Loi mon cua tu duy cam tinh cafebook org ori brafman rom brafman (1) (1)

Lốimòncủatưduycảmtính
OriBrafman&RomBrafman

Chiasẽebook:


TableofContents
MỤCLỤC
CÁCCUNGBẬCTÂMLÝdẫnđếnTƯDUYCẢMTÍNH
Chương1NGUYÊNNHÂNcủamộtTAINẠN
Chương2SALẦYtrongÝTHỨCTRÁCHNHIỆM
Chương3NgườilùnHOBBITvàMẮTXÍCHCÒNKHUYẾT
Chương4MICHAELJORDANvàLỐIPHỎNGVẤN“LẦNĐẦU”
Chương5CHỨNGRỐILOẠNLƯỠNGCỰCvàHIỆUỨNGTẮCKÈHOA
Chương6ỞPHÁP,MẶTTRỜIQUAYQUANHTRÁIĐẤT
Chương7KHOẢNĐỀNBÙvàCHẤTKÍCHTHÍCH
Chương8LẼPHẢIKHÁCBIỆT
LỜIKẾT


MỤCLỤC
CÁCCUNGBẬCTÂMLÝdẫnđếnTƯDUYCẢMTÍNH
Chương1.NGUYÊNNHÂNcủamộtTAINẠN
Chương2.SALẦYtrongÝTHỨCTRÁCHNHIỆM
Chương3.NgườilùnHOBBITvàMẮTXÍCHCÒNKHUYẾT
Chương4.MICHAELJORDANvàLỐIPHỎNGVẤN“LẦNĐẦU”
Chương5.CHỨNGRỐILOẠNLƯỠNGCỰCvàHIỆUỨNGTẮCKÈHOA
Chương6.ỞPHÁP,MẶTTRỜIQUAYQUANHTRÁIĐẤT
Chương7.KHOẢNĐỀNBÙvàCHẤTKÍCHTHÍCH
Chương8.LẼPHẢIKHÁCBIỆT

LỜIKẾT


CÁCCUNGBẬCTÂMLÝ
dẫnđến
TƯDUYCẢMTÍNH

Tronggiaiđoạnanhemtôiđangdầntrưởngthành,mẹthườngnóivềhaihìnhmẫumàbà
mongmuốnchúngtôisẽcốgắngnoigương.HìnhmẫuthứnhấtlàLauraIngalls,tácgiảcủatác
phẩmNgôinhànhỏtrênthảonguyên.Trongsuynghĩcủamẹ,Lauralàkiểumẫucủamộtngười
hoànhảo.Nhữngkhichúngtôicãilờimẹ,bàlạinghiêmnghịbảo:“LauraIngallscóbaogiờăn
nóinhưcácconkhông?”.Nhữnglúcchúngtôiquênlàmbàitậpvềnhà,đểchénbátdơbừabãi
trongbồnrửahoặcnóichunglàgâychuyệnrắcrối,thìlậptứcLauraIngallstừvùngthảo
nguyêncủanướcMỹvàothếkỷmườichínsẽxuấthiệntạiTelAvivđangtrongthậpniên1980
đểnhắcnhởchúngtôi.
HìnhmẫuthứhaicủamẹlàReli–mộtngườibàconcủagiađìnhchúngtôi.RelilàmộtLuật
sưnổitiếng,làcựusinhviênTrườngluậtHarvardtừngđạidiệnchosinhviênđọcdiễnvăn
tronglễtốtnghiệp.TrongmắtbọntrẻchúngtôikhiấythìRelilàngườithựcsựcókhảnăng
làmnênnhữngđiềuphithường.
MặcdùOritừngcóýđịnhtheohọctrườngluậthồinămlớpmườimột,nhưngcuốicùng
khôngaitrongchúngtôitheođuổingànhluậtnhưhìnhmẫumẹđãgợiýcả.Tuyvậy,bâygiờ
nếutínhluônvaitròcủaRelithìchúngtôiđãtạothànhmộtbộbalýtưởngtrongmắtngười
mẹDoTháicủamình:Reli–luậtsư,Rom–nhàtâmlýhọc(chúngtôisẽgọianhấylàtiếnsĩ),
vàOri–doanhnhân.
Lốimòncủatưduycảmtínhrađờitừnhữnghướngđiriêngmàchúngtôiđãchọnlựacho
mìnhtrongcuộcsống.TronglúcRomthựchiệnluậnántiếnsĩtâmlýhọcthìOriđangmảimê
theođuổichươngtrìnhMBAcủamình.MộtngàykiakhiOriđanghọcởtrườngthươngmại,
vớithamvọngchínhmìnhcóthểchinhphụcđượcđạidươngtrithức,đàosâunghiêncứuở
lĩnhvựctàichính,kinhtếhọcvàkếtoán,Oriđãnhậnrarằngkhôngcómặtbiểnnàolàkhông
dậysóng.ĐócũnglàbuổihọcđầutiêncủaanhvớiGiáosưRobertoFernandez.Giáosư

Fernandezcógiọngnóirấtlớnvàvang,tưởngnhưởtậnmặttrăngvẫncònngherõ.Phongthái
ôngđĩnhđạcvàoainghiêmđếnnỗibạnchỉbiếtngồilặngyênnghegiảng.Ngaytrongbuổihọc
đầutiên,giáosưFernandeznóivớicáchọcviênMBAcủamình:“Tôicómộtthôngtindành


chocácanhchị.Rằngconngườitakhôngphảilúcnàocũngduylý!”.Cùngvớilờituyênbốđó,
Fernandezgiớithiệumộtđoạnphimcũrađờitừthậpniên1950ghilạidiễnbiếncủamộtca
phẫuthuậttimhở.“Mọingườicótrôngthấychấtdịchtrắngmàcácbácsĩtruyềnvàotimbệnh
nhânkhông?”Fernandezgiảithích:“Đóchínhlàamiăng,mộthóachấtđộchạicótácđộngxấu
đếnsứckhỏeconngười”.Cảlớpđãháhốcmồmngạcnhiênvàkhôngbiếtphảiphảnứngnhư
thếnào.
Giáosưđanhgiọng:“Tôinóinghiêmtúcđấy.Đươngnhiênlànhữngbệnhnhânhấpthụ
amiăngvàocơthểsẽdầnđiđếntửvong”.Vậymàcácbácsĩvẫncứtiếptụcquytrìnhđiềutrị
này.GiáosưFernandezhỏicảlớp:“Tôihỏicácanhchị,trongcuộcsống,chúngtađãbỏqua
nhữngthôngtinmangtínhkháchquannhưthếnàybaonhiêulầnrồi?”.
Rồigiáosưlạigiớithiệuchocảlớpxemmộtbảngdữliệukỹthuậtcủavòngđệmcaosu
nhântạoO-ring.Ôngnói:“Hãynhìnbiểuđồnày.Nóchotathấymộtvậtbịbiếndạngthếnào
khinhiệtđộthayđổi”.Dữliệunàychobiếtrằngởvàokhoảng32độF,vòngđệmO-ringsẽmất
đitínhđànhồivàbịtrụctrặc.Khôngaitrongsốcácsinhviênlúcấybiếtđượcđiềugìsẽxảyra
trongtrườnghợpđó.
VòngđệmO-ringmàgiáosưđangnóiđếnđãxuấthiệntrongthiếtkếcủaphithuyềncon
thoiChallenger.Đêmtrướcngàyphóngphithuyền,cáckỹsưởcôngtychếtạocácvòngđệm
O-ringđãcảnhbáorằngnênhoãnsựkiệnnàylạivìhọchưachứngminhđượcliệucácvòng
đệmcókhảnăngduytrìtốttínhnăngcủachúngtrongthờitiếtlạnhsẽxảyravàongàyhôm
sautheodựbáohaykhông.Tuynhiên,bấtchấpnhữngmốilongạinày,banđiềuhànhvẫn
quyếtđịnhtiếptụcthựchiệnviệcphóngphithuyền.Cuốicùng,thảmhọađãxảyrakhiphi
thuyềnnổtungsau73giâyphóngkhỏimặtđất.
TronglúccảlớpcủaOrimảimêlắngnghebàigiảnghấpdẫn,giáosưFernandeztiếptục
đưaranhữngvídụliênquanđếnhànhvicảmtínhcủaconngười:chẳnghạnnhưviệccácnhà
làmphimrasứctìmkiếmnhữngdiễnviênchovaidiễnmàhọbiếtrõlàkhônghợp,haymột

nhàsảnxuấtvẫntiếptụctungracácsảnphẩmmàhọbiếtchắclànócókhảnănggâycháynổ
v.v.
QuanđiểmGiáosưFernandezđưarachínhlàmặcdùđaphầnchúngtađềuchorằngmình
duylý,nhưngthựcrachúngtalạicóxuhướngsavàolốitưduycảmtínhrấtnhiều.Đâychính
làquanđiểmđãkhiếnOricònbănkhoănmãisaukhiđãhoànthànhchươngtrìnhhọc,vànó
cũnggiúpchúngtôinhậnrarằngnghềnghiệptươnglaicủachúngtôicónhiềuđiểmtương
đồnghơnchúngtôitừngnghĩ.ChúngtôinhắcđếnGiáosưFernandeznhiềuhơn,tênôngtrở
thànhmộttínhtừtrongngônngữcủachúngtôi.Mỗikhimuốnámchỉrằngaiđóđangsuynghĩ
cảmtính,chúngtôilạinói:“ĐâyrõrànglàmộttìnhhuốngrấtFernandez!”.Vàchúngtôiđã
nhậnranhữngtìnhhuốngtươngtựởkhắpmọinơi,trongcuộcsốngcủachínhchúngtôi,trong
nhữngcâuchuyệnchúngtôiđọcđượcvềnhữngbướcđisailầmcủacáctậpđoànkinhtếhàng
đầunướcMỹ(Fortune500),vàngaycảtronghànhđộngcủacácchínhtrịgia.
MặcdùchúngtôikhôngchủýsốngtheochuẩnmựccủaLauraIngalls,nhưngrõràngcuộc
đờiđãđưađẩyvàthậtkỳlạlàcuốicùngcảhaichúngtôiđềuđãtrởthànhnhữngngườicầm
bút.Vàcuốnsáchmàbạnđangcầmtrêntayđãrađờitừcuộctròchuyệnsaubữaăntốicủa
Orivớimộtbácsĩsảnkhoacóthâmniênbamươinămtrongnghề.BácsĩJenkinslàngườisở
hữunhữngtốchấtcầnthiếtởmộtbácsĩsảnkhoa–kiênnhẫn,biếtlắngnghe,nhanhnhạy,và
đặcbiệtôngcónhiềukinhnghiệm.Bạnhoàntoàncóthểtinrằngôngsẽluôncónhữngquyết
địnhđúngđắn.
Cuộctròchuyệnlúcấychuyểnhướngsangđềtàitâmlýđámđôngvàvaitròcủacảmxúc
trongviệcđưaraquyếtđịnh.Khôngchútsuynghĩ,Orinói:
-Tôichắcrằngđốivớinhữngnhàkhoahọcchuyênmônnhưngàithìmọithứsẽkháchẳn!


Gươngmặtcủabácsĩlộvẻnghiêmnghịkhiônggiảithíchrằngcácbácsĩcũngcókhikhông
tránhđượclốimòncủatưduycảmtính.Nhưngbởivìcuộcsốngvẫntiếpdiễn,nênnhữngtác
độngtiêucựcấycóthểbịbẻgãy.
ChúngtôiđềcậpđếntrườnghợpcủabácsĩcấpcứuBrianHastings.Đólàsựcốđãxảyravì
tácđộngtiêucựccủatưduycảmtính,điềuvẫncóthểxảyravớicảnhữngbácsĩdàydạnkinh
nghiệmnhất.

Vàituầntrước,mộtphụnữđếnphòngcấpcứucủabệnhviệntrongtâmtrạngrấthốthoảng
vàlolắng.ĐứacongáihaituổiAmycủacôđangphảichịuđựngnhữngcơnđaudạdàydữdội.
Thôngthườngcáccơnđauvùngbụnglàdấuhiệuchothấynhữngbấtổncủahệtiêuhóa,
nhưngngườiphụnữnàycònlolắngrằngđấycóthểlàtriệuchứngbáotrướccủamộtbệnhlý
nàođónghiêmtrọnghơn.Trongtrườnghợpnhưvậy,cácbácsĩsẽphảitiếnhànhthựchiện
mộtsốkiểmtravàhộichẩnvềtriệuchứngcủaAmy.
BácsĩHastingsđãnhanhchóngliệtkêmộtloạtnhữngviệcmàcácbácsĩcấpcứucầnphải
thựchiện.Tuynhiên,thayvìtậptrungkhámbệnhchoAmy,cácbácsĩlạichúýđếnngườimẹ
nhiềuhơnbởicôấyđangởtrongtâmtrạnghoảnghốt,hoangmangvàbộclộquánhiềulo
lắng.Aicũnghiểucôấythuộckiểuphụhuynhphảnứngquámạnhkhiphảiđốimặtvớivấnđề
củaconcái,thếnênvôtìnhcácbácsĩchorằngtìnhtrạngcủaAmykhôngcógìnguycấpvàcho
côbévềnhà.
Ngàyhômsau,Amycùngmẹquaylạiphòngcấpcứu.Cácbácsĩluônbiếtrằngkhichữatrị
chotrẻemthìđiềucầnthiếtvàquantrọnglàphảilắngnghebốmẹchúng-nhữngngườivốn
luônởbêncạnhvàđặcbiệtnhạycảmvớinhữngbấtthườngxảyravớiconcáihọ.Nhưngcũng
trongthờikhắcquantrọngấy,cácbácsĩlạicóđầyđủbằngchứngvàkinhnghiệmđểnhận
địnhrằngmẹcủaAmyđangphảnứngtháiquá:côấyquaylạibệnhviệnlầnthứhaivàcócác
dấuhiệucủamộtngườimắcchứngnghibệnh,luônlolắngkhôngcầnthiết.Thếlàmộtlầnnữa,
cácbácsĩlạichoAmyvềnhàmàkhônghềtiếnhànhbấtcứxétnghiệm,chẩnđoánnào.
Ngàythứba,điềutươngtựlạidiễnra.Amylạiđượcmẹđưađếnbệnhviện,vàchínhphản
ứngcủamẹAmycàngkhiếncácbácsĩtinchắcrằngngườimẹđangphảnứngtháiquávềbệnh
tìnhcủacon.ChođếnkhibéAmybịngấtđithìcácbácsĩmớinhậnrasailầmnghiêmtrọng
củahọ.Nhưngtấtcảđãquámuộn.BácsĩHastingslắcđầuhốitiếc:“Chúngtađãđểmấtcô
bé!”.
RõrànglànếunhậnđịnhvềtìnhhuốngcủaAmycẩntrọnghơn,nhómbácsĩcấpcứucóthể
đãnhậnthấyrằngAmyrấtcầnđượctheodõivàchămsóc.Thếmàhọđãbỏquanhữngtriệu
chứngbệnhlývàliêntụctừchốichoAmynhậpviện.ChínhngaylúccácbácsĩgánchomẹAmy
chứngnghibệnh,họđãhoàntoànsavàolốimòncủatưduycảmtínhmàchúngtôigọilàhiện
tượngsailệchchẩnđoán.Nóicáchkhác,đólàtìnhhuốngkhichúngtaphánxétmộtconngười,
mộtsựviệcnàođómàkhôngthèmquantâmhaychúýgìđếnnhữngyếutốkhácbiệtvớinhận

địnhvốncócủamình.
Khiấy,trongchúngtôixuấthiệnmốibănkhoănrằngvìsaocácbácsĩtàinăngvànhiều
kinhnghiệmnàylạiđưaramộtquyếtđịnhnhấtthờihoàntoànphủnhậnquátrìnhrènluyện
trướcđócủahọ,đếnmứcphảitrảgiábằngsinhmạngcủamộtđứatrẻ?Vàphảichăngchúngta
cầnphảihiểuđượcđiềugìđãdiễnratrongtìnhhuốngnàyvàrấtnhiềutìnhhuốngkháctương
tự,khimàconngườibịchínhlốisuynghĩcảmtínhcủamìnhchiphối?
Nhữngtácđộngtâmlýnàodẫnđếnhànhvicảmtínhcủachúngta?Nhữngtácđộngnàyđã
chiphốichúngtabằngcáchnào?Khinàochúngtadễbịtácđộngnhất?Vàchúngtácđộngvào
côngviệccủamỗingườirasao?Chúngảnhhưởngđếnviệcđịnhhìnhchiếnlượckinhdoanhvà
cácmốiquanhệcánhâncủachúngtanhưthếnào?Khinàothìtácđộngtiêucựccủachúng
dẫnđếnnhữngrủirotrongcácvấnđềtàichính,vàthậmchílàcuộcsốngcủachúngta?Vàvì


saochúngtakhôngthểtựmìnhnhậnrakhisavàolốimòncủatưduycảmtính?
Trongcuốnsáchnày,chúngtasẽcùngnhaukhámphárấtnhiềucungbậctâmlýdẫnđến
suynghĩvàhànhvicảmtính.Ởbấtkỳnơiđâu–khôngphânbiệtchủngtộc,quốcgiavànền
vănhóa-chúngtađềunhậnthấycónhữngngườikhácnhaubịchiphốibởilốinghĩcảmtính
theonhữngcáchtươngtựnhau.Thựctế,tấtcảchúngtađềucóxuhướngbịtưduycảmtính
chiphối.Nhưngbằngcáchthônghiểunhữngtácđộngtâmlýdẫnđếntưduycảmtính,chúng
tasẽtránhđượcnguycơtựbiếnmìnhthànhnạnnhâncủachínhmìnhtrongtươnglai.


Chương1
NGUYÊNNHÂNcủamộtTAINẠN

HànhkháchtrênchuyếnbayKLM4805khôngbiếtrằnghọđangbaycùngvớimộttrong
nhữngphicôngdàydạnkinhnghiệmvàđượchuấnluyệnbàibảnnhấtthếgiới.Cơtrưởng
JacobVanZantenkhôngchỉláimáybayđiêuluyệnmàcònlàngườicẩntrọng,cókhảnăngbao
quátmọiviệc,nghiêmtúctrongcôngviệc,vànhờbảngthànhtíchđángnểcủamìnhmàông
đãtrởthànhứngviênthíchhợpnhấtchovaitròngườiphụtráchchươngtrìnhhuấnluyệnan

toànbaycủaKLM(HãnghàngkhôngHoànggiaHàLan).ChínhvìvậyKLMluôntrântrọngvà
hàohứngkhinhắcđếnVanZanten.BứcảnhquảngcáokhắchọanụcườicủaVanZantentrên
mộttạpchíđãnóilênthôngđiệpcủahãng:“KLM–khôngbaogiờchậmtrễ”.Ngaycảnhữngphi
côngdàydạn,nhữngngườithuộcdạngvữngvàngtâmlýnhất,cũngkínhtrọngVanZantenvà
xemôngnhưhìnhmẫucủamộtphicôngtàigiỏi.
Ngồitrongkhoangláichiếcmáybay747khởihànhtừAmsterdamđếnsânbayLasPalmas
thuộcđảoCanary,hẳnlàVanZantenđangcảmthấyrấttựhào.Chuyếnbayhômnayvậnhành
theođúnglịchtrìnhđãđượcvạchsẵn,mọiviệcđangdiễnrahoànhảonhưphongcáchvốncó
củacơtrưởngVanZanten.Theolịchtrình,chuyếnbaysẽquácảnhởLasPalmasđểtiếpnhiên
liệuvàđónmộtđoànkháchmớiquayvềHàLan.
Nhưngbấtngờ,VanZantennhậnđượcthôngbáokhẩntừđàikiểmsoátkhônglưu.Mộtquả
bomkhủngbốđãphátnổtạitiệmhoaởsânbayLasPalmasvàgâyratìnhtrạnghỗnloạn
nghiêmtrọng.Chínhvìvậy,sânbaynàyđangtạmthờibịphongtỏachođếnkhicóthôngbáo
mới.
Cơtrưởngbiếtrằngđốivớinhữngtìnhhuốngnhưthếnàythìđiềuquantrọnglàphảigiữ
đượcbìnhtĩnhvàcẩntrọngtrongtừnghànhđộng.Ôngđãtrảiquanhiềuđợttậphuấnđể
chuẩnbịchonhữngtìnhhuốngtươngtựthếnày.Thựctế,chínhVanZantenvừađiềuhành
mộtkhóahuấnluyệnantoànbaykéodàisáuthángnhằmgiảiquyếtnhữngtìnhhuốngkhẩn
cấpnhưtrườnghợpđangxảyra.
CơtrưởngchấphànhđúngquyđịnhvàchomáybayhạcánhxuốngđảoTenerife,nằmcách
điểmđếndựkiếnnămmươihảilý.Khiấylàmộtgiờmườiphútchiều.Lúcnàycòncómộtsố


máybaykháccũngphảithayđổilịchtrìnhgiốngnhưmáybaycủaVanZanten.
ChẳngcầnphảilàmộtphicôngdàydạnkinhnghiệmthìbạncũngcóthểnhậnraTenerife
khôngnhưsânbayquốctếJohnF.Kennedy(JFK).Tenerifechỉlàmộtsânbaynhỏvớimột
đườngbăngđơnvàđượcxâydựngkhôngnhằmphụcvụcácmáybayphảnlựclớn.
Saukhiđãhạcánhantoànxuốngđườngbăng,cơtrưởngkiểmtrađồnghồvàbấtchợtlo
lắngvìnghĩđếnnhữngquyđịnhbắtbuộcđốivớithờigiannghỉđápbởichínhphủHàLanvừa
banhànhmộtđạoluậtvừaphứctạpvừanghiêmngặtđốivớimọiphicôngliênquanđếnvấn

đềnày.Saukhiliênlạcvềtrungtâmvàbằngmộtvàiphéptínhtoánnhanhchóng,VanZanten
xácđịnhmuộnnhấtthìôngcũngphảichomáybaycấtcánhtrởlạilúcsáugiờrưỡitối,bởi
điềukhiểnmáybayngaysaukhithờigiannghỉđápbắtbuộcbắtđầukhôngchỉtráiluậtmà
còncóthểbịtruytốvàphảichịuántù.Tuynhiên,nếuchấpnhậnthờigiannghỉđápbắtbuộc
thìcũngcóthểlàmnảysinhnhiềuđiềurắcrốikhác.SânbayTenerifekhônghềcóphihành
đoànđểphụcvụthaythế.Rồihàngtrămhànhkháchcóthểsẽphảimắckẹtquađêmởđây.
Nếuvậythìcónghĩalàhãnghàngkhôngphảitìmnơichocáchànhkháchnghỉngơi,màerằng
mộtđảonhỏnhưTenerifesẽkhôngcóđủphòngchotấtcảhànhkhách.Mặtkhác,việchoãn
chuyếnbayởđâycóthểdẫnđếnviệcngưngtrệhàngloạtchuyếnbaykháccủaKLM.Mộtchút
xáotrộntưởngchừngrấtnhỏlạicóthểdễdàngtrởthànhđiềmbáochomộtcơnácmộng.
SựlolắngvàcăngthẳngcủaVanZantencũngnhưlýdovìsaoôngmuốntiếtkiệmthờigian
làđiềuvôcùngdễhiểu.Tìnhhuốngnàycũngtươngtựnhưkhibạnphảichịuchônchânởmột
ngãtưđènđỏtronglúcđangtrễgiờmộtcuộchọpquantrọng.Bạncốgắnggiữbìnhtĩnh,bạn
biếtrằngdanhtiếngcủamìnhđangcónguycơbịsứtmẻ.Vậynêncóthểbạnsẽtrởnênmất
phươnghướng,nhưngxétchocùngthìbạnkhôngthểlàmgìđượctrongnhữngtìnhhuốngnhư
vậy.NhưngcómộtđiềuVanZantencóthểlàmđược:ôngquyếtđịnhgiữhànhkháchlạitrên
máybayđểkhilệnhphongtỏaLasPalmasđượcbãibỏthìôngsẽlậptứcchomáybaycấtcánh.
Tuynhiên,nhânviênđàikiểmsoátkhônglưutạiTenerifelạikhôngbậntâmđếnnhững
điềuđó.Đâychỉlàmộtsânbaynhỏtrênmộthònđảonhiệtđớivàđangbịquátảivìcórất
nhiềumáybaydândụngtừnhiềunơitrênthếgiớitạmhạcánhdovụhỗnloạnxảyraởLas
Palmas.Đàikiểmsoátkhôngchỉđangtrongtìnhtrạngthiếunhânlựcmàcácnhânviêncũnglề
mềtrongviệcđiềuphốivàsắpxếpcácmáybaybởithựctếhọđangbậntheodõimộttrậnđá
banhquahệthốngradio.Haimươiphútsaukhihạcánh,VanZantennhậnđượcthôngbáotừ
đàikiểmsoátrằngôngnênchocáchànhkháchtạmnghỉngơi:điềunàycũngcónghĩalàhọcó
thểphảiởlạiđâytrongmộtkhoảngthờigian.
Từthờiđiểmđótrởđi,mọiviệcởTenerifecứdiễnramộtcáchchậmchạp.Haimươiphút,
rồimộtgiờtrôiqua.Cơtrưởngcốgắngtranhthủtừngphútđểsuynghĩphươngcáchrútngắn
thờigianchuyếnbaybịtrìhoãn.VanZantencùngphihànhđoàncủamìnhlênkếhoạch.Ông
liênlạcvớitrungtâmcủaKLMđểtínhtoánchínhxáckhoảngthờigianôngcóđượctrướckhi
bịtínhgiờnghỉđápbắtbuộctạiTenerife.Mộtgiờ,rồihaigiờtrôiquavàcơtrưởngnảyramột

ýtưởngkhác.ÔngquyếtđịnhchotiếpnhiênliệungaytạiTenerifeđểcóthểtiếtkiệmnửagiờ
khihạcánhởLasPalmas.
Nhưngýtưởngnhằmtiếtkiệmthờigiannàylạikhôngmanglạikếtquảnhưmongđợi.
NgaykhiVanZantenbắtđầuquytrìnhtiếpnhiênliệuchomáybaythìôngnhậnđượcthông
tintừLasPalmasrằngmọihoạtđộngtạisânbayđãđượckhôiphục.Nhưnglúcấyđãquátrễ;
khôngthểchodừngquytrìnhtiếpnhiênliệukéodàiđếnbamươilămphút.
Ngaykhimáybayđãsẵnsàngcấtcánhtrởlạithìmộtmànsươngmùdàyđặcđộtngộtxuất
hiệnvàchephủdầnđườngbăng.
Quyếtđịnhchotiếpnhiênliệusailầmvừarồilạicàngthôithúccơtrưởngphảinhanh
chóngđưamáybayrờikhỏiđườngbăng.Sươngmùmỗilúcmộtdàylênnhanhchóng,tầm


nhìnchỉcòntronggiớihạn300mét,hạnchếđếnmứcmàtừbuồngláinhìnra,cơtrưởng
khôngthểnàoquansátđượcđiểmcuốicủađườngbăng.
VanZantenbiếtrằngcứmỗiphútgiâylớpsươngdàythêmthìtrạmkiểmsoátTenerifesẽ
càngcókhảnăngphongtỏađườngbăng.ÔngnhậnthấycơhộirờikhỏiTenerifeđểkhôngphải
hoãnchuyếnbayởđâyquađêmđangtắtdần.Bâygiờhoặckhôngbaogiờ–đãđếnlúcphải
quyếtđịnh.
Nhưngnhữngđiềucơtrưởngthựchiệnngaysauđấylạihoàntoànkhôngphảilàđiềumà
mộtphicôngdàydạnkinhnghiệmnênlàm.VanZantenkhởiđộngđộngcơvàchiếcmáybay
xuấtphát,lảođảotrênđườngbăng.
-Đợiđã!–PhicôngphụláicủaVanZantennóivớivẻbốirối.–Chúngtachưanhậnđược
lệnhtừđàikiểmsoátkhônglưu.
-Tôibiết!Anhgọichohọđi!–Cơtrưởngtrảlời.
Viênphicôngtrợláiliênlạcquaradiovànhậnđượclệnhtiếpnhậnđườngbăng,kếhoạch
cấtcánhcủahọđãđượcchấpthuận.Thếnhưng,đàikiểmsoátkhônglưuchưaphátlệnhcất
cánh.Tuyvậy,VanZantenvẫnquyếttâmchomáybaycấtcánh.Ôngđẩytốcđộlênhếtmứcvà
máybayrítlêntrênđườngbăngmùsương.
Chiếcmáybayphảnlựcđangđạtđếnđàđểcấtcánhthìthìnhlình,VanZantennhậnramột
cảnhtượnghãihùngngaytrướcmắtmình:mộtchiếc747củahãnghàngkhôngPanAmcủa

Mỹđangnằmchắnngangđườngbăng,cònVanZantenthìđanglaohếttốclựcvềphíatrước.
VìchiếcmáybaycủaKLMđãtănghếttốclựcchuẩnbịrờikhỏiđườngbăngnênnókhông
cònkhảnăngdừnglại.Mọichuyệnđãquámuộn.Nólaothẳngvàokhuvựcngaysaubuồnglái
củachiếcPanAm.Mộttiếngnổđinhtaiphátravàkèmsauđólàxuấthiệnmộtquảcầulửa.
VanZantencùngphihànhđoànvàtoànthểhànhkháchtrênchuyếnbayxấusốấyđềutử
nạn.Theothốngkê,584ngườiđãthiệtmạngtrongvụtainạnthảmkhốcngàyhômđótrêncả
haimáybay.
Vụtainạnquánghiêmtrọngxảyrangaytrướckhicácmáybaycấtcánhđãkhiếnnhững
ngườilàmtrongngànhhàngkhôngbịsốc.Đâyđượcxemlàvụvachạmmáybaykinhhoàng
nhấttronglịchsửcủangành.MộtnhómchuyêngiaquốctếđãđượccửđếnsânbayTenerife
đểđiềutravụviệc.Họkiểmtratấtcảnhữngdấuvếtcònsótlại,phỏngvấncácnhânchứngvà
nghiêncứukỹlưỡnghộpđencủacácmáybaynhằmxácđịnhnguyênnhâncủavụtainạn.
Nhómchuyêngianhanhchóngloạibỏnguyênnhândotrụctrặckỹthuậthaykhủngbố.Nối
kếtcácsựkiệnxảyrangàyhômđó,ngườitapháthiệnrachiếcmáybayPanAm1736đã
khônghạcánhđúngvịtrívàvôtìnhnằmchắnngangtrênđườngbăng.Thêmnữa,chínhsương
mùxuấthiệndàyđặcđãgópphầndẫnđếnthảmhọanày.VanZantenkhôngthểnhìnthấy
chiếcPanAm1736,phicôngcủachiếcPanAmcũngkhôngnhìnthấyông,cònnhómnhânviên
thápđiềukhiểnthìkhôngthểquansátđượccảhai.Nhưngtrênhết,nguyênnhânlàdotháp
điềukhiểnvốnthiếunhânlực,còncácnhânviêncómặtthìlạixaonhãngvìcácsựkiệndiễnra
trongngày.
Tuynhiên,ngaycảkhichúngtabỏquatấtcảcácyếutốtrênthìthảmhọađánglẽđãcóthể
khôngxảyranếunhưVanZantenkhôngliềulĩnhcấtcánhkhichưanhậnđượcđầyđủcáchiệu
lệnhhướngdẫnbaytừthápđiềukhiển.Tạisaomộtphicôngdàydạnkinhnghiệm-người
đượcxemlàchuyêngiaantoàncủahãnghàngkhông-lạicóthểđưaranhữngquyếtđịnhhấp
tấpvàthiếutráchnhiệmđếnvậy?


LờigiảithíchhợplýnhấtmàcácchuyêngiacóthểđưarachínhlàdoVanZantenđãcảm
thấyquáthấtvọngvàứcchế.Nhưngđấydĩnhiêncũngkhôngphảilàlýdoduynhấtdẫnđến
hậuquảkhủngkhiếpnày.Cảmgiácứcchếlàmộtchuyện,cònviệckhôngtuânthủquytrìnhvà

coinhẹcácquyđịnhantoànthìrõrànglàmộtsaiphạmnghiêmtrọng.
MộtđiềukhôngthểphủnhậnlàVanZantencórấtnhiềukinhnghiệmtrongnghề,vàhiển
nhiêntrướcđóôngđãluônlàmtốtcôngviệccủamình.Nhưngtạisaolầnnàyônglạidễdàng
bỏquacácquyđịnhantoànvàcảkinhnghiệmtíchlũylâunămcủachínhmìnhtrướcmộttình
huốngphứctạpđếnnhưvậy?
Cácchuyêngiangànhhàngkhôngcốgắngtìmmọicáchđểlýgiảithấuđáovụviệc.Nhưng
vẫncònmộtbíẩnkhôngthểgiảimãđượctồntạiởTenerife.Cùngvớinguyênnhânxuấthiện
mànsươngmùdàyđặcvàkhuvựcđườngbăngbịcảntrởlàsựhiệnhữucủamộttácđộngtâm
lýđãđiềukhiểnVanZanten,khiếnônghànhđộngkhôngtheocácquychuẩnthôngthườngvà
phạmsailầm.
Mộtcuộcnghiêncứuđãkhámphárarằnghànhvivàviệcraquyếtđịnhcủachúngtabịmột
tácđộngtâmlýngầmchiphối.Tácđộngnàycósứcmạnhvàkhảnănglantruyềnmạnhmẽ
hơnmứcchúngtacóthểnhậnra.Mộtthôngtinthúvịvềtácđộngnàychínhlà:cũnggiốngnhư
cácdòngsuối,chúnghộitụvàonhauđểpháthuysứcmạnhcaohơn.Khilầntheocácdòng
chảynày,chúngtasẽpháthiệnranhữngnhánhnốikếtbấtngờgiữacácchuỗisựkiện:những
hànhđộngcủamộtnhàđầutưgiúpchúngtahiểurõhơnvaitròvàsứcmạnhcủacácquyết
địnhthenchốt;cáchcácsinhviênxếphàngmuavévàorạphátcóthểgiảithíchnhữngtranh
cãiquyếtliệtcủacácnhàkhảocổvềsựpháttriểncủaloàingười;cáchthứclựachọncầuthủ
chogiảiđấuhàngnămcủaLiênđoànbóngrổquốcgiaMỹlạichothấysailầmtaihạitrongquy
trìnhphỏngvấntuyểndụngthôngthường;việcphụnữtángẫuquađiệnthoạigiảithíchvìsao
mộtcâycầulắclưcóthểlàmộtloạithuốckíchthíchhiệuquả.
Quanhữngnghiêncứuvềcáctácđộngtâmlýcùnghệquảcủachúng,tacóthểnhậnracác
tácđộngnàycóthểmạnhđếnmứcnàovàbằngcáchnàochúnggiúptanhậnrađượcmộtsốbí
ẩnphứctạpcủaloàingười.Nhữngtácđộngtiềmẩnnàybaogồmtâmlýlosợbịthiệthại(xu
hướngthoáiluiđểtránhtổnthấtvàmấtmátcóthểxảyra),tâmlýquykếtgiátrị(tâmlýphán
xétmộtngười,mộtsựviệcdựavàomộtvàiđặcđiểmrútrabanđầu)vàhiệntượngsailệch
chẩnđoán(tháiđộbỏquanhữngbằngchứngtráingượcvớinhữngphánxétbanđầuvềmột
người,mộttìnhhuống).Khihiểuđượccáchthứchoạtđộngvàvậnhànhcủacáctácđộngtâm
lýnàycũngnhưmộtloạtcáctácđộngtâmlýkhác,chúngtasẽdễdàngnhậnramộtđiềuchắc
chắnrằng:dùlàmộtthịtrưởng,mộthuấnluyệnviênbóngđáởtrườngđạihọc,mộtsinhviên

mớibiếtyêuhoặcmộtnhàtưbảnmạohiểmthìtấtcảchúngtađềudễdàngđểchohànhvichủ
quanchiphốimạnhmẽ.Vàkhichúngtanhậnthứcđầyđủcáctácđộngcảmtínhlàmảnh
hưởngđếncôngviệcvàcuộcsốngcánhâncủamìnhthìsẽcónhữngđiềuthúvịxảyra,nốikết
nhữngsựkiệntưởngchừngchẳngcómốiquanhệnàolạivớinhau.
Hãycùngxemxétlạingọnnguồncủavấnđềnàyvàkhámphánhữngđiềubíẩnđãxảyra
vớicơtrưởngVanZanten.Manhmốiđầutiêncóthểđượctìmthấytạimộtnơibạnkhôngngờ
đếnnhất,đólànhữngkệhàngbàytrứngvànướccamtrongsiêuthịhaycáccửahàngởkhu
phốnhàbạn.
GiáosưDanielPutler,nguyênlànghiêncứuviêncủaBộNôngnghiệpMỹ,đãdànhthờigian
nghiêncứuvềtrứngtrongmộtnăm-nhiềuhơnquãngthờigianchúngtadànhđểnghĩvề
chúngtrongsuốtcuộcđờimình.Ôngcẩnthậntheodõivàghinhậntừngbiếnđộngtrong
doanhsốbántrứngtạivùngnamCalifornia.Vớinhữngsốliệuthuthậpđược,ôngpháthiệnra
nhiềuthôngtinkháthúvị.Chẳnghạn:doanhsốbántrứngtăngcaotrongsuốttuầnđầutiên
củamỗitháng.Vàhiểnnhiên,doanhsốnàycũngtăngđộtbiếntrongvàituầntrướclễPhục
sinh,vàrồigiảmnhanhchóngngaytuầnsauđó.Nhữngsốliệuấyquảthậtrấthữuích,nhưng
pháthiệntiếptheocủaPutlerlạikhôngchỉliênquanvàcólợichoBộNôngnghiệpMỹcũng


nhưcácchươngtrìnhtruyềnhìnhbánhàng.Từnhữngdữliệuvềdoanhthuphảnánhnhững
biếnđộngtronggiátrứng,Putlerđãkhẳngđịnhmộtlýthuyếtcóliênquanđếnkinhtếhọclà
hiệntượngbấtcânxứng.
Theolýthuyếtkinhtếhọctruyềnthống,conngườicóxuhướngphảnứngvớicácbiếnđộng
vềgiátrongsựtươngquanvềmứcđộ,dùlàvớitrườnghợpgiátănghoặcgiágiảm.Nếugiá
giảmnhẹ,chúngtamuanhiềuhơnmộtlượngnhỏ.Nếugiátăngnhẹ,chúngtamuaíthơn.Nói
cáchkhác,cácnhàkinhtếkhôngchorằngngườitiêudùngcóthểphảnứngkhácbiệtkhigiácả
tănghoặcgiảm.NhưngđiềumàPutlerkhámphárachínhlàngườitiêudùngsẽphảnứng
mạnhhơnkhigiácảtănglên.
Khigiátăng,ngườimuatrứngtỏranhạycảmhơnrấtnhiềulần.Nếubạngiảmgiátrứng,
ngườitiêudùngsẽmuanhiềuhơnchútít.Nhưngkhigiátăng,họlậptứccắtgiảmmứctiêuthụ
đến2,5lần.

Bấtkỳailàngườiquảnlýchitiêuvàloviệcmuasắmvớimộtkhảnăngtàichínhnhấtđịnh
cũngcóthểgiúpbạnbiếthiệntượngnàydiễnranhưthếnào.Nếugiágiảm,chúngtatỏrahài
lòng.Nhưngnếunhậnthấymộtbiếnđộngtănglênnàođóvềgiácảvừaxảyratuầnrồi,chúng
talậptứccócảmgiácthấtvọngvàbốirối.Thếlàthựcđơnchobữasángcủagiađìnhtuầnnày
sẽlàmónngũcốcthayvìmóntrứngbácnhưthườnglệ.Sựphảnứngmạnhhơnkhigiácảtăng
đượcxemlàkhôngtươngđương,haycóthểnóilàbấtcânxứngvớicảmgiáchàilòngmà
chúngtacókhimuađượcmộtmónhời.
Chúngtôinghiêncứuvềsựthấtvọngvàcảmgiácbịthiệthạinhiềuhơnnghiêncứuvềsự
hàilòngkhingườitađượclợi.Đốimặtvớicảmgiácbịthiệthạidogiácảtăng,ngườitiêudùng
quyếtđịnhđểlạinhữngvỉtrứngtrênkệhàng.
Hiểnnhiênlàkhôngchỉcóngườimuatrứngmớithấtvọngvàbiquankhibịthiệthại.Một
nhómnghiêncứukhácđãtiếnhànhlạinghiêncứucủaPutlervớiđốitượnglànhữngngười
muanướcépcamtươitạiẤnĐộvàcũngcôngbốmộtkếtquảtươngtự.Nhữngngườiyêuthích
thứcuốngnàyởvùngTrungĐôngcũngcóphảnứnggiốngnhưnhữngngườilàmmóntrứng
trángtạiLosAngeles.Mặcdùcósựcáchbiệtvềđịalýcũngnhưsởthíchẩmthực,chúngtavẫn
cóthểdễdàngnhậnrarằngámảnhcủacảmgiácbịthiệthạivàthấtvọngluônlấnátcảmgiác
hàilòngtừnhữnglợiíchnhậnđược.
NghiêncứucủaPutlercũnggiảithíchmộtbíẩnmàcácnhàkinhtếđãnghiêncứu,khảosát
trongnhiềunăm.Mộtsựthậtrõrànglàchúngtacóphảnứngquánhạycảmtrongtrườnghợp
bịmấtmáthoặcthiệthại.
PháthiệntrênchínhlàchìakhóagiúpchúngtagiảimãđượcnhữnghànhđộngcủaVan
Zanten.NhưngtrướckhitrởlạiđảoTenerifevàcuộcđiềutraxungquanhvụtainạnmáybay
kinhhoàngđó,chúngtahãytậptrungtìmhiểutácđộngcủahiệntượngtâmlýlosợbịthiệt
hạitrongviệcraquyếtđịnh.
Hãynghĩvềmộtquyếtđịnhdườngnhưkháđơngiảnkhichúngtađăngkýsửdụngmột
dịchvụđiệnthoạimới.Saukhixemxétchấtlượngdịchvụcủacôngtyđiệnthoại,chúngta
đứngtrướcnhữnglựachọn:hoặcchọnphươngthứctrảtiềntheothờigiansửdụnghoặcđăng
kýthuêbaotrọngóitheothángvàthỏasứctròchuyện.Cóthểkếhoạchtrảtiềntheothờigian
sửdụnglàtốthơnbởivìđaphầnchúngtađềukhôngtròchuyệnnhiềuđếnmứccầndùngđến
dịchvụthuêbaotrọngói.

Nhưngchínhtronglúcnàytâmlýlosợbịthiệthạilạixuấthiện;chúngtabắtđầutưởng
tượngmìnhcũnggiốngnhưnhữngbạntrẻmớilớnluônômchặtđiệnthoạitángẫuhằngđêm,
vàthếlàvìlongạisẽphảinhậnbảnhóađơncướcphídàingoằngnêncuốicùngchúngtađã
chọnphươngthứcthuêbaothángchỉđểphòngngừanhữngtrườnghợpngoàidựkiếncóthể


phátsinh.
Cácchuyêngiakinhtếcóthểchỉtríchchúngtađãchọnlựasailầm,nhưngkhiquyếtđịnh
chọnlựadịchvụvàđăngkýsửdụng,chúngtađãsẵnsàngchấpnhậnmộtthiệthạinhỏđể
tránhmộtthiệthạitiềmnăngmàtheochúngtadựđoánlàcóthểsẽlớnhơn.
CôngtythiếtbịvàdịchvụInternettoàncầuAmericaOnline(AOLInc.)cũngkhôngtránh
khỏitìnhhuốngnàykhigiớithiệuhìnhthứcthanhtoánthuêbaotrọngóichodịchvụInternet
saumộtnămduytrìphươngthứcthanhtoántheothờigiantruycập.GiámđốcđiềuhànhAOL
giảithíchrằngphươngthứcthanhtoánthuêbaotrọngói“rấtđượcngườidùngưachuộng”.
Nhữngkháchhàngđăngkýmớiđãliêntụcchọnlựagóidịchvụnày,vàthếnênchỉtrongvòng
cóbatháng,hệthốngmáychủcủaAOLđãhoàntoànbịtắcnghẽn.Tươngtựtrườnghợpsử
dụngdịchvụđiệnthoại,nhữngngườisửdụngdịchvụInternetcũngmuốntránhnhữngthiệt
hạicóthểphátsinhnếulựachọnphươngthứcthanhtoántheodunglượngvàthờigian.
Thựctế,bảnthântừthiệthạiđãnóilênphảnứngnhạycảmđángngạcnhiêncủaconngười
trướcnhữngsựviệcxảyra.CáccôngtychuyênchothuêxeởchâuÂunhưAvisvàHertzkhi
cầnchàobánmộtdịchvụvừađắttiềnvừakhôngmanglạinhiềulợiíchcũngđãlợidụngsức
tácđộngmạnhmẽnày.
Khichúngtathuêxeôtô,thẻtíndụngcủachúngtacóthểgiúptrangtrảimọichiphínếu
chiếcxebịhưhỏng,dĩnhiênkhôngkểđếntrườnghợpchiếcxeđãđượcbảohiểmđầyđủ.
Nhưngcáccôngtychothuêlạiđềnghịthêmmộtkhoảnphíkhác,phầnnàykhôngchỉthêm
chútítmàchínhlàmộtkhoảnchiphílênđến5.000đô-lađịnhkỳmỗinăm.Thôngthường,
chúngtavẫnchếgiễuviệcphungphítiềnbạckhôngcầnthiết,nhưngkhianhnhânviênkinh
doanhtạicôngtychothuêxechuẩnbịtraochobạnchìakhóacủachiếcFordTaurusmớinhất,
anhtasẽhỏibạnrằngliệubạncómuốnmuakèmdịchvụbảohiểmtổnthấtchochiếcxemà
mìnhsửdụnghaykhông.

Khinghelờigợiýnày,chúngtabắtđầudaođộng:Điềugìsẽxảyranếumìnhxuixẻovà
tiêuđờitrongmộtvụvachạm?Điềugìsẽxảyđếnkhivìmộtlýdonàođóthẻtíndụngcủa
mìnhkhôngthểtrangtrảiđượcmọichiphíkhicần?Thôngthường,chúngtasẽkhôngbaogiờ
nghĩđếnviệcmuathêmmộthợpđồngphụvớimứcgiácaongấtchỉđểđảmbảoantoàn,
nhưngchínhnguycơtổnthấtcóthểxảyrasẽkhiếnchúngtaphảisuynghĩlại.
Xétmộtcáchtoàndiện,hànhvicủangườimuatrứng,cáckháchhàngsửdụngdịchvụđiện
thoại,kháchhàngđăngkýdịchvụInternetvànhữngngườithuêxeđềucógìđótươngtựvới
hànhđộngcủacơtrưởngVanZanten.Nhữngtổnthất,thiệthạimàVanZantencốgắngtránh
chínhlàtoànbộmặttráicủanhữngquyđịnhđốivớithờigiannghỉđápbắtbuộc:đólàchiphí
lochỗnghỉchohànhkhách,làhàngloạtchuyếnbaykháccủahãngbịđìnhtrệtheovàcòncócả
tâmlýbảovệdanhtiếngluônđúnggiờcủachínhVanZanten.
QuyếttâmtránhkhôngđểchochuyếnbaybịchậmtrễcủaVanZantennảysinhdầndần.
Banđầu,chỉđơngiảnlàôngmuốngiữhànhkháchlạimáybaynhằmtiếtkiệmthờigian.
Nhưngkhithờigianhoãnchuyếnbaykéodàihơn,thiệthạitiềmnăngcànghiệnrõhơn.Khi
nhậnrarằngviệcphảinghỉđápcảđêmtạiTenerifelàmộtkhảnăngkhôngthểnàotránhkhỏi,
VanZantenvẫnquyếttâmcứuvãntìnhthếđếnnỗiôngbỏquatấtcảnhữngbănkhoănkhác
cũngnhưnhữngkinhnghiệmvànhữnggìôngtừngtậphuấntrongsuốtnhiềunăm.
Dĩnhiên,việcđăngkýsửdụngdịchvụđiệnthoạivàthảmhọatạiTenerifelàhaiviệchoàn
toànkhácnhau.Tránhbỏranhữngđồngtiềnvôíchlàmộtchuyện,vàquyếtđịnhcấtcánhmà
khôngcầnđếnhướngdẫncủathápđiềukhiểnkhônglưurõrànglạilàmộtchuyệnkhác.Bạnsẽ
nghĩrằngtrongnhữngtìnhhuốngnhưvậy,nắmtrongtayhàngmấytrămsinhmạngtrên
chuyếnbay,cơtrưởnglẽracầnphảicẩntrọngvàhànhđộngtuânthủđúngnguyêntắchơnbất
kỳtrườnghợpthôngthườngnàokhác.Đểgiảithíchđiềunàychúngtacầnđếnmanhmốithứ


hai.TheogiảithíchcủagiáosưEricJohnsonthuộcTrườngThươngmạiColumbiathìnguycơ
thiệthạitiềmẩncànglớn,chúngtacàngcóxuhướngđểchotâmlýlosợtổnthấtchiphối
mình.Nóicáchkhác,đứngtrướcnhữngtìnhhuốngkhókhănvàkhẩncấp,conngườidễdàng
savàolốimòncủatưduycảmtính.
NếucóaitừngchứngkiếnnhiềutìnhhuốngkhẩncấpnhấtthìđóchínhlàJordanWaltersgiámđốcchinhánhcủacôngtyđầutưSmithBarneytạithunglũngSilicon.Jordanlàmộthình

mẫutiêubiểucủamộtchuyênviênhoạchđịnhtàichính:anhấyđiềmtĩnh,sâusắcvàluônbiết
cáchlắngnghe.Khingồicùnganhtrongvănphòngvàthưởngthứclynướctáoépdoanhmời,
chúngtacóthểdễdàngquênmấtrằngngaybênngoàivănphòngcủaJordan,cácnhânviên
đangthựchiệncácgiaodịchtrịgiáhàngtriệuđô-latrênsànchứngkhoán.
ĐiềuđặcbiệtởJordanchínhlàanhkhôngphảituýpngườichỉbiếtquantâmđếncáccon
số.Anhluônchânthànhquantâmđếncáckháchhàngcủamình.Anhchiasẻrằngcómột
kháchhàngnọđãkhiếnanhbậntâmsuynghĩrấtnhiều.Jordankểlại:“Mộtanhchàngbước
vàogặptôi.Anhnàyvừabắtđầumộtthươngvụ,raobáncôngtychuyênvềcôngnghệsinhhọc
củamìnhthôngquamộtcôngtybáncổphần.Anhdựđịnhsauđósẽnghỉngơivàmơgiấcmơ
vềđảoMartha’sVineyard!”.
Anhchàngnàyrõràngđangrấthưngphấn.Anhhàohứngthôngbáovớitấtcảmọingười,
từngườilàmvườnchođếngiáoviêncủacácconmìnhvàcảbạnbèvềvậnmayđangđếnvới
mình.
NhưngJordanđãcảnhbáovớikháchhàngcủamìnhrằnggiữmộtsốvốnlớntrongtàisản
củamìnhdướihìnhthứcchứngkhoáncủacôngtycôngnghệsinhhọcthìcũngliềulĩnhvà
thiếukhônngoannhưđểtoànbộtrứngcủamìnhtrongmộtchiếcgiỏ.Jordannói:“Ôikhông
nêntínào,nhưvậylàtậptrungsốvốnquálớnmộtcáchvôích–chúngtacầnphảitìmcáchđể
thoátkhỏitìnhtrạngbấtổnnày”.
Córấtnhiềuphươngán,vàJordanđềxuấtmộtkếhoạchchắcchắnnhưthếnày:Bándầnsố
cổphiếuđịnhtrướctheotừngquý.Jordanđãkhuyênkháchhàngcủamình:“Cũngđừngđể
tìnhcảmxenvàocácquyếtđịnhcủaanh!”.
Nhưngvịkháchlạimuốnlướtngọnsóngcaohơn.Anhquyếtđịnhraobáncôngtycủamình.
Vàanhmuốngiátrịcủanótăngthêmnữa.Tạisaophảidừnglạichứ?Jordankểtiếp:“Vàrồi
anhbiếtsauđóđãxảyrachuyệngìkhông?Khianhấyđếngặptôi,giácổphiếulà47đô-la,lúc
ấyđánglẽđãcóthểbánrakhoảng10phầntrămsốcổphiếumàanhtađangnắmgiữ”.
Khônglâusauđó,cổphiếubắtđầurớtgiá.
“Giácổphiếuxuốngchỉcòn42đô-lavàvịkháchcủatôinóilànếucổphiếutăngtrởlạigiá
47đô-lathìanhấysẽbán”.
Nhậnthấynguycơcóthểbịmấttiềnvìquyếtđịnhcủachínhmình,vịkháchbắtđầubịtâm
lýlosợthiệthạiápđảotươngtựnhưtrườnghợpcủaVanZanten.NếuVanZantencốgắngduy

trìchochuyếnbaycóthểđúnggiờthìnhàđầutưliềulĩnhlúcnàycũngtậptrungđểđầucơgiá
cổphiếu.
Jordannhậnravịkháchcủamìnhđangquáliềulĩnhvàcóthểbịthiệthạinặngnềchứ
khôngnhưviễncảnhtốtđẹpmàanhnàytừngnghĩtới,Jordanđãhỏivịkháchhàng:“Anhcó
nghĩđếnnhữngrủirokhông?”.
Lúcnày,Jordantínhtoánđượcrằnggiácổphiếukhôngthểtrởlạimứcgiá47đô-la,chưakể
còncónguycơtrượtgiánhiềuhơnnữa.Nhưngtrongsuynghĩcủavịkhách,báncổphiếura
thấphơnmứcgiá47đô-lacónghĩalàbịthiệthại,đólàtìnhhuốngmàanhđangcốtránhkhỏi


bằngmọicách.Jordannhớlại:“Giácổphiếutiếptụcrớtxuốngmức38đô-la.Vàvịkháchhàng
củatôilạinóinếugiátăngtrởlại44đô-la,anhtasẽbán”.
Nhữngnhàkinhdoanhchứngkhoángọihànhvinàylà“theođuổithiệthại”.Đólàkhinhà
đầutưbỏquacácchỉsốtàichínhhiệntạimàliềulĩnhtiếptụcvớimụcđíchbùlạithiệthại
càngnhiềucàngtốt.
Jordangiảithíchvớikháchhàngcủamìnhrằngviệcđeođuổicổphiếutrongkhikhôngcó
bấtkỳhyvọngnàochứngtỏgiácổphiếusẽtăngtrởlạilàmộthànhđộngquáliềulĩnh.Nhưng
vịkháchđãkhôngnghelờikhuyêncủaJordanvàquyếttâmlàmtheochủýcủamình.Jordan
nói:“Cổphiếurớtgiáđếnmứcthấpnhất,cuốicùngchỉcòn12xu.Cònvịkháchấychỉgiữlại
được10phầntrămgiátrịcôngty(sovớilợinhuậnthuđượcnếuôngtachịubánrangaytừ
đầu)”.
Mộtkếtcụcđángbuồn!Vịkháchlẽrađãcóthểbáncổphiếuởmứcgiá42đô-la,cóthểsẽ
phảitừbỏgiấcmơtậumộtchiếcduthuyềnsangtrọngnhưnganhtavẫncókhảnănggiữđược
phầnlớntàisảnvàthựchiệngiấcmơnghỉngơiởđảoMartha’sVineyard.Tươngtựnhưvậy,lẽ
raVanZantennênchấpnhậnmộtvếthoennhỏtrongsựnghiệpcủamìnhvàchấpnhậnnghỉ
đápmộtđêmtạiTenerife.Thậtkhôngđángđểhaingườiđànông,tronghaitrườnghợpkhác
nhau,liềulĩnhđánhđổitấtcảnhưthế.VịkháchcủaJordanđãđánhđổimộtkhốitàisảnkhổng
lồ,cònVanZantenthìđánhđổibằngcảsinhmạngcủahànhkháchtrênmáybaycủamìnhchỉ
đểtránhmộtthiệthạimàchưachắcliệucóxảyrahaykhông.
Bạncóthểchorằngkhiđứngtrướcnhữngtìnhhuốnghiểmnguyvàkhẩncấp,conngườicó

xuhướngtìmđếnsựantoàn.NhưngtheoJordangiảithíchthì:“Bạnsẽkhôngnhậnthấycổ
phiếucóxuhướngbiếnđộngmạnhtheochiềuhướngtiêucực.Tôimuốnnóirằngbạncóthể
sẽdựđoánsaicácxuhướng”.
Vàđólàkhitâmlýsợbịthiệthại,tổnthấttrỗidậyvàchếngựbạn.
Vậylàchúngtađãtìmrahaimanhmốiquantrọngđầutiên.Thứnhất,VanZantenđãphản
ứngtháiquátrướcmộtthiệthạitiềmẩnchưacóđủcơsởđểxácđịnh.Thứhai,bởivìkhilâm
vàotìnhhuốngkhẩncấpvànguyhiểm,ônglạicàngcóxuhướngliềulĩnhhơn.Nhưngđếnđây
thìvẫncònmộtmanhmốichưalộdiện.ĐểcóthểhiểuhếtnhữngbíẩnởTenerife,chúngtasẽ
cùngđếnthămmộtkhuđầmlầytrongchươngtiếptheo.


Chương2
SALẦYtrongÝTHỨCTRÁCHNHIỆM

”ChèoxuồngtrênhồWauburgcủaĐạihọcFloridalàmộttrảinghiệmrấtthúvị.Cảnhvậtở
hồWauburgmangđậmnétđặctrưngcủamiềnNamnướcMỹ.Quanhhồnướcnày,hoặccũng
cóthểgọiđólàmộtđầmlầy,lànhữngđámcỏhoangrậmrạpmọcđầy,nhữnghàngcâycaoche
chắn,thânphủrongrêu,rễcắmsâudướidòngnướcấm.Rấtnhiềuloàicôntrùngvovesuốtcả
ngàylẫnđêm,trongđóphảikểđếnnhữngbầymuỗikhátmáucứliêntụclaotới.
Phongcảnhlãngmạntrênhồsẽnhanhchóngtanbiếnkhibạnbấtchợtnhậnracặpmắtsắc
lạnhcủamộtloàibòsátđangtheodõibạntừdướimặtnước.Theolờikểcủanhữngngười
sốngquanhđâythìhồnàychínhlànơitrúngụcủamộtbầycásấuNamMỹ.Ngườitanói
chúngkhôngtấncôngngười,nhưngnóichungcũngkhôngaidámchắcđiềuđó.
HồWauburglàlãnhđịacủarấtnhiềucásấu,nhưngđâykhôngphảilàđầmlầykhéttiếngcó
nhiềucásấunhấttạithànhphốGainesville,bangFlorida.Nơinổidanhhơnmàchúngtôi
muốnnóiđếnlàsânbóngđácủatrườngĐạihọcFlorida,địađiểmnàyvốnbịgánchobiệt
danhĐầmlầy.Mỗimùathu,nhiềuđoàncắmtrạivớicácxelưuđộng,xethểthaođatínhnăng
lạidichuyểnđếnkhuvựcsânbóngnày,vàrấtnhiềungườiđượccửrasânvậnđộngđểphát
quangbụirậmcũngnhưgiảiquyếtnhữngconcásấuNamMỹ.
Bầukhôngkhínhộnnhịpđangnáonứcđónchờmộtsựkiệnthểthaosôinổisắpdiễnra

nàychínhlànơiđểchúngtatìmramanhmốicuốicùngcònđangẩngiấuhònggiảiđápchotai
nạnkhóhiểuđãxảyravớiVanZanten.
Khôngkhíchuẩnbịchogiảiđấuđangdiễnrathậthuyênnáo,nhưngSteveSpurriervẫn
cảmthấythoảimáinhưđangởnhà.AnhđãlớnlênởmiềnNam,chơibóngchoĐạihọcFlorida
vớivịtrítiềnvệvàtừngmangchiếccúpHeismanvềchotrường.Haimươibanămsau,anh
trởlạiđâyvàđảmnhậnvaitròhuấnluyệnviênchođộibóngcủatrường.
KhiSpurriertiếpnhậnđộibóngGatorcủatrườngvàonăm1990,thìđộinàyđangbịvívon
lànhữngcỗmáycầnđượcbảotrì.Độibóngchưahềđoạtđượcmộtdanhhiệuvôđịchnào.Thật
ra,độicònđangtronggiaiđoạnbịkỷluậtvìcựuhuấnluyệnviêncủađộichorằngcáccầuthủ
đãviphạmnộiquynghiêmtrọng.


NếuchỉnóiSpurrierđãlàmviệctốtthìnghĩalàđãnóigiảmbớtđirồi.Bởivìquảthậtkhi
đốimặtvớinhữngkhókhănbanđầu,huấnluyệnviênSpurrierđãchọnlựadẫndắtđộibóng
củamìnhtheomộtđườnglốimớivàrồigiànhđượcnhiềuthànhtíchbấtngờ,gâyấntượng
ngoạnmụcvớingườihâmmộmãitậnnhiềunămsauđó.Chínhuytín,sựhòahợpcủaSpurrier
vớiđộibóngcùngtàinăngcủahuấnluyệnviênnàyđãgiúpđưadanhtiếngcủađộibóngĐầm
lầyvangxa.CóthểnóithànhcôngquantrọngnhấtmàSpurrierđãđạtđượclànhậnthấyđiểm
yếutrongchiếnlượcthiđấucủađộibóngcủamìnhchínhtừnhữngđốithủ.
Trongsuốtnhiềunăm,cácđộibóngthamdựgiảiđấuđềucùngtheođuổilốichơikiểubào
mònsứclực:họchuộnglốichơithậntrọng,dèdặtvàcốgắnggiữbóngcàngnhiềucàngtốt,hy
vọngcóthểchiếnthắngtrongcuộcchiếnphòngthủ.Cáccầuthủkhôngchịusứcépphảighi
bànthậtnhiều.Họđượcđịnhhướngchơibóngtheolốiphảibàomònsứclựccủađốithủvà
tậptrungcâugiờcànglâucàngtốt.Nóicáchkhác,cáchuấnluyệnviêntrướcđâydẫndắtđội
bóngchơibóngchỉđểkhôngbịthua.
Điềunàycóthểtạoliêntưởngrằngcáchuấnluyệnviênbóngđácũngđanghànhđộngrất
giốngvịkháchcủaJordanWalters-ngườiđãđánhrơivậnmaycủamìnhvìcôngtycôngnghệ
sinhhọc:thayvìtậptrungđểđạtđượcmứclợinhuậncaonhấtthìanhtalạichútâmlàmcách
nàotránhnénhữngtổnthấtcóthểxảyra.Chínhtácđộngtâmlýnàyđãmởramộtcơhộimới
choSpurrier.ĐơngiảnlàSpurrierđãhướngdẫnđộibóngcáchchơiđểđạtđượcchiếnthắng

bằngphươngphápanhgọitênlà“Fun-n-Gun”–chơiđểghibàn.
KhichúngtôiđếngặpSpurrier,anhgiảithíchrằnggiốngnhưtấtcảcáchuấnluyệnviên
khác,anhcũngcóhàngloạtphươngánchơibóngtheolốiphòngthủ:“Nhưnganhcũngbiết
đấy,khiđíchngắmdichuyển,tầmbắncũngphảidichuyểntheo.Làmnhưvậy,anhmớichắc
chắnđạtđượcthànhcôngcuốicùng”.NhưngSpurriercũngđồngthờiápdụngnhữnglốichơi
khácđể“khicócơhộithuậnlợi,cáccầuthủcủabạncóthểghibàn”.Nhờvậy,độibóngcủa
Spurrierchơitốthơnhẳn,linhhoạt,năngđộng,thiệnchiếnvàghiđượcnhiềubànthắnghơn.
ChiếnlượcFun-n-GunđãpháthuyhiệuquảtạigiảibóngđácủakhuvựcĐôngNam.Sân
vậnđộngĐạihọcFloridatrướcđâyvẫnđượcgọibằngbiệtdanhĐầmlầygiờđượcgiảithíchlà
vìnơiđâylàchốnnhữngchúcásấuNamMỹtàibacủađộiGatorvùngvẫy.
Vàvớichúngta,đâycũngchínhlànơiđểtìmhiểuvềmộttronghaitácđộngtâmlýcủacon
ngườiđangcònbịchegiấu.Spurriercóđượclợithếvàđãthànhcông,vìcáchuấnluyệnviên
khácđềuchỉchútâmdẫndắtđộibóngcủamìnhthiđấutheolốiphòngthủvớimụctiêutránh
némọitổnthấtcóthểxảyra.Bạnhãyhìnhdungmìnhlàmộthuấnluyệnviênbóngđáở
trườngđạihọc.Khibạnxuốngphố,điquacáccổđộngviênvốntựcoimìnhnhưnhữngchuyên
giabóngđá,họsẽchẳngedègìvàsẵnsàngtuônrahàngloạtsuynghĩvànhậnđịnhcủahọvề
nhữnghànhđộnghayquyếtđịnhsailầmcủabạntrongtrậnđấungàyhômqua.Bạnđãkhông
làmtốtvàvìthế,bạnbịcáccổđộngviênvàgiớibìnhluậnchỉtríchngaylậptức.Trongkhiđó,
doanhthutừtiềnvé,quỹquyêngópcủahộisinhviênnhàtrườngvàcảcôngviệccủabạnnữa,
tấtcảđềuphụthuộcvàothànhcôngcủađộibóng.Nhữngáplựcấyđènặnglênbạnngàycàng
nhiềuhơn.HãynhớlạikếtquảcuộckhảosátcủaPutlervềnhữngngườimuatrứng,ấntượng
vềnhữngtổnthấtmàchúngtagặpphảiluônluônrấtlớn.HuấnluyệnviênSpurriercũnggiải
thíchvớichúngta:“Điềucáchuấnluyệnviênnghĩđếnđầutiênkhicầmquânchínhlàkhông
đượcđểthuatrậndùbấtcứlýdogì”.
Cóthểbạnnghĩrằng,saumộtvàitrậnthua,nhưngkhônghẳnlàmộtgiảiđấuhoàntoàn
thấtbại,thìđángracáchuấnluyệnviêncủađộibóngGatorcủatrườngĐạihọcFloridasẽphải
đánhgiálạilốichơiphòngngựcủamình.
Nhưngthựctếhọlạikhônglàmvậy!
VàrồiSpurriercùngđộibóngtiếptụcchứngtỏsứcmạnhvượttrộicủamìnhtrướcnhững

đốithủđếntừAlabama,TennesseevàAuburn.Hơnsáunămsau,huấnluyệnviêncùngđội
bóngcủamìnhđãchiếnthắngbốngiảiđấuvòngloạivàđoạtngôivôđịchquốcgia.Tronglúc
đó,huấnluyệnviêncủacácđốithủvẫntiếptụctheođuổiđấuphápphòngngựkiểucũ.
Cáchuấnluyệnviênkhôngchỉrơivàohiệntượngtâmlýlosợbịthiệthại,màcònchịusức
éptừtráchnhiệmcủabảnthân.Họđảmnhậnmộttráchnhiệmnặngnềvàvẫntiếptụcáp
dụngchiếnthuậtcũ.Thựctếlàvìhọđãchọngiảiphápantoànđếnmứcgầnnhưkhôngthể
chấpnhậnbấtkỳmộtthayđổinàocả.Tâmlýtuyệtđốinétránhtổnthấtkhiếncáchuấnluyện
viênvẫntônsùnglốichơiphòngthủ,cùngvớitráchnhiệmphảiduytrìnhữnggìđãlàmtrong
suốtnhiềunămquakhiếnhọkhôngthểtiếpnhậnphongcáchmớiđầyưuthếcủaSpurrier.
Mộtthựctếkhôngthểphủnhậnlàtấtcảchúngtađềuđãtừngtrảiquaáplựctráchnhiệm,
cóthểởdạngnàyhaydạngkhác;chẳnghạnnhưkhichúngtađầutưtiềnbạcvàthờigianvào
mộtdựánđặcbiệtnàođóhaydồnhếttâmtrívàomộtmốiquanhệphứctạp,thìđúnglàhết
sứckhókhănđểquyếtđịnhngừnglạingaycảkhimọiviệcđangdiễntiếntheochiềuhướng
tiêucực.Tuynhiên,rấtkhóđểthừanhậnthấtbạivàbuôngxuôimọiviệcbởivìáplựctrách
nhiệmsẽcònkhiếnchúngtabịtổnthươngtrongsuốtmộtthờigiandài.
Cảmgiáclosợthiệthạivàáplựctráchnhiệm,cảhaitrạngtháitâmlýnàyđềucósứcảnh
hưởngmạnhmẽđếnmỗichúngtatheomộtcáchriêng.Nhưngkhihaitácđộngtâmlýđókết
hợpvớinhauthìchúngtasẽcàngkhóphávỡmốiliênkếtđócũngnhưchếngựđượcchúng.
Điềunàyhoàntoànchínhxác,bởinhờhiệuứngcộnghưởngtừhaitácđộngtâmlýnàymà
cácsinhviêntronglớphọccủagiáosưMaxBazermanởĐạihọcHarvardđãlàmrấttốtđểcó
thểgiữchặtvítiềncủamìnhkhiMaxgiớithiệucuộcđấugiá20đô-la.Ngườitavẫnthườngnói
“dễnhưdụkẹotrẻcon”,còngiáosưBazermanđãpháthiệnrarằnglấytiềntừcácthạcsĩquản
trịkinhdoanhcủaĐạihọcHarvardcũngdễkhôngkém.
Trongbuổihọcđầutiên,giáosưBazermangiớithiệumộttròchơicóvẻnhưvôthưởngvô
phạtvàkhôngmanglạinhiềuđiềuthúvị.Ôngphephẩymộttờ20đô-lavàđềnghịcảlớphãy
thamgiađấugiáđểmuađượctờgiấybạcđó.
Mọingườiđượctựdothamgianhưngbắtbuộcphảituânthủhaiđiềukiện.Thứnhất:mỗi
giáđấuđưaraphảichênhnhaumộtđô-la.Thứhai:rấtthúvịvàgaycấn,ngườithắngdĩnhiên
sẽđượcsởhữutờ20đô-lađó.Nhưngngườivềthứhai,tứcngườiragiáthấphơnngườichiến

thắngmộtđô-la,sẽlàngườiphảitrảtiềnmàkhôngnhậnđượcgìcả.Nóicáchkhác,ngườira
giácaothứnhìmớichínhlàngườiquyếtđịnhmứcgiácuốicùng.
Vậylàcuộcđấugiáđãdiễnra.Banđầunhậnthấycơhộicóthểkiếmđược20đô-lavớimột
giáhời,mọingườinhanhchónggiơtayragiáđấu,vàcuộcchơihoàntoànnằmtrongtầmkiểm
soát.Cácmứcgiáliêntụcđượcnêura.Bazermanchobiết:“Cáchthứcragiácủamọingười
luôngiốngnhau.Giáđấubanđầutăngnhanhvàliêntụcchođếnkhiđạtđếnkhoảng12đến16
đô-la”.
Đếnthờiđiểmnàythìaicũngmuốnchiếnthắngđểsởhữungaytờ20đôchứkhôngmuốn
trởthànhmộtkẻkhờbịxỏmũi.Nhưngchiếnthắngkhôngdễdàngnhưhọnghĩ.Cóvẻnhưcảm
nhậnđượccơnsaygiáđangdiễnra,phầnlớnsinhviênbắtđầubồnchồn.Bazermanchobiết:
“Tấtcảmọingườingoạitrừhaisinhviênđangcómứcgiáđưaracaonhấtđãrútkhỏicuộc
đấugiá”.
Nhưngvìkhôngnhậnthấytìnhhuốngthựctếcủamìnhnêncảhaisinhviênnàyvẫncứtiếp
tụcragiá.GiáosưBazermankểtiếp:“Mộttronghaingườiđưaramứcgiá16đô-lavàngười
kiađẩylên17.Ngườiđưaragiá16hoặcphảinânggiáthành18hoặcphảinhậnthuavàmất16
đô-la”.Đếnlúcnày,haisinhviênđềuragiáđấuthậtnhanh,vìcũngkhôngaimuốnmìnhtrở
thànhngườibịmấttiềnmàlạikhôngđượcgì.Đâychínhlàlúchaisinhviênrơivàohiệntượng


tâmlýnétránhthiệthạitươngtựtrườnghợpcủanhữnghuấnluyệnviênbóngđáluônáp
dụngchiếnthuậtphòngthủtrongthiđấu.Họtrởnênbịcuốnhútvàochiếnlượccủamìnhvà
cốgắnglàmmọicáchđểkhôngphảithuacuộc.
Nhưmộtchuyếntàuđanglaođivộivã,cuộcđấugiávẫndiễnravớigiáđấutănglênđến18,
19và20đô-la.Khigiátiếptụcđượcnânglên,nhữngsinhviêncònlạibốirốikhôngbiếtsự
việcsẽđiđếnđâu.Bazermannói:“Tấtnhiên,nhữngsinhviênđãdừngcuộcđấugiábắtđầuhò
hétvàbậtcườikhigiáđấuđãvượtmức20đô-la”.
Nếusuynghĩsángsuốtvàhợplý,quyếtđịnhhiểnnhiênnhấtchínhlànhữngngườichơi
phảichấpnhậnthuađểdừngcuộcđấugiálạitrướckhimọiviệcvượtkhỏitầmkiểmsoát.
Nhưngnóivẫndễhơnlàm.Cácsinhviênbịcuốnvàosứchútcủatròchơiđồngthờiengạibị
tổnthấtnếuhọdừnglại–màthiệthạiđóthựcchấtlạiđanglớndầntheocácmứcgiáđược

đưara.Đồngthời,haisứchúttrênlạicókhảnăngtácđộnglẫnnhau:sựthôithúctiếptụctheo
đuổicuộcđấugiákhiếnhọcàngđẩygiálêncaohơn,vàvôhìnhtrungcànglàmchomứcđộtổn
thấtcủahọcũnglớnhơn.
Vàthếlàhaisinhviêntiếptụcragiáđấu:21,22,23…50đô-larồi100đôlavàgiákỷlụclà
204đô-la.GiáosưBazermanđãthửnghiệmtròchơinàytrongnhiềunăm,vàôngkhônghềgiữ
tiềnchoriêngmìnhmàquyêngóptấtcảsốtiềnsaucuộcđấugiáchoquỹtừthiện.Vàmộtđiều
hiểnnhiênlàdùngườiragiáđấucólàaiđinữa,làsinhviênđạihọchaymộtnhânviênkinh
doanhthìtấtcảhọđềubịlôicuốnđếnmứcsalầyvàotròchơinày.
Cáihốhọtựđàochochínhmìnhcàngsâuthìhọcàngcảmthấybịthôithúcđểđàonósâu
hơnnữa.
ChúngtađãhiểuđượccơtrưởngVanZantenbịtâmlýlosợthiệthạitácđộngnhưthếnào:
ôngnhậnthứcđượctầmquantrọngcủacácquyđịnhvềthờigiannghỉđáptạiTenerife;ngoài
ra,chínháplựcphảigiữgìnuytíncủamìnhbằngmọigiáđãđẩyôngvàotìnhhuốngbikịch
màngaycảnhữngchuyêngianhiềukinhnghiệmvàthànhthạonhấtcũngkhôngtránhkhỏi.
NgaykhiVanZantentiếnđếnđiểmcuốicủađườngbănggiữamànsươngdàyđặc,cảm
nhậnnguycơtổnthấttrongôngdườngnhưquálớn.Ôngtựmìnhđặtnặngtráchnhiệmphải
nhanhchóngrờikhỏihònđảoTenerife,đếnnỗitrongtâmtríVanZantenlúcđókhôngthể
nghĩramộtphươngánnàokhácngoàiviệcliềulĩnhchomáybaycấtcánh.
Tươngtựnhưvậy,ngaycảđốivớinhữngquanchứccấpcaotrongchínhphủMỹcũng
khôngtránhkhỏitácđộngcủasứccộnghưởnggiữatâmlýlosợthiệthạivànhữngtrách
nhiệmdochínhbảnthântạora.
Nếuhoạtđộngchínhtrịcủanhữngnăm1950giốngnhưnhữngtìnhtiếttrongloạtchương
trìnhSurvivor(Ngườisốngsót)thìLyndonBainesJohnson(LBJ–Tổngthốngthứ36củaMỹ)
chắcchắnlàngườithắngcuộc.
LBJlàngườiluôncónhữngchiếnlượchoànhảo.Giữasựquảquyếtvàtháiđộhămdọachỉ
cáchnhaumộtlằnranhmỏngmanh,vàLBJđãrấtkhéoléođểvượtquaranhgiớinày.Khi
đượcđềcửvàoQuốchội,ôngvẫnthườnggọiđiệnchocácthànhviênlậpphápsuốtđêmchỉđể
kiểmtranhânlúchọkhôngđềphòng.Sauđó,vớicươngvịtổngthống,trongcáccuộchọpở
NhàTrắng,ôngđãkhiếnnhữngngườithamgiabịsốckhithôngbáotạmnghỉđểđibơi,rồi
trútbỏquầnáovànhảyxuốnghồbơi.

Nhưngôngkhôngdùngnhữngcáchthứcnàychỉđểlàmtròđùa.LBJcómộtlýdoriêngmà
ôngluôntâmniệm.Trongkhinhữngchínhtrịgiakhácbịchônchântrongthếgiớicủanhững
đặcquyềnvàsựtônvinhthìLBJlạisinhtrưởngtronghoàncảnhnghèokhó.Ngaytừthuởnhỏ,
ôngđãchứngkiếncuộcsốngkhókhăncủangườidânnghèoởmiềnNamnướcMỹ.LBJtừng


nói:“Mộtsốngườimongmuốncóquyềnlựcchỉđơngiảnđểcóthểnghênhngangđikhắpthế
giớivànghenhữngtiếngtunghôchàođónquanchức.Nhữngngườikháclạimuốntạodựnguy
thếđểsưutầmnhữngmónđồcổhayđểmuasắmnhữngmónđồxahoa.Riêngtôi,tôimong
muốnnắmgiữquyềnlựcđểmanglạinhữngđiềutốtđẹpchotấtcảmọingười”.Thậtvậy,LBJ
đãcốnghiếnsứcmìnhđểgiúpnhữngngườidânnghèocócuộcsốngdễchịuhơnvàmanglại
chongườiMỹgốcPhi-cũngnhưnhữngsắcdânthiểusốkhác-quyềndânchủmàhọxứng
đángđượcnhận.
JohnsoncốgắnghoànthànhnhữngviệcdoCụcdựtrữliênbangđềratrongthờikỳsuy
thoáivàxemđâylàsứmạngcủamình.Ôngrấthàilòngvớinhữngtiếnbộxãhộiđãđạtđược
saugiaiđoạnthựchiệnchínhsáchkinhtếmới(NewDeal)nhưngvẫncảmthấyrằngmụctiêu
cuốicùngcủaCụcdựtrữliênbangnhằmtạoranhữngthayđổixãhộivẫnchưathậtsựhoàn
thành.
LBJkiêntrìtheođuổivàthựchiệnchiếndịchtầmcỡnhấttrongcuộcđờichínhtrịcủaông:
cuộcchiếnchốnglạiđóinghèo.Vớichiềucaovượttrội,LBJcóthểnhìnthẳngvàomặtngười
đốidiện,chiếmlĩnhkhônggiancủahọvàápđảokhiếnngườiđóphảiphụctùng.Cùngvới
chiếndịchhànhđộngvìquyềndânchủ,cácchươngtrìnhkêugọicộngđồngthamgiaxóa
nghèo,chươngtrìnhchămsócsứckhỏengườicaotuổi,chươngtrìnhbảohiểmytếvàramắt
quỹgiáodụcliênbang,nhữngthayđổinhằmthựchiệnchiếnlược“Đạixãhội”–mộttrong
nhữngchươngtrìnhcảicáchxãhộiquymônhấttronglịchsửnướcMỹ–nhanhchóngđược
triểnkhai.
Năm1964,LBJđangởđỉnhcaoquyềnlựcchínhtrịcủamình.Đócũnglàthờigian,nướcMỹ
bắtđầulấylạicânbằngsaubikịchJohnFitzgeralKennedy,tổngthốngthứ35bịámsát.Quốc
hộiđangnghiêngvềđảngDânchủ,chỉsốlòngtincủangườidândànhchoJohnsoncaongất,và
phầnlớnnhữngnhàlậppháphoặctánđồngvớisựnghiệpcủaônghoặccónguycơcạnhtranh

vớiông.Vềsau,cómộtlầnJohnsontâmsự:“TôihiểuQuốchộicũngnhưhiểuphunhânLady
Birdcủamình”.
Nhưngchỉngaykhiướcmơthựchiệncuộccảicáchtoàndiệnvàsâurộngtừviệcxóabỏ
cáckhunhàổchuộtcủangườidamàuđếnviệccungcấpcácdịchvụytếchocộngđồngbắt
đầuhìnhthành,LBJkhôngngờmìnhlạitrởthànhmộtngườichơitrongcuộcđấugiácủa
Bazerman.
Cóbagiaiđoạnquantrọngtrongcuộcđấugiánày.Giaiđoạnthứnhấttươngứngvớimức2
đô-la:đólàkhimọingườihàilòng,tinrằngcóthểnắmchắcphầnthắngtươngđươngmộtbữa
trưamiễnphí.Vàgiaiđoạncuốicùnglàkhinhữngngườichơiđẩygiáđếnngưỡng20đô-la,
cơnsaygiákhiếnhọcàngđàosâuchiếchốchônmìnhmàkhôngcáchnàothoátrađược.
Nhưnggiaiđoạnđượcxemlàthúvịnhấtchínhlàgiaiđoạnthứhai-tươngứngvớimứcgiá
đấutừ12đến16đô-la–khiđó,ngườichơibắtđầunhậnrabảnchấtcủacuộcđấugiá.Đây
cũngchínhlàlúctâmlýlosợthiệthạivàtâmlýtheođuổiđếncùngxuấthiệnvàchếngựcon
người.
LBJbướcvàocuộcchơicũngtươngtựnhưcácsinhviêncủaBazerman.Nhưngthaycho
hiệnvậtđấugiálàtờbạcmệnhgiá20đô-la,giảithưởngdànhchoLBJlúcnàylàcơhộithể
hiệnquyềnlựcởkhuvựcĐôngNamÁ.ĐốivớiTổngthốngJohnson,miềnBắcViệtNamcóvẻ
làmộtđốithủyếuthếhơn.Quânđộiởđâykhôngđượctrangbịnhiềuvũkhítốitân,khôngcó
nhữngkỹthuậthiệnđạinhưquânđộiMỹ.Mứcgiáđấuđầutiên–tươngứngvới2đô-la–mà
LBJđưaralàviệcphátđộngchiếndịchnémbomvàonăm1965.Mỹlànướccótiềmlựcquân
sựmạnhmẽ,cókhovũkhíkhổnglồ,viễncảnhvềcuộcchiếntranhgiữaMỹvàViệtNam–một
đốithủyếuthếhơnrấtnhiều–cóvẻrấtdễhìnhdung.Tìnhhuốngcũnggiốngnhưnhữnggìđã
diễnratronggiaiđoạnđầucủacuộcđấugiáthúvịmàBazermanđãđềxướng.
Nhưngchỉvàinămsau,LBJthậtsựsalầyvàogiaiđoạnthứbacủacuộcđấugiá.Vớihơn


nămtrămnghìnlínhbộbinhđượcđưađếnViệtNamvàonăm1968vàhơnmườinghìnngười
tửnạn,LBJđãvượtxamứcgiáđấu20đô-la.Ônglolắng:“Sẽcóánhsángởcuốimỗiđường
hầm,nhưngchúngtakhôngcómộtđườnghầmnào;thậmchíchúngtacũngkhôngbiếtởđâu
cóđườnghầm”.TươngtựnhưnhữnghuấnluyệnviênđốithủcủaSpurrier,tổngthốngđang

dầnsavàobếtắcnhưngkhôngthểdừnglạihaychuyểnhướngđượcnữa.
Cuốicùng,JohnsonkhôngchỉthấtbạitrongchiếntranhViệtNammàcuộcchiếncònkhiến
ôngkhôngcònđủsứcthựchiệnchươngtrình“Đạixãhội”nhưmongmuốn.Chỉsốtínnhiệm
củamọingườidànhchoônggiảmsút;ôngquyếtđịnhkhôngtiếptụctranhcửnhiệmkỳtổng
thốngthứhai,vậylàJohnsonđãchấmdứtcảsựnghiệpchínhtrịcủamình.
Nhiềunămsauđó,Johnsonkểlại:“Tôibiếtngaytừđầumìnhsẽgánhchịuthiệthạidùtôi
cóchọnhướngnàođichăngnữa.Nếutôitừbỏgiấcmơcảđờimình–chươngtrình‘Đạixãhội’
–đểlaovàocuộcchiếntranhphinghĩaởtậnbênkiathếgiới,khiđótôisẽmấttấtcảnhững
thứtôicóởquêhương:nỗlựcđểthựchiệncácchiếndịch…chươngtrìnhthúcđẩygiáodục,
cácchươngtrìnhytế…”.NhưngJohnsoncũngnhậnrarằng:“Nhưngnếutôitừbỏcuộcchiếnở
ViệtNamthìcũngcónghĩalàtôithấtbại”.
Trớtrêuthay,đóđúnglànhữnggìđãxảyra.Nhưngchínhnhữnggìdiễnraởgiaiđoạnthứ
haicủacuộcđấugiá–giaiđoạnđẩygiávàokhoảng12đến16đô-la–làchìakhóagiúpchúng
tahiểuđượcJohnsonđãsalầytrongviệcraquyếtđịnhnhưthếnào.Mộtmặt,LBJđãnhậnthấy
trướcviễncảnhtiêucựccủacuộcchiến.Mộtcuộctròchuyệnquađiệnthoạigiữatổngthống
vàmộtnhàtưvấnquânsựvàothángNămnăm1964đãchobiếtđiềuđó.LBJthổlộ:“Đêmqua
tôikhôngngủđượcvàcứmãisuynghĩvềchuyệnnày.Càngnghĩ,tôicàngkhôngbiếtchuyệngì
đangvàsắpxảyra,cóvẻnhưchúngtađanglaovàocuộcchiếnvớimộtTriềuTiênkhácnữa
chăng.Tôithậtsựlolắng.Tôikhôngbiếtchúngtacóthểtrôngmonggìởnơiđó–nơichúngta
đãtừngmộtlầnthấtbại…Tôinghĩchúngtakhôngnêntheođuổicuộcchiếnnàyvànếutheo
đuổi,tôicũngkhôngtựtinchúngtasẽchiếnthắng.Đólàtấtcảviễncảnhmàtôicóthểhình
dungra”.
Nhưngmặtkhác,chỉmộtlátsauđó,LBJlạilolắngđếnchuyện:“Nếutatrốnchạy,tacóthể
sẽbịrượtđuổiđếncùng”.
SứcthôithúctrongcuộcđấugiácủaBazermanvànỗisợphảithỏahiệpvớinhữngthiệthại
đãkhiếnLBJkhôngchophépmìnhdừnglại.Vàmọiviệcdiễntiếnchínhxácnhưtronggiai
đoạnthứhaicủacuộcđấugiákhigiáđấuđưaraởtrongkhoảngtừ12đến16đô-la.Nhưng
cũngthậtkỳlạ,sựcộnghưởngcủahaitácđộngtâmlýtrênlạicóthểmangđếnmộtniềmlạc
quanchắcchắn.Khinhìnthẳngvàomộttổnthấttiềmẩncóthểxảyra,chúngtalạicànghy
vọngmọiviệcsẽcókhảnăngtrởnêntốtđẹphơn.

Thậtra,nếubạnđểýkỹnhữngbàidiễnvăncủaLBJ,bạnsẽnhậnthấycáchtiếpcậnvấnđề
củaông.ThôngđiệpcủaLBJvàthậmchílàmộtsốtừngữnhấtđịnhmàôngdùngđểnóivềViệt
NamrấtgiốngvớinhữngnhậnđịnhcủaTổngthốngGeorgeW.BushdànhchoIraq.
LBJtuyênbố:“Khôngcócâutrảlờidễdàng,khôngcógiảiphápngaylậptức”.Trongkhiđó,
Bushlêntiếngnhưsau:“Khôngcómộtcôngthứcthầnkỳnàochosựthànhcôngtrongcuộc
chiếntạiIraq”.
Néttươngđồngtronghaisuynghĩkhôngphảilàsảnphẩmcủanhữngchiasẻmangtínhcá
nhânhaysựđồngđiệutrongtưtưởngchínhtrị,màđólàmộthệtưtưởngchung–cảhaitổng
thốngđềuđãsửdụngngônngữtheokiểuđượcdùngtrongcuộcđấugiácủaBazerman.
HaivịtổngthốngcủanướcMỹđềusalầyvàocùngmộtvấnđềvàđềukiênquyếtkhông
thoáilui.


LBJkhẳngđịnh:“Chúngtasẽkhôngthấtbại.Chúngtasẽkhônggụcngã.Chúngtasẽkhông
đầuhàngdùlàcôngkhaihaythôngquamộtbảnhiệpước”.TổngthốngBushlạiquảquyết:
“Chúngtasẽkhôngkhuấtphục.Chúngtasẽkiêntrìgiảiquyếtnhanhgọnđốithủvàlậplạihòa
bìnhtrênmảnhđấtnày”.
Vàkhiđótâmlýlạcquanbắtđầuxuấthiện.KhicuộcchiếntạiViệtNamdầntrởnênmất
kiểmsoát,LBJtuyênbố:“Tôinghĩchúngtađãcónhiềubướctiếntriểntrongviệccốgắngxây
dựngmộtchínhphủvữngvàngtrongbanămqua”.Tươngtự,khicuộcchiếntạiIraqkhôngdẫn
đếnmộtchiếnthắngdễdàngnhưdựtính,Bushđãlớntiếngtuyênbố:“Iraqđãcóđồngtiền
mới,cóbinhđoànđầutiêncủalựclượngquânđộimới,cóchínhquyềnởđịaphương,vàmột
Quốchộiđươngnhiệmđangcốgắngthiếtlậpchủquyềnquốcgia.Đâylànhữngthànhtựu
đángkể”.
NhàkinhtếđạtgiảiNobelDanielKahnemanvàAmosTversky-lànhữngngườiđầutiên
pháthiệnvàghichépvềhiệntượngtâmlýlosợthiệthại-đãnêuranhậnđịnhxácđángvề
hiệntượngtâmlýnàycủachúngtatrongnhữngtìnhhuốngtươngtựnhau.Đâylànhữngđiều
ôngviếtvềtrườnghợpcủanhữngngườitheođuổisựnghiệpchínhtrị:“Dừnglạilúcnàynghĩa
làchấpnhậnmộttổnthấtchắcchắn,vàchọnlựanàykhôngmấydễdàng”.Bêncạnhđó,“tâm
lýbịcuốnhútvàosựviệcsẽthôithúcbạn,ngaycảkhicơhộithànhcônglàrấtthấpvàchiphí

đểcóthểthoáiluilàrấtcao”.
Tâmlýlosợthiệthạivốndĩcósứctácđộngrấtmạnhmẽđếnconngười.Vàkhinócộng
hưởngvớiáplựctráchnhiệmcủachínhbảnthânrằngphảitiếptụctheođuổinhữngđiều
mìnhđãlàm,haitácđộngnàytrởthànhmộtthứsứcmạnhlớnhơnnữatácđộngtrởlạitưduy
vàviệcraquyếtđịnhcủamỗingười.
Chúngtasẽsớmnhậnraáplựctráchnhiệmcònthườngxuyênbịảnhhưởngbởimộttác
độngkhácnữa.Độnglựcnàysẽđưachúngtađếncuộctruytìmcuốicùng:giảimãnhữngmắt
xíchbịthấtlạc.


Chương3
NgườilùnHOBBITvàMẮTXÍCHCÒNKHUYẾT

Tìnhhuốngnàyđãdiễnracứnhưmộttìnhtiếtbấtngờmàchúngtathườngthấytrongcác
bộphim,chỉcầncóthêmđoạnnhạcnềnđầykịchtínhcủaloạtphimIndianaJonesnữalàhoàn
chỉnh.Mộtngàymùathunăm2004,tiếnsĩDeanFalk,mộtchuyêngianhânchủnghọc-đồng
thờilàchuyêngiapháplý-đangngồilàmviệcbênmáytínhthìbấtngờchuôngđiệnthoạiréo
vang.Ýnghĩđầutiênlóelêntrongcôlà:“Hyvọngkhôngphảilànhânviêntiếpthịgọi”.Lúc
này,côkhôngthểngờrằngcuộcgọiđósẽlàmthayđổicuộcđờimìnhnhiềuđếnmứcnào.
Giọngmộtngườiđànôngvanglênởđầudâybênkia:
-Xinchào!TôilàDavidHamlin,tôilàmviệcởHộiĐịalýxãhộiquốcgiaMỹ.–Nhưthểđọc
đượcsuynghĩcủatiếnsĩDeanFalk,ngườiđànôngnhanhchóngtiếplời.–Ồ!Tôikhônggọiđể
tiếpthịchotạpchícủahộiđâu.
Hamlinkhônggiấuđượcvẻháohứctronggiọngnóicủamình:
-Tôiđãrấtmongđượctròchuyệnvớicôtrongsuốthaithángqua,nhưngvìkhiấyđiềutôi
sắpnóivớicôkhôngđượcphépphổbiếnrộngrãinêntôichưagọicôđược.Maylàhiệnnay
nhữnglệnhcấmđóđãđượcgỡbỏ,vìvậygiờtôicóthểnóitấtcảvớicôrồi.
-Cóchắctôilàngườianhmuốntìmkhôngvậy?–Falkhỏilại.
Hamlincườilớn:
-Dĩnhiênrồi.TôivừatừIndonesiatrởvề,chúngtôiđếnđóđểghihìnhchochươngtrình

truyềnhìnhcủaHộiĐịalýxãhộiquốcgia.TôigọiđiệntìmgặpcôvìchínhMikeMorwoodngườikhámphárachuyệnnày-đãgiớithiệucôchotôi.


HamlinbắtđầukểvớiFalkvềpháthiệnbấtngờcủaMorwood,mộtnhànhânchủnghọc
ngườiÚckhôngmấytiếngtămđangthựchiệncácnghiêncứuởhònđảoxaxôiFlorestrên
biểnJava.
Saunày,FalkchochúngtôibiếtrấtnhiềuđiềuthúvịvềđảoFloresvànhữnghònđảokhác:
trongsuốtquátrìnhtiếnhóadàilâu,cáchònđảonàyvẫnbảotoànđượcthếcânbằngtựnhiên
rấtđặcbiệt.Trênđảo,nhữngsinhvậtcókíchthướcnhỏbiếnđổilớnhơn,vànhữngsinhvật
lớnlạitrởnênnhỏđi–haiquátrìnhnàykếthợpvớinhautạonênnhữngsinhvậtcókíchcỡ
trungbìnhxấpxỉvớiloàichóchăncừuĐức.KhôngaibiếtchínhxácvìsaođảoFloreslạixảyra
hiệntượngnày,nhưngcácnhàkhoahọcdựđoánrằngđâylàkếtquảcủaquátrìnhthíchnghi
ditruyềntrongmôitrườngsốngcóítloàithúănthịtvàhạnchếvềtàinguyên.Vìthựctế,sau
nhiềuthậpniênlàmviệcvànghiêncứutạiFlores,cácnhànhânchủnghọcđãpháthiệnnhững
bộxươnghóathạchcònsótlạicủanhữngsinhvậtngỡnhưbướcratừXứsởthầntiêncủa
Alice,đólànhữngconthằnlằndàiđếngầnhaimét,nhữngconchuộtcókíchthướckhổnglồvà
nhữngconvoilùn.
Bêncạnhnhữngmẫuxươnghóathạch,cácnhànhânchủnghọccòntìmthấynhữngcôngcụ
đátinhxảo,trongđócómộtsốcôngcụcóniênđạicáchđâyhàngtrămnghìnnămđượcxác
địnhlàdoconngườitạora.Tuynhiên,khônghềcódấuvếtnàochứngtỏconngườitừngsinh
sốngtrênhònđảonàyvàokhoảngbốnmươinghìnnămtrước.
Vàchínhtrênhònđảonày,Morwoodđãcómộtpháthiệnlớnlao,mộtkhámphámàgiới
nghiêncứunhânchủnghọcđánhgiálàkhôngthểnàotinđược.KhámphácủaMorwoodkhông
nhữngcóthểgiảithíchchonhữngbíẩnvềsựtồntạicủacáccôngcụđượctìmthấytrướcđó
màcònđưaranhậnthứcvềmộtnhánhpháttriểnmớitrongquátrìnhtiếnhóacủaloàingười.
Falkkhôngngờrằngkhiđónnhậnthôngtinvềpháthiệnmangnhiềuýnghĩanàythìcô
cũngsắpphảiđốimặtvớimộttácđộngtâmlýngầmvốntừngảnhhưởngđếngiớinghiêncứu
nhânchủnghọccáchđâymộtthếkỷ.Khôngchỉvậy,lựccảntâmlýnàycònthườngxuyênlàm
thayđổinhậnthứccủachúngtavềmọingườivàmọiviệcxungquanh.Nókhiếnchohàng
trămngườiphớtlờmộtnghệsĩviolontàihoakhiôngbiểudiễnmiễnphítrênđườngphố,

khiếnmọingườinghĩrằngmộtloạithứcuốnggiàunănglượngnàođócókhảnăngtácđộng
đếnchỉsốIQcủangườidùng,vàsaucùng,chínhlựccảnđóđãtrởthànhnhântốgâyramộtsai
lầmnghiêmtrọngtronglịchsửkhoahọc.
Mặcdùchưabiếtgìvềnhữngđiềuđó,nhưngFalkđãtrởthànhnhânchứngtrướcsựtái
diễncủamộtsựkiệnlịchsửtừngxảyra.Vàonhữngnăm1850,giớinghiêncứukhoahọctrên
thếgiớiđốimặtvớimộtcuộccáchmạng.Khiditíchnhữngmẫuxươnghóathạchcủamộtloài
sinhvậtcổđượctìmthấyởthunglũngNeandernướcĐức,cácnhàkhoahọcđãhếtsứcnỗlực
đểtìmkiếmcâutrảlờigiảithíchchosựtồntạicủasinhvậtnày.Đâylàmộtsinhvậtcónhững
đặctrưngrấtgầngũivớichúngta,nhưngcũngcómộtsốcấutrúctrênkhungxươnglạikhông
hoàntoàngiốngvớiconngườitiếnhóa.Mẫuhóathạchnàychothấyvếttíchcủamộtchiếc
mũikhárõ,mộthộpsọdàyvàhìnhdángcủamộtcơthểngườilomkhom,nghĩalàrấtgầngũi
vớinhữnggìchúngtahìnhdungvềngườithượngcổ.Banđầu,cácnhàkhoahọcsuyđoánrằng
mẫuvậtnàylàbộxươngcủamộtbinhlínhngườiNgađãtửnạntrongcáccuộcchiếnthời
Napoleon.Nhưngkhixemxétvàphântíchnhữngmẫuhóathạchnàydướilăngkínhcủa
ThuyếttiếnhóacủaDarwin,cácnhàkhoahọcđãphỏngđoánrằngmẫuvậtnàyphảithuộcvề
tổtiênkhôngxalắmcủaloàingườihiệnđại–mộtchủngngườihoàntoànmớimàngàynay
chúngtagọilàngườiNeanderthal(cónguồngốctừĐức).
Ởthờiđiểmđó,quátrìnhtiếnhóađượchìnhdunglàmộtquátrìnhpháttriểntheođường
thẳng(khácvớithuyếttiếnhóahiệnđạixemsựtiếnhóacủaloàingườigiốngnhưmộtcâyphả
hệphứctạpcónhiềunhánh).Dựatrênquanđiểmnày,cácnhàkhoahọcchorằngcómột
khoảnghổngtồntạitrongquátrìnhtiếnhóatừloàivượnngườiđếnchủngngườiNeanderthal.
Việctruytìmmắtxíchcònkhuyếtnàychínhlàmộtthửtháchkhókhănđốivớicácnhàkhoa