Chợ truyền thống trong quá trình đô thị hóa ở Hà Nội (Luận án tiến sĩ)

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

HOÀNG THỊ HƯƠNG

CHỢ TRUYỀN THỐNG
TRONG QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA Ở HÀ NỘI

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

HÀ NỘI - 2019


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

HOÀNG THỊ HƯƠNG

CHỢ TRUYỀN THỐNG
TRONG QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA Ở HÀ NỘI
Chuyên ngành: Kinh tế phát triển
Mã số: 9.31.01.05

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. TS. Phí Vĩnh Tường
2. TS. Lê Anh Vũ

HÀ NỘI - 2019

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu nêu
trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của Luận án chưa từng được
công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả luận án

Hoàng Thị Hương

i


LỜI CẢM ƠN
Luận án được hoàn thành dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Phí Vĩnh
Tường và TS. Lê Anh Vũ. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới sự hướng dẫn tận
tình, chu đáo của các giáo viên hướng dẫn.
Trong thời gian làm nghiên cứu sinh, tôi nhận được nhiều sự quan tâm và
động viên của Cơ quan tôi đang công tác, cùng với ý kiến góp ý quý báu của các
chuyên gia kinh tế từ các Bộ Thương, sở Công Thương, Tổng cục thống kê, viện
nghiên cứu trong nước như Viện Nghiên cứu Kinh tế Trung ương, Viện Kinh tế
Việt Nam. Tôi xin trân trọng cảm ơn.
Nhân dịp này, tôi xin chân thành cảm ơn Cơ sở đào tạo - Khoa kinh tế học
Viện Khoa Học Xã Hội - Viện Hàn Lâm Khoa Học Xã Hội Việt Nam đã cho nhiều
ý kiến quý báu về chuyên môn, cũng như tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành
nghiên cứu này.
Tác giả luận án

Hoàng Thị Hương

ii


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU...................................................................................................................... 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN ................................................................................................ 8

1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài ..................................................................... 8
1.2. Tình hình nghiên cứu về chợ truyền thống trong nước...................................... 16
1.3. Những vấn đề lý luận và thực tiễn cần tiếp tục nghiên cứu ............................... 22
Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ CHỢ
TRUYỀN THỐNG TRONG QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA..................... 25

2.1. Các khái niệm về chợ và phát triển chợ truyền thống ........................................ 25
2.2. Đặc điểm hoạt động của chợ truyền thống......................................................... 29
2.3. Vai trò của chợ truyền thống trong quá trình đô thị hóa .................................... 36
2.4. Phát triển chợ truyền thống trong quá trình đô thị hóa ..................................... 43
2.5. Các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển chợ truyền thống trong quá trình
đô thị hóa .......................................................................................................... 48
2.6. Kinh nghiệm một số quốc gia về phát triển chợ truyền thống trong quá
trình đô thị hóa và bài học rút ra có thể áp dụng cho Hà Nội .......................... 57
Chương 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CHỢ TRUYỀN THỐNG TRONG
QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA Ở HÀ NỘI ................................................ 69

3.1. Thực trạng chợ truyền thống trong quá trình đô thị hóa ở Hà Nội .................... 69
3.2. Các chính sách quy hoạch quản lý và phát triển chợ truyền thống trong
quá trình đô thị hóa ở Hà Nội ........................................................................... 88
3.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển chợ truyền thống trong quá
trình đô thị hóa ở Hà Nội .................................................................................. 96

3.4. Đánh giá những kết quả thành công, hạn chế và nguyên nhân biến đổi
chợ truyền thống trong quá trình đô thị hóa ở Hà Nội ...................................120
Chương 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP CHO SỰ PHÁT TRIỂN CHỢ
TRONG THỜI GIAN TỚI ................................................................... 127

4.1. Bối cảnh ...........................................................................................................127
iii


4.2. Quan điểm ........................................................................................................131
4.3. Giải pháp ..........................................................................................................133
KẾT LUẬN ............................................................................................................152
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ...............154
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................155
PHỤ LỤC ...............................................................................................................174

iv


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt

Tiếng Anh

Tiếng Việt

BQL

Ban Quản lý

Chợ TT

Chợ truyền thống

HTPP

Hệ thống phân phối

HTX

Hợp tác xã

QL

Quản lý

ST

Siêu thị

TTTM

Trung tâm thương mại

UBND

Ủy ban nhân dân

WTO

World Trade Organization

i

Cổ Phần


DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1: So sánh chợ truyền thống và chợ hiện đại ................................................ 42
Bảng 3.1: Phát triển hệ thống bán lẻ của Hà Nội từ 2000 đến 2016 ......................... 70
Bảng 3.2: Tình hình quy mô chợ ở Hà Nội năm 2000-2017 .................................... 71
Bảng 3.3: Đầu tư cải tạo nâng cấp chợ năm 2010-2016 ........................................... 73
Hộp 1: Phỏng vấn tiểu hương chợ Đồng Xuân ......................................................... 80
Hộp 2: phỏng vấn khách hàng ................................................................................... 81
Bảng 3.4: Thống kê mẫu lựa chọn chợ - siêu thị theo thu nhập ............................... 82
Bảng 3.5: Sự gia tăng hoạt động của chợ truyền thống ............................................ 83
Bảng 3.6: Thực trạng các chợ chuyển thành mô hình chợ - trung tâm thương mại ...... 94
Hộp 3: Phỏng vấn sâu tiểu thương ............................................................................ 95
Hộp 4: Phỏng vấn sâu ý kiến khách hàng ................................................................. 95
Bảng 3.7: Kết quả giải thích nhân tố EFA ................................................................ 98
Bảng 3.8: Tổng kết mô hình hồi quy ........................................................................ 99
Bảng 3.9: Các hệ số hồi quy....................................................................................100
Bảng 3.10: Số tiền thường dành cho mỗi lần đi chợ với số lần đi chợ/tuần ...........109

ii


DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Biểu đồ phân bổ cơ cấu hàng hoá tại chợ truyền thống ....................... 76
Biểu đồ 3.2. Thu nhập trung bình của tiểu thương ở các chợ ................................... 85

Biểu đồ 3.3. Mối quan hệ tuổi - giới tính và thu nhập của tiểu thương .................... 86
Biểu đồ 3.4. Thực trạng thu nhập của tiểu thương .................................................... 87
Biểu đồ 3.5. Lý do tiểu thương muốn kinh doanh ở chợ .......................................... 87
Biểu đồ 3.6. Lý do kinh doanh ở chợ của tiểu thương .............................................. 88
Biểu đồ 3.7. Lựa chọn của người tiêu dùng đối với chợ và siêu thị .......................103
Biểu đồ 3.8. Đi chợ là do thói quen ........................................................................103
Biểu đồ 3.9. khoảng cách đi từ nhà đến chợ ...........................................................104
Biểu đồ 3.10. Thời gian đi từ nhà đến chợ ..............................................................105
Biểu đồ 3.11. Thống kê mẫu theo thu nhập với số lần đi chợ ................................106
Biểu đồ 3.12. Mức độ tin tưởng hàng hóa dịch vụ ở chợ .......................................108
Biểu đồ 3.13. Lý do họ đi chợ là do giá cả phù hợp ...............................................110
Biểu đồ 3.14. Lý do khiến người tiêu dùng mua hàng hóa tại chợ truyền
thống (cung) ....................................................................................113
Biểu đồ 3.15. Lý do người tiêu dùng lựa chọn chợ (cầu) .......................................113
Biểu đồ 3.16. Ý kiến khách hàng cho sự phát triển của chợ ...................................115
Biểu đồ 3.17. Lựa chọn chợ - siêu thị theo theo tuổi ..............................................117
Biểu đồ 3.18. Lựa chọn chợ - siêu thị theo theo thu nhập ......................................117

iii


DANH MỤC HÌNH VẼ
Hình 3.1: Mô hình nghiên cứu .................................................................................. 97
Hình 3.2: Kết quả Mô hình nghiên cứu...................................................................101

iv


DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC
Phụ lục 1A: Phiếu khảo sát người tiêu dùng ...........................................................175

Phụ lục 1B: Phiếu khảo sát tiểu thương ..................................................................182
Phụ lục 2: Kinh nghiệm quốc tế về phát triển chợ truyền thống một số nước
trên thế giới ..........................................................................................187
Phụ lục 3: Thực trạng và các bất cập trong các công trình kết hợp chợ Trung tâm thương mại tại Hà Nội .......................................................200
Phụ lục 4: Danh sách các chợ truyền thống ở Hà Nội ............................................205
Phụ lục 5: Các chính sách và văn bản pháp lý của nhà nước và thành phố Hà Nội ......237
Phụ lục 6: Bổ sung kết quả nghiên cứu định tính, định lượng ................................244
Phụ lục 7: Một số hình ảnh về chợ truyền thống ....................................................286

v


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của luận án
Trong những năm vừa qua hệ thống chợ, trung tâm thương mại (TTTM) và
siêu thị phát triển tương đối nhanh đã góp phần đẩy mạnh trao đổi giao lưu hàng
hoá phục vụ đời sống nhân dân và phát triển kinh tế - xã hội, nhất là đối với các
thành phố có tốc độ ĐTH nhanh với tốc độ tăng dân số cao như Hà Nội đã gia tăng
nhu cầu trao đổi, mua sắm hàng hoá rất lớn và đa dạng. Bên cạnh các trung tâm
thương mại siêu thị, cửa hàng cửa hiệu có tính hiện đại thì chợ truyền thống với
những đặc điểm và vai trò của nó đã góp phần đáp ứng nhu cầu trao đổi mua sắm
hàng hoá trong quá trình ĐTH ở Việt Nam.
Quá trình công nghiệp hoá, đô thị hoá tất yếu tác động mạnh mẽ đến sự phát
triển của chợ truyền thống. Với tư cách là một trong các nguồn lực phát triển kinh tế
đất nước, chợ truyền thống cũng có những thay đổi sâu sắc về loại hình, cấp độ, quy
mô, sự phong phú... là cầu nối giữa sản xuất với tiêu dùng, thúc đẩy sản xuất và tiêu
dùng phát triển. Hơn nữa, mạng lưới chợ trong thời gian qua phát triển khá nhanh
góp phần mở rộng giao lưu hàng hoá, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của người
tiêu dùng trong hệ thống phân phối (HTPP) hàng hoá nhằm thực hiện mục tiêu phát
triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Tại Việt Nam, theo kết quả thống kê của Bộ Công Thương năm 2016, cả
nước có 8.568 chợ truyền thống, tăng 40.3% so với năm 2000 (6.104 chợ). Điều đó
cho thấy, các chợ truyền thống vẫn tiếp tục phát triển nhằm đáp ứng nhu cầu tiêu
dùng của người dân. Theo nghiên cứu của công ty AC Neilsen vào đầu năm 2011,
gần 80% số người được phỏng vấn trả lời cho rằng họ thường xuyên mua hàng tại
các kênh truyền thống như: chợ truyền thống, chợ trời, chợ lề đường. Sự phát triển
của chợ truyền thống cũng sẽ là một xu hướng tất yếu trong quá trình đô thị hoá ở
Việt Nam. Trong những năm vừa qua, cùng với quá trình chuyển đổi sang nền kinh
tế thị trường, mạng lưới chợ, siêu thị phát triển khá nhanh chóng đã góp phần mở
rộng giao lưu hàng hoá phục vụ tốt nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội và đời sống
của nhân dân cả nước nói chung, Thành phố Hà Nội nói riêng. Tuy nhiên, thực
trạng phát triển mạng lưới đó trên địa bàn thành phố hiện nay cũng đang đặt ra
1


Luận án đầy đủ ở file: Luận án Full