủ
CBQL
Cán bộ quản lí
CM
Chuyên môn
CSVC
Cơ sở vật chất
GD
Giáo dục
GD&ĐT
Giáo dục và đào tạo
GV
Giáo viên
GVTH
Giáo viên tểu học
HS
Học sinh
KH
Kế hoạch
PPDH
Phương pháp dạy học
QL
Quản lí
QLGD
Quản lí giáo dục
QLNT
Quản lí nhà trường
TCM
Tổ chuyên môn
TH
Tiểu học
THCS
Trung học cơ sở
THPT
Trung học phổ thông
TTCM
Tổ trưởng chuyên môn
vii
DANH MỤC CÁC BẢNG VÀ HÌNH
Tên Bảng và Hình
Bảng 2.1. Thực trạng trình độ đội ngũ GV tiểu học huyện Lập Thạch
Trang
26
Bảng 2.2. Bảng thống kê trình độ, cơ cấu đội ngũ hiệu trưởng,
hiệu phó
27
Bảng 2.3. Trình độ đào tạo của tổ trưởng, tổ phó chuyên môn trong 3
năm (2013-2016)
28
Bảng 2.4. Chất lượng 2 mặt giáo dục của khối tểu học huyện
Lập Thạch
30
Bảng 2.5. Đánh giá hoạt động tổ chuyên môn ở một số trường tểu học
34
Bảng 2.6. Nhận thức của đội ngũ CBQL, GV về tầm quan trọng của tự
chủ và chịu trách nhiệm
39
Bảng 2.7. Tổng hợp kết quả đánh giá về mức độ thực hiện các loại kế
hoạch của tổ chuyên môn trong các trường Tiểu học
40
Bảng 2.8. Đánh giá của đội ngũ CBQL, GV về mức độ thực hiện kế
hoạch của tổ chuyên môn trong các trường tểu học
41-42
Bảng 2.9. Đánh giá thực trạng chỉ đạo hoạt động dạy học, giáo dục của
TCM trong các trường tiểu học
43
Bảng 2.10. Đánh giá mức độ thực hiện quản lí công tác kiểm tra, đánh
giá các hoạt động của TCM
44-45
Bảng 2.11. Đánh giá mức độ thực hiện quản lí CSVC, tài sản của
TCM trong các trường tiểu học
46
Bảng 3.1. Đánh giá tính cần thiết của các biện pháp quản lí
69-70
Bảng 3.2. Đánh giá tính khả thi của các biện pháp quản lí
70-71
Bảng 3.3. Đánh giá tính hợp lí của các biện pháp quản lí
72
Hình 2.1. Trình độ đào tạo tổ trưởng, tổ phó chuyên môn (2015-2016)
29
Hình 3.1. So sánh các mức độ Rất cần thiết, Rất khả thi, Rất hợp lí của
5 biện pháp quản lí tổ chuyên môn
73
1
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Đất nước ta đang bước vào một kỉ nguyên mới, kỉ nguyên đánh dấu
một thời kì cả dân tộc đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá nhằm
thực hiện mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn
minh”. Đại hội Đảng IX đã khẳng định nguồn nhân lực là nhân tố quyết định
sự phát triển đất nước trong thời kì công nghiệp hoá, hiện đại hoá nên cần
tạo chuyển biến cơ bản, toàn diện về GD&ĐT.
Như vậy chỉ có phát triển giáo dục thì mới mở ra tương lai tươi sáng
cho đất nước. Bởi lẽ giáo dục nói chung, dạy học nói riêng có vai trò đặc biệt
quan trọng trong việc đào tạo nguồn nhân lực cho đất nước. Đó là
những người lao động có kỹ thuật, có tay nghề thành thạo, có khả năng
thích ứng, khả năng giao tiếp - được đào tạo và bồi dưỡng bởi nền giáo dục
tiên tến gắn với khoa học công nghệ hiện đại. Mà muốn phát triển giáo dục
và đào tạo thì cần phải chú ý ngay bậc học đầu tên - bậc học nền tảng - bậc
tểu học. Nâng cao chất lượng giáo dục tểu học là tạo ra nền tảng vững
chắc để nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông. Vì vậy mục tiêu phát triển
giáo dục tiểu học từ nay đến năm 2020, Nghị quyết Tung ương II đã chỉ rõ:
“Cần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện bậc tiểu học”. Để nâng cao chất
lượng giáo dục toàn diện bậc tiểu học, phải xây dựng một nền giáo dục theo
định hướng: “Chuẩn hoá, hiện đại hoá, xã hội hoá”. Muốn thực hiện định
hướng này phải giải quyết nhiều vấn đề, trong đó đổi mới công tác quản lí
giáo dục là một giải pháp quan trọng.
1.2. Có thể nói, hoạt động chủ yếu trong nhà trường là hoạt
động chuyên môn. Các tổ chuyên môn là tổ chức quan trọng và nòng cốt
trong các nhà trường nói chung, nhà trường tiểu học nói riêng. Bởi lẽ hoạt
động chủ yếu
2
của nhà trường là hoạt động chuyên môn, vì vậy tổ chuyên môn là đơn vị
cơ sở gắn bó với người giáo viên giảng dạy. ở đây diễn ra mọi hoạt động có
liên quan đến toàn bộ hoạt động nghề nghiệp của người giáo viên. Tổ
chuyên môn cũng là nơi người giáo viên có thể chia sẻ mọi tâm tư, nguyện
vọng cũng
như những vấn đề có liên quan đến nghề nghiệp, đời sống vật chất và
tinh thần của mình. Hoạt động của tổ chuyên môn trong nhà trường có
vai trò quyết định cho sự phát triển của nhà trường nói riêng và sự phát triển
giáo dục nói chung. Có thể nói hoạt động của tổ chuyên môn trong nhà
trường là nhân tố quyết định trực tiếp đến chất lượng dạy học của các
trường tểu học hiện nay. Do đó, quản lí hoạt động chuyên môn là nhiệm vụ
hàng đầu, là trọng tâm trong quá trình quản lí của người hiệu trưởng.
1.3. Hiệu quả hoạt động của tổ chuyên môn trong nhà trường phụ
thuộc rất nhiều vào quá trình quản lí của nhà trường đối với tổ. Các tổ
chuyên môn trong nhà trường do hiệu trưởng thành lập và ra quyết định công
nhận để giúp hiệu trưởng thực hiện nhiệm vụ năm học, thực hiện chương
trình đào tạo của nhà trường. Sự quản lí của hiệu trưởng và nhà trường đối
với tổ chuyên môn là kim chỉ nam cho hoạt động của tổ để đạt được mục
đích của nhà trường.
Tuy nhiên việc quản lí tổ chuyên môn trong trường có thể được thực
hiện bằng nhiều cách khác nhau. Theo truyền thống việc đó thường
được quản lí tập trung vào hiệu trưởng. Theo phong cách quản lí hiện đại,
hiệu quả quản lí sẽ cao hơn nếu quản lí tổ chuyên môn được phân cấp, theo
tiếp cận tham gia. Hoạt động của tổ chuyên môn căn bản xoay quanh những
vấn đề chuyên môn phức tạp. Vì vậy rất cần dân chủ, thảo luận để tm giải
pháp. Muốn quản lí tốt cái gì thì phải dựa vào chính nó.
Xuất phát từ những lí do trên, đề tài: "Quản lí hoạt động của tổ chuyên
môn theo hướng tăng cường tnh tự chủ và chịu trách nhiệm ở các trường
3
tiểu học huyện Lập Thạch, Vĩnh Phúc" được lựa chọn để nghiên cứu luận văn
thạc sĩ Quản lí giáo dục.
4
2. Mục đích nghiên cứu
Đề xuất các biện pháp quản lí hoạt động tổ chuyên môn theo
hướng tăng cường tính tự chủ và chịu trách nhiệm trong trường tiểu học
nhằm nâng cao hiệu quả quản lí.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Các quan hệ quản lí chuyên môn trong nhà trường tiểu học.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Các quan hệ quản lí chuyên môn giữa các tổ chuyên môn, bên trong
các tổ, giữa tổ chuyên môn và ban giám hiệu, giữa hoạt động của tổ chuyên
môn và các đơn vị chức năng, đơn vị phục vụ trong trường.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu các biện pháp quản lí hoạt động tổ chuyên môn tác động được
vào sinh hoạt chuyên môn trong tổ và giữa các tổ dựa trên sự cộng tác,
hợp tác giữa cấp trên và cấp dưới, có sự phân công trách nhiệm và quyền
chủ động từ tổ và mỗi giáo viên thì chúng sẽ mang lại ảnh hưởng tích cực đến
hoạt động của tổ chuyên môn và quá trình quản lí.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Xác định cơ sở lí luận của quản lí hoạt động tổ chuyên môn theo
hướng tăng cường tính tự chủ và chịu trách nhiệm trong nhà trường tiểu học.
5.2. Khảo sát thực trạng quản lí hoạt động của tổ chuyên môn dựa
vào ở một số trường tiểu học của huyện Lập Thạch tỉnh Vĩnh Phúc.
5.3. Đề xuất một số biện pháp quản lí hoạt động tổ chuyên môn dựa
vào phân cấp trong nhà trường tiểu học.
5.4. Đánh giá kết quả nghiên cứu bằng phương pháp chuyên gia.
5
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
6.1. Về nội dung
Đề tài giới hạn ở quản lí chuyên môn và hoạt động của tổ chuyên
môn ở trường tiểu học. Kết quả nghiên cứu được đánh giá bằng phương pháp
chuyên gia.
6.2. Về địa bàn
Nghiên cứu thực trạng được thực hiện ở 5 trường tiểu học của
huyện
Lập Thạch, Vĩnh Phúc:
- Trường tiểu Sơn Đông (phía nam huyện Lập Thạch)
- Trường tiểu học Xuân Lôi (Gần trung tâm)
- Trường tiểu học Văn Quán (Gần trung tâm)
- Trường tểu học Đình Chu (Vùng khó khăn)
- Trường tểu học Triệu Đề (Vùng phát triển kinh tế)
6.3. Phạm vi áp dụng
Các biện pháp quản lí hoạt động tổ chuyên môn là của cấp trường, do
các nhà quản lí ở trường thực hiện.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Các phương pháp nghiên cứu lí luận
- Phương pháp tổng quan lí luận để xây dựng tư liệu khoa học, tìm hiểu
những thành tựu lí luận đã có, quán triệt các văn kiện của Đảng và Nhà nước
về giáo dục, quản lí giáo dục và quản lí nhà trường.
- Phương pháp phân tch lịch sử-logic để đánh giá, chọn lọc những
quan niệm, quan điểm thích hợp với đề tài.
- Phương pháp tổng hợp và khái quát hóa lí luận để xác định phương
pháp luận, hệ thống khái niệm và quan điểm khoa học, logic và khung lí
thuyết của nghiên cứu.
6
7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp điều tra bằng hệ thống bảng hỏi, phỏng vấn dành
cho
giáo viên, hiệu trưởng, hiệu phó, tổ trưởng, tổ phó chuyên
môn.
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm bằng các kĩ thuật phân tích dữ liệu
thống kê, hồ sơ quản lí, tọa đàm, dự giờ, v.v…để đánh giá, chọn lọc và sử
dụng những bài học kinh nghiệm từ các GV và CBQL.
7.3. Các phương pháp khác
- Phương pháp xử lí số liệu bằng thống kê
- Phương pháp chuyên gia để lấy ý kiến đánh giá của các chuyên gia,
những nhà quản lí giáo dục, giáo viên về các biện pháp quản lí.
8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo và
phụ lục, nội dung chính của luận văn gồm:
Chương 1. Cơ sở lí luận của quản lí hoạt động tổ chuyên môn ở trường tểu
học theo hướng tăng cường tính tự chủ và chịu trách nhiệm
Chương 2. Thực trạng quản lí hoạt động của tổ chuyên môn theo hướng tăng
cường tính tự chủ và chịu trách nhiệm ở một số trường tiểu học huyện
Lập Thạch, Vĩnh Phúc
Chương 3. Một số biện pháp quản lí hoạt động tổ chuyên môn theo
hướng tăng cường tính tự chủ và chịu trách nhiệm ở trường tiểu học
7
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN
MÔN Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC THEO HƯỚNG TĂNG CƯỜNG TỰ CHỦ
VÀ CHỊU TRÁCH NHIỆM
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Những nghiên cứu về phân cấp quản lí trong nhà trường
Phân cấp, phân quyền là một trong những nội dung cơ bản của tổ chức
nhà nước ở các quốc gia trên thế giới. Ở Việt Nam, vấn đề phân cấp, phân
quyền đang được chú ý với tính cách là một nhiệm vụ chính trị quan trọng
của quá trình cải cách nền hành chính nhà nước. Mặc dù đã được quan tâm
nghiên cứu, nhưng nhận thức lí luận về phân cấp, phân quyền chưa thật rõ
ràng và nhất quán; ngay cả nội hàm các khái niệm “phân cấp”, “phân quyền”,
“tự quản” cũng còn được hiểu theo nhiều cách khác nhau trong các văn kiện
của Đảng, văn bản pháp luật của Nhà nước, các sách báo khoa học, v.v.
Khái niệm phân cấp quản lí Phân cấp quản lí (hành chính) được hiểu là
“Chuyển giao nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan quản lí nhà nước cấp trên
cho cơ quan quản lí nhà nước cấp dưới thực hiện thường xuyên, lâu dài, ổn
định trên cơ sở pháp luật… thực chất của phân cấp quản lí hành chính là xác
định lại sự phân chia thẩm quyền 2 theo các cấp hành chính phù hợp với yêu
cầu của tình hình mới.
Khái niệm “Phân quyền” trong trường hợp này được hiểu là phân quyền
theo lãnh thổ, tức là “pháp luật quy định vị trí pháp lí của các cấp chính
quyền địa phương”. Phân quyền theo cấp lãnh thổ là nguyên tắc tổ chức thực
hiện quyền lực, theo đó nhà nước trung ương chuyển giao (thông qua hiến
pháp và luật) cho các hội đồng dân biểu địa phương những quyền hạn độc
lập và toàn vẹn (bao gồm cả phương tện vật chất, tài chính, nhân sự…), trong
phạm vi đó nó thực hiện một cách chủ động, độc lập và tự chịu trách nhiệm
[62].
8
Sự phân cấp rất cần được thể hiện trong nhà trường, đặc biệt là
nâng cao vai trò của tổ trưởng bộ môn, làm sao cho tổ trưởng bộ môn
cũng thực hiện công tác quản lí tổ với đầy đủ các chức năng quản lí. Trong
QLGD cần tránh đi sâu vào công tác hành chính, sự vụ, càng không nhằm
quản lí con người mà quan trọng là quản lí công việc, quản lí kế hoạch
(trường, tổ). Chỉ có quản lí công việc thì người làm việc mới tự chủ, sáng tạo
và mang lại hiệu quả thực sự, còn quản lí con người thì họ sẽ làm việc chỉ
với mục đích đối phó. Tại Việt Nam, cấp trường là cấp điều hành và quản lí
toàn bộ hoạt động của nhà trường, dưới sự chỉ đạo của chi bộ Đảng, Ban
giám hiệu cùng với các đơn vị chức năng tham mưu giúp việc gồm: các phòng,
Tổ, khối là cấp quản lí các hoạt động trong nhà trường phổ thông.
1.1.2. Những nghiên cứu về quản lí tổ chuyên môn
Trước thực trạng đó, Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI
của Đảng Cộng sản Việt Nam đã đưa ra mục têu, nhiệm vụ phát triển của đất
nước 5 năm 2011 - 2015 về phát triển giáo dục là: “Phát triển, nâng cao chất
lượng GD&ĐT, chất lượng nguồn nhân lực; phát triển khoa học, công nghệ
và kinh tế tri thức” [63].
Một trong những giải pháp đó chính là đổi mới cơ chế QLGD từ cấp vĩ
mô đến cấp vi mô là các nhà trường. Các nhà nghiên cứu đều đã thống
nhất chung một quan điểm là các nhà QLGD phải không ngừng cải tiến nâng
cao chất lượng điều hành và quản lí của mình để qua đó tác động một
cách có hiệu quả vào quá trình cải tiến chất lượng ở các khâu, các bộ
phận của hệ thống giáo dục. Đặc biệt việc quản lý hoạt động giáo dục trong
nhà trường có vai trò quyết định đến chất lượng giáo dục của nhà trường.
Mà việc quản lý hoạt động giáo dục của nhà trường chính là quản lí hoạt
động chuyên môn, hoạt động của các tổ chuyên môn, của đội ngũ giáo viên
trong nhà trường.
9
Trong nhà trường phổ thông, đội ngũ giáo viên lại được sắp xếp theo
từng tổ CM nên việc quản lý hoạt động của đội ngũ giáo viên của người hiệu
trưởng
10
chính là quản lý hoạt động của tổ CM trong nhà trường. Suy cho cùng, mục
đích của công việc quản lý này là nhằm nâng cao chất lượng dạy và học trong
nhà trường. Điều này đã được khẳng định trong Luật Giáo dục năm 2005 (đã
được sửa đổi, bổ sung năm 2009): “Tuy không trực tếp tham gia vào hoạt
động dạy và học, nhưng CBQL giáo dục bằng những hoạt động quản lý của
mình tác động vào quá trình giáo dục nhằm hướng cho hoạt động dạy và học
đạt được những mục têu yêu cầu của giáo dục và bảo đảm chất lượng giáo
dục” [49].
Trong những năm gần đây, vấn để đổi mới sinh hoạt chuyên môn đã
đang được thực hiện. Và hoạt động quàn lí hoạt động của tổ chuyên môn
cũng đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu để lại những bài học kinh
nghiệm về quản lí tổ chuyên môn, có thể kể đến các tác giả:
Doãn Thị Thanh Phương (2006): Các biện pháp quản lý hoạt động tổ
chuyên môn của hiệu trưởng các trường mầm non quận Cầu Giấy, thành phố
Hà Nội.[44]
Lê Duy Anh (2010): Một số biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất
lượng hoạt động tổ chuyên môn ở các trường THPT huyện Đông Sơn, tỉnh
Thanh Hóa.[1]
Bùi Thị Thu Hà (2011): Biện pháp quản lý của hiệu trưởng đối với
hoạt động của tổ chuyên môn ở trường THCS Chu Văn An, quận Tây Hồ,
thành phố Hà Nội.[17]
Nguyễn Thế Quang (2007): Một số biện pháp quản lý nâng cao chất
lượng hoạt động tổ chuyên môn ở các truờng THPT thành phố Hà Đông,
Hà Tây.
Trong các đề tài trên, mỗi đề tài nghiên cứu về biện pháp quản lý hoạt
động tổ CM của hiệu trưởng trên một phạm vi, một thời gian khác nhau,
đối tượng giáo viên và học sinh các cấp học khác nhau và đề xuất được
nhiều biện pháp khác nhau trong công tác quản lí tổ khối chuyên môn.
11
1.1.3. Những nghiên cứu về quản lí tổ chuyên môn ở trường tiểu học
Quản lí hoạt động tổ CM ở tiểu học là một trong những hoạt động
trung tâm của người hiệu trưởng, đồng thời cũng là hoạt động cơ bản,
quan trọng trong công tác quản lí trường học. Chính vì lẽ đó, vấn đề quản
lí hoạt động của tổ CM trong các trường tiểu học đã được các nhà QLGD đề
cập trong các công trình nghiên cứu khoa học của mình. Có thể nhắc tới các
đề tài luận văn thạc sĩ nghiên cứu về biện pháp quản lý hoạt động tổ CM
trong các trường tểu học như:
- Nguyễn Thị Tâm (2007): Biện pháp quản lý tổ chuyên môn của hiệu
trưởng các trường Tiểu học quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng.[51]
- Nguyễn Văn Thứ Các giải pháp nâng cao chất lượng tổ chuyên môn
các trường Tiểu học của huyện Yên Định tỉnh Thanh Hoá (2009);[56]
- Luận văn của Lê Đại Hành Một số biện pháp quản lý hoạt động của
tổ chuyên môn ở các trường tiểu học thành phố Thanh Hoá (2010)[18]…
Trong các đề tài trên, mỗi đề tài nghiên cứu về biện pháp quản lí hoạt
động tổ CM của hiệu trưởng trên một phạm vi, một thời gian khác nhau,
đối tượng giáo viên và học sinh các cấp học khác nhau. Nhưng chưa có đề tài
nào nghiên cứu về quản lí tổ chuyên môn theo hướng tăng cường tự chủ và
chịu trách nhiệm….
1.2. Tự chủ và chịu trách nhiệm ở trường tểu học
1.2.1. Khái niệm tự chủ và chịu trách nhiệm
1.2.1.1. Tự chủ
Theo từ điển Tiếng Việt: Tự chủ là tự điều hành, quản lí mọi công việc
của mình, không bị ai chi phối. Đường lối độc lập, tự chủ [65]. Đó là nghĩa
của từ thông thường ai cũng ngầm hiểu. Trong nhiều tài liệu thường giải thích
tự chủ là tự mình có quyền và có thể kiểm soát được những công việc của
mình. Đó cũng là giải thích nghĩa của từ tiếng Anh – Autonomy. Tuy nhiên
đó chưa phải là khái niệm khoa học.
12
Cái gì cho phép người ta tự chủ và có quyền như vậy? Người ta thực
hiện tự chủ trên những phương diện nào? Bản chất của tự chủ là gì? Theo
nghĩa thông thường, chủ sở hữu cái nhà gọi là chủ nhân, khi đó cái nhà được
người đó làm chủ. Khi là chủ nhân của chính mình, đó là tự chủ. Mình có một
chủ nhân, chủ nhân đó là chính mình chứ không phải người khác. Làm chủ
mình có nghĩa là gì? Có nghĩa là quản lí bản thân, hay tự quản. Tự quản thì
không chỉ gồm kiểm soát mà còn nhiều thứ nữa.
Trong luận văn này khái niệm tự chủ được xác định từ góc độ khoa học
quản lí, như sau: tự chủ là năng lực tự quản lí của cá nhân hay tổ chức dựa
trên tính độc lập tương đối của chủ thể đó và quan hệ của họ với những ràng
buộc và chi phối khác từ bên ngoài, trong đó chính họ vừa là chủ thể vừa là
đối tượng của quản lí.
Trong khái niệm này, tính độc lập tương đối được hiểu trên các phương
diện: tư tưởng, trí tuệ, lập trường, văn hóa, giá trị, đạo đức, hành vi và
hành động thực tiễn. Nó thể hiện quyền tự quyết định về chính mình nhưng
quyền đó được đặt trong những liên hệ phụ thuộc khách quan chứ không
tuyệt đối. Tính độc lập trong tự chủ là tương đối. Những ràng buộc và chi
phối từ bên ngoài cũng vậy, mang tính chất tương đối. Người ta đã quyết tự
sát thì không ai và cái gì ngăn cản được. Cũng như vậy, quyết biến mình thành
vĩ nhân là quyền của cá nhân đó, nhưng có thành vĩ nhân thực sự hay
không lại phụ thuộc vào vô vàn điều kiện và chi phối khác từ xã hội.
Nhưng hạt nhân của tự chủ là năng lực của chính mình. Năng lực đó
thể hiện trong phương thức tự quản lí (mình quản lí mình), tức là tự hoạch
định cuộc sống, tự tổ chức cuộc sống hay hoạt động, tự giám sát, tự định
hướng (Self-directed), tự kiểm tra (tự kiểm soát- Self-controled), tự điều
chỉnh (Self- regulated), tự thể hiện (Self-Realizationed), tự đánh giá (Selfevaluated), xét trong bối cảnh nhất định.
13
1.2.1.2. Chịu trách nhiệm
Theo từ điển Tiếng Việt [65]: Tự chịu trách nhiệm: Điều phải làm, phải
gánh vác hoặc phải nhận lấy về mình. Accountability là thuật ngữ nói về năng
lực hay khả năng chịu trách nhiệm trước nhiệm vụ mình được giao hoặc có
liên quan. Điều 55 của Luật Giáo dục nước ta qui định về Tự chịu trách
nhiệm. Đó là một khái niệm hoàn toàn đồng nghĩa với Tính chịu trách nhiệm
được đề cập trong luận văn này. Tuy nhiên thuật ngữ lại không đồng nhất và
chệch sang nghĩa khác, có thể được hiểu là Chịu trách nhiệm về mình. Bởi vì
tập quán tiếng Việt vẫn nói Tự đánh giá là mình đánh giá mình, Tự cao là
mình đề cao mình, Tự ti là mình hạ thấp mình, Tự sát là mình giết mình v.v…
cho nên nói Tự chịu trách nhiệm là cách nói gây lầm lẫn thành chịu trách
nhiệm về mình. Trong khi đó Từ điển và Luật đều giải thích Tự chịu trách
trách nhiệm chính là Chịu trách nhiệm.
Nhưng luận văn này vẫn hiểu cách nói Tự chịu trách nhiệm và khái
niệm Chịu trách nhiệm là như nhau. Chịu trách nhiệm khẳng định trách nhiệm
cá nhân (Self tức là cá nhân mình) trước mọi việc mà mình làm và những
người thuộc cấp làm, ngay cả sai lầm do điều kiện khách quan mang lại, ngay
cả hậu quả không do mình gây ra. Ví dụ hiệu trưởng phải chịu trách nhiệm cá
nhân vì HS gặp nạn tại trường mặc dù tai nạn đó không do hiệu trưởng gây ra.
Chịu trách nhiệm cá nhân nói về chịu trách nhiệm trong phạm vi những công
việc và quan hệ do cá nhân đó lãnh đạo hay quản lí hoặc được giao phó.
Chịu trách nhiệm còn có nghĩa rộng hơn, bao gồm cả trách nhiệm cá
nhân lẫn trách nhiệm tập thể hay tổ chức. Khi đưa tin sai sự thật, cả tòa báo
phải chịu trách nhiệm tập thể, còn cá nhân thủ trưởng và nhà báo đưa tin
sai phải chịu trách nhiệm cá nhân. Vì vậy có thể hiểu khái niệm Tính chịu
trách nhiệm từ góc độ khoa học quản lí như sau: chịu trách nhiệm là tính sẵn
sàng gánh vác hậu quả dù tốt hay xấu do hành động mà mình chủ
trương, mình
