Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến sự khác biệt về báo cáo tài chính theo chuẩn mực kế toán việt nam và quốc tế của các doanh nghiệp FDI

B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR
NG
I H C KINH T QU C DÂN
----------------

C TÀI

NGHIÊN C U CÁC NHÂN T
NH H
NG
N S KHÁC BI T V BÁO CÁO TÀI CHÍNH
THEO CHU N M C K TOÁN VI T NAM VÀ
QU C T C A CÁC DOANH NGHI P FDI
Chuyên ngành: K toán (K toán, ki m toán và phân tích)
Mã s : 9340301

LU N ÁN TI N S KINH T
Ng

ih

ng d n khoa h c:
1. PGS.TS. TR N M NH D NG
2. PGS.TS. INH TH MAI

HÀ N I - 2018


i

L I CAM OAN
Tôi đã đ c và hi u v các hành vi vi ph m s trung th c trong h c thu t.
Tôi cam k t b ng danh d cá nhân r ng nghiên c u này do tôi t th c hi n và không vi
ph m yêu c u v s trung th c trong h c thu t.
Hà N i, ngày 05 tháng 11 n m 2018
Ng

ih

ng d n

PGS.TS. Tr n M nh D ng

Tác gi lu n án

c Tài


ii

M CL C
L I CAM OAN ..................................................................................................................... i
M C L C ................................................................................................................................ii
DANH M C CÁC T

VI T T T ...................................................................................... v

DANH M C CÁC B NG ...................................................................................................vii
DANH M C CÁC HÌNH .................................................................................................. viii
M

U................................................................................................................................... 1

Ch ng 1: T NG QUAN NGHIÊN C U ......................................................................... 6
1.1. T ng quan nghiên c u qu c t ............................................................................6
1.1.1. S khác bi t v báo cáo tài chính ......................................................................6
1.1.2. Các nhân t nh h ng đ n s khác bi t v báo cáo tài chính................................13
1.2. T ng quan các nghiên c u trong n c ............................................................19
1.2.1. S khác bi t gi a chu n m c k toán Vi t Nam và k toán qu c t .....................19
1.2.2. Các nhân t nh h ng đ n s khác bi t v BCTC theo chu n m c KTVN và
qu c t .......................................................................................................................24
1.3. Kho ng tr ng nghiên c u ..................................................................................31
K t lu n Ch

ng 1 ................................................................................................................33

Ch ng 2: C S LÝ LU N V BÁO CÁO TÀI CHÍNH DOANH NGHI P VÀ
CÁC NHÂN T
NH H
NG
N S KHÁC BI T V BÁO CÁO TÀI CHÍNH
THEO CHU N M C K TOÁN VI T NAM VÀ QU C T ..................................34
2.1. Gi i thi u v báo cáo tài chính .........................................................................34
2.1.1. Khái ni m ........................................................................................................34
2.1.2. M c đích ..........................................................................................................34
2.1.3. Vai trò ..............................................................................................................35
2.1.4. N i dung ..........................................................................................................35
2.2. Báo cáo tài chính theo chu n m c k toán Vi t Nam .....................................36
2.2.1. Quá trình phát tri n c a h th ng BCTC t i Vi t Nam ...................................36
2.2.2. M c đích, yêu c u và nguyên t c so n th o BCTC ........................................38

2.2.3. K t c u và n i dung h th ng BCTC ..............................................................38
2.3. Báo cáo tài chính theo chu n m c k toán qu c t .........................................39
2.3.1. Chu n m c k toán đ i v i báo cáo tài chính .................................................39
2.3.2. BCTC c a doanh nghi p FDI theo chu n m c k toán qu c t ......................44
2.4. S khác bi t v báo cáo tài chính theo chu n m c k toán Vi t Nam và qu c t ..46
2.5. Các nhân t nh h ng đ n s khác bi t v báo cáo tài chính gi a chu n
m c k toán Vi t Nam và qu c t ............................................................................48


iii

2.5.1. Nhân t
2.5.2. Nhân t
2.5.3. Nhân t
2.5.4. Nhân t
2.5.5. Nhân t
2.5.6. Nhân t
2.5.7. Nhân t
2.5.8. Nhân t

kinh t ................................................................................................48
pháp lý ...............................................................................................51
v n hóa ..............................................................................................53
chính tr ..............................................................................................54
k thu t nghi p v .............................................................................55
đi u ki n t ch c th c hi n ...............................................................56
giáo d c, tính chuyên nghi p.............................................................56
chu n m c k toán qu c t ................................................................57

2.6. C s lý thuy t liên quan đ n ch đ nghiên c u ...........................................57

2.6.1. Lý thuy t ng u nhiên .......................................................................................57
2.6.2. Lý thuy t K toán và Ki m soát ......................................................................58
2.6.3. Lý thuy t thông tin h u ích .............................................................................58
2.6.4. Lý thuy t hành vi qu n lý................................................................................59
Ch ng 3: PH
NG PHÁP NGHIÊN C U ..................................................................61
3.1. Ph ng pháp nghiên c u và quy trình nghiên c u ........................................61
3.1.1. Ph ng pháp nghiên c u .................................................................................61
3.1.2. Quy trình nghiên c u ......................................................................................61
3.2. Thu th p d li u .................................................................................................65
3.2.1. Thu th p d li u và n i dung kh o sát ............................................................65
3.2.2. Mô t m u .......................................................................................................67
3.2.3. Ph ng v n đi u tra ...........................................................................................68
3.2.4. i u tra ch n m u ...........................................................................................74
3.3. Mô hình nghiên c u ...........................................................................................74
3.4. Gi thuy t nghiên c u .......................................................................................80
3.4.1. ánh giá v s khác bi t v BCTC theo chu n m c KTVN và qu c t .........80
3.4.2. Gi thuy t v các nhân t nh h ng đ n s khác bi t v BCTC c a DN FDI
theo chu n m c KTVN và qu c t ............................................................................81
K t lu n Ch

ng 3 ................................................................................................................87

Ch ng 4: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ............................................88
4.1. Doanh nghi p FDI t i Vi t Nam .......................................................................88
4.1.1. Tình hình thu hút đ u t tr c ti p n c ngoài ................................................88
4.1.2. Vai trò c a khu v c FDI..................................................................................89
4.1.3. C c u FDI t i Vi t Nam ................................................................................89
4.1.4. Khái quát v doanh nghi p FDI ......................................................................91
4.1.5. Nh ng thu n l i và khó kh n đ i v i doanh nghi p FDI t i Vi t Nam..........93

4.2. K t qu nghiên c u đ nh tính ...........................................................................96


iv

4.2.1. K t qu nghiên c u th c tr ng ........................................................................96
4.2.2. K t qu ph ng v n chuyên gia ........................................................................99
4.2.3. T ng h p k t qu nghiên c u đ nh tính ........................................................101
4.2.4. ánh giá s phù h p k t qu nghiên c u đ nh tính v các nhân t nh h ng đ n
s khác bi t v BCTC c a DN FDI theo chu n m c KTVN và qu c t ......................102
4.3. K t qu nghiên c u đ nh l ng ......................................................................103
4.3.1. Th ng kê mô t v k t qu kh o sát b ng b ng câu h i ...............................103
4.3.2. K t qu đo l ng các nhân t nh h ng đ n s khác bi t v BCTC c a DN
FDI theo chu n m c KTVN và qu c t ..................................................................109
4.3.3. K t qu phân tích các nhân t khám phá ......................................................111
4.3.4. S khác bi t v BCTC c a doanh nghi p FDI theo chu n m c k toán Vi t
Nam và qu c t ........................................................................................................112
4.3.5. K t qu ki m đ nh các gi thuy t nghiên c u ...............................................128
4.3.6. Phân tích h i quy tuy n tính .........................................................................130
K t lu n Ch

ng 4 ..............................................................................................................135

Ch ng 5: K T LU N VÀ KHUY N NGH ...............................................................136
5.1. K t lu n v k t qu nghiên c u ......................................................................136
5.1.1. Các nhân t nh h ng đ n s khác bi t v BCTC c a doanh nghi p FDI theo
chu n m c KTVN và qu c t ..................................................................................136
5.1.2. M c đ nh h ng c a các nhân t nh h ng đ n s khác bi t v BCTC c a
DN FDI theo chu n m c KTVN và qu c t ...........................................................137
5.1.3. K t lu n nghiên c u th c tr ng các nhân t nh h ng đ n s khác bi t v

BCTC c a DN FDI theo chu n m c KTVN và qu c t .........................................138
5.2. Các khuy n ngh nh m t ng c ng s hòa h p gi a chu n m c k toán Vi t
Nam và qu c t v báo cáo tài chính c a các doanh nghi p FDI .......................138
5.2.1. Khuy n ngh theo các nhân t nh h ng .....................................................139
5.2.2. Các khuy n ngh đ i v i các đ i t ng liên quan đ n BCTC ......................141
5.3. H n ch c a lu n án và h ng nghiên c u ti p theo ....................................148
5.3.1. H n ch c a nghiên c u ................................................................................148
5.3.2. H ng nghiên c u ti p theo ..........................................................................149
K T LU N ..........................................................................................................................150
DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG B
DANH M C TÀI LI U THAM KH O
PH L C


v

DANH M C CÁC T
T vi t t t
y đ ti ng Vi t
ANC
C quan chu n m c k toán Pháp

VI T T T
y đ ti ng Anh/ ti ng Pháp
Agence
National
de
la
Comptabilité

APEC

Di n đàn H p tác Kinh t châu Á,Thái Asia-Pacific
Bình D ng
Cooperation

ASEAN

Hi p h i các qu c gia ông Nam Á

Economic

Association of Southeast Asian
Nations

BCTC

Báo cáo tài chính

BKS

Ban ki m soát

C KT

Cân đ i k toán

CLTT

Ch t l

CMKT

Chu n m c k toán

CNC

H i đ ng K toán qu c gia Pháp

CRC

y ban quy đ nh k toán Pháp

CSKT
CSRC
H

Financial Statements

ng thông tin

y ban Ch ng khoán Trung qu c

la

Comité de la Réglementation
Comptable
Chinese Security
Commission

Regulatory

ih c
Doanh nghi p

DNNN

Doanh nghi p Nhà n

EC

de

Chính sách k toán

DN
TNN

Conseil
National
Comptabilité

ut n

c

c ngoài

y ban châu Âu

European Commission

EPS

Lãi c b n trên m i c phi u

Earning Per Share

EU

Liên minh Châu Âu

European Union

FASB

H i đ ng chu n m c k toán tài chính Financial Accounting Standard
M
Board

FDI

u t tr c ti p n

c ngoài

Foreign Direct Investment

FED

C c d tr liên bang M

Federal Reserve System

FV

Giá tr h p lý

Fair Value

GAAP

Các nguyên t c k toán đ

GCN T

Gi y ch ng nh n đ u t

c th a nh n

Generally Accepted Accounting
Principles


vi

T vi t t t
y đ ti ng Vi t
GDP
T ng s n ph m qu c n i

y đ ti ng Anh/ ti ng Pháp
Gross Domestic Product

H QT

H i đ ng qu n tr

IAS

Chu n m c k toán qu c t

International Accounting Standard

IASB

H i đ ng Chu n m c k toán qu c t

International Accounting Standard
Board

IASC
IFAC

y ban Chu n m c k toán qu c t
Liên đoàn k toán qu c t

International Accounting Standard
Committee
International

Federation

of

Accountants
IFRS

Chu n m c báo cáo tài chính qu c t

IFRS
Khuôn m u chung v IFRS
Framework
KSNB

Ki m soát n i b

KTT

K toán tr

KTVN

K toán Vi t Nam

NVV

Nh và v a

PCG

T ng ho ch đ k toán Pháp

PMKT

Ph n m m k toán

SEC

International Financial Reporting
Standard
The Conceptual Framework for
Financial Reporting

ng

y ban ch ng khoán M

Securities

and

Exchange

Commission
SFAS

Chu n m c k toán tài chính Hoa K

Statements

of
Accounting Standards

SPSS

Ph n m m phân tích th ng kê

Statistical Package for the Social
Sciences

TNDN

Thu nh p doanh nghi p

TSC

Tài s n c đ nh

TTCK

Th tr

VAA

H i K toán và Ki m toán Vi t Nam

VACPA

H i Ki m toán viên hành ngh Vi t Vietnam
Association

of
Certified Public Accountants
Nam

VAS

Chu n m c k toán Vi t Nam

Vietnamese Accounting Standard

WTO

T ch c Th

World Trade Organization

Financial

ng ch ng khoán

ng m i th gi i

Vietnam
Association
Accountants and Auditors

of


vii

DANH M C CÁC B NG
B ng 3.1: Th ng kê m u kh o sát đ nh l ng ............................................................68
B ng 3.2. Phi u ph ng v n .........................................................................................68
B ng 3.3: T ng h p các nhân t t các nghiên c u tr c ..........................................82
B ng 4.1: Dòng v n đ u t n c ngoài vào Vi t Nam t 1988 - 2016 (tri u đôla) ...88
B ng 4.2: Các nhân t nh h ng đ n s khác bi t v BCTC c a DN FDI theo
chu n m c KTVN và qu c t ...................................................................102
B ng 4.3: Th ng kê theo đ i t ng kh o sát ............................................................103
B ng 4.4: Th ng kê theo l nh v c s n xu t kinh doanh các đ n v đ c kh o sát ..104
B ng 4.5: Th ng kê theo th i gian ho t đ ng các đ n v đ c kh o sát ..................104
B ng 4.6: K t qu ki m đ nh KMO, Bartlett’s Test KMO and Bartlett's Test .........111
B ng 4.7: Th ng kê mô t theo công ty ki m toán v trình bày BCTC ...................123
B ng 4.8: Th ng kê mô t theo công ty ki m toán v kho n m c trên BCTC .........125
B ng 4.9: Ma tr n t ng quan c a các nhân t ........................................................128
B ng 4.10: Ki m đ nh m c đ gi i thích c a mô hình Model Summaryb..................130
B ng 4.11: Ki m đ nh m c đ phù h p c a mô hình (phân tích ph ng sai - ANOVA)..131
B ng 4.12: Ki m đ nh t ng quan t ng ph n c a h s h i quy Coefficientsa ..........132
B ng 5.1: K t qu ki m đ nh các gi thuy t v các nhân t nh h ng đ n s khác
bi t v BCTC c a DN FDI theo chu n m c KTVN và qu c t ...............136
B ng 5.2: M c đ nh h ng c a các nhân t đ n s khác bi t v BCTC c a DN FDI
theo chu n m c KTVN và qu c t ...........................................................137


viii

DANH M C CÁC HÌNH
Hình 3.1: Quy trình nghiên c u đ nh tính .....................................................................62
Hình 3.2: Quy trình nghiên c u đ nh l ng ..................................................................64
Hình 3.3: Mô hình nghiên c u c a lu n án ...................................................................75

Hình 4.1: FDI theo ngành n m 2016 (t đôla) ..............................................................89
Hình 4.2: Nhóm các đ i tác có v n FDI đ ng đ u t i Vi t Nam (1988-2016) .............90
Hình 4.3: S đ kh o sát chuyên gia ...........................................................................101


1
M

U

1. Lý do l a ch n đ tài
Các v bê b i v tài chính và k toán d n đ n s s p đ c a các t p đoàn kinh
t hàng đ u th gi i trong nh ng n m qua càng kh ng đ nh rõ h n r ng BCTC trung
th c và h p lý là đi u ki n c n thi t cho s n đ nh và t ng tr ng c a tài chính toàn
c u. Do v y yêu c u xây d ng th ch và n ng l c k thu t đ c i thi n ch t l
BCTC là th c s c n thi t.

ng

Trong nh ng n m g n đây, có r t nhi u thay đ i quan tr ng trong công tác k toán
và l p BCTC. Trên ph m vi qu c t , các t ch c ban hành CMKT qu c t đang trong quá
trình b sung, s a đ i, xây d ng trên c s n n kinh t th tr ng phát tri n cao, theo h ng
c g ng hài hòa GAAP c a M và các chu n m c qu c t v l p và trình bày BCTC. EU
yêu c u các t ch c niêm y t c a các n c là thành viên EU áp d ng CMKT qu c t , các
qu c gia ban hành chu n m c theo h

ng g n v i IFRS (Hà Th Ng c Hà, 2016).

Cho đ n nay, Vi t Nam đã ban hành đ
n m 2005 và ph n nào theo thiên h

c 26 VAS theo 5 đ t t n m 2001 đ n

ng qu c t . Tuy nhiên, các VAS đ n nay đ

đánh giá là không còn phù h p ho c ch a đ y đ , ch a đáp ng đ
t i Vi t Nam, c ng nh ch a phù h p v i IAS/IFRS.

c

c yêu c u th c t

Bên c nh đó, m c dù có nhi u thay đ i v các n i dung c a ch đ k toán qua
ba phiên b n, v c b n Ch đ k toán bao g m: ch ng t k toán, tài kho n k toán,
s sách k toán và BCTC. Vi c cùng t n t i song song VAS và Ch đ k toán là m t
đ c thù c a k toán Vi t Nam. Tr n V n H i (2016) kh ng đ nh r ng tính đ ng b ,
tính phù h p c a lu t k toán 2015 v i VAS và ch đ k toán hi n hành ch a cao.
S khác bi t gi a chu n m c KTVN (th c đo v k toán c a Vi t Nam) bao g m
VAS, ch đ k toán Vi t Nam và các quy đ nh pháp lý có liên quan nh thông t h ng
d n, quy đ nh ... v k toán và IAS/IFRS c ng đã đ

c đ c p qua các công trình nghiên

c u c a các tác gi , tiêu bi u là: chu n m c KTVN hi n nay v n b c l nhi u đi m khác
bi t v i IAS/IFRS và bi u hi n nh : chu n m c KTVN ch a có quy đ nh đ y đ đánh giá
l i tài s n và n ph i tr theo FV t i th i đi m báo cáo; VAS 21 không quy đ nh trình bày
báo cáo bi n đ ng v n ch s h u thành m t báo cáo riêng bi t nh IAS1; VAS 3 ch cho
phép đánh giá l i TSC là b t đ ng s n, nhà x ng và thi t b trong tr ng h p có quy t
đ nh c a Nhà n c, đ a tài s n đi góp v n liên doanh, liên k t, chia tách, sáp nh p DN và
không ghi nh n ph n t n th t tài s n hàng n m… (Võ Th Quý và Nguy n Th Liên

H

ng, 2010). Nh ng khác bi t v nguyên t c chung, s không tuân th theo chu n m c


2
cho m c đích trình bày trung th c và h p lý, vi c áp d ng nguyên t c FV, các thành ph n
c a BCTC, k BCTC, đ ng ti n ch c n ng); nh ng khác bi t trên t ng chu n m c c th
(Hàng t n kho, nh h ng c a chênh l ch t giá, h p đ ng xây d ng, TSC vô hình, b t
đ ng s n đ u t , l i th th ng m i t vi c h p nh t kinh doanh, giai đo n phát tri n c a
DN, thu TNDN) và nh ng IAS/IFRS ch a đ c ban hành thành nh ng VAS t ng
đ ng (Hà Xuân Th ch và Nguy n Ng c Hi p, 2011). S khác bi t v BCTC theo chu n
m c KTVN và qu c t g m hai n i dung đó là: Khác bi t v trình bày BCTC và khác bi t
v các kho n m c trên BCTC (Deloitte, 2016).
Trong nh ng n m qua, DN FDI t ng tr ng nhanh c v s l ng, quy mô và k t
qu s n xu t kinh doanh. H u h t các DN FDI s n xu t kinh doanh n ng đ ng, n đ nh và
hi u qu . DN FDI đóng góp ngày càng l n cho s phát tri n kinh t xã h i c a đ t n c
nh gi i quy t vi c làm, t o thu nh p cho ng i lao đ ng; đóng góp l n cho ngân sách
Nhà n c; nâng cao kh n ng c nh tranh và h i nh p kinh t qu c t c a Vi t Nam…
(Nguy n Thành Chung, 2016). Tuy nhiên, theo k t qu kh o sát và các chuyên gia, do có
s khác bi t l n v chu n m c KTVN và qu c t trong đó có quy đ nh v BCTC, t i các
DN FDI k toán l p song hành hai b BCTC, m t b báo cáo theo chu n m c KTVN và
m t b báo cáo tuân th IAS/IFRS ho c tuân th quy đ nh, ch đ k toán theo công ty
m (Tr n M nh D ng, 2016). i v i BCTC theo IAS/IFRS, có DN t l p nh ng c ng có
nh ng DN ký h p đ ng thuê công ty ki m toán đ c l p cung c p d ch v l p BCTC. Nh
v y, qu là v n t n t i nh ng khó kh n đ i v i k toán t i DN FDI. M t khác, gi a hai b
BCTC này có s khác bi t nh t đ nh. Làm rõ s khác bi t gi a hai b báo cáo này c ng
nh lý gi i sâu s c vì sao có s khác bi t này là c n thi t.
M c dù v n bi t r ng có s khác bi t v BCTC theo chu n m c KTVN và qu c
t c a các DN FDI ho t đ ng kinh doanh t i Vi t Nam và đi u này ph n nào làm c n tr

đ n nhi u v n đ nh tính so sánh c a BCTC theo chu n m c KTVN, t ng gánh n ng
chi phí trong vi c chuy n đ i BCTC, thuê m n l p BCTC theo IAS/IFRS; nh h ng
đ n vi c cung c p thông tin theo c chu n m c KTVN và qu c t c a b ph n k toán;
nh h ng đ n môi tr ng pháp lý trong đó có môi tr ng pháp lý v k toán... V y s
khác bi t này c n ph i lý gi i qua vi c tìm hi u lý do c ng nh các nhân t nh h ng
đ n s khác bi t này. Theo tìm hi u c a tác gi thì ch a có công trình nào th c hi n
nghiên c u m t cách toàn di n v các nhân t nh h ng đ n s khác bi t v BCTC
gi a chu n m c KTVN và qu c t c a DN FDI trong ng c nh c a Vi t Nam.
Xu t phát t s c n thi t này, tác gi l a ch n đ tài “Nghiên c u các nhân t
nh h ng đ n s khác bi t v báo cáo tài chính theo chu n m c k toán Vi t Nam
và qu c t c a các doanh nghi p FDI” làm lu n án ti n s c a mình.


3
2. M c tiêu nghiên c u
Nghiên c u này đ
h

c th c hi n nh m làm rõ s khác bi t v BCTC và m c đ

nh

ng c a các nhân t đ n s khác bi t v BCTC t i các DN FDI theo chu n m c KTVN

và qu c t . Qua đó đ a ra các khuy n ngh nh m gi m b t s khác bi t v BCTC theo
chu n m c KTVN và qu c t .
làm rõ m c tiêu t ng quát trên, nghiên c u này h

ng t i các m c tiêu c

th sau:
+ H th ng và làm rõ n i dung c b n c a BCTC và xác đ nh các nhân t
h

nh

ng đ n s khác bi t v BCTC c a các DN FDI theo chu n m c KTVN và chu n

m c k toán qu c t .
+ Xác đ nh m c đ

nh h

ng c a các nhân t đ n s khác bi t v BCTC c a

các DN FDI theo chu n m c KTVN và qu c t .
a ra các khuy n ngh nh m gi m b t kho ng cách v s khác bi t và t ng

+
c

ng s hòa h p gi a BCTC c a các DN FDI theo chu n m c KTVN và qu c t .

3. Câu h i nghiên c u
th a mãn các m c tiêu nghiên c u trên, công trình này đ

c th c hi n nh m

tr l i các câu h i sau:
Câu 1: Các nhân t nào nh h

ng đ n s khác bi t v BCTC c a các DN theo

chu n m c KTVN và chu n m c k toán qu c t ?
Câu 2: M c đ

nh h

ng c a các nhân t đ n s khác bi t v BCTC c a DN

FDI theo chu n m c KTVN và qu c t nh th nào?
Câu 3: Các khuy n ngh nào c n đ a ra nh m gi m b t kho ng cách khác bi t
v BCTC c a các DN FDI theo chu n m c KTVN và qu c t ?

4.

it

ng và ph m vi nghiên c u
it

ng nghiên c u

Nghiên c u lý lu n và th c ti n v s khác bi t và các nhân t

nh h

ng đ n

s khác bi t v BCTC theo chu n m c KTVN và qu c t t i các DN FDI. Trong đó,

chu n m c KTVN (th

c đo v k toán c a Vi t Nam) bao g m VAS, ch đ k toán

Vi t Nam và các quy đ nh pháp lý có liên quan nh thông t h
h

ng d n, quy đ nh

ng d n ... v k toán. CMKT qu c t là IAS/IFRS.
Ph m vi nghiên c u
+ Ph m vi v không gian:
Chu n m c KTVN và chu n m c k toán qu c t hi n hành, đang có hi u l c

và có liên quan đ n DN FDI.


4
Chu n m c KTVN hàm ý bao g m các VAS v trình bày BCTC đó là: VAS 1,
VAS 21, VAS 24, VAS 27, VAS 30; các chu n m c v các kho n m c trên BCTC:
VAS 2, VAS 17, VAS 3, VAS 6, VAS 14, VAS 16, VAS 18, VAS 4; ch đ k toán
DN hi n nay (TT s 200/2014/TT-BTC, TT s 133/2016/TT-BTC...) và các quy đ nh
pháp lý có liên quan nh thông t , quy đ nh h

ng d n ... v k toán t i Vi t Nam

(Deloitte 2016).
Chu n m c k toán qu c t đ

c l a ch n nghiên c u bao g m các chu n m c

v trình bày BCTC: Khuôn kh chung, IAS 1, IAS 7, IAS 33, IAS 34, IFRS 1, IFRS 7,
IFRS 8; các chu n m c v các kho n m c trên BCTC: IAS 2, IAS 12, IAS 16, IAS 17,
IAS 18, IAS 19, IAS 20, IAS 23, IAS 32, IAS 37, IAS 38, IAS 39, IFRS 9, IFRS 13,
IFRS 14, IFRS 15 (Deloitte 2016).
Các DN đ

c nghiên c u là toàn b các DN FDI ho t đ ng kinh doanh t i Vi t

Nam là thành viên c a công ty đa qu c gia, l p BCTC theo chu n m c KTVN và
IAS/IFRS. Các DN FDI đ u t t Vi t Nam ra n

c ngoài, các DN FDI kinh doanh

l nh v c ngân hàng, tài chính; các DN FDI ho t đ ng đ c l p t i Vi t Nam không l p
BCTC theo IAS/IFRS và DN FDI mà công ty m l p BCTC theo CMKT n

ch ,

khác v i IAS/IFRS không n m trong ph m vi nghiên c u c a đ tài này.
+ Ph m vi v th i gian:
Lu n án t p trung nghiên c u chu n m c KTVN đ

c ban hành t n m 2001

đ n nay, IAS/IFRS đ

c ban hành và s a đ i t 2003 đ n nay. Nghiên c u s d ng

BCTC và thông tin đ

c các DN cung c p t n m 2014-2017 c a các DN trong ph m

vi kh o sát. D li u đ

c thu th p t T ng c c Th ng kê, T ng c c thu , websites c a

các DN FDI.
+ Ph m vi v n i dung:
S khác bi t v BCTC c a các DN FDI theo chu n m c KTVN và qu c t đ
t p trung phân tích và đo l

c

ng theo khía c nh: (i) khác bi t v trình bày BCTC và (ii)

khác bi t v các kho n m c trên BCTC.
M cđ

nh h

KTVN và qu c t đ

ng c a các nhân t đ n s khác bi t v BCTC theo chu n m c
c th c hi n thông qua phân tích đ nh tính, phân tích đ nh l

s d ng phân tích h i quy t

ng,

ng quan. D a vào k t qu nghiên c u này, tác gi đ a ra

các khuy n ngh nh m gi m s khác bi t gi a chu n m c KTVN và qu c t v BCTC,
t ng c

ng s hòa h p gi a chu n m c KTVN và chu n m c k toán qu c t trong l p

và trình bày BCTC; qua đó góp ph n thúc đ y vi c thu hút v n đ u t FDI ...


5
5. óng góp m i c a lu n án
Nghiên c u này đ
nh ng đóng góp sau:

c th c hi n có ý ngh a c v lý lu n và th c ti n; và có

- V lý lu n: Lu n án đã t ng h p các lý lu n liên quan đ n BCTC theo chu n
m c KTVN và qu c t , s khác bi t v BCTC c a DN FDI theo chu n m c KTVN và
qu c t , các nhân t nh h ng đ n s khác bi t v BCTC c a DN FDI theo chu n
m c KTVN và qu c t . Trên c s đó, k t h p v i nghiên c u th c tr ng, tác gi đã
phát tri n lý lu n này trong b i c nh th c ti n trong các DN FDI t i Vi t Nam b ng
vi c ng d ng m t s c s lý thuy t vào đ tài nghiên c u.
- V th c ti n: S khác bi t v BCTC c a DN FDI theo chu n m c KTVN và
qu c t bao g m s khác bi t trình bày BCTC và kho n m c trên BCTC, đ c phân
tích và đo l ng b ng th ng kê mô t , ki m đ nh s khác bi t (T-test). K t qu là có s
khác nhau v đánh giá s khác bi t v BCTC c a DN FDI theo chu n m c KTVN và
qu c t gi a k toán t i DN FDI v i ki m toán viên t i các công ty ki m toán đ c l p.
Lu n án trình bày và ki m đ nh 8 gi thuy t v nh h ng c a 8 nhân t đ n s khác
bi t v BCTC c a DN FDI theo chu n m c KTVN và qu c t . K t qu là c 8 nhân t

có tác đ ng thu n chi u. Sau đó ti n hành phân tích h i quy tuy n tính và k t qu
ph ng trình h i quy chu n hóa: KB = 0,208 x KT + 0,314 x HTCT + 0,237 x VH +
0,165 x DKTC + 0,157 x GD + 0,107 x HTPL + 0,062 x KTNV.
T k t qu ph ng v n, kh o sát và k t qu nghiên c u, tác gi đ xu t các
khuy n ngh nh m gi m s khác v BCTC c a các DN FDI theo chu n m c KTVN và
qu c t , gi m chi phí chuy n đ i BCTC, t ng kh n ng so sánh c a BCTC theo chu n
m c KTVN và nâng cao ch t l ng thông tin cung c p t BCTC theo c chu n m c
KTVN và qu c t , bao g m các khuy n ngh theo nhân t
ngh đ i v i DN FDI, ng i làm k toán, B Tài chính ...

nh h

ng và các khuy n

6. K t c u c a đ tài
Lu n án đ
Ch

c th c hi n theo c u trúc g m 5 ch

ng:

ng 1: T ng quan nghiên c u

Ch ng 2: C s lý lu n v báo cáo tài chính doanh nghi p và các nhân t
nh h ng đ n s khác bi t v báo cáo tài chính theo chu n m c k toán Vi t
Nam và qu c t
Ch
Ch
Ch

ng 3: Ph ng pháp nghiên c u
ng 4: K t qu nghiên c u và th o lu n
ng 5: K t lu n và khuy n ngh


6
Ch

ng 1: T NG QUAN NGHIÊN C U

1.1. T ng quan nghiên c u qu c t
1.1.1. S khác bi t v báo cáo tài chính
Các nghiên c u t p trung vào ba khía c nh: (i) M c đ hòa h p c a IAS/IFRS,
m c đ h i t k toán; (ii) s khác bi t v BCTC; (iii) th c tr ng BCTC c a m t s
n

c và đ a ra các gi i pháp nh m hoàn thi n BCTC.
M c đ hòa h p c a IAS/IFRS, m c đ h i t k toán
Tay và Parker (1990) đ a ra m t mô hình gi i thích khái ni m “hòa h p”, theo

đó hai d ng hòa h p là “quy đ nh” (de jure) và “th c t ” (de facto). V i d ng th nh t,
s hòa h p di n ra trên các quy đ nh k toán c a t ch c l p quy. Trong khi đó, d ng
th hai là vi c áp d ng trên th c t c a các công ty. Garrido và c ng s (2002) nghiên
c u hòa h p quy đ nh b ng cách so sánh m c đ cho phép l a ch n các ph

ng pháp

k toán c a IAS qua các giai đo n A (1973 - 1988), B (1989 - 1995) và C (1995 v sau);
v i k t qu là: IASC đã th c hi n đ

IAS đ

c m t ti n trình hòa h p đáng k thông qua các

c ban hành và ch nh s a, b sung. K t qu c a hai nghiên c u này khá t

đ ng, song các nghiên c u đ u đ

ng

c th c hi n trong giai đo n kinh t th gi i ch a phát

tri n m nh, m t khác các nghiên c u còn h n ch v ph
Hòa h p k toán th c t đã đ

ng pháp nghiên c u.

c Nobes (1990), Vandertas (1992) và Lainez

(1999) nghiên c u. Nobes (1990) nghiên c u BCTC c a 200 công ty đa qu c gia niêm
y t t i Hoa K v các quy đ nh c a IAS 3, 4 và 22; k t qu là có ít h n 50% công ty
đ

c kh o sát tuân th quy đ nh. Vandertas (1992) nghiên c u BCTC c a 154 công ty

niêm y t châu Âu trong th i gian 1978 - 1988 v k toán thu TNDN hoãn l i; tác gi
kh ng đ nh có s t ng lên c a s hòa h p, nh t là đ i v i BCTC h p nh t và các n i
dung ch nh h p trong thuy t minh. Trong khi đó, Lainez (1999) nghiên c u BCTC c a
31 công ty niêm y t t i Tây Ban Nha n m 1995; k t qu là m c đ hòa h p trung bình
đ i v i ph

ng pháp chu n và

m c khá đ i v i ph

ng pháp thay th . M c dù k t

qu nghiên c u c a 3 nghiên c u trên là khá gi ng nhau, tuy nhiên nghiên c u c a
Lainez (1999) có m u nghiên c u nh .
Robert (2002) phân tích nh ng nh h

ng c a s đ i m i k toán, s l a ch n

c a tiêu chu n k toán qu c t . Bello (2003) xem xét li u các tiêu chu n k toán ho c
các y u t th ch là y u t quy t đ nh chính c a s khác bi t v giá tr thích h p c a các
s li u k toán gi a các n

c. M c đích c a nghiên c u này là đ đi u tra th c nghi m

các m i quan h gi a s li u k toán và giá tr th tr

ng đ xác đ nh xem có s khác


7
bi t v giá tr c a s li u k toán

Saudi Arabia và Kuwait. Tác gi xác đ nh rõ các

CMKT là các y u t quy t đ nh chính đ i v i giá tr c a s li u k toán gi a các n

Gulam (2002), t p trung nghiên c u v

nh h

ng c a thông tin k toán khác

bi t đ n nh ng nhà phân tích ch ng khoán / tài chính chuyên nghi p, nh ng ng
đóng m t vài trò quan tr ng trong th tr
c u này đ

m c tính toán qu c t và nhóm khác đ
c a cùng công ty đ

i mà

ng v n. Ch đ th c nghi m trong nghiên

c chia ra thành hai nhóm. M t nhóm đ

và k toán c a m t công ty đa qu c gia

c.

c trình bày v i thông tin tài chính

châu Âu, đ

c đi u ch nh b i nh ng chu n

c trình bày v i thông tin tài chính và k toán

c đi u ch nh b i GAAP c a M . Nh v y, tác gi cho r ng, có

m i liên h gi a thông tin k toán v i nhân t kinh t (th tr

ng v n).

Theo kh o sát c a Baker và Barbu (2007) giai đo n t nh ng n m 1960 đ n
2004 có 214 bài báo đ c p đ n quá trình hòa h p k toán qu c t c a 66 t p chí. Các
bài báo này t p trung vào nh ng n i dung c b n nh tranh lu n v s th ng nh t
trong k toán, nh ng nhân t

nh h

ng đ n môi tr

ng k toán, so sánh CMKT qu c

gia v i nhau và v i IAS/IFRS, quá trình hòa h p k toán qu c t ... Trong đó, các
nghiên c u v hòa h p k toán b t đ u phát tri n t n m 1973 sau khi IASC đ

c

thành l p. Tuy nhiên ph i đ n cu i th k 20, nh ng nghiên c u v vi c áp d ng các
chu n m c qu c t t i các qu c gia c th m i đ
vào m t s qu c gia đ

c quan tâm nh

c công b nhi u, m c dù t p trung

c, Trung Qu c, Nh t…

IASB s d ng thu t ng “h i t ” thay th cho thu t ng “hòa h p” trong m c
tiêu ho t đ ng c a mình. Zeff (2007) gi i thích IASB chuy n sang s d ng khái ni m
h i t nh m gia t ng tính so sánh c a các chu n m c

m t m c ch t l

ng cao.

Zhang & Wu (2010) cho r ng hòa h p và h i t không đ i l p v i nhau, c hai thu t
ng này ph n nh quá trình phát tri n c a CMKT

nh ng m c đ khác nhau. T n m

2005, EU đã ch p thu n áp d ng các IAS/IFRS. Sau đó, các th tr
Trung Qu c,

n

… ti p t c đ

ng m i n i nh

c quan sát t m b i các nghiên c u trong giai đo n

này (Peng và c ng s , 2008; Verriest và c ng s , 2011; Ramanna, 2011). Nhi u qu c
gia châu Á khác c ng đ

c xem xét v m c đ và cách th c h i t nh Malaysia

(Laili, 2008), Indonesia (Lasmin, 2011a), Singapore (Carlin và c ng s ,
2010)…Nguyen &Tran (2012) đ c p đ n nh ng khó kh n c a vi c t n t i song song
h th ng CMKT và ch đ k toán trong quá trình hòa h p k toán qu c t . Lisa
(2012) nghiên c u nh n đ nh c a các đ i t

ng khác nhau v h th ng k toán Vi t

Nam sau khi có m t s chu n m c KTVN ra đ i.
Bên c nh đó, các nghiên c u khác t p trung vào xem xét m i quan h gi a quá
trình đ i m i kinh t Vi t Nam và c i cách k toán Vi t Nam đ nh n đ nh các k t qu


8
đ t đ c c ng nh tr ng i c a quá trình hòa h p k toán (Nguyen & Tran, 2012,
Nguyen & Richard, 2011). Song các nghiên c u này đ c th c hi n v i quy mô m u
khá nh , đ c th c hi n trong th i đi m kinh t Vi t Nam và phát tri n c a khoa h c
công ngh ch a phát tri n m nh nh hiên nay.
Ngoài các nghiên c u là bài báo, m t s nghiên c u là lu n án c ng đ c p đ n
v n đ này: Hui (1993) th o lu n v vi c hoà h p c a IAS/IFRS, đó là m t trong trong
nh ng v n đ khó kh n nh t trong k toán chuyên nghi p. Tác gi phân tích tr ng
h p th c t c i cách k toán c a Trung Qu c v s hòa h p c a IAS/IFRS. Tác gi cho
r ng, kinh t th gi i có nhi u bi n đ ng, do v y c n m t IAS/IFRS đ c th a nh n
b i t t c các n c trên th gi i. Tác gi k t lu n: Hòa h p c a IAS/IFRS có đ c s
thành công c n m t quá trình lâu dài, b i vì c n nhi u th i gian đ thay đ i các tiêu
chu n k toán trong t ng qu c gia, nó có nh h ng đ n s phát tri n kinh t và tính
chuyên nghi p gi a các qu c gia là khác nhau. IASC s c g ng đ đ t đ c m c tiêu
hòa h p c a IAS/IFRS vì l i ích to l n cho xã h i con ng i. N n kinh t th gi i và
chính tr h i t vào trong m t mô hình chung s thúc đ y s hòa h p c a IAS/IFRS.

Chunyan (2001) kh o sát tác đ ng c a IAS/IFRS v đo l ng và khai báo thông tin.
Tác gi kh ng đ nh, vi c áp d ng IAS/IFRS m t m c đ nào đó làm thay đ i th c
hành đo l ng k toán c a DN. Có s khác bi t đáng k trong đo l ng k toán gi a
IAS/IFRS và GAAP c a qu c gia đó. K t qu c ng cho th y r ng vi c áp d ng
IAS/IFRS đã c i thi n s hài hoà, h i t … trong đo l ng k toán. M c dù v n có
nh ng khác bi t đáng k trong đo l ng k toán, s d ng IAS/IFRS gi a các n c,
m c chênh l ch nhi u h n so v i đo l ng s d ng GAAP c a qu c gia đó. K t qu
nghiên c u cho th y khá gi ng v i các nghiên c u tr c, song các nghiên c u này có
h n ch v ph ng pháp nghiên c u và đ c th c hi n t i th i đi m n n kinh t Trung
Qu c ch a phát tri n m nh.
Michael (2011) phân tích tác đ ng c a IFRS và môi tr ng th ch đ n k toán
so sánh đ c và các thông tin liên quan. Các ch tiêu đ c xác đ nh b ng cách so sánh,
ch ng h n nh so sánh thu nh p c a DN thông qua thu nh p do k toán cung c p.
Nghiên c u c ng ch ra r ng n u ch s d ng IFRS thì không th đ t đ c s hi u qu
nh mong mu n c a các nhà qu n lý, các nhà đ u t … Thay vào đó, gi ng nh t t c
các tiêu chu n k toán, IFRS yêu c u có s h tr c a các t ch c khi đó m i đáp ng
đ c k v ng đ t ra c ng nh quá trình th c hi n là đáng tin c y.
Pham và c ng s (2011) đánh giá m c đ hòa h p c a chu n m c KTVN v i
IAS/IFRS, xem xét m c đ h i t trên c s các quy đ nh (de jure) c a các chu n m c
KTVN v i IAS/IFRS. K t qu là m c đ h i t v m t đo l ng là 75,8%, m c đ
trình bày thông tin là 61,9%. B ng vi c kh o sát 200 BCTC n m 2010 c a các DN


9
niêm y t trên TTCK Vi t Nam, Pham (2012) cho r ng trong giai đo n 2001-2005,
m c đ h i t trên c s các quy đ nh (de Jure) c a chu n m c KTVN so v i IAS/IFRS
ban hành cho đ n n m 2003 đ t 84%. Tuy nhiên, khi mà IAS/IFRS đ c s a đ i, b
sung, còn chu n m c KTVN ch a k p c p nh t thì m c đ h i t này gi m xu ng còn
62%.
ng th i, tác gi c ng cho th y v m t h i t th c t (de facto) thì các DN tuân

th chu n m c KTVN đ t 80% trong khi đó m c đ tuân th IAS/IFRS là 67%.
S khác bi t v báo cáo tài chính
Krzywda và Schroeder (2007) đã phân tích BCTC c a 225 công ty đ c niêm y t
trên TTCK Warsaw t n m 2001 đ n 2004, nghiên c u khác bi t gi a CMKT Balan và
IFRS. K t qu nghiên c u cho th y gi a BCTC theo CMKT Ba Lan và IFRS có s khác
bi t v b t đ ng s n, đ t đai và công c , l i th th ng m i, ghi nh n và đo l ng doanh
thu, chi phí, công c tài chính, tài s n vô hình, h p nh t kinh doanh, thuê và đ u t b t
đ ng s n... ghi nh n giá tr s sách c a tài s n ròng c a n m 2004 tính theo k toán Balan
th p h n trung bình t 6% đ n 9% trong khi đó thu nh p tính thu gi m 35%.
Devalle và Magarini (2010) nghiên c u đi n hình 5 công ty
c, Anh và Ý. B ng
vi c thu th p s li u BCTC c a các công ty t 2002 đ n 2007 đã v n d ng IFRS, các tác gi
k t lu n: BCTC t ng giá tr
c nh ng gi m giá tr Anh và Ý, khi v n d ng IFRS nh
h

ng đ n s li u trên BCTC là do nh ng khác bi t v i CMKT qu c t m i qu c gia.
Katerina (2010) nghiên c u nh h ng đ n BCTC khi chuy n đ i BCTC t

CMKT qu c gia sang IFRS cho các công ty C ng hòa Séc. lý do chuy n đ i và
nh ng khác bi t tr ng y u gi a CMKT c a C ng hòa Séc và IFRS c ng nh nh ng
v n đ liên quan đ n chuy n đ i BCTC sang IFRS. K t qu nghiên c u cho th y
chuy n đ i BCTC sang IFRS nh h ng đ n thông tin trên BCTC là do khác bi t gi a
hai h th ng CMKT và liên quan đ n tình hình tài chính c a công ty.
n

Beuselinck và c ng s (2010) phân tích 1.904 công ty v n d ng IFRS 14
c Châu Âu t n m 2003- 2007. Nghiên c u cho th y nh ng khác bi t l n c a

CMKT qu c gia đ i v i IFRS, hi u qu c a v n d ng IFRS nh h ng đ n giá c

phi u và đóng vai trò quan tr ng t o ra môi tr ng thông tin cho các công ty. V n
d ng IFRS làm t ng kh n ng phân tích và góp ph n cung c p thông tin đ n giá c
phi u. Nhóm tác gi đã phân tích t ng, gi m giá c phi u khi l n đ u v n d ng IFRS
và th i gian sau khi v n d ng IFRS.
T i Canada, sau ngày 01/01/2011, t t c các công ty b t bu c v n d ng IFRS.
Tuy nhiên, đ i v i các công ty Canada niêm y t trên TTCK M thì TTCK M cho
phép các công ty s d ng BCTC theo CMKT c a M . Nh v y, các công ty Canada
niêm y t trên TTCK M có th l p BCTC theo IFRS ho c theo GAAP c a M , quy t
đ nh l p BCTC theo chu n m c nào là do quy t đ nh c a ng

i l p (Tomaszewski,


10
2014a). Các tác gi c ng cho r ng, s khác bi t c a IFRS và CMKT c a M
h ng đ n s li u BCTC.

nh

Dritsas và Petrakos (2014) phân tích các ch s thanh kho n, ch s l i nhu n,
ch s c u trúc tài chính và kh o sát BCTC (l p theo GAAP c a Hy L p và IFRS) c a
80 CTNY trên th tr ng Hy L p v i nh ng ngành ngh khác nhau nh : xây d ng, y
t , truy n thông, k thu t… Tác gi kh ng đ nh, nh ng khác bi t tr ng y u đ c ghi
nh n nh ng khía c nh khác nhau c a BCTC nh là Tài s n thu n / N ph i tr hay
Tài s n thu n / TSC đ c l p theo IFRS th p h n nhi u so v i GAAP c a Hy L p,
ng c l i Doanh thu / Ph i thu khách hàng c a IFRS cho k t qu cao h n GAAP c a
Hy L p. Nh v y, nh ng khác bi t tr ng y u gi a CMKT c a Hy L p và IFRS đ

c

th hi n trên BCTC, nh h ng tr ng y u đ n s li u c a BCTC.
Bradbury và Kim (2017) phân tích nh h ng c a chu n m c IAS 12 “thu thu
nh p” và các tình hu ng khi v n d ng IAS 12. K t qu nghiên c u cho th y, kho n ph i
tr thu thu nh p hoãn l i t ng lên do đánh giá tài s n theo IFRS và IAS 12 yêu c u ghi
nh n kho n khác bi t t m th i. Tài s n thu thu nh p hoãn l i c ng t ng do ghi nh n theo
IAS 12. Nh v y, nh ng khác bi t này nh h ng đ n b ng cân đ i k toán và nh h ng
đ n thu nh p toàn di n khác cùng v i nh h ng c a thu , IAS 12 c ng yêu c u trong
trình bày BCTC là không cho phép c n tr tài s n và ph i tr thu thu nh p hoãn l i.
Th c tr ng BCTC c a m t s n c và các gi i pháp nh m hoàn thi n BCTC
ã có nhi u công trình nghiên c u trên th gi i liên quan đ n BCTC, c ng nh
vi c áp d ng IAS/IFRS đ i v i h th ng BCTC t i các qu c gia.
Các nghiên c u v vi c áp d ng IAS/IFRS đ i v i h th ng BCTC t i các qu c
gia: Francis và c ng s (2005) ch ra r ng s hòa h p k toán t o đi u ki n thúc đ y
ho t đ ng mua bán và sáp nh p t i các qu c gia, đ c bi t là sau quá trình áp d ng
IAS/IFRS t i EU t n m 2005. Ball (2006) cho r ng s d ng IAS/IFRS có th giúp c i
thi n tính so sánh c a thông tin BCTC và do đó gi m chi phí và r i ro s d ng thông
tin c a các nhà đ u t . Jones và Belkaoui (2010) kh ng đ nh, vi c s d ng IAS/IFRS
có nhi u l i ích: (i) các n c s d ng IAS/IFRS có th ti t ki m chi phí so n th o
chu n m c và nhanh chóng hòa nh p vào IAS/IFRS, (ii) h th ng chu n m c đ c
ch p nh n và có th áp d ng trên toàn c u c n thi t cho s qu c t hóa n n kinh t th
gi i v i m c đ ngày càng gia t ng, (iii) s h i nh p v k toán giúp cho các công ty
huy đ ng v n trên th tr ng qu c t . Lee và Fargher (2010) cho th y có m i quan h
gi a vi c ch p nh n IFRS v i s gia t ng đ u t đa qu c gia c a các nhà đ u t Úc.
Các nhà l p qui cho r ng quá trình h i t s giúp c i thi n kh n ng so sánh c a
thông tin tài chính, gi m chi phí cho ng

i s d ng, ng

và do đó, s nâng cao hi u qu c a th tr

i l p BCTC và ki m toán viên

ng v n qu c t (Herz và Petrone, 2005 và


11
Tweedie và Seidenstein, 2005). Armstrong (2010) theo dõi ph n ng c a TTCK châu
Âu đ i v i các thông tin v vi c áp d ng IFRS. K t qu chung cho th y các nhà đ u t
hy v ng vào quá trình h i t giúp nâng cao CLTT, gi m tính b t đ i x ng thông tin,
t ng c ng tính tuân th và h i t . M c dù v y, các tác gi c ng ghi nh n ph n ng tiêu
c c c a các nhà đ u t t các qu c gia theo h th ng đi n lu t. Lasmin (2011b) xem xét
li u quá trình h i t k toán có thúc đ y gia t ng dòng FDI c ng nh th ng m i qu c t
vào các n c đang phát tri n hay không. Nghiên c u này cho th y t i các qu c gia đang
phát tri n ch p nh n IFRS, không có s gia t ng v đ u t và th ng m i qu c t . Tác
gi cho r ng vì IFRS đ c xây d ng b i các qu c gia phát tri n trong khi các qu c gia
đang phát tri n có môi tr

ng kinh t , xã h i và chính tr khác h n.

Jenice (2006) cho r ng IAS/IFRS v c b n đ c xây d ng theo mô hình
Anglo-America. Vì v y, có th không phù h p v i các n c đang phát tri n do có s
khác bi t v v n hóa và môi tr ng kinh t v i các n c phát tri n. Các chuyên gia
kh ng đ nh IAS/IFRS d a trên nguyên t c (principles-based accounting), có tính linh
ho t cao, nên có th khó v n d ng vào các n c đang phát tri n. Ch ng h n, do thi u
m t th tr ng phát tri n, các n c đang phát tri n khó có th áp d ng ph ng pháp
d a trên th tr ng (market - base) đ
c tính FV. Ngoài ra, chuyên gia kinh t
Volcker - c u ch t ch FED cho r ng, trong th gi i toàn c u hóa nhanh chóng, các
giao d ch kinh t ph i đ c h ch toán cùng tính ch t dù các vùng qu c gia, lãnh th
khác nhau, các công ty và các nhà đ u t s có l i khi các BCTC, CMKT đ ng nh t t

qu c gia này sang qu c gia khác. Khi m t b CMKT ch t l ng cao đ c áp d ng
m i n i trên th gi i, chi phí ti p c n th tr ng v n có th đ c gi m đi, kh n ng so
sánh c a các thông tin tài chính và CLTT cung c p cho các nhà đ u t t ng lên, gi m
thi u r i ro đ u t , t ng hi u qu th tr ng. Nh ng u th v l i ích mang l i c a vi c
s d ng IAS/IFRS, nh ng yêu c u c a quá trình toàn c u hóa, h i nh p kinh t qu c t
c ng v i n l c c a IASB, đã thúc đ y m nh m quá trình hài hòa và h i nh p v i các
IAS/IFRS c a nhi u qu c gia trên th gi i.
Ball (2006) gi i thích do v n đ s d ng FV c a IFRS, s ph c t p và tính xét
đoán cao c a FV không đ c ch p nh n b i nhi u qu c gia. Bên c nh đó, m c dù quá
trình toàn c u hóa ngày càng m nh m , TTCK và h th ng lu t pháp v n ph thu c vào
đ c đi m c a m i qu c gia trong khi IFRS b n thân nó thi u tính b t bu c tuân th .
V ph ng di n nâng cao ch t l ng c a BCTC, Christensen và c ng s (2008)
ghi nh n s c i thi n ch t l ng trong vi c gi m sai l ch l i nhu n và t ng tính k p
th i c a thông tin c a các công ty
c. Tuy nhiên, k t qu này ch đ t đ c nh ng
công ty t nguy n áp d ng IFRS tr

c khi b b t bu c. i u này cho th y tác d ng c i

thi n BCTC ch di n ra khi DN ý th c đ

c s c n thi t c a quá trình h i t .


12
Tuy nhiên, các DN các qu c gia khi áp d ng IAS/IFRS c ng g p không ít
khó kh n, tr ng i. M t trong nh ng khó kh n đó là ph i có đ i ng nhân viên k toán
có trình đ và chi phí. ó là m t trong nh ng v n đ không h đ n gi n vì IAS/IFRS
đ c xem là khá ph c t p đ i v i c các n c phát tri n.
áp d ng IAS/IFRS, DN

ph i b ra chi phí ban đ u khá l n, xây d ng l i h th ng thu th p, ki m tra, x lý,
trình bày và c ng c p các thông tin tài chính.
Lasmin (2011a) cho r ng vi c h i t trên th c t đòi h i nhi u th i gian và n
l c h n là vi c đ n thu n tuân th trên quy đ nh, đi u này đ c bi t đúng v i các qu c
gia đang phát tri n.
Ehoff và Fischer (2013) cho r ng vi c ch p nh n hoàn toàn IFRS có th khi n
t ch c l p quy c a qu c gia lo ng i s không ki m soát đ
không hoàn thành đ c vai trò b o v nhà đ u t c a mình.

c các CMKT, và do đó

Ch t l ng thông tin BCTC
Jonas và Blanchet (2000) xây d ng các thu c tính đ t o nên 11 đ c tính
CLTT BCTC theo FASB.
Maines và c ng s (2003) s d ng các ph ng pháp đ đánh giá v đ c tính
đáng tin c y c a thông tin BCTC bao g m: (a) so sánh các s li u k toán v i CMKT,
(b) xem xét v n đ công b l i các thông tin k toán, (c) so sánh các c tính k toán
và nh n bi t dòng ti n trong t ng lai, (d) thông qua vi c s d ng các thông tin k
toán đ nh n bi t s đáng tin c y c a nh ng thông tin này. M c đích c a nghiên c u
này nh m giúp cho các nhà xây d ng chu n m c, ng i s d ng xác đ nh nh ng thu c
tính góp ph n t ng đ “đáng tin c y” c a thông tin BCTC.
Ahmed và c ng s (2006), Ali và c ng s (2009) cho r ng nh ng đ t n c
thu c n n kinh t m i n i mu n gia t ng ngu n v n t n c ngoài c n ph i t ng
c ng c i thi n ch t l ng BCTC c a DN. Trong nghiên c u, tác gi t p trung xem
xét vi c tuân th vào 14 CMKT (h u h t t ng đ ng v i IAS)
n
, Pakistan và
Bangladesh v i s l

ng m u là 566 c a 3 qu c gia. Các chu n m c đ

liên quan đ n các n i dung thông tin đ n nhà đ u t v “ch t l

c l a ch n

ng báo cáo c a nh ng

qu c gia này”. H s d ng danh m c công b b t bu c g m 131 n i dung theo yêu c u
c a 14 CMKT nói trên đ đo l ng tính tuân th . Phát hi n c a nhóm tác gi trong
nghiên c u này cho th y: c 3 qu c gia m c tuân th cao trong các n i dung v kh u
hao, hàng t n kho, TSC . Trong 3 qu c gia thì Pakistan là qu c gia đ c đánh giá là
n c có tính tuân th cao nh t. Ngoài ra tác gi còn cho th y các bi n đ c l p nh : quy
mô công ty, nh ng công ty đa qu c gia và kh n ng sinh l i có quan h tích c c v i
m c đ công b b t bu c, trong khi đó đòn b y tài chính và công ty ki m toán đ c l p
không có liên quan gì đ n m c đ công b . i u đáng chú ý là h đã phát hi n m c đ


13
tuân th công b cao nh ng y u t b t bu c công b theo Lu t DN c a m i qu c gia
bên c nh các IAS/IFRS.
Lyle (2008) đánh giá CLTT BCTC thông qua chu i cung ng BCTC. Theo tác
gi , chu i cung ng BCTC liên quan đ n nhi u ng i, nhi u quy trình thông qua quá
trình l p, xác nh n, ki m tra và s d ng BCTC. T t c chu i quá trình đ t đ c ch t
l ng cao s t o ra BCTC có ch t l ng cao.
Beest và c ng s (2009) ti n hành thu th p d li u t 231 BCTC c a các công
ty niêm y t các sàn ch ng khoán M , Anh và Hà Lan trong giai đo n 2005-2007,
s d ng BCTC đ đánh giá 21 ch tiêu ch t l ng chi ti t. Tác gi đánh giá đ nh l ng
các đ c đi m ch t l

ng c a BCTC d a trên các đ c đi m c b n và các đ c đi m b

sung theo khuôn m u lý thuy t IFRS; xây d ng thang đo cho các đ c đi m ch t l ng:
tính thích h p, trình bày trung th c, có th so sánh đ c, k p th i, có th hi u đ c.
Smaili và Labelle (2009) xem xét BCTC c a 107 công ty t i Canada trong v n
đ không tuân th theo 14 yêu c u c a y ban ch ng khoán Otario (OSC).
B ng vi c l a ch n các công ty có công b l i BCTC trong giai đo n th i gian
nghiên c u t i Trung Qu c, Zhizhong và Juan (2011) cho r ng thông qua BCTC công
b l i cho th y d u hi u rõ ràng là BCTC đã công b tr c đây là không trung th c,
th hi n ch t l ng BCTC th p.
Beest và c ng s (2009) đo l

ng ch t l

ng BCTC c a Anh và M b ng

ph ng pháp “ho t đ ng hóa” (operationalize) các đ c tính ch t l ng đ đánh giá
nh ng thông tin tài chính và phi tài chính nh m xác đ nh tính h u ích c a chúng.
Terzungwe (2013) l y k t qu th ng kê t 100 b ng kh o sát và phân tích
th ng kê v ý ki n đã đ c cung c p đ nghiên c u ý ki n v ch t l
Nigeria c a các đ i t ng liên quan đ n BCTC.

ng BCTC

Nh v y, CLTT trên BCTC có m i quan h v i các quy đ nh, CSKT t i các
qu c gia c ng nh CMKT qu c t . K t qu c a các nghiên c u trên có nhi u đi m
t

ng đ ng, tuy nhiên m t s nghiên c u đ

và đ

c th c hi n t i th i đi m kinh t các n

1.1.2. Các nhân t

nh h

c th c hi n còn h n ch v quy mô m u
c ch a phát tri n m nh.

ng đ n s khác bi t v báo cáo tài chính

T nh ng n m 1970 đ n nay, h u h t các nghiên c u đ u đ c p đ n các nhân
t : Kinh t , v n hóa, chính tr , pháp lý, toàn c u hóa, k thu t nghi p v và đi u ki n
t ch c nh h ng đ n s phát tri n c a h th ng k toán qu c gia nói chung và s
khác bi t v BCTC nói riêng. N m 1977, Hi p h i K toán M đã đ a ra 8 thông s
quan tr ng đ c xem là y u t đ c tr ng nh h ng đ n k toán nói chung trong đó
bao g m BCTC, đó là: h th ng chính tr ; h th ng kinh t ; giai đo n phát tri n kinh


14
t ; m c đích c a BCTC; ngu n g c ho c th m quy n biên so n CMKT; giáo d c và
đào t o; vi c th c thi đ o đ c và chu n m c; và ng i s d ng d ch v .
Danh m c 12 y u t môi tr ng có nh h ng tr c ti p đ n s phát phát tri n
h th ng k toán đã đ c Choi và Muller (1984) nghiên c u bao g m: h th ng pháp
lu t; h th ng chính tr ; b n ch t c a quy n s h u kinh doanh; s khác nhau v quy
mô và ho t đ ng c a các công ty; môi tr ng xã h i; m c đ ph c t p c a ho t đ ng
kinh doanh; trình đ d báo kinh doanh; s hi n di n c a pháp lu t k toán; t c đ đ i
m i kinh doanh; giai đo n phát tri n kinh t ; mô hình t ng tr
th c tr ng giáo d c chuyên nghi p.

Các nhân t

nh h

ng c a n n kinh t ; và

ng đ n s khác bi t trong vi c l p và trình bày BCTC c ng

nh s phát tri n c a h th ng k toán qu c gia bao g m các nhân t môi tr ng nh
v n hoá, kinh t , giáo d c và pháp lý (Gray, 1988, Perera, 1989, Doupnik & Salter,
1995, Zarzeski, 1996; Jaggi & Low, 2000). M t s nghiên c u khác phân tích sâu vi c
áp d ng h th ng k toán qu c gia trong quá trình l p và trình bày BCTC cho th y các
nhân t nh v n hóa t ch c và các thu c tính cá nhân c a k toán viên (trình đ
chuyên môn, nhi m v đ c giao, kinh nghi m làm vi c) có nh h ng quan tr ng đ n
BCTC (Libby & Luft, 1993, Bonner, 1994, Doupnik & Salter, 1995; Nobes, 1998).
Nghiên c u c a Hopwood (2000) đ c p đ n s hi u bi t v th c hành k toán tài
chính. Tác gi cho r ng nh ng nhân t tác đ ng đ n s khác bi t v k toán t i các qu c
gia ch a đ c các nghiên c u tr c trình bày và phân tích đ y đ . Theo tác gi , các nhân
t góp ph n nh h ng đ n s khác bi t v k toán t i các qu c gia đó là c s h t ng;
v n hóa; pháp lý; h th ng kinh t xã h i và chính tr ; s khác bi t v nh n th c c a b n
thân ng i làm k toán. H th ng BCTC c a m t qu c gia b nh h ng b i môi tr ng
đ a ph ng, có xu h ng ph n ánh áp l c và ch u nh h ng b i v n hoá, kinh t , th ch
và chuyên môn c a ng i làm k toán. Do đó, tính ph bi n và tính đ ng b hoàn ch nh
c a BCTC có th không x y ra ngay c sau khi áp d ng IFRS. Trong nghiên c u này, tác
gi s d ng ph

ng pháp nghiên c u h n h p đ t ng h p, phân tích và đo l

ng m c đ

nh h ng c a các nhân t đ n s khác bi t v BCTC. K t qu nghiên c u khá t ng
đ ng v i các nghiên c u khác. Tuy nhiên, nghiên c u này th c hi n t nh ng n m 2000
khi mà n n kinh t ch a phát tri n m nh nh hi n nay.
Chamisa (2000); Ampofo & Sellani (2005) cho th y s t ng đ ng ngày càng
t ng gi a IFRS v i các CSKT c các n c phát tri n và đang phát tri n trong vài
th p k qua. M c dù m c tiêu c a IASB là cung c p các tiêu chu n ch t l ng phù
h p cho vi c s d ng trên toàn th gi i, tuy nhiên, tình hình kinh t và xã h i c a m i
qu c gia đã khi n h u h t các qu c gia đ t ra các chính sách riêng c a mình ho c là áp
d ng IFRSs v i nh ng s a đ i, b sung.


15
Radebaugh & Gray (2002); Archambault & Archambault (2003) ch ra s đa
d ng v ng d ng và th c hành k toán gi a các khu v c khác nhau trên th gi i. T
đó nh h ng đ n s khác bi t v BCTC gi a các qu c gia.
Các nhân t nh h ng đ n s khác bi t trong vi c áp d ng IAS/IFRS t i các
qu c gia đ c phân tích theo ph m vi qui mô (vi mô và v mô) đó là y u t môi tr ng
và cá nhân k toán viên. Các y u t môi tr ng bao g m: b n ch t c a quy n s h u
DN và h th ng tài chính (Zysman, 1983); h th ng thu (Radebaugh & Gray, 2002);
l m phát (Nobes, 1998); th i gian và qui mô c a h th ng k toán (Chow, Harrison,
McKinnon, & Wu, 2002); giai đo n phát tri n kinh t (Radebaugh & Gray, 2002); h
th ng pháp lý (Doupnik & Salter, 1995); l ch s , đ a lý, ngôn ng , tác đ ng c a h c
thuy t, h th ng chính tr , b i c nh xã h i, và r i ro (Nobes, 1998). c đi m cá nhân
c a k toán viên bao g m: kinh nghi m, hi u bi t và kh n ng (Libby & Luft, 1993;
Bonner, 1994; Trotman, 1996).
Các y u t môi tr ng (b n ch t c a quy n s h u DN, h th ng tài chính và
thu …); các giai đo n phát tri n kinh t ; h th ng pháp lu t và v n hoá nh h ng đ n
vi c th c hành k toán t i các qu c gia (Nobes, 1983, 1998; Radebaugh & Gray, 2002,
Rahman và c ng s , 2002). K t qu nghiên c u c a các tác gi t ng đ ng v i các
nghiên c u tr c. B ng ph ng pháp nghiên c u h n h p, các t c gi phân tích chi ti t

m c đ nh h ng c a các nhân t . Ví d , h th ng kinh t nh h ng đ n cách th c
các DN và nhà đ u t liên h v i nhau nh th nào; nh h ng đ n vi c trình bày thông
tin trên BCTC. Thông tin k toán đ c trình bày có liên quan đ n kinh t , l m phát và
th tr ng v n (Nobes, 1983, 1998; Archambault & Archambault, 2003). H th ng pháp
lu t có nh h ng đ n BCTC và th c hành k toán (Salter & Doupnik, 1992). Có s
khác bi t đáng k v m c đ thông tin đ c trình bày trong BCTC gi a các qu c gia
theo h th ng thông lu t so v i các qu c gia theo h th ng đi n lu t (Doupnik & Salter,
1995; Ball và c ng s , 2000; Jaggi & Low, 2000). V n hoá là ch ng trình t p th c a
tâm trí, đ

c ch p nh n r ng rãi, có nh h

ng l n đ i v i th c hành k toán t i các

qu c gia (Hofstede, 1980). Gray (1988), sau khi áp d ng lý thuy t c a Hofstede (1980)
vào v n hoá k toán, tác gi kh ng đ nh n n v n hoá là m t trong nh ng nhân t nh
h ng đ n s khác bi t v k toán gi a các qu c gia và khu v c nói chung và BCTC nói
riêng. Nghiên c u v nh h ng c a v n hoá t i s khác bi t này c ng t p trung vào
vi c ki m tra s khác bi t v hành vi c a ng i làm k toán gi a các qu c gia (Soeters
& Schreuder, 1988; Schultz & Lopez, 2001; Doupnik & Richter, 2003, 2004; Patel,
2003). Tuy nhiên, nghiên c u này đ c th c hi n t tr c n m 2002, v i kho ng cách
v th i gian khá dài so v i th i đi m hi n t i, do đó c n đ
Nam v i nh ng đ c đi m v kinh t , xã h i riêng.

c ki m ch ng l i t i Vi t


16
Boolaky (2003), trên c s k th a các nghiên c u tr c nh nghiên c u c a
Hofstede (1984), Gray (1988), Nobes (1998)... s d ng ph ng pháp th nghi m đa th c

trên hai nhóm qu c gia có và không có TTCK, đ ng th i áp d ng mô hình Political,
Economic, Social, Cultural (PESC) đ đánh giá các nhân t nh h ng đ n CMKT trong
C ng đ ng phát tri n Nam Phi (SADC). K t qu nghiên c u cho th y nhi u nhân t nh
h ng đ n h th ng k toán và th c hành trong m t đ t n c mà khi phân tích ch t ch ,
có th đ c nhóm l i thành các nhân t : Chính tr và pháp lý; kinh t ; xã h i và v n hóa.
T đó, các tác gi kh ng đ nh r ng các nhà ho ch đ nh chính sách c n xem xét
các nhân t chính tr và pháp lý; kinh t ; xã h i và v n hóa khi phát tri n CMKT c a
m t qu c gia hay khi v n d ng CMKT qu c t mà nó có nh h
bày BCTC c a các DN.
Ouda (2004) nghiên c u vi c áp d ng k toán d n tích

ng đ n l p và trình
khu v c công đ i v i

các n c đang phát tri n. Tác gi cho r ng, vi c c i cách h th ng k toán công t i các
n c đang phát tri n có nh ng h n ch nh t đ nh b t ngu n t nh ng nguyên nhân nh
vi c thâm h t ngân sách, nh ng y u kém trong qu n lý tài chính công d n đ n tình
tr ng tham nh ng, t l l m phát cao, nh ng h n ch v trình đ chuyên môn c ng nh
ngu n l c v tài chính đ th c hi n. Do đó, tác gi đã đ xu t mô hình các nhân t
giúp các n c đang phát tri n th c hi n c i cách k toán trên c s d n tích.
Ding và c ng s (2005) ch ng minh r ng y u t v n hóa có có nh h

ng đáng

k đ n s khác bi t gi a CMKT qu c gia và qu c t . Zhang (2005), d a trên nghiên
c u các lý thuy t bao g m lý thuy t Mueller (1967), C ng đ ng k toán M (1977),
Nobes (1990), Belkaoui (1985), Gray (1988), Radebaugh và Gray (1997)… v nh ng
nguyên nhân c a s khác bi t trong h th ng k toán m i qu c gia và nghiên c u
th c tr ng quá trình phát tri n c a h th ng k toán Trung Qu c giai đo n (1949 2005), tác gi đã phân chia các giai đo n phát tri n c a h th ng k toán Trung Qu c
và ch ra nh ng nhân t tác đ ng nh h ng đ n h th ng k toán qua t ng giai đo n

l ch s . K t qu nghiên c u cho th y s phát tri n k toán c a Trung Qu c ch u nh
h ng m nh m b i các nhân t khác nhau bao g m: chính tr , qu c t , kinh t , v n
hóa, lu t pháp, giáo d c và tính chuyên nghi p.
Môi tr ng kinh doanh t i nh ng công ty đa qu c gia ph c t p h n nh ng công ty
trong n c. Tính toàn c u c a kinh t th tr ng và th tr ng tài chính yêu c u m t môi
tr ng kinh t mà đó nh ng quy đ nh đ ng nh t cho vi c l p BCTC s mang l i l i ích
cho nhà đ u t , ch n , nhà phân tích tài chính, k toán và ki m toán, đ ng nh t c a CMKT
giúp cho vi c so sánh BCTC nh ng công ty khác qu c gia (Smith và Runyan, 2007).
Chand và c ng s (2008) trình bày các nhân t t o ra s khác bi t trong th c
hành BCTC

nh ng qu c gia Nam Thái Bình D

ng trong giai đo n h i t . Ph m vi