BÀI GIẢNG xã hội KIẾN TRÚC và đô THỊ

XÃ HỘI HỌC KIẾN TRÚC & ĐÔ THỊ
QUY HOẠCH ĐÔ THỊ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA
KHOA KỸ THUẬT XÂY DỰNG – BỘ MÔN KIÉN TRÚC


Nội dung
1. 

Xã hội học
1. 
2. 
3. 

2. 

Xã hội học là gì?
Đối tượng nghiên cứu của XHH
Chức năng, nhiệm vụ của XHH

Xã hội học đô thị
1. 
2. 
3. 
4. 
5. 

Xã hội học đô thị
Sự hình thành và phát triển của XHH ĐT
Một số hướng tiếp cận cơ bản trong nghiên cứu

XHH ĐT trên thế giới
Những trọng tâm nghiên cứu của XHH ĐT
Xu hướng nghiên cứu XHH ở Việt nam hiện nay


Thảo luận
1. 

Xã hội học là gì?

2. 

Xã hội học đô thị là gì?

3. 

Nguyên nhân xuất hiện xã hội học đô thị

4. 

Các đối tượng nghiên cứu của xã hội học là gì?


Xã hội học
1.1. Xã hội học là gì?
a. 
§ 
§ 

§ 

Thuật ngữ xã hội học – Sociology
Người đầu tiên đưa ra thuật ngữ - Auguste – Comte - người Pháp
Soietas (gốc La tinh) có nghĩa là xã hội, Logos (gốc Hy lạp) có
nghĩa là khoa học
Xã hội học:
Ø 
Ø 
Ø 

Một khoa học nghiên cứu về xã hội của loài người
Môn khoa học mới – khoa học nghiên cứu trên cơ sở cả về định tính và
định lượng đối với các quá trình biến đổi của xã hội
Xã hội là một hệ thống hoàn chỉnh có cấu trúc xác định, biến đổi và phát
triển có tính quy luật


Xã hội học
b. Định nghĩa xã hội học
- Còn chưa thống nhất
- 
Một số trích dẫn :
¤ 

¤ 

GS. Viện sĩ V. Đôbôrianốp (Bungary): Xã hội học Mác Lê nin là khoa
học nghiên cứu những quá trình và biến đổi xã hội, xét theo quan điểm
tác động lẫn nhau một cách có quy luật giữa các lĩnh vực hoặc các mặt
cơ bản của xã hội

GS. J.H Phicto (Mỹ): Xã hội học là công cuộc nghiên cứu một cách khoa
học những con người trong môi trường tương quan với những người
khác


Xã hội học
¨ 

TS. V.A. Jađốp (Liên xô):
¤ 

¤ 

Xã hội học là khoa học về sự hình thành phát triển và vận hành của các
cộng đồng xã hội, các tổ chức và các quá trình xã hội với tư cách là các
hình thức tồn tại của chúng,
là khoa học về các quan hệ xã hội với tư cách là các cơ chế liên hệ và tác
động qua lại giữa các cộng đồng, giữa các cá nhân và các cộng đồng, là
khoa học về các tính quy luật của các hành động xã hội và các hành vi của
chúng

Tổng quan: Xã hội học là một khoa học nghiên cứu các tương tác
xã hội đặc biệt đi sâu nghiên cứu một cách có hệ thống sự phát
triển, cấu trúc, mối tương quan xã hội và hành vi, hoạt động của
con người trong các tổ chức nhóm xã hội


Xã hội học
1.2. Đối tượng nghiên cứu của xã hội học
¨ 

¨ 

Xã hội loài người, trong đó quan hệ xã hội được biểu hiện thông
qua các hành vi xã hội giữa con người và con người – tìm ra logic,
cơ chế vận hành, phát hiện tính quy luật của các hình thái vận
động, phát triển của xã hội.
Hệ thống cấu trúc xã hội:
Ø 
Ø 

Nhóm, cộng đồng xã hội cấu thành hệ thống cấu trúc
Những liên hệ tác động lẫn nhau giữa các cấu thành xã hội - chuẩn
mực, thiết chế xã hội – tác động trực tiếp đến cuộc sống con người


Xã hội học
1.3. Chức năng và nhiệm vụ của xã hội học
a. Chức năng:
Ø 

Chức năng nhận thức
Chức năng thực tiễn

Ø 

Chức năng giáo dục

Ø 

b. Nhiệm vụ:
Ø 
Ø 

Nghiên cứu các sự kiện xã hội
Phục vụ cho công tác tổ chức và quản lý xã hội


Xã hội học đô thị
2.1. Xã hội học đô thị
¨ 

Định nghĩa:
Xã hội học đô thị là một lĩnh vực của Xã hội học, nghiên cứu các vấn đề
về cuộc sống đô thị nói chung do cấu trúc, chức năng của đô thị hình
thành

¨ 

Nhiệm vụ:
Ø 

Ø 
Ø 

Ø 

Nghiên cứu các mối quan hệ của các hoạt động xã hội vào hoạt động
kinh tế - sản xuất của đô thị, của các chức năng của đô thị (ở, làm việc,
giáo dục, đào tạo, nghỉ ngơi, du lịch và đối ngoại)

Nghiên cứu các tác động và ảnh hưởng tương hỗ giữa các chức năng
Tập trung mô tả, phát hiện, lý giải các quan hệ phức tạp, sự tương tác
giữa những đặc trưng văn hóa – tâm lý xã hội của cộng đồng dân cư đô
thị với môi trường đô thị
Lý giải các quan hệ xã hội và lối sống của họ trong môi trường đô thị


Xã hội học đô thị
2.2. Sự hình thành và phát triển của XHH ĐT
¨ 

¨ 

¨ 

Cuộc cách mạng công nghiệp nước Anh và một số nước khác –
quá trình đô thị hoá mạnh mẽ cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 gây nên
hàng loạt vấn đề xã hội: nhà ở, công ăn việc làm, tệ nạn xã hội
Từ những năm 20 châu Âu và châu Mỹ đã hình thành chuyên
ngành «Xã hội học về đời sống đô thị»
Sau đó để phản ánh đúng nội dung nghiên cứu, tên gọi được đổi
thành «Xã hội học đô thị»


Xã hội học đô thị
Quan điểm nhân khẩu học, địa lý kinh tế
¨ 

QT đô thị hoá (ĐTH) chính là sự di cư từ nông thôn vào thành thị, là sự tập
trung ngày càng nhiều dân cư sống trong những vùng lãnh thổ địa lý hạn

chế được gọi là các ĐT. Đó là quá trình gia tăng tỉ lệ dân cư ĐT trong tổng
số dân của 1 quốc gia.

Quan điểm XHH:
¨ 
¨ 

¨ 

¨ 

ĐTH là quá trình tổ chức lại môi trường cư trú của nhân loại,
QT ĐTH: những biến đổi to lớn, sâu rộng trong đời sống XH ở cả NT và
ĐT.
ĐTH không chỉ thay đổi sự phân bố dân cư trong XH mà còn chuyển thể
nhiều kiểu mẫu XH. Đó là sự phổ biến và lan truyền LSĐT hay các qh văn
hóa ĐT tới các vùng NT và trên toàn bộ XH nói chung.
Có sự thâm nhập, thích ứng lẫn nhau giữa LSĐT và đk sống NT > Quá
trình ngoại ô hóa: Chạy trốn ra khỏi đô thị nhưng không từ bỏ lối sống đ̂ô
thị.


Xã hội học đô thị
¨ 

¨ 

Giai đoạn đầu của ĐTH (đầu TK20): phát triển theo bề rộng: dân số ĐT
tăng, số lượng các TP nhiêu, các ĐT mở rộng về lãnh thổ.
Giai đoạn nửa sau TK20, ĐTH theo chiều sâu, nhất là ở các nước công

nghiệp PT: chất lượng, tiêu chuẩn sống nâng cao, đa dạng kiểu loại văn
hóa và nhu cầu.


Xã hội học đô thị
Đặc trưng của ĐTH các nước TG thứ 3:
¨ 

Thời gian ngắn hơn

¨ 

Dòng di cư vào thành phố mạnh hơn

¨ 

NNC là người nghèo, không có kỹ năng lao động

¨ 

¨ 

Phát triển KT, công nghiệp chậm so với tăng dân số => dư thừa lao động,
thất nghiệp, thiếu các DV ĐT => ĐTH quá tải, quản lý ĐT không hợp lý,
thiếu tài chính và các nguồn lực khác.
Những vđ XH nghiêm trọng: khan hiếm nhà ở; phân hoá giàu nghèo; tệ
nạn XH; ÔNMT; gia tăng các bệnh thần kinh; CSHT kỹ thuật và XH yếu
kém.

Bất bình đẳng kinh tế tổn hại đến xã hội thế nào


Xã hội học đô thị
¨ 

¨ 

Từ những năm 50 một số Hội nghị quốc tế đầu tiên đã được tổ
chức
Đối tượng nghiên cứu của Xã hội học đô thị đã được đặt ra:
Ø 
Ø 
Ø 
Ø 
Ø 
Ø 
Ø 
Ø 
Ø 

Gia đình và hôn nhân
Giáo dục trẻ em
Tội phạm
Sự di cư
Vấn đề về chủng tộc
Tâm lý, sức khoẻ người già
Giai cấp và xã hội
Tôn giáo
Học vấn và các xu hướng trong đời sống xã hội

Xã hội học đô thị
¨ 

Chú ý đến các vấn đề đô thị
Ø 
Ø 
Ø 
Ø 
Ø 

Đô thị hoá là một hiện tượng mới mẻ trong lịch sử nhân loại
Đô thị hình thành và phát triển kéo theo sự biến đổi mạnh mẽ trong lối
sống và cơ cấu xã hội
Các đô thị và sự phát triển của chúng trở thành trung tâm chính, lãnh
đạo các vùng nông thôn xung quanh
Nhịp độ đô thị hoá mạnh mẽ nảy sinh nhiều vấn đề xã hội
Nghiên cứu xã hội học đô thị liên quan đến môi trường lãnh thổ


Xã hội học đô thị
¨ 

¨ 

Nội dung nghiên cứu: tập trung mô tả, phát hiện, lý giải các quan hệ
phức tạp, sự tương tác giữa những đặc trưng văn hóa – tâm lý xã
hội của cộng đồng dân cư đô thị với môi trường đô thị - Lý giải các
quan hệ xã hội và lối sống của họ trong môi trường đô thị

Nghiên cứu tầm vĩ mô: các chính sách, chiến lược, hậu quả xã hội,
điều tra khảo sát tầm vĩ mô: tâm lí, tập quán, lối sống cộng đồng
dân cư, kiến trúc, nhà ở …


Xã hội học đô thị
2.3. Một số hướng tiếp cận cơ bản trong nghiên cứu XHH
đô thị ở nước ngoài
¨ 

¨ 
¨ 

Nghiên cứu xã hội học của Mỹ được coi là kinh điển ảnh hưởng đến
phương Tây
Ban đầu có hai trường phái
Trường phái Chicago:
Ø 
Ø 

¨ 

Tập trung nghiên cứu cơ cấu dân số và sinh thái học đô thị
Tình trạng lộn xộn, tiêu cực, cũng như các trạng thái tâm lí của người dân

Trào lưu nghiên cứu các cộng đồng:
Ø 

Ø 

Nghiên cứu mối quan hệ qua lại giữa các thiết chế xã hội với các nhóm xã
hội trong một địa bàn riêng biệt nhất định, nghiên cứu mối quan hệ cộng
đồng của các đô thị khác nhau và các tác động ngoài cộng đồng
Nghiên cứu ảnh hưởng của các siêu đô thị với xã hội nói chung và việc đô
thị hoá trong mỗi quốc gia


Xã hội học đô thị
2.4. Những trọng tâm nghiên cứu XHH đô thị
¨ 

Sự hình thành và phát triển của đô thị:
Ø 
Ø 

Thời gian, không gian xuất hiện các hình thức đầu tiên của đô thị, các điều
kiện để đô thị được hình thành, nhân tố thúc đẩy sự phát triển đô thị
Có hai phương thức phát triển đô thị:
¨ 
¨ 

¨ 

Khối cộng đồng thành phố và khu phụ cận
Ø 
Ø 

¨ 

Mối quan hệ phụ thuộc, chức năng giữa thành phố với dân cư xung quanh,

khu phụ cận
Cách thức cư trú của dân thành thị

Tình hình cư trú riêng biệt
Ø 
Ø 

¨ 

Một thành phố hay một vài thành phố lớn chi phối nhiều mặt đời sống đất nước
Nhiều đô thị nhỏ với đa dạng chức năng và liên kết nhất thể hoá

Vấn đề cư trú riêng biệt giữa các chủng tộc, nhóm dân tộc trong thành phố
Sự tham gia của người dân, cộng đồng dân cư trong hoạt động xã hội

Những vấn đề này sinh trong đô thị: giáo dục, bảo vệ sức khoẻ, phúc lợi,
nhà ở, dịch vụ đô thị, giao thông, tài chính đô thị…


Xã hội học đô thị
2.5. Xu hướng nghiên cứu XHH học ở VN hiện nay
a.
¨ 

Nghiên cứu các khía cạnh khác nhau của quá trình đô thị
hoá của Việt nam
Nhân tố tác động chủ yếu đến sự hình thành và phát triển đô thị, sự gia
tăng dân số đô thị, mối quan hệ giữa đô thị hoá và phát triển kinh tế, xã hội
trong từng giai đoạn
Ø 

¨ 

¨ 

¨ 

Hiện nay: dòng di cư nông thôn – đô thị, thành phần xã hội của các nhóm di cư,
động cơ di cư, khả năng thích ứng của người mới nhập cư, tác động của sự di
cư tới số lượng và thành phần xã hội của cư dân đô thị, sự phân vùng giữa
người mới nhập cư và người cũ

Dự báo xu hướng các dòng di cư nông thôn – đô thị, cường độ, khả năng
và hình thức kiểm soát, điều tiết các quá trình này nhằm hạn chế ảnh
hưởng của tiêu cực khi đô thị quá tải
Đánh giá vị trí, vai trò của các thế hệ dân nhập cư từ nông thôn trong việc
hình thành và phát triển lối sống, văn hoá đô thị Việt nam
Quá trình đô thị hoá của Việt nam (4 giai đoạn)


Xã hội học đô thị
b.
¨ 

¨ 

Nghiên cứu cơ cấu xã hội và sự phân tầng xã hội đô thị
Quá trình phát triển đô thị dẫn đến sự thay đổi cơ cấu xã hội đô thị, đặc
biệt là cơ cấu lao động trong khu vực kinh tế và dịch vụ đô thị
Ø  Các dòng nhập cư vào đô thị

Ø  Dòng chảy lao động từ khu vực kinh tế quốc doanh sang khu vực kinh
tế ngoài quốc doanh
Ø  Kết cấu nghề nghiệp của các hộ gia đinh: gia đình thuần nông, thuần
viên chức, thuần trí thức, hỗn hợp quốc doanh, ngoài quốc doanh, hỗn
hợp quốc doanh và ngoài quốc doanh, hưu trí, già, ..trong đó nhóm gia
đình hỗn hợp quốc doanh và ngoài quốc doanh chiếm tỷ lệ lớn
Sự phân tầng xã hội: có sự gia tăng mức độ phân hoá giàu nghèo với
khoảng cách chênh lệch lớn


Xã hội học đô thị
c.
¨ 

¨ 

¨ 

¨ 

Nghiên cứu nét đặc thù của lối sống đô thị Việt nam
Xã hội đô thị đang trong giai đoạn quá độ dẫn đến lối sống mang đặc tính
pha trộn, pha tạp hoặc « xô bồ »
Khuôn mẫu hành vi ứng xử cũ còn tồn đọng, cái mới chưa được chưa ổn
định chưa được sàng lọc
Do đặc thù cơ cấu xã hội đô thị không thuần nhất nên không thể đề cập
đến lối sống cho toàn bộ dân cư mà chỉ là lối sống cho các nhóm xã hội
khác nhau
Một số nhân tố kinh tế - xã hội đang chi phối nét đặc trưng của đô thị hiện
nay

Ø 
Ø 
Ø 

Sự biến đổi cơ cấu xã hội, nghề nghiệp của cư dân đô thị
Sự chuyển đổi các định hướng giá trị của các nhóm xã hội
Sự thay đổi chức năng, vai trò của bộ máy quản lý đô thị


Xã hội học đô thị
d.
¨ 

¨ 

¨ 

¨ 

Một số khía cạnh xã hội học về vấn đề ở, quy hoạch xây
dựng và quản lý đô thị
Sự biến đổi cơ cấu xã hội, phân tầng xã hội tác động mạnh đến quy hoạch
xây dựng và quản lý đô thị, và lĩnh vực nhà ở
Người giàu có hoạt động và chi phối thị trường nhà đất - Lực lượng thiết
kế, xây dựng, quản lý làm ảnh hưởng đến công tác quy hoạch đô thị Người nghèo phải đương đầu với khó khăn do nhà đất tăng, thiếu nhà ở,
nhà ở chất lượng thấp
Sự tham gia công tác cải tạo xây dựng đô thị sẽ khó khăn trong quá trình
quản lí, cải tạo đô thị do các hộ gia đình có mức sống khác nhau
Thái độ khác nhau của cả lớp người giàu, nghèo đối với luật lệ, chính sách
quy hoạch, xây dựng và quản lý đô thị