Tổ chức dạy học ngoại khóa về các thiết bị điện gia đình trong dạy học vật lý 12

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG
ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2

PHÙNG TRỌNG HÙNG

TỔ CHỨC DẠY HỌC NGOẠI KHOÁ VỀ CÁC THIẾT BỊ ĐIỆN
GIA ĐÌNH TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ 12

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

HÀ NỘI, 2017


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG
ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2

PHÙNG TRỌNG HÙNG

TỔ CHỨC DẠY HỌC NGOẠI KHOÁ VỀ CÁC THIẾT BỊ ĐIỆN
GIA ĐÌNH TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ 12

Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN VẬT LÝ
Mã số: 60 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. DƯƠNG XUÂN QUÝ

HÀ NỘI, 2017

LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được
sự quan tâm và giúp đỡ rất lớn từ quý Thầy cô, đồng nghiệp và gia đình. Tôi xin bày
tỏ sự biết ơn chân thành của mình đến:
Thầy giáo, TS. Dương Xuân Quý - người trực tiếp hướng dẫn về mặt chuyên
môn, đã rất tận tình chỉ dẫn, định hướng và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực
hiện luận văn này.
Quý Thầy cô trong khoa Vật lí trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, Phòng khoa
học Công Nghệ và Sau Đại học, quý Thầy cô đã tận tình giảng dạy, chỉ dẫn tôi trong
suốt quá trình học tập tại trường và nghiên cứu hoàn thành luận văn.
Ban Giám hiệu, quý Thầy cô, đồng nghiệp trường trung học phổ thông Võ
Thị Sáu – Huyện Bình Xuyên – Tỉnh Vĩnh Phúc đã quan tâm, giúp đỡ, tạo mọi điều
kiện tốt nhất cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện đề tài
này.
Quý Thầy cô phản biện và hội đồng chấm luận văn đã đọc và có những nhận
xét, góp ý quý giá cho em về luận văn.
Cuối cùng, tôi xin cảm ơn gia đình và bạn bè đã sát cánh, động viên và giúp
đỡ tôi rất nhiều trong suốt thời gian học tập và hoàn thành luận văn này.
Vĩnh Phúc, tháng 6 năm 2017
Tác giả luận văn

Phùng Trọng Hùng


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn “Nghiên cứu tổ chức hoạt động ngoại khóa chủ đề các
thiết bị điện gia đình trong dạy học vật lí 12 THPT ” hoàn thành là kết quả nghiên
cứu của chính bản thân tôi và chưa được công bố trong bất cứ một công trình
nghiên cứu nào của người khác. Trong quá trình thực hiện luận văn, tôi đã thực hiện
nghiêm túc các quy tắc đạo đức nghiên cứu; các kết quả trong luận văn là kết quả

nghiên cứu, khảo sát riêng của cá nhân tôi; tất cả các tài liệu tham khảo sử dụng
trong luận văn đều được trích dẫn tường minh, theo đúng quy định.
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về tính trung thực của số liệu và các nội
dung khác trong luận văn của mình.
Vĩnh Phúc, tháng 6 năm 2017
Tác giả luận văn

Phùng Trọng Hùng


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
DCTNĐG

Dụng cụ thí nghiệm đơn giản

DCTN

Dụng cụ thí nghiệm

HĐNK

Hoạt động ngoại khóa

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

SGK

Sách giáo khoa

SPSS

Statistical Products for Social Sciences
(Phần mềm phục vụ thống kê)

THPT

Trung học phổ thông


TN

T

TNV

T

L


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu...............................................................................................2

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ........................................................................3
4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................................3
6. Phạm vi nghiên cứu.................................................................................................3
7. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................3
8. Đóng góp của đề tài.................................................................................................3
9. Cấu trúc của luận văn ..............................................................................................4
CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ VIỆC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI
KHÓA VẬT LÍ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG .............................................................5
1.1. Hoạt động ngoại khóa vật lí ở trường phổ thông .................................................5
1.1.1. Vị trí, tác dụng của hoạt động ngoại khóa trong hệ thống các hình thức tổ
chức dạy học vật lí ở trường phổ thông ......................................................................5
1.1.1.1. Vị trí của hoạt động ngoại khóa ....................................................................5
1.1.1.2. Tác dụng của hoạt động ngoại khóa vật lí .....................................................6
1.1.2. Các đặc điểm của hoạt động ngoại khóa vật lí..................................................7
1.1.3. Nội dung ngoại khóa vật lí ................................................................................8
1.1.4. Các hình thức ngoại khóa vật lí.........................................................................9
1.1.4.1. Dựa vào số lượng học sinh tham gia ngoại khóa ...........................................9
1.1.4.2. Dựa vào cách thức tổ chức cho học sinh tham gia ngoại khóa
....................14
1.1.4.3. Dựa vào cách thức tham gia hoạt động ngoại khóa của học sinh
................16
1.1.5. Phương pháp dạy học hoạt động ngoại khóa vật lí .........................................17
1.1.6. Quy trình tổ chức hoạt động ngoại khóa vật lí................................................19
1.1.7. Vai trò, nhiệm vụ và yêu cầu đối với giáo viên trong tổ chức hoạt động ngoại
khóa vật lí
..................................................................................................................21


1.2. Năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn của học sinh ............................................23

1.2.1. Khái niệm năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn..............................................23
1.2.2. Các biểu hiện năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn
..........................................23
1.2.3. Cấu trúc năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn và biểu hiện trong môn vật
lí ................................................................................................................................24
1.2.4. Các biện pháp phát huy năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn của HS trong
hoạt động ngoại khóa
................................................................................................27
1.3. Kết luận chương 1 ..............................................................................................28
CHƯƠNG 2: TỔ CHỨC DẠY HỌC NGOẠI KHÓA VẬT LÍ CHỦ ĐỀ CÁC THIẾT BỊ ĐIỆN GIA
ĐÌNH CHO HỌC SINH LỚP 12 THPT...............................30
2.1. Tìm hiểu nội dung kiến thức liên quan đến dạy học ngoại khóa .......................30
2.1.1. Vị trí và vai trò nội dung kiến thức .................................................................30
2.1.2. Mục tiêu dạy học cho nội dung ngoại khóa ....................................................31
2.1.2.1. Mục tiêu về kiến thức...................................................................................31
2.1.2.2. Mục tiêu về kỹ năng .....................................................................................32
- Tiến hành được thí nghiệm để khảo sát đoạn mạch RLC nối tiếp. ........................33
2.1.2.3. Mục tiêu về thái độ.......................................................................................33
2.2. Tổng quan về một số thiết bị điện gia đình ........................................................34
2.2.1. Cấu tạo, đặc điểm và nguyên tắc hoạt động của thiết bị điện - quang
............34
2.2.1.1. Cấu tạo của bóng đèn sợi đốt
.......................................................................34
2.2.1.2. Đặc điểm và nguyên tắc hoạt động của bóng đèn sợi đốt.
...........................34
2.2.1.3. Cấu tạo của bóng đèn ống.
...........................................................................35
2.2.1.4. Đặc điểm và nguyên tắc hoạt động của đèn ống.
.........................................36
2.2.1.5. Cấu tạo của bóng đèn LED. .........................................................................37

2.2.1.6. Đặc điểm và nguyên tắc hoạt động của đèn LED. .......................................38
2.2.2. Cấu tạo, đặc điểm và nguyên tắc hoạt động của thiết bị điện
-nhiệt...............39


2.2.2.1. Cấu tạo của bếp điện.
...................................................................................39
2.2.2.2. Đặc điểm và nguyên tắc hoạt động của bếp diện
.........................................40
2.2.2.3. Một số khuyến cáo khi sử dụng an toàn cho bếp điện
.................................45


2.2.2.2. Cấu tạo của bàn là
........................................................................................46
2.2.2.3. Hoạt động của bàn là
....................................................................................47
2.2.2.4. Cách sử dụng bàn là .....................................................................................47
2.2.2.5. Các yêu cầu kĩ thuật của dây đốt nóng.........................................................47
2.2.2.6. Cách sử dụng và bảo quản bàn ủi khô .........................................................48
2.3. Thực tiễn dạy học ngoại khóa về chủ đề thiết bị điện gia đình cho học sinh các
trường THPT thuộc địa bàn huyện Bình Xuyên tỉnh Vĩnh Phúc ..............................52
2.3.1. Mục đích điều tra ............................................................................................52
2.3.2. Phương pháp điều tra
......................................................................................52
2.3.3. Đối tượng điều tra ...........................................................................................53
2.3.4. Kết quả điều tra
...............................................................................................53
2.3.4.1. Tình hình dạy học chương “Dòng Điện xoay chiều” và 2 Chương “Sóng
ánh sáng - Lượng tử ánh sáng”. ................................................................................53

2.3.4.2. Thực trạng HĐNK vật lí trong nhà trường hiện nay....................................60
2.3.4.3. Tình hình học tập môn vật lí và HĐNK môn vật lí của HS .........................61
2.4. Xây dựng quy trình hoạt động ngoại khóa về chủ đề thiết bị điện gia đình. .....62
2.4.1. Ý định sư phạm chung khi xây dựng quy trình tổ chức hoạt động ngoại khóa
về chủ đề thiết bị điện gia đình.
................................................................................62
2.4.2. Mục tiêu của hoạt động ngoại khóa chủ đề thiết bị điện gia đình.
.................63
2.4.2.1. Về kiến thức .................................................................................................63
2.4.2.2. Về kỹ năng ...................................................................................................63
2.4.2.3. Về thái độ, tnh cảm .....................................................................................64
2.4.2.4. Về phát triển tính tích cực và năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn............64
2.4.3. Nội dung của hoạt động ngoại khóa về thiết bị điện.......................................64
2.4.3.1 Nội dung thứ nhất:
........................................................................................64
2.4.3.2. Nội dung thứ hai: .........................................................................................69


2.4.4. Dự kiến những khó khăn mà học sinh gặp phải trong quá trình thực hiện các
nhiệm vụ và các phương án hỗ trợ
............................................................................69
2.4.5. Hình thức tổ chức
............................................................................................69


2.4.6. Phương pháp dạy học ngoại khóa ...................................................................71
2.4.7. Dự kiến những khó khăn mà học sinh gặp phải trong quá trình thực hiện các
nhiệm vụ và các phương án hỗ trợ
............................................................................73
2.4.8. Dự kiến tổ chức chương trình hội vui vật lí ....................................................74

2.4.8.1. Các bước cần chuẩn bị trước khi tổ chức.....................................................74
2.4.8.2. Dự kiến nội dung chương trình hội vui vật lí...............................................76
2.5. Kết luận chương 2 ..............................................................................................79
CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .............................................................81
3.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm ..................................................................81
3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm..................................................................81
3.3. Đối tượng và thời gian thực nghiệm ..................................................................81
3.4. Phương pháp thực nghiệm .................................................................................81
3.5. Phân tích diễn biến quá trình thực nghiệm sư phạm
..........................................82
3.6. Đánh giá định tính kết quả thực nghiệm sư phạm .............................................86
3.6.1. Đánh giá tính khả thi của quy trình đã lập ......................................................86
3.6.2. Đánh giá tính tích cực, năng lực giả quyết vẫn đề thực tiễn của HS trong quá
trình tham gia hoạt động ngoại khóa
.........................................................................88
3.7. Đánh giá định lượng kết quả học tập của học sinh ............................................92
3.7.1. Chọn mẫu ........................................................................................................92
3.7.2. Kết quả học tập của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng .................................92
3.7.3. Mô tả thống kê kết quả điểm kiểm tra hai lớp
................................................94
3.7.3.1. Mô tả thống kê qua bảng phân phối và đồ thị biểu diễn
..............................94
3.7.3.2. Mô tả thống kê qua các tham số thống kê
....................................................97
3.7.3.3. Kiểm định giả thuyết thống kê .....................................................................99
3.8. Kết luận chương 3 ............................................................................................101
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.................................................................................102


TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................105

PHỤ LỤC 1
PHỤ LỤC 2


PHỤ LỤC 3
PHỤ LỤC 4
PHỤ LỤC 5
PHỤ LỤC 6
PHỤ LỤC 7


1


2

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Chúng ta đang sống trong thế kỷ XXI, với sự bùng nổ thông tin và sự phát
triển như vũ bão của khoa học kỹ thuật, công nghệ, đã tác động đến mục tiêu giáo
dục truyền thống, từ mục tiêu chủ yếu trang bị kiến thức sang mục tiêu đào tạo kỹ
năng, kỹ xảo, năng lực của học sinh. Nước ta đang tiến hành xây dựng đất nước
theo hướng CNH-HĐH và hội nhập quốc tế, vì thế chúng ta cần có nguồn nhân lực
trình độ cao, năng động, sáng tạo và phẩm chất đạo đức tốt. Trước tình hình đó,
yêu cầu nghành giáo dục phải có những thay đổi về chương trình, nội dung. Đặc
biệt là đổi mới về phương pháp giáo dục.
Trong Văn kiện đại hội Đảng XII, kế thừa quan điểm chỉ đạo của nhiệm kỳ
trước, Đảng ta đề ra định hướng đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo,
phát triển nguồn nhân lực, xác định đây là một kế sách, quốc sách hàng đầu, tiêu
điểm của sự phát triển, mang tính đột phá, khai mở con đường phát triển nguồn

nhân lực Việt Nam trong thế kỷ XXI, khẳng định triết lý nhân sinh mới của nền giáo
dục nước nhà “dạy người, dạy chữ, dạy nghề”.
Do sự hạn chế của thời gian trên lớp trong chương trình chính khóa, đồng thời
với sự gia tăng không ngừng của tri thức đã làm xuất hiện mâu thuẫn giữa nhu cầu
nhận thức của học sinh với kế hoạch của chương trình. Thực tế cho thấy, dạy học
nội khóa vẫn còn rất nặng nề, chưa kích thích sự hứng thú học tập và chưa phát
triển được năng lực sáng tạo của học sinh. Thời gian để học sinh thực hành vận
dụng kiến thức vào thực tiễn còn quá ít so với kiến thức học sinh đã học được. Do
vậy để đạt được mục tiêu đã đề ra của giáo dục cần đa dạng hóa các hình thức tổ
chức học tập của học sinh, cần phải khẳng định vai trò quan trọng của hoạt động
ngoại khóa lên lớp (Hoạt động ngoại khóa). Đây là một hình thức dạy học có ý
nghĩa và vai trò hết sức quan trọng, mang lại hiệu quả cao, nó không những giúp
học sinh củng cố kiến thức đã học ở nội khóa mà còn giúp đào sâu, mở rộng kiến
thức, phát huy tính tích cực, sáng tạo, khả năng làm việc nhóm và những kỹ năng
sử dụng máy móc của học sinh nhưng hiện nay chưa được chú trọng ở các trường
phổ thông.


Đặc biệt, do đặc thù của môn vật lí là môn Khoa học thực nghiệm nên trong
giảng dạy và học tập môn vật lí, thực nghiệm là một khâu quan trọng. Nó không chỉ
làm tăng tính hấp dẫn của môn học mà còn giúp học sinh hiểu sâu hơn các kiến
thức đã học, đồng thời giúp học sinh yêu mến môn học và có hứng thú tìm tòi kiến
thức của môn học. Thông qua thực nghiệm và trải nghiệm thực tiễn, học sinh rèn
được kỹ năng kỹ xảo, giáo dục tổng hợp hình thành tư duy sáng tạo và tinh thần
làm việc tập thể. Qua đó, học sinh hình thành được kỹ năng sử dụng các máy móc
thiết bị cơ bản làm cơ sở cho việc sử dụng những công cụ trong cuộc sống hàng
ngày. Hiện nay, số tiết học thực hành còn ít nên việc tổ chức hoạt động ngoại khóa
trong dạy học vật lí là thực sự cần thiết.
Qua hơn 10 năm trực tiếp giảng dạy vật lí ở trường THPT, chúng tôi nhận thấy
kiến thức chương “Dòng điện xoay chiều và 2 chương sóng ánh sáng - Lượng tử

ánh sáng” khá trừu tượng và có nhiều ứng dụng gắn liền với thực tiễn cuộc sống
mà trong quá trình tổ chức dạy học chưa khai thác dược nhiều.
Do vậy, việc vận dụng kiến thức để giải thích các hiện tượng vật lí liên quan
và vận dụng vào thực tiễn của học sinh gặp nhiều khó khăn. Ngoài ra trong phần
kiến thức này có nhiều thiết bị điện đơn giản mà học sinh có thể tự chế tạo
hoặc khai thác từ những thiết bị có sẵn trong thực tế để tạo ra thiết bị điện phục
vụ cuộc sống, tuy nhiên giáo viên chưa tổ chức cho học sinh tự thiết kế. Trong giờ
học chính khóa học sinh ít có cơ hội được rèn luyện và trải nghiệm các kỹ năng,
chưa khơi dậy được hứng thú, tích cực trong học tập và tư duy sáng tạo cho học
sinh.
Với mong muốn góp phần vào việc nâng cao chất lượng và hiệu quả quá trình
dạy và học vật lí ở trường THPT, chúng tôi chọn đề tài “Tổ chức dạy học ngoại
khóa về các thiết bị điện gia đình trong dạy học vật lí 12” để thực hiện việc nghiên
cứu.
2. Mục đích nghiên cứu
Xây dựng các nhiệm vụ học tập để tổ chức hoạt động ngoại khóa về các thiết
bị điện gia đình trong dạy học vật lí 12 nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề
thực tiễn của học sinh.


3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
Các thiết bị thí nghiệm phần điện và quá trình tổ chức dạy học ngoại khóa
Một số chủ đề về các thiết bị điện gia đình đối với học sinh lớp 12 trường
THPT.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu xây dựng được các nhiệm vụ học tập để tổ chức dạy học ngoại khóa vật lí
về một số thiết bị điện gia đình phù hợp định hướng dạy học phát triển năng lực
thì sẽ phát triển được năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn của học sinh
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận về hoạt động ngoại khóa và ngoại khóa khi dạy học

vật lí theo định hướng phát triển năng lực hoạt động thực tiễn
- Điều tra thực trạng và đưa ra giải pháp về việc tổ chức dạy học ngoại khóa
vật lí tại một số trường THPT
- Xây dựng các nhiệm vụ học tập và tổ chức hoạt động ngoại khóa về các thiết
bị điện trong gia đình dùng trong dạy học vật lí 12 THPT
- Tổ chức thực nghiệm, đánh giá kết quả thực nghiệm, rút ra kết luận cần thiết.
6. Phạm vi nghiên cứu
Hoạt động ngoại khóa của học sinh lớp 12 về “Các thiết bị điện gia đình trong
dạy học vật lý 12” ở một số trường THPT tại huyện Bình Xuyên – tỉnh Vĩnh Phúc.
7. Phương pháp nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lí luận phục vụ đề tài: nghiên cứu các tài liệu về tâm lí học,
giáo dục học, lý luận dạy học vật lí, các tài liệu về dạy học ngoại khóa
- Nghiên cứu thực tế dạy học ngoại khóa Vật lí tại một số trường THPT
- Tổ chức thực nghiệm sư phạm: thực hiện dạy học ngoại khóa nội dung đã
chọn và đánh giá mức độ hoàn thành của luận văn so với mục đích nghiên cứu của
đề tài.
8. Đóng góp của đề tài
- Xác định được các vấn đề cơ bản của lý luận về hoạt động ngoại khoá vật lí
tại các trường THPT.


- Đề xuất được một số nội dung và hình thức dạy học ngoại khoá vật lí về
các thiết bị điện gia đình trong dạy học vật lí lớp 12.
- Có thể làm tài liệu tham khảo cho việc tổ chức hoạt động ngoại khoá vật lí.
9. Cấu trúc của luận văn
Luận văn dự kiến được trình bày gồm: Ngoài phần mở đầu, phần kết luận
chung,
phần tài liệu tham khảo. Phần nội dung gồm có 3
chương: Chương 1: Cơ sở lí luận của đề tài
Chương 2: Tổ chức hoạt động ngoại khoá “Thiết bị điện gia đình trong dạy học

vật lí 12 THPT” nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn của học sinh
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm


CHƯƠNG I
CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ VIỆC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA
VẬT LÍ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG
1.1. Hoạt động ngoại khóa vật lí ở trường phổ thông
1.1.1. Vị trí, tác dụng của hoạt động ngoại khóa trong hệ thống các hình thức tổ
chức dạy học vật lí ở trường phổ thông
1.1.1.1. Vị trí của hoạt động ngoại khóa
Hoạt động ngoại khóa là hoạt động được tổ chức ngoài giờ học các môn văn
hóa ở trên lớp, một trong những mảng hoạt động giáo dục quan trọng ở nhà
trường phổ thông. Hoạt động này có ý nghĩa hỗ trợ cho giáo dục nội khóa, góp
phần phát triển và hoàn thiện nhân cách, bồi dưỡng năng khiếu và tài năng sáng
tạo của học sinh. Nội dung ngoại khóa rất phong phú và đa dạng, nhờ đó các kiến
thức tiếp thu được trên lớp có cơ hội được áp dụng, mở rộng thêm trên thực tế,
đồng thời có tác dụng nâng cao hứng thú học tập nội khóa. Khi hoạt động ngoại
khóa, HS có thể tham quan học tập, tổ chức thảo luận theo chuyên đề, tổ chức các
buổi hội thảo...[1].
Hoạt động ngoại khoá vật lí là một trong những hoạt động ngoài giờ lên lớp,
có tổ chức, có kế hoạch, có phương hướng rõ ràng, được HS tiến hành theo nguyên
tắc tự nguyện ở ngoài giờ lên lớp chính khoá, dưới sự hướng dẫn của GV vật lí,
nhằm gây hứng thú và phát triển tư duy, rèn luyện một số kỹ năng, củng cố, bổ
sung, mở rộng và nâng cao kiến thức vật lí của HS, phát triển năng lực, đồng thời
góp phần giáo dục HS một cách toàn diện.
Nhà trường phổ thông hiện nay thường có ba hình thức tổ chức giáo dục là:
dạy học trên lớp, giáo dục lao động kĩ thuật tổng hợp và hướng nghiệp dạy nghề
và công tác giáo dục ngoài giờ lên lớp. Công tác giáo dục ngoài giờ lên lớp bao
gồm các hoạt động thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau như : Xã hội – chính trị, văn

hóa – khoa học, nghệ thuật, thể dục thể thao, quốc ph òng. Công tác ngoại
khóa nói chung và công tác ngoại khóa vật lí nói riêng thuộc lĩnh vực thứ hai của
toàn bộ công tác giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường phổ thông [ 4].


1.1.1.2. Tác dụng của hoạt động ngoại khóa vật lí
* Tác dụng giáo dục
- HĐNK giúp HS củng cố, đào sâu, mở rộng những tri thức đã học trên lớp,
ngoài ra giúp học sinh vận dụng tri thức đã học vào giải quyết những vấn đề thực
tiễn đời sống đặt ra, theo phương châm học đi đôi với hành, lí thuyết gắn liền với
thực tiễn.
- Ngoại khoá góp phần giáo dục tính tổ chức, tính kế hoạch, tinh thần làm chủ
và ý thức hợp tác xã hội chủ nghĩa trên cơ sở những hoạt động thực tế. Mặt khác
ngoại khoá được thực hiện cơ bản dựa trên sự tự nguyện tự giác của học sinh cộng
với sự hỗ trợ động viên thích hợp của GV sẽ động viên được HS nỗ lực hết mực với
khả năng của mình.
- Ngoại khoá sẽ làm cho quá trình dạy bộ môn thêm phong phú, càng nhiều
hình thức tổ chức càng làm cho việc học tập của học sinh thêm hứng thú sinh
động, tạo cho học sinh lòng hăng say yêu công việc, đó là một trong những điều
kiện để phát triển tài năng. Chính ở đây học sinh có thể thử làm, tập dượt phát huy
óc sáng tạo, tự tin ở mình, có thể dám nghĩ dám làm.
* Tác dụng giáo dưỡng
- Hoạt động ngoại khoá góp phần củng cố, bổ sung kiến thức cho học sinh.
Thông qua hoạt động ngoại khoá, kiến thức học sinh thu nhận được sẽ sâu sắc hơn.
Trong khi tiến hành hoạt động ngoại khoá, học sinh được tự mình nghiên cứu, tự
mình tìm hiểu vấn đề và tranh luận với bạn bè trong sự cân nhắc kĩ càng. Chính vì
thế hoạt đông ngoại khoá góp phần đắc lực trong việc phát triển trí lực và năng lực
giải quyết vấn đề thực tiễn của học sinh.
- Vì điều kiện thời gian, trong chương trình nội khoá có những phần giáo viên
không thể giới thiệu hết được. Những phần này nếu được bổ sung bởi hoạt

đông ngoại khoá thì kiến thức của học sinh sẽ được mở rộng thêm. Học sinh có
thể thu nhận được kiến thức dưới nhiều hình thức như nhóm ngoại khoá, câu lạc
bộ khoa học, hội vui vật lí, hội thi...


* Tác dụng giáo dục kĩ thuật tổng hợp, định hướng nghề nghiệp
Qua hoạt động ngoại khoá, học sinh được rèn luyện một số kỹ năng như:
- Bồi dưỡng kĩ năng như mắc mạch điện, hàn, lắp ráp…
- Tập nghiên cứu một vấn đề, thuyết minh, trình bày trước đám đông….
- Tập sử dụng những dụng cụ đo lường cơ bản, những máy móc đơn giản
trong đời sống, những máy móc từ đơn giản tới hiện đại.
Trên cơ sở tham gia các hoạt động ngoại khoá HS sẽ nảy nở tình cảm nghề
nghiệp, bước đầu có ý thức thiên hướng của mình về nghề nghiệp mà mình sẽ chọn
trong tương lai.
* HĐNK là điều kiện để giáo viên có thể áp dụng thử các phương pháp dạy
học mới. Các nhóm ngoại khoá thường là ít học sinh, có thể tạo điều kiện tốt cho
việc thực nghiệm và kiểm tra kết quả của giáo viên bởi vì các em gần gũi hơn với
thầy cô, thầy cô sẽ nắm vững hơn về khả năng, về tâm lí, hơn nữa việc thử
phương pháp mới ở đây cũng không gây nên sự bất thường đáng kể trong học sinh
nên hiệu quả việc thử nghiệm sẽ cao hơn [1], [4].
1.1.2. Các đặc điểm của hoạt động ngoại khóa vật lí
Hoạt động ngoại khóa nói chung và hoạt động ngoại khóa vật lí nói riêng có
những đặc điểm cơ bản sau:
- Việc tổ chức hoạt động ngoại khóa dựa trên tính tự nguyện tham gia
của HS và có sự hướng dẫn của GV. Trên cơ sở đó, HS sẽ yêu thích công việc, hoạt
động tích cực, có hiệu quả và phát triển được năng lực của mình.
- Số lượng HS tham gia không hạn chế, có thể là theo nhóm nhưng cũng có
thể là tập thể đông người. Trong điều kiện cho phép có thể huy động HS toàn
trường tham gia, không phân biệt trình độ HS.
- Có kế hoạch cụ thể về mục đích, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức,

lịch hoạt động cụ thể và thời gian thực hiện.
- Việc đánh giá kết quả của HĐNK không thông qua điểm mà thông qua sản
phẩm của học sinh làm được, thông qua sự hứng thú, tích cực, năng lực giải quyết
vấn đề thực tiễn của học sinh.


Ngoài ra, kết quả của hoạt động ngoại khóa được đánh giá một cách công
khai thông qua cả GV và HS. Để khích lệ quá trình hoạt động của HS thì cũng cần
có sự khuyến khích và phần thưởng động viên kịp thời cho các em [1], [9], [12].
1.1.3. Nội dung ngoại khóa vật lí
Do đặc trưng của bộ môn vật lí là môn khoa học thực nghiệm nhưng lâu nay
việc dạy môn học này ở các trường học vẫn thường mang tính hàn lâm, nặng về
trang bị kiến thức lí thuyết. Học sinh học cũng chủ yếu để phục vụ thi, ít đi sâu tìm
hiểu bản chất của hiện tượng và sự gắn kết giữa kiến thức sách vở với thực tiễn đời
sống. Vì vậy, nội dung hoạt động ngoại khóa cần phải bổ sung kiến thức nội khóa,
củng cố, đào sâu, mở rộng hợp lí các kiến thức trong chương trình vật lí, bổ sung
những kiến thức lí thuyết, kỹ năng thực hành, giới thiệu các ứng dụng kĩ thuật vật lí
trong khoa học và kỹ thuật hoặc khắc phục những sai lầm mà HS thường mắc phải
khi học nội khóa; giúp cho HS hiểu rõ, biết liên kết và khái quát hóa những kiến
thức được hình thành một cách rời rạc. HĐNK làm cho HS cảm thấy hứng thú, yêu
thích môn học và giúp HS rèn luyện khả năng phân tích và giải quyết vấn đề. Việc
tham gia HĐNK sẽ giúp HS phát triển tính độc lập, tăng khả năng tư duy và sáng
tạo, kĩ năng làm việc nhóm từ đó góp phần nâng cao chất lượng học tập bộ môn Vật
lí.
Nội dung ngoại khóa vật lí ở trường phổ thông có thể gồm:
- Đào sâu nghiên cứu những kiến thức lí thuyết về vật lí và kĩ thuật.
- Nghiên cứu những lĩnh vực riêng biệt của vật lí học ứng dụng như kĩ thuật
điện, kĩ thuật vô tuyến, kĩ thuật chụp ảnh...
Nghiên cứu thiết kế, chế tạo và sử dụng các dụng cụ, làm thí nghiệm vật lí,
nghiên cứu những ứng dụng của vật lí trong cuộc sống.

Việc lựa chọn nội dung nào để tổ chức HĐNK vật lí, GV phải dựa vào một
số yếu tố, đó là:
- Mục tiêu của HĐNK vật lí.


- Phân tích đặc điểm nội dung kiến thức vật lí có tính trừu tượng, có nhiều
ứng dụng trong thực tiễn nhưng trong nội khóa chưa đáp ứng được do điều kiện
thời gian, phương tiện dạy học.
- Nội dung ngoại khóa phải hấp dẫn để thu hút được đông đảo HS tự nguyện
tham gia.
- Cơ sở vật chất, điều kiện tổ chức, hình thức tổ chức HĐNK [1], [4].
Căn cứ vào các hướng có thể tổ chức HĐNK vật lí như trên và thực tế giảng
dạy ở trường THPT hiện nay, chúng tôi lựa chọn nội dung HĐNK “Tổ chức dạy
học ngoại khóa về các thiết bị điện gia đình trong dạy học vật lí 12” như sau:
• GV giao nhiệm vụ và hướng dẫn HS lựa chọn một số dụng cụ điện gia đình,
tiến hành tìm hiểu cấu tạo, nguyên tắc hoạt động, phương pháp sử dụng thiết bị an
toàn, có hiệu quả và kiến thức vật lí liên quan.
• Tổ chức một số buổi để HS báo cáo kết quả thực hiện các nhiệm vụ được
giao kết hợp với thi tài hiểu biết một số thiết bị điện gia đình.
1.1.4. Các hình thức ngoại khóa vật lí
Việc phân chia các hình thức hoạt động ngoại khóa về vật lí chỉ mang tính
chất tương đối, không phân biệt được rõ ràng. Có thể phân ra các hình thức
hoạt động ngoại khóa về vật lí theo nội dung HĐNK, số lượng học sinh tham gia,
cũng có thể phân theo cách thức tổ chức hoặc cách thức tham gia hoạt động ngoại
khóa… Chẳng hạn:
1.1.4.1. Dựa vào số lượng học sinh tham gia ngoại khóa
a) Hoạt động ngoại khóa theo các nhóm
Dựa trên tính chất đặc thù của bộ môn vật lí: các kiến thức vật lí không khó
nhưng biểu hiện khá phức tạp trong thực tế và các kiến thức được xây dựng chủ
yếu bằng con đường thực nghiệm. Cho nên tổ chức ngoại khóa về vật lí nên lựa

chọn nhiều nội dung liên quan đến việc sử dụng thí nghiệm. Để hoạt động ngoại
khóa về vật lí có liên quan nhiều đến thí nghiệm thành công thì hình thức tổ chức
hoạt động ngoại khóa theo nhóm là ưu việt nhất. Hình thức này vừa đảm bảo
cho quá trình


thiết kế, chế tạo và tiến hành thí nghiệm diễn ra nhanh, có chất lượng vừa tạo
điều kiện cho học sinh tự học hỏi lẫn nhau và rèn luyện kĩ năng làm việc theo
nhóm.
Các nguyên tắc tổ chức nhóm ngoại khoá để HĐNK có hiệu quả tốt:
- Nhóm ngoại khoá không nên quá đông (nên từ 3 => 7 học sinh).
- Đảm bảo nguyên tắc tôn trọng sở thích và tính tự nguyện của học sinh khi
tham gia ngoại khóa. Học sinh phải được lựa chọn đề tài mình thích để nghiên cứu,
tm hiểu. Điều đó đảm bảo học sinh yêu thích công việc của mình và phát huy được
tài năng của mỗi HS.
- GV cần phải phát hiện và xây dựng được hạt nhân của nhóm. Đó là HS phải
thực sự thích thú và nhiệt tình với công việc của nhóm, đồng thời có khả năng tập
hợp, đoàn kết các thành viên của nhóm, nắm được kiến thức lí thuyết về lĩnh
vực tham gia. Điều đó sẽ giúp nhóm ngoại khóa tồn tại và hoạt động có hiệu quả
nhất.
- Yếu tố mới và tính vừa sức của đề tài đóng vai trò quan trọng trong việc duy
trì và phát triển sự hứng thú và tích cực của nhóm. Với nguyên tắc này, nội dung
hoạt động ngoại khóa phải mới ít nhiều so với nội khóa, không đơn thuần là những
thí nghiệm kiểm nghiệm lại kiến thức hoặc áp dụng dưới dạng quá đơn giản các
kiến thức đã học. Giáo viên cần phải xác định được nội dung thích hợp, vừa sức với
học sinh và khéo léo tổ chức sao cho từng bước học sinh thu được kết quả đều đặn,
kể cả ở giai đoạn đầu để động viên kịp thời. Để đạt được điều đó, khi tổ chức nhóm
ngoại khóa giáo viên cần phải dự kiến được những khó khăn mà học sinh có thể gặp
phải, lên phương án giúp đỡ và tạo điều kiện về thời gian, tài liệu, nguyên vật
liệu...cho nhóm học sinh.

- Phải đảm bảo tính nghiêm túc, nhẹ nhàng, nhưng không tuỳ tiện. Nhóm
ngoại khoá cần có kế hoạch làm việc cụ thể, tránh tnh trạng “đầu voi đuôi chuột”,
kiên quyết không để kế hoạch bị phá sản chừng nào không bị các yếu tố khách
quan chi phối. Giáo viên cần đưa ra mốc thời gian hoàn thành để các nhóm chủ
động trong công việc.