Đối chiếu hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trong tiếng Anh và tiếng Việt (Luận án tiến sĩ)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (398.5 KB, 186 trang )
VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
ĐỖ THỊ THÚY VÂN
ĐỐI CHIẾU HÀNH VI CẢM ƠN VÀ HỒI ĐÁP
CẢM ƠN TRONG TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC
HÀ NỘI - 2019
VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
ĐỖ THỊ THÚY VÂN
ĐỐI CHIẾU HÀNH VI CẢM ƠN VÀ HỒI ĐÁP
CẢM ƠN TRONG TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT
Ngành: Ngôn ngữ học so sánh, đối chiếu
Mã số: 9222024
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Vũ Thị Thanh Hƣơng
HÀ NỘI - 2019
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các tư liệu và
số liệu trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa được
công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả luận án
Đỗ Thị Thúy Vân
LỜI CẢM ƠN
Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Vũ Thị Thanh
Hương, người đã dành thời gian cùng tâm huyết hướng dẫn tôi hoàn thành luận án
trong suốt thời gian qua.
Tôi xin cảm ơn Viện Ngôn ngữ học, Khoa Ngôn ngữ học, Học viện Khoa học
xã hội thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã tạo điều kiện để tôi có
được môi trường học tập và nghiên cứu thuận lợi nhất.
Tôi xin cảm ơn tạp chí Ngôn ngữ và đời sống và Tạp chí Nhân lực Khoa học
xã hội đã tạo điều kiện cho tôi công bố những kết quả nghiên cứu trong suốt quá
trình thực hiện luận án.
Tôi xin cảm ơn Thư viện Ngôn ngữ học, Thư viện Quốc gia, Thư viện Đại
học Quốc gia Hà Nội, Thư viện Học viện Khoa học xã hội đã tạo điều kiện cho tôi
tiếp cận với nguồn tư liệu phục vụ cho luận án của tôi.
Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới Khoa Ngoại ngữ, Học viện Khoa
học xã hội – nơi tôi công tác, đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học
tập và hoàn thành luận án
Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và
các học viên của tôi đã luôn động viên, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian qua.
Tác giả luận án
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN ......7
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ..........................................................................7
1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở trên thế giới.................................................................7
1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam ..................................................................14
1.2. Cơ sở lí luận .......................................................................................................18
1.2.1. Lý thuyết hành vi ngôn ngữ ............................................................................18
1.2.2. Hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trong lý thuyết hội thoại .........................27
1.2.3. Một số vấn đề về ngôn ngữ học đối chiếu và đối chiếu ngôn ngữ..................35
1.2.4. Phân tầng xã hội và phân tầng ngôn ngữ học xã hội.......................................36
1.2.5. Một số vấn đề ngôn ngữ và văn hóa liên quan đến hành vi cảm ơn và hồi
đáp cảm ơn ................................................................................................................38
1.3. Tiểu kết chương 1 ..............................................................................................40
Chƣơng 2: ĐỐI CHIẾU CÁC CHIẾN LƢỢC CẢM ƠN VÀ HỒI ĐÁP
CẢM ƠN TRONG TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT ...........................................42
2.1. Đối chiếu các chiến lược cảm ơn trong tiếng Anh và tiếng Việt .......................42
2.1.1. Chiến lược cảm ơn trực tiếp trong tiếng Anh và tiếng Việt............................42
2.1.2. Chiến lược cảm ơn gián tiếp trong tiếng Anh và tiếng Việt ...........................58
2.1.3. Những điểm tương đồng và khác biệt về các chiến lược cảm ơn trong
tiếng Anh và tiếng Việt .............................................................................................76
2.2. Đối chiếu các chiến lược hồi đáp cảm ơn trong tiếng Anh và tiếng Việt ..........83
2.2.1. Chiến lược hồi đáp cảm ơn trực tiếp ................................................................83
2.2.2. Chiến lược hồi đáp cảm ơn gián tiếp ..............................................................88
2.2.3. Những điểm tương đồng và khác biệt về các chiến lược hồi đáp cảm ơn
trong tiếng Anh và tiếng Việt....................................................................................95
2.3. Tiểu kết chương 2 ..............................................................................................97
Chƣơng 3 : ĐỐ I CHI Ế U HÀNH VI C ẢM ƠN VÀ HỒI ĐÁP CẢM ƠN
TRONG TI Ế NG ANH VÀ TI Ế NG VI Ệ T T Ừ GÓC ĐỘ GI Ớ I TÍNH
VÀ TU Ổ I .................................................................................................................99
3.1. Tư liệu và thông tin nghiệm viên .......................................................................99
3.2. Phương pháp phân tích .....................................................................................100
3.3. Đối chiếu hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trong tiếng Anh và tiếng Việt
từ góc độ giới tính ...................................................................................................101
3.3.1. Các chiến lược cảm ơn của người Mĩ và người Việt từ góc độ giới tính .....101
3.3.2. Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của người Mĩ và người Việt từ góc độ giới
tính ...........................................................................................................................114
3.3.3. Những điểm tương đồng và khác biệt về các chiến lược cảm ơn và hồi
đáp cảm ơn của người Mĩ và người Việt từ góc độ giới .........................................121
3.4. Đối chiếu hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trong tiếng Anh và tiếng Việt
từ góc độ tuổi...........................................................................................................124
3.4.1. Các chiến lược cảm ơn của người Mĩ và người Việt từ góc độ tuổi.............125
3.4.2. Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của người Mĩ và người Việt từ góc độ tuổi 130
3.4.3. Những điểm tương đồng và khác biệt về các chiến lược cảm ơn và hồi
đáp cảm ơn của người Mĩ và người Việt từ góc độ tuổi .........................................136
3.4. Tiểu kết chương 3 ............................................................................................142
KẾT LUẬN ............................................................................................................144
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .................148
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................149
PHỤ LỤC……………………………………………………………………….
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt
Viết đầy đủ
BTNN
Biểu thức ngôn ngữ
BTNV
Biểu thức ngữ vi
CLCOTT
Chiến lược cảm ơn trực tiếp
CLCOGT
Chiến lược cảm ơn gián tiếp
CLGT
Chiến lược gián tiếp
CLHĐCOTT
Chiến lược hồi đáp cảm ơn trực tiếp
CLHĐCOGT
Chiến lược hồi đáp cảm ơn gián tiếp
CLTT
Chiến lược trực tiếp
DCT (Discourse completion Test)
Phiếu "Hoàn thiện diễn ngôn"
ĐT
Động từ
ĐTNV
Động từ ngữ vi
H/Sp2
Người nghe
HĐCO
Hồi đáp cảm ơn
HVCO
Hành vi cảm ơn
HVNN
Hành vi ngôn ngữ
HT
Hội thoại
NGA
Người gia ân
NHA
Người hàm ân
PhM
Phim Mĩ
PhV
Phim Việt
S/Sp1
Người nói
TCL
Tiểu chiến lược
TCLCO
Tiểu chiến lược cảm ơn
TCLHĐCO
Tiểu chiến lược hồi đáp cảm ơn
TH
Tình huống
TH1
Tình huống 1
TH2
Tình huống 2
DANH MỤC BẢNG
Bảng 1: Thông tin nghiệm viên người Mĩ và người Việt .......................................100
Bảng 2: Các chiến lược cảm ơn của nam giới, nữ giới người Mĩ và người Việt khi
được đồng nghiệp lớn tuổi khen mặc bộ trang phục đẹp ........................................110
Bảng 3: Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của nam giới, nữ giới người Mĩ và người
Việt khi được bạn bè cảm ơn về món quà sinh nhật ...............................................114
Bảng 4: Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của nam giới, nữ giới người Mĩ và người
Việt khi được đồng nghiệp cảm ơn về món quà sinh nhật......................................115
Bảng 5: Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của nam giới, nữ giới người Mĩ và người
Việt khi được người thân cảm ơn về món quà sinh nhật ........................................116
Bảng 6: Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của nam giới, nữ giới người Mĩ và người
Việt khi được bạn bè cảm ơn về lời khen mặc bộ trang phục đẹp ..........................118
Bảng 7: Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của nam giới, nữ giới người Mĩ và người
Việt khi được đồng nghiệp cảm ơn về lời khen mặc bộ trang phục đẹp ................119
Bảng 8: Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của nam giới, nữ giới người Mĩ và người Việt
khi được người thân trong gia đình cảm ơn về lời khen mặc bộ trang phục đẹp..........120
Bảng 9: Các chiến lược cảm ơn của 3 nhóm tuổi người Mĩ và người Việt khi nhận
được món quà sinh nhật từ đồng nghiệp .................................................................125
Bảng 10: Các chiến lược cảm ơn của 3 nhóm tuổi người Mĩ và người Việt khi nhận
được món quà sinh nhật người thân ........................................................................126
Bảng 11: Các chiến lược cảm ơn của 3 nhóm tuổi người Mĩ và người Việt khi được
đồng nghiệp khen mặc bộ trang phục đẹp...............................................................128
Bảng 12: Bảng 11: Các chiến lược cảm ơn của 3 nhóm tuổi người Mĩ và người Việt
khi được người thân khen mặc bộ trang phục đẹp ..................................................129
Bảng 13: Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của 3 nhóm tuổi người Mĩ và người Việt
khi được đồng nghiệp cảm ơn về món quà sinh nhật..............................................130
Bảng 14: Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của 3 nhóm tuổi người Mĩ và người Việt
khi được người thân cảm ơn về món quà sinh nhật ................................................131
Bảng 15: Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của 3 nhóm tuổi người Mĩ và người Việt
khi được đồng nghiệp cảm ơn về lời khen mặc bộ trang phục đẹp ........................133
Bảng 16: Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của 3 nhóm tuổi người Mĩ và người Việt
khi được người thân cảm ơn về lời khen mặc bộ trang phục đẹp ...........................134
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 1: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi nhận
được món quà sinh nhật từ bạn bè cùng giới ...................................................99
Biểu đồ 2: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi nhận
được món quà sinh nhật từ bạn bè cùng giới .................................................101
Biểu đồ 3: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi nhận
được món quà sinh nhật từ bạn bè khác giới..................................................102
Biểu đồ 4: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi nhận
được món quà sinh nhật từ bạn bè khác giới..................................................102
Biểu đồ 5: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi nhận
được món quà sinh nhật từ đồng nghiệp lớn tuổi...........................................103
Biểu đồ 6: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi nhận
được món quà sinh nhật từ đồng nghiệp lớn tuổi...........................................103
Biểu đồ 7: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi nhận
được món quà sinh nhật từ đồng nghiệp bằng tuổi .......................................101
Biểu đồ 8: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi nhận
được món quà sinh nhật từ đồng nghiệp bằng tuổi .......................................101
Biểu đồ 9: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi nhận
được món quà sinh nhật từ đồng nghiệp nhỏ tuổi ..........................................102
Biểu đồ 10: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
nhận được món quà sinh nhật từ đồng nghiệp nhỏ tuổi .................................102
Biểu đồ 11: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi nhận
được món quà sinh nhật từ bố, mẹ .................................................................103
Biểu đồ 12: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
nhận được món quà sinh nhật từ bố, mẹ ........................................................103
Biểu đồ 13: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi nhận
được món quà sinh nhật từ anh, chị................................................................104
Biểu đồ 14: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
nhận được món quà sinh nhật từ anh, chị .......................................................104
Biểu đồ 15: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi nhận
được món quà sinh nhật từ em .......................................................................104
Biểu đồ 16: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
nhận được món quà sinh nhật từ em...............................................................104
Biểu đồ 17: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi nhận
được món quà sinh nhật từ vợ, chồng ............................................................105
Biểu đồ 18: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
nhận được món quà sinh nhật từ vợ, chồng ...................................................105
Biểu đồ 19: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi được
bạn bè cùng giới khen mặc bộ trang phục đẹp .............................................106
Biểu đồ 20: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
được bạn bè cùng giới khen mặc bộ trang phục đẹp ......................................106
Biểu đồ 21: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi được
bạn bè khác giới khen mặc bộ trang phục đẹp ...............................................107
Biểu đồ 22: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
được bạn bè khác giới khen mặc bộ trang phục đẹp ......................................107
Biểu đồ 23: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi được
bố, mẹ khen mặc bộ trang phục đẹp...............................................................109
Biểu đồ 24: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
được bố, mẹ khen mặc bộ trang phục đẹp......................................................109
Biểu đồ 25: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi được
anh, chị khen mặc bộ trang phục đẹp .............................................................110
Biểu đồ 26: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
được anh, chị khen mặc bộ trang phục đẹp ....................................................110
Biểu đồ 27: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi được
em khen mặc bộ trang phục đẹp .....................................................................111
Biểu đồ 28: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
được em khen mặc bộ trang phục đẹp............................................................111
Biểu đồ 29: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi được
vợ, chồng khen mặc bộ trang phục đẹp ..........................................................111
Biểu đồ 30: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
được vợ, chồng khen mặc bộ trang phục đẹp.................................................111
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
1.1. Trong các nghi thức giao tiếp thì cảm ơn và hồi đáp cảm ơn là một nghi
thức giao tiếp có tính phổ quát (universal), theo đó, với tư cách là hành vi ngôn ngữ,
hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn cũng được nghiên cứu trong ngôn ngữ học, là
hành vi thể hiện phép lịch sự (politeness) của mỗi con người trong giao tiếp khi
người nói cảm ơn (thanker) muốn thể hiện để ghi nhận thái độ tốt của người kia, tức
là người nhận lời cảm ơn (thankee). Đến lượt mình, người nhận lời cảm ơn cảm
thấy cần có sự phản hồi nhằm xác nhận lời cảm ơn của người nói cảm ơn.
1.2. Mỗi nền văn hóa đều có cách nói cảm ơn về sự giúp đỡ, khen, tặng,
động viên, thăm hỏi... và hồi đáp lời cảm ơn trong giao tiếp thường nhật. Tuy
nhiên, mỗi một ngôn ngữ, mỗi một văn hóa lại có những cách thức thể hiện hành
vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn khác nhau. Việc bày tỏ lòng biết ơn và hồi đáp lại
lời cảm ơn phù hợp có thể giúp cải thiện mối quan hệ giữa người nói và người
nghe. Ngược lại, thiếu hoặc bày tỏ lòng biết ơn và hồi đáp lại lời cảm ơn không
phù hợp có thể khiến người nghe không hài lòng, qua đó đôi khi làm xấu đi mối
quan hệ giữa người nói và người nghe, gây ra những cú sốc văn hóa (culture
shocks) trong giao tiếp liên văn hóa.
1.3. Trong thời kỳ hội nhập, tiếng Anh là ngôn ngữ toàn cầu được sử dụng
trong tất cả các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội. Theo xu thế đó, người Việt
Nam rất chú trọng đến việc học ngoại ngữ, đặc biệt là học tiếng Anh, người nước
ngoài cũng cần hiểu biết về hóa Việt Nam để hội nhập, giao thương giữa hai nền
văn hóa. Nghiên cứu theo hướng đối chiếu Anh - Việt, trong đó hành vi cảm ơn
và hồi đáp cảm ơn được nghiên cứu trong nhiều lĩnh vực. Tuy nhiên cho đến nay
chưa có một công trình nào đi sâu vào nghiên cứu về các chiến lược cảm ơn và hồi
đáp cảm ơn để tìm ra những điểm tương đồng và dị biệt trong các chiến lược cảm ơn
và hồi đáp cảm ơn trong tiếng Anh và tiếng Việt, cũng như các nhân tố tác động đến
việc sử dụng các chiến lược cảm ơn và hồi đáp cảm ơn của người Mĩ nói tiếng Anh và
người Việt.
1
Luận án đầy đủ ở file: Luận án Full
