Giải quyết khiếu nại hành chính về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam hiện nay (Luận án tiến sĩ)

29

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THỊ CHÂU

GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH
VỀ BỒI THƢỜNG, HỖ TRỢ VÀ TÁI ĐỊNH CƢ KHI NHÀ NƢỚC
THU HỒI ĐẤT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Chuyên ngành : Luật Hiến pháp và Luật Hành chính
Mã số

: 9 38 01 02

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. VŨ THƢ

HÀ NỘI, năm 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, trích dẫn
trong luận án bảo đảm độ tin cậy, chính xác, trung thực và được trích dẫn đầy đủ theo
quy định.
Tác giả luận án

Nguyễn Thị Châu

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................................... 1
Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến luận án .................................................... 8
1.2. Đánh giá kết quả của các công trình nghiên cứu có liên quan trực tiếp đến đề tài
luận án ............................................................................................................................ 18
1.3. Các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu trong luận án..................................................... 20
Chƣơng 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CỦA GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI
HÀNH CHÍNH VỀ BỒI THƢỜNG, HỖ TRỢ VÀ TÁI ĐỊNH CƢ KHI NHÀ
NƢỚC THU HỒI ĐẤT Ở VIỆT NAM .......................................................................... 25
2.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của giải quyết khiếu nại hành chính về bồi
thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ....................................................... 25
2.2. Thẩm quyền, nguyên tắc, thủ tục giải quyết khiếu nại hành chính về bồi thường,
hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ..................................................................... 39
2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc giải quyết khiếu nại hành chính về bồi thường,
hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ..................................................................... 51
Chƣơng 3: THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH VỀ BỒI
THƢỜNG, HỖ TRỢ VÀ TÁI ĐỊNH CƢ KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT Ở VIỆT
NAM HIỆN NAY ....................................................................................................................................58
3.1. Pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư
khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam hiện nay ................................................................ 58
3.2. Thực tiễn giải quyết khiếu nại hành chính về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi
Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam hiện nay ....................................................................... 74
3.3. Đánh giá về thực trạng giải quyết khiếu nại hành chính về bồi thường, hỗ trợ, tái
định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam hiện nay .................................................... 92
Chƣơng 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG BẢO ĐẢM GIẢI
QUYẾT KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH VỀ BỒI THƢỜNG, HỖ TRỢ VÀ TÁI
ĐỊNH CƢ KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ............... 119

4.1. Quan điểm tăng cường đảm bảo giải quyết khiếu nại hành chính về bồi thường,
hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam hiện nay ................................... 119
4.2. Các giải pháp tăng cường đảm bảo giải quyết khiếu nại hành chính về bồi thường,
hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam hiện nay ................................... 127
KẾT LUẬN ....................................................................................................................... 148
TÀI LIỆU THAM KHẢO


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CBCC

: Cán bộ, công chức

CQNN

: Cơ quan nhà nước

CQHCNN : Cơ quan hành chín nhà
GQHC

: Giải quyết hành chính

GQKN

: Giải quyết khiếu nại

HVHC

: Hành vi hành chính

KNHC

: Khiếu nại hành chính

NNPQ

: Nhà nước pháp quyền

QĐHC

: Quyết định hành chính

QKNHC

: Quyền khiếu nại hành chính

QLNN

: Quản lý nhà nước

UBND

: Ủy ban nhân dân

XHCN

: Xã hội chủ nghĩa

VAHC

: Vụ án hành chính


DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1 : Tình huống mà người dân gặp phải đối với cán bộ công chức
có thẩm quyền……………………………………………. ...................................... 102
Biểu đồ 3.2 : Trường hợp người giải quyết khiếu nại gặp gỡ đối thoại với
người khiếu nại ................................................................................................... 104
Biểu đồ 3.3 : Nhận xét về số lượng đội ngủ cán bộ công chức giải quyết khiếu nại .. 108
Biểu đồ 3.4: Nhận xét về trình độ chuyên môn nghiệp vụ của cán bộ công chức
giải quyết khiếu nại ................................................................................................... 109


MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Để đảm bảo thu hút đầu tư, phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng các khu công
cộng phục vụ an ninh quốc phòng để nâng cao đời sống về mọi mặt của người dân,
trong những năm qua, 63 tỉnh thành trong cả nước đã triển khai rất nhiều dự án, kéo
theo nó là việc Nhà nước phải thu hồi đất và thực hiện bồi thường, hỗ trợ và tái định
cư cho các tổ chức, cá nhân có đất bị thu hồi. Việc thu hồi đất thực hiện các dự án
phát triển kinh tế - xã hội đã tác động đến quyền lợi và sinh hoạt bình thường của một
bộ phận dân cư. “Thực tế cho thấy đây là công việc khó khăn, phức tạp và thường
phát sinh tranh chấp, khiếu kiện về đất đai gay gắt, nóng bỏng. Bởi vì, nó “động
chạm” trực tiếp đến những lợi ích thiết thực không chỉ của người sử dụng đất mà còn
của Nhà nước, của xã hội và lợi ích của các doanh nghiệp, chủ đầu tư. Chỉ khi nào
Nhà nước giải quyết hài hòa lợi ích của các chủ thể này thì việc thu hồi đất mới không
tiềm ẩn nguy cơ khiếu kiện, tranh chấp kéo dài gây mất ổn định chính trị - xã hội”
[96, tr.1].

Thực tế, không phải trong bất kỳ trường hợp thu hồi đất nào, Nhà nước, người
sử dụng đất và các nhà đầu tư cũng tìm được “tiếng nói” đồng thuận. Trong khi đó,
đội ngũ CBCC hành chính thực hiện nhiệm vụ này ở một số nơi chưa được đào tạo
nghiệp vụ chính quy, phẩm chất đạo đức yếu kém; công tác quản lý, điều hành của
Nhà nước trong việc thu hồi đất và bồi thường, hỗ trợ, tái định cư còn nhiều bất cập,
chưa tạo được sự đồng thuận cao của người dân; Chính sách pháp luật về bồi thường,
hỗ trợ và tái định cư còn nhiều bất cập; Trong một số trường hợp, bọn phản động và
phần tử cơ hội lợi dụng kích động người dân đi khiếu nại, tổ chức, lôi kéo khiếu nại
đông người, biến các vụ việc khiếu nại thuần túy trở thành vấn đề chính trị - xã hội,
dẫn đến tình hình khiếu nại về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư thời gian quaở cả
nước có những diễn biến phức tạp, gây mất ổn định về trật tự an toàn xã hội, ảnh
hưởng đến niềm tin của quần chúng nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng và sự
quản lý, điều hành của Nhà nước.Theo Báo cáo của Thanh tra Bộ Tài nguyên và
Môi trường “ số đơn KNHC về đất đai chiếm tỷ lệ rất lớn (chiếm khoảng 70% so
1


với tổng số đơn khiếu nại). So với trước thời điểm Luật Đất đai năm 2013 có hiệu lực,
xu hướng khiếu nại trong lĩnh vực đất đai giảm, nhưng tăng vụ việc khiếu nại về bồi
thường, hỗ trợ và tái định cư” [19, tr.1], [22, tr.2].
Nhận thức được điều đó, trong những năm qua Đảng và Nhà nước ta luôn quan
tâm ban hành các văn bản pháp luật để điều chỉnh các quan hệ pháp luật giải quyết khiếu
nại về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. Đặc biệt là sự ra đời
luật Khiếu nại năm 2011, Hiến pháp năm 2013, Luật Đất đai năm 2013... đã đánh dấu
một bước phát triển pháp luật khiếu nại về đất đai nói chung và pháp luật giải quyết
khiếu nại về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất nói riêng.
Tuy nhiên, công tác giải quyết khiếu nại về đất đai, đặc biệt là KNHC về bồi
thường, hỗ trợ và tái định cư khi thu hồi đất của các cơ quan hành chính còn nhiều bất
cập, chưa đúng theo quy định của Luật Khiếu nại năm 2011; Công tác giải quyết đơn thư
khiếu nại thuộc thẩm quyền của UBND các cấp vẫn còn tồn đọng, kéo dài, chưa thực

hiện nghiêm túc việc đối thoại với công dân khi giải quyết khiếu nại lần đầu, nhiều
trường hợp đã thụ lý giải quyết nhưng không ra quyết định mà trả lời bằng hình thức
công văn, thông báo... dẫn đến việc người khiếu nại liên tục gửi đơn lên cấp trên để
can thiệp giải quyết. Một số vụ việc khiếu nại đã được Thủ trưởng các cấp, các ngành
giải quyết và quyết định đã có hiệu lực pháp luật nhưng vẫn chưa được thực hiện dứt
điểm, ảnh hưởng đến tiến độ triển khai các công trình, dự án, gây bức xúc trong cộng
đồng xã hội, nhân dân… Để khắc phục những hạn chế trên, cần có sự đánh giá một
cách toàn diện cả về lý luận và thực tiễn giải quyết KNHC về bồi thường, hỗ trợ và
tái định cư khi nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam hiện nay, để tìm ra những nguyên
nhân và trên cơ sở đó đề xuất giải pháp khắc phục phù hợp, có hiệu quả, nhằm bảo
đảm quyền và lợi ích hợp pháp cho tổ chức, công dân có đất bị thu hồi và đáp ứng
những đòi hỏi ngày càng cao của quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa gắn với xây dựng
NNPQ XHCN.
Với những lý do vừa mang tính thời sự, cấp bách, vừa mang tính chiến lược nêu
trên, nghiên cứu sinh đã lựa chọn đề tài: "Giải quyết khiếu nại hành chính về bồi
thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam hiện nay” làm
nội dung nghiên cứu cho luận án tiến sĩ luật học.

2


2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn giải quyết KNHC về bồi
thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất luận án luận chứng cho các giải
pháp nhằm tăng cường bảo đảm giải quyết KNHC ở lĩnh vực này.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện mục đích trên, nhiệm vụ nghiên cứu của luận án tập trung những
vấn đề chủ yếu sau đây:
Thứ nhất, nghiên cứu tổng quan những vấn đề liên quan đến đề tài trên cơ sở

những công trình nghiên cứu trong nước, ngoài nước để tìm ra các giả thuyết nghiên
cứu và cơ sở kế thừa, phát triển trong nghiên cứu luận án về giải quyết KNHC về bồi
thường, hỗ trợ và tái định cư khi nhà nước thu hồi đất.
Thứ hai, nghiên cứu một cách có hệ thống cơ sở lý luận về giải quyết KNHC về
bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất: Phân tích, làm rõ khái
niệm, đặc điểm, vai trò giải quyết KNHC về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi nhà
nước thu hồi đất; Làm sáng tỏ nguyên tắc, thẩm quyền, thủ tục hành chính và xác định
được các yếu tố ảnh hưởng giải quyết KNHC về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi
Nhà nước thu hồi đất.
Thứ ba, đánh giá được thực trạng ưu điểm và hạn chế pháp luật và thực tiễn giải
quyết KNHC về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam
hiện nay, chỉ ra những kết quả, hạn chế và nguyên nhân của thực trạng đó.
Thứ tư, đề xuất các giải pháp tăng cường bảo đảm giải quyết khiếu hành chính
về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam hiện nay.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài
Đề tài nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về giải quyết khiếu nại của
người bị thu hồi đất đối với QĐHC và HVHC của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm
quyền liên quan đến quá trình thực thi công vụ trong hoạt động bồi thường, hỗ trợ và
tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất.

3


3.2. Phạm vi nghiên cứu
+ Về không gian: Để có số liệu phong phú và toàn diện, đề tài xác định phạm vi
nghiên cứu là trên toàn quốc. Đề tài dự kiến dựa vào việc phân vùng các đơn vị hành
chính - lãnh thổ, sẽ chọn điểm khảo sát. Địa bàn nghiên cứu sinh khảo sát sẽ tập trung
vào các địa phương trọng điểm, có dự án phát triển khu đô thị, khu dân cư mới, khu
công nghiệp, cụm công nghiệp tại 8 tỉnh/ thành phố (Thành phố Hà Nội, Thành phố

Huế, Thành phố Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh, Bắc Ninh, Đồng Nai, Cần Thơ,
Lâm Đồng) có nhiều vụ việc điển hình về khiếu nại và giải quyết KNHC về bồi
thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất.
+ Về thời gian:( 5 năm, từ 2013 đến năm 2017)
+ Về nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu về khiếu nại và giải quyết khiếu
nại hành chính trên lĩnh vực bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở
Việt Nam hiện nay; không nghiên cứu về hoạt động giải quyết bằng con đường Tòa
án ở lĩnh vực này. Đồng thời, đề tài cũng chỉ nghiên cứu trong phạm vi khiếu nại của
người bị thu hồi đất đối với quyết định hành chính và hành vi hành chính của cơ quan,
tổ chức, cá nhân có thẩm quyền liên quan đến quá trình thực thi công vụ trong hoạt
động bồi thường, hỗ trợ và tái định cư mà người bị thu hồi đất; không nghiên cứu
khiếu nại của cán bộ, công chức đối với quyết định kỷ luật cán bộ công chức của Thủ
trưởng cơ quan nhà nước trong lĩnh vực bồi thường, hỗ trợ và tái định cư.
4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận án
Để đạt được mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu, luận án đã sử dụng các phương
pháp nghiên cứu sau đây:
* Phương pháp luận nghiên cứu khoa học duy vật biện chứng và duy vật
lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin.
Để nghiên cứu có hiệu quả những vấn đề do đề tài đặt ra, luận án sử dụng
phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Đây là
phương pháp chủ đạo xuyên suốt toàn bộ quá trình nghiên cứu của luận án, để đưa ra
những nhận định, kết luận khoa học đảm bảo tính khách quan, chân thực. Từ phương
pháp chung đó, luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể trong quá trình
nghiên cứu các nội dung chi tiết của luận án. Tùy thuộc vào nội dung đối tượng
nghiên cứu của từng chương, mục trong luận án mà tác giả vận dụng các phương pháp
khác nhau cho phù hợp.

4

* Bên cạnh đó, luận án còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau:
- Phương pháp thống kê, phương pháp tổng hợp và phương pháp phân tích được
sử dụng trong chương 1 khi thống kê và tổng hợp các công trình nghiên cứu khoa học
trong nước và nước ngoài về những vấn đề có liên quan đến nội dung luận án, tác giả
phân tích những nội dung cơ bản trong các công trình nghiên cứu đó và đưa ra đánh
giá về tình hình nghiên cứu.
- Phương pháp phân tích, phương pháp so sánh, phương pháp lịch sử, phương pháp
hệ thống,… được sử dụng trong chương 2 khi nghiên cứu những vấn đề lý luận về giải
quyết KNHC về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, cụ thể:
i) Phương pháp phân tích được sử dụng khi nghiên cứu khái niệm, đặc điểm
của KNHC về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư; nghiên cứu khái niệm, đặc điểm, nội
dung và cơ chế điều chỉnh pháp luật về giải quyết KNHC về bồi thường, hỗ trợ và tái
định cư khi Nhà nước thu hồi đất.
ii) Phương pháp so sánh, phương pháp hệ thống được sử dụng khi nghiên cứu
pháp luật và thực tiễn pháp lý của một số nước trên thế giới về bồi thường, hỗ trợ và
tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất.
- Phương pháp tổng hợp, phương pháp phân tích, phương pháp đánh giá,
phương pháp đối chiếu, phương pháp điều tra chọn mẫu ngẫu nhiên v.v.. được sử dụng
trong Chương 3 khi nghiên cứu thực trạng pháp luật và thực tiễn giải quyết KNHC về
bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam, cụ thể:
i) Phương pháp phân tích, phương pháp đánh giá, phương pháp tổng hợp được
sử dụng khi phân tích, bình luận nội dung các quy định pháp luật về giải quyết KNHC
và chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam.
ii) Phương pháp đánh giá, phương pháp đối chiếu được sử dụng khi đánh giá,
bình luận thực tiễn giải quyết KNHC về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà
nước thu hồi đất ở Việt Nam.
iii) Phương pháp điều tra thu thập số liệu, thông tin: được sử dụng để thu thập
thông tin, số liệu thứ cấp và sơ cấp.
+ Điều tra số liệu sơ cấp được thu thập thông qua điều tra chọn mẫu ngẫu nhiên,
phỏng vấn trực tiếp dùng bảng hỏi. Điều tra số liệu thứ cấp thu được trên cơ sở điều

tra, khảo sát, thu thập thông tin, tài liệu, số liệu có liên quan đến nội dung nghiên cứu
tại Bộ Tài nguyên và Môi trường, Thanh tra Chính phủ, tại tất cả các tỉnh, thành phố

5


trên phạm vi cả nước. Trong quá trình phân tích xử ly số liệu luận án đã kế thừa có
chọn lọc một số kết quả điều tra, đánh giá về tình hình khiếu nại về đất đai.
iv) Phương pháp bình luận, phương pháp diễn giải được sử dụng khi tìm hiểu
nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế trong quá trình giải quyết KNHC về bồi
thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam.
- Phương pháp tổng hợp, phương pháp diễn giải vv.. được sử dụng trong Chương 4
khi nghiên cứu các quan điểm và giải pháp tăng cường hiệu quả giải quyết KNHC về bồi
thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam, cụ thể:
i)

Phương pháp tổng hợp được sử dụng khi phân tích các quan điểm tăng

cường giải quyết KNHC về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư.
ii)

Phương pháp phân tích, phương pháp bình luận, phương pháp tổng hợp,

phương pháp diễn giải được sử dụng khi đề cập các giải pháp,kiến nghị tăng cường
hiệu quả giải quyết KNHC về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi
đất ở Việt Nam.
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
- Thứ nhất, hệ thống hoá, làm sáng tỏ các khía cạnh lý luận về giải quyết KNHC
về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất như khái niệm, đặc
điểm, vai trò, thẩm quyền, thủ tục, nguên tắc, các yếu tố ảnh hưởng đến giải quyết

KNHC trong lĩnh vực này... Trong đó, luận án phát triển một số vấn đề, đặc biệt là đã
nêu ý kiến riêng về các quan điểm khác nhau.
- Thứ hai, Thông qua tài liệu thứ cấp và qua khảo sát điều tra chọn mẫu

ngẫu nhiên cũng như qua minh chứng các vụ việc, luận án đánh giá thực chất,
toàn diện và sâu thực trạng pháp luật và tổ chức thực thi giải quyết KNHC về bồi
thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam hiện nay trên phạm
vi cả nước. Cùng với việc chỉ ra ưu điểm và hạn chế, điều đó giúp cho người đọc có
được được hình ảnh chân thật, toàn cảnh về thực trạng giải quyết KNHC trong lĩnh
vực vừa nêu ở nước ta.
- Thứ ba, đề xuất các quan điểm, giải pháp có tính hệ thống để tăng cường bảo
đảm giải quyết KNHC về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở
Việt Nam hiện nay.

6


6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
+ Về lý luận: Hệ thống hoá và góp phần phát triển, bổ sung cơ sở lý luận về
khiếu nại và giải quyết KNHC liên quan đến bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà
nước thu hồi đất.
+ Về thực tiễn: Luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho CBCC
trong thực hiện nhiệm vụ liên quan đến quản lý, xây dựng chính sách, pháp luật và tổ
chức thực hiện pháp luật giải quyết KNHC về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi
Nhà nước thu hồi đất. Nội dung của luận án có thể được tham khảo để biên soạn giáo
trình, tài liệu giảng dạy, học tập và nghiên cứu khoa học pháp lý về giải quyết KNHC
trong lĩnh vực đất đai ở các cơ sở đào tạo luật của nước ta .
7. Cơ cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và các phụ lục, luận
án gồm 4 chương:

Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu của đề tài luận án
Chương 2: Những vấn đề lý luận của việc giải quyết KNHC về bồi thường, hỗ
trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam
Chương 3: Thực trạng giải quyết KNHC về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi
Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam hiện nay.
Chương 4: Quan điểm và giải pháp tăng cường đảm bảo giải quyết KNHC về
bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam hiện nay.

7


Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến luận án
1.1.1. Nhóm công trình nghiên cứu về pháp luật và thực hiện pháp luật bồi
thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất
Thứ nhất, các công trình nghiên cứu về nội dung pháp luật bồi thường, hỗ trợ và
tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất
Bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất là một chế định quan
trọng của pháp luật đất đai. Chế định này khi đi vào cuộc sống trực tiếp đụng chạm
đến lợi ích của người bị thu hồi đất, lợi ích của cộng đồng và lợi ích của nhà đầu tư, là
một trong nguyên nhân dẫn đến tranh chấp, khiếu nại gay gắt nên đã nhận được sự
quan tâm của nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu ở Việt Nam. Trong đó có một số
công trình tiểu biểu sau:
- Các bài viết trao đổi về “khái niệm bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà
nước thu hồi đất”, các nghiên cứu đã đưa ra những cơ sở lý luận và thực tiễn cho
việc xây dựng khái niệm bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất. Đồng thời, các tác
giả cũng cho rằng, trong quan hệ bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất, cần phải giải
quyết thấu đáo mối quan hệ giữa Nhà nước, nhà đầu tư và người có đất bị thu hồi.

Cụ thể như bài viết:“Vấn đề lý luận xung quanh khái niệm bồi thường khi Nhà nước
thu hồi đất” của TS Nguyễn Quang Tuyến - Tạp chí Luật học, số 1/2009; Bài viết:
“Pháp luật về thu hồi đất khi thực hiện quy hoạch và chế định trưng dụng đất trong
pháp luật Việt Nam” của TS Phan Trung Hiền - Tạp chí Luật học, số 3/2011; Bài
viết “Một số ý kiến hoàn thiện pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất”
của Ths. Lê Ngọc Thạnh - Tạp chí Tài nguyên và Môi trường, số 6/2009; Bài viết
“Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất theo luật Đất đai năm
2013” của TS Phạm Thị Thủy - Tạp chí Luật học, số 11/2014;…
- Các nghiên cứu về vấn đề giá đất, các tác giả đã đưa ra những bình luận, đánh
giá về giá đất, tìm hiểu và phân tích sâu về giá đất trên thị trường, cũng như giá đất
tính bồi thường, để từ đó đưa ra những đề xuất, kiến nghị hoàn thiện giá đất do Nhà
nước quy định làm căn cứ tính bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất. Cụ thể như bài
viết “Bàn về giá đất theo quy định của Luật Đất đai năm 2003” của ThS. Phạm Xuân

8


Hoàng - Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, số 7/2004; Bài viết “Bàn về giá đất khi bồi
thường nên cao hay thấp” của Ths. Đặng Anh Quân - Tạp chí Tài nguyên và Môi
trường, số 8/2005; Bài viết “Bàn về giá đất của Nhà nước” của Ths Đặng Anh Quân Tạp chí Khoa học và Pháp lý, số 5/2006; Bài viết “Đánh giá thực trạng giá đất do
Nhà nước quy định và giải pháp” của Ths. Nguyễn Văn Hồng tại Hội thảo “Tài chính
đất đai, giá đất và cơ chế, chính sách trong bồi thường, hỗ trợ, tái định cư” do Bộ Tài
nguyên và Môi trường tổ chức tại Hà Nội, ngày12/7/2011. Đồng thời trên cơ sở phân
tích hệ thống pháp luật đất đai hiện hành ở Việt Nam về định giá đất phục vụ bồi
thường, hỗ trợ, tái định cư, các nghiên cứu đã đề xuất một số việc cần làm để hoàn
chỉnh và vận hành cơ chế định giá đất theo thị trường để áp dụng cho việc tính
toán bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. Cụ thể như đề tài:
“Nghiên cứu về cơ chế xác định giá đất phục vụ bồi thường giải phóng mặt bằng
tại Việt Nam” của Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam thực hiện năm 2009 .
- Các nghiên cứu về các phương thức bồi thường:

+ Trong việc thu hồi đất, bồi thường, giải phóng mặt bằng để triển khai những
dự án đầu tư, lợi ích của 3 “nhà” luôn “chạm trán” với nhau, đó là: Nhà nước, nhà đầu
tư và nhà dân. Làm thế nào để đảm bảo quyền lợi của người có đất bị thu hồi, thỏa
mãn nhu cầu sử dụng đất của nhà đầu tư và phù hợp với lợi ích của Nhà nước. Bài
viết “Nông dân góp vốn bằng đất: Giải pháp đột phá trong đền bù, giải tỏa” của
Hoàng Lộc - Thời báo Kinh tế Việt Nam số 253 ngày 21/12/2005. đã đưa ra nhiều
giải pháp và một trong những giải pháp mang tính đột phá đó là cho phép các hộ dân
bị thu hồi đất trong khu vực của dự án góp vốn vào dự án (dưới dạng cổ phần) bằng
giá trị quyền sử dụng đất của họ thay vì được nhận tiền bồi thường. Họ sẽ nhận được
tiền lợi tức cổ phần hàng năm.
+ Bài viết “Những tồn tại, vướng mắc phát sinh trong quá trình áp dụng các
phương thức bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất” của TS. Nguyễn Thị Nga và Bùi
Mai Liên - Tạp chí Luật học, số 5/2011. Bài viết đã khẳng định tính tất yếu khách
quan của việc thu hồi đất nông nghiệp sử dụng cho mục đích phi nông nghiệp vì sự
nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Từ đó, đặt ra vấn đề Nhà nước cần có
trách nhiệm trong việc bù đắp những tổn thất, thiệt hại về vật chất và tinh thần cho
người dân khi mất đất. Sự bù đắp đó được biểu hiện trước hết bằng việc đưa ra các
phương thức bồi thường, hỗ trợ và tái định cư cho người dân một cách hợp lý, đảm

9


bảo các nguyện vọng chính đáng của họ.
- Các nghiên cứu về vấn đề hỗ trợ cho người bị thu hồi đất: Bài viết “Chính sách
hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất” của TS. Trần Quang Huy - Tạp chí Luật học, số
10/2010. Bài viết cho thấy nhu cầu sử dụng đất nông nghiệp cho công nghiệp hóa, đô
thị hóa ở Việt Nam là rất lớn. Từ đó lý giải sự cần thiết của việc xây dựng chính sách
hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất. Tác giả đưa ra những cơ sở pháp lý cho việc thực thi chính
sách hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất; đồng thời có những dẫn chứng cụ thể trong các quy
định pháp luật về hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất.

- Ngoài ra còn có một số công trình nghiên cứu chung về pháp luật bồi thường,
hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất như Bài viết: “Bồi thường, hỗ trợ, tái
định cư- nhìn từ phía người dân có đất bị thu hồi trên địa bàn Cần Thơ » của Phan
Trung Hiền đăng trên tạp chí Nghiên cứu lập pháp, Văn phòng Quốc hội, 2013, Số 11
Đề tài khoa học cấp trường (2013) của TS. Nguyễn Thị Nga về: "Pháp luật bồi
thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất - thực trạng và hướng hoàn
thiện”. Đề tài "Đánh giá các quy định của pháp luật đất đai hiện hành và một số giải
pháp hoàn thiện pháp luật đất đai về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu
hồi đất" của Văn phòng Quốc hội (2012)...Các công trình trên đã mô tả được thực
trạng pháp luật bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, đặc biệt là
chỉ ra những vướng mắc, những câu hỏi mà bản thân pháp luật chưa có lời giải, đồng
thời có đề xuất một số giải pháp khắc phục.
Điểm qua các nghiên cứu nội dung pháp luật bồi thường, hỗ trợ và tái định cư
khi Nhà nước thu hồi đất đã được các tác giả nghiên cứu và giải đáp có hệ thống, có
giá trị khoa học và thực tiễn. Đa số các quan điểm của các tác giả đều cho rằng, việc
Nhà nước thu hồi đất để phục vụ cho nhu cầu của Nhà nước của những người đang khai
thác, sử dụng mà không do lỗi của họ gây ra, thì Nhà nước phải có trách nhiệm bồi
thường và bù đắp cho họ những thiệt hại mà họ phải đối mặt ở cả khía cạnh vật chất và
phi vật chất. Đồng thời, các tác giả ở các công trình nghiên cứu đều nhận định rằng,
chính sách về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư hiện nay chưa thực sự thỏa đáng, thấp xa
so với thực tế, chưa bù đắp được những thiệt hại mà người có đất bị thu hồi phải gánh
chịu. Các kết quả nghiên cứu này sẽ được nghiên cứu sinh kế thừa khi đề cập đến
những vấn đề lý luận về giải quyết KNHC về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi
Nhà nước thu hồi đất .

10


Thứ hai, các công trình nghiên cứu chuyên sâu về tổ chức thực thi pháp luật bồi
thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất

- Đề tài nghiên cứu cấp bộ (2011), của TS Phan Trung Hiền về: “Nghiên cứu,
giải quyết những khó khăn trong giải phóng mặt bằng khi thực hiện các dự án đầu tư
xây dựng trên địa bàn thành phố Cần Thơ”. Thông qua kết quả phỏng vấn 376 hộ dân
có đất bị thu hồi, đề tài đã chỉ ra những khó khăn trong giải phóng mặt bằng khi thực
hiện các dự án đầu tư, đặc biệt là những vướng mắc trong bồi thường, hỗ trợ và tái
định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại địa bàn thành phố Cần Thơ, từ đó đề xuất các
giải pháp khắc phục.
- Đề tài nghiên cứu cấp bộ (2013), của TS Lê Văn Trung “Thực hiện pháp luật
bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân và hộ gia đình trong việc thu hồi đất
nông nghiệp ở Việt Nam hiện nay”. Đề tài trên cơ sở phân tích những vấn đề lý luận,
đánh giá thực trạng bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân và hộ gia đình trong
việc thu hồi đất, từ đó đề xuất và luận giải các quan điểm, giải pháp nhằm đảm bảo
quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, hộ gia đình trong quá trình thực hiện pháp luật
về thu hồi đất nông nghiệp ở nước ta hiện nay.
- Đề tài KHCN cấp cơ sở, do Viện Nghiên cứu quản lý đất đai thực hiện là:
“Nghiên cứu, đánh giá thực trạng công tác bồi thường, hỗ trợ đối với các khu
vực thu hồi đất để phát triển công nghiệp trên địa bàn huyện Kim Thành, tỉnh Hải
Dương” (Nguyễn Văn Chiến, 2010). Đề tài đã tổng hợp phân tích những mặt đạt
được và chưa đạt được, nguyên nhân của những hạn chế trong công tác bồi thường,
hỗ trợ đối với các khu vực thu hồi đất để phát triển công nghiệp trên địa bàn huyện
Kim Thành, tỉnh Hải Dương, trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp góp phần hoàn
thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ cho người có đất bị thu hồi.
- Ngoài ra còn có các Báo cáo “Công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định
cư theo quy định của pháp luật” của Bộ Tài Nguyên và Môi trường và một số tỉnh,
thành phố từ năm 2011 đến 2015. Báo cáo “Tình hình thu hồi đất của nông dân thực
hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa” của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn,
tháng 7/2013. Bài báo “Đánh giá thực tiễn triển khai công tác thu hồi đất, bồi thường,
hỗ trợ, tái định cư theo quy định của pháp luật” của Đào Trung Chính, Đặng Hùng
Võ, Nguyễn Thanh Trà, Tạp chí Khoa học và Phát triển, tập 11, số 3 năm 2013...
Thứ ba, các công trình nghiên cứu pháp luật của một số quốc gia trên thế giới

về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất và các chính sách có liên quan như:

11


- Bài nghiên cứu về Luật thu hồi đất ở Indonesia, tác giả Bagus S.D. Nur
Buwono, Bastaman Enrico Bagus và Bài nghiên cứu về thu hồi đất ở Indonesia, tác
giả Hanafiah Ponggawa & Partners năm 2012. Nội dung của 2 bài báo đề cập đến các
vấn đề Chính phủ cần đảm bảo quỹ đất và nguồn tài chính để tạo quỹ đất cho các mục
đích công; đồng thời, Chính phủ hoặc các doanh nghiệp Nhà nước sẽ chịu trách nhiệm
tạo quỹ đất này. Nguồn kinh phí cho thu hồi đất cũng được quy định chủ yếu là từ
ngân sách Nhà nước và không có quy định cụ thể về sự tham gia của khu vực tư nhân.
Quy định cụ thể các khung thời gian để tiến hành quy trình thu hồi, bồi thường;
- Bài viết “Chính sách đền bù khi thu hồi đất của một số nước trong khu vực và
Việt Nam” của ThS. Nguyễn Thị Dung - Tạp chí Cộng sản, số 2010; Bài viết “Pháp
luật về bồi thường, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất của Singapore và Trung Quốc Những gợi mở cho Việt Nam trong hoàn thiện pháp luật về bồi thường, tái định cư khi
Nhà nước thu hồi đất” của TS. Nguyễn Quang Tuyến và Ths Nguyễn Ngọc Minh - tạp
chí Luật học, số 10/2010; Bài viết “Mối liên hệ tam giác trong hệ thống đất đai ở Hàn
Quốc: Quy hoạch, phát triển và đền bù sử dụng đất” của TS. Hee Nam Jung tại Hội nghị
Khoa học do Bộ Tài nguyên và Môi trường tổ chức tại Hà Nội, ngày 10/09/2010; Các
bài viết tại Hội thảo “Kinh nghiệm Quản lý đất đai Hàn Quốc” do Tổng cục Quản lý đất
đai tổ chức tại Hà Nội ngày 16/12/2011 như: Bài viết “Quá trình đổi mới chính sách đất
đai Hàn Quốc” của TS. Soo Choi, Bài viết “Hệ thống định giá và hệ thống bồi thường
Hàn Quốc” của Ủy ban Định giá Hàn Quốc... Đây là những bài viết cung cấp các thông
tin về thu hồi đất, bồi thường và tái định cư ở các nước trong khu vực như Singapore,
Trung quốc, Thái Lan, Hàn Quốc. Những thông tin này sẽ có giá trị hữu ích để Việt
Nam tham khảo trong quá trình xây dựng và hoàn thiện pháp luật về bồi thường khi Nhà
nước thu hồi đất.
Thứ tư, ở thể loại luận án tiến sỹ có các công trình tiêu biểu sau
Luận án tiến sỹ Luật học, với đề tài “Pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu

hồi đất nông nghiệp ở Việt Nam” của Nguyễn Thị Thuỷ (2014). Luận án đã nghiên
cứu những vấn đề lý luận về pháp luật bồi thường khi nhà nước thu hồi đất nông
nghiệp, đánh giá thực trạng pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất nông
nghiệp. Trên cơ sở đó, đưa ra định hướng và các giải pháp hoàn thiện pháp luật về bồi
thường khi Nhà nước thu hồi đất nông nghiệp ở Việt Nam.
- Luận án tiến sỹ quản lý đất đai, với đề tài “Nghiên cứu thực trạng và đề xuất
đổi mới pháp luật về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư” của Đào Trung

12


Chính ( 2013). Luận án đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về thu hồi đất, bồi thường, hỗ
trợ, tái định cư. Đánh giá thực trạng công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định
cư. Trên cơ sở đó đề xuất đổi mới, hoàn thiện quy định pháp luật về thu hồi đất, bồi
thường, hỗ trợ, tái định cư.
1.1.2. Nhóm công trình nghiên cứu về giải quyết khiếu nại hành chính về bồi
thường hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất
Thứ nhất, nhóm công trình nghiên cứu về giải quyết KNHC nói chung
Đây là nhóm có số lượng công trình nghiên cứu nhiều nhất, bao gồm nhiều đề
tài khoa học, giáo trình, luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ, sách chuyên khảo và nhiều
bài viết của các tác giả về giải quyết KNHC của công dân đăng trên tạp chí Thanh tra,
tạp chí Nhà nước và pháp luật, tạp chí Luật học, tạp chí Nghiên cứu lập pháp, tạp chí
QLNN, tạp chí Tổ chức nhà nước, trên trang thông tin điện tử của Thanh tra Chính
phủ (), trang thông tin điện tử của Viện Khoa học Thanh
tra ()... Trong số các công trình nghiên cứu trên đây, có một số
công trình nghiên cứu tiêu biểu liên quan đến đề tài như sau:
- Các công trình nghiên cứu về pháp luật giải quyết KNHC.
+ Các nghiên cứu liên quan đến thẩm quyền giải quyết KNHC: Bài “ Thẩm
quyền giải quyết khiếu nại của cơ quan hành chính và vấn đề đảm bảo quyền của cá
nhân, tổ chức KNHC” của Th.S Nguyễn Ngọc Bích, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật số

6/ 2007; “Cơ chế giải quyết KNHC - những bất cập cần được khắc phục trong quá
trình xây dựng luật khiếu nại”, của Đinh Văn Minh, Tạp chí Thanh tra số 7- 2010; “
Thẩm quyền và trách nhiệm của cơ quan hành chính nhà nước trong công tác giải
quyết khiếu nại, tố cáo, vị trí, vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong công
tác giải quyết khiếu nại, tố cáo hành chính ”của PGS.TS Vũ Thư. Các bài viết đã đưa
ra nguyên tắc xác định thẩm quyền giải quyết KNHC, quyền và nghĩa vụ, mối quan hệ
cũng như các biện pháp đảm bảo các cơ quan hành chính, tổ chức , cá nhân trong quá
trình giải quyết nại hành chính.
+ Các nghiên cứu liên quan trình tự thủ tục giải quyết KNHC: Bài “Pháp luật về
thủ tục KNHC và giải quyết KNHC phải bảo đảm pháp lý cho việc thực hiện quyền
khiếu nại của công dân”, Nguyễn Thị Thủy, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật số 7 (232)
- 2011; “Thủ tục hành chính với việc bảo đảm thực hiện quyền con người, quyền công
dân” của PGS. TS vũ Thư, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật số 7 (232) - 2011;“Một số
suy nghĩ về việc xây dựng quy trình nghiệp vụ giải quyết KNHC”, ThS Nguyễn Tuấn

13


Khanh,Tạp chí Thanh tra số 4-2012; “Xây dựng mô hình và quy trình giải quyết khiếu
nại tại các cơ quan hành chính nhà nước hiện nay”, ThS Mai Văn Duẩn, Tạp chí
Thanh tra số 2 -2012;“Một số quy định về đối thoại trong giải quyết KNHC và những
vướng mắc trong thực tiễn áp dụng” Nguyễn Phương Thảo, Tạp chí Thanh tra số 102012; “Về đổi mới mô hình giải quyết KNHC” của ThS Mai Văn Duẩn, Tạp chí Thanh
tra số 12-2013…Những công trình trên đã đưa ra những nghiên cứu chuyên sâu về
nhiều khía cạnh của trình tự thủ tục giải quyết KNHC. Đặc biệt có tác giả đã đánh giá
một số điểm hợp lý và bất hợp lý trong các quy định hiện hành về thủ tục giải quyết
KNHC, từ đó đề xuất một số giải pháp, kiến nghị nhằm góp phần hoàn thiện các quy
định này trong thời gian tới.
+ Các nghiên cứu liên quan đến hoạt động thanh tra, kiểm tra, giám sát, xử lý vi
phạm trong giải quyết KNHC: Báo cáo tổng thuật Đề tài độc lập cấp nhà
nước“Khiếu nại, tố cáo hành chính - Cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp”, Lê Tiến

Hào (2011). Đề tài khoa học cấp Bộ “Thanh tra, kiểm tra trách nhiệm của cơ quan
hành chính nhà nước trong giải quyết khiếu nại, tố cáo và chống tham nhũng - thực
trạng và kiến nghị”, năm 2004 và đề tài “Nâng cao hiệu lực, hiệu quả thanh tra trách
nhiệm của các cơ quan hành chính nhà nước trong việc giải quyết khiếu nại, tố cáo”
của Thanh tra Chính phủ, năm 2007. Đề tài “Trách nhiệm pháp lý của chủ tịch UBND
các cấp trong công tác thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham
nhũng” của Thanh tra Chính phủ, năm 2011. Đây là 4 đề tài khoa học cấp bộ có nội
dung nghiên cứu chuyên sâu về thanh tra, kiểm tra trách nhiệm giải quyết KNHC. Các
đề tài này đã làm rõ được căn cứ xác định trách nhiệm pháp lý, các thủ tục xác định
trách nhiệm pháp lý và chế tài áp dụng, làm cơ sở cho việc hoàn thiện các quy định pháp
luật về xử lý hành vi vi phạm pháp luật của các cơ quan hành chính trong giải quyết
KNHC. Các đề tài cũng đưa ra những giải pháp cơ bản để tăng cường công tác thanh tra,
kiểm tra về việc giải quyết KNHC.
- Các công trình nghiên cứu về tổ chức thực thi pháp luật giải quyết KNHC
+ Bài “Một số vấn đề rút ra qua giải quyết KNHC ở Hà Tĩnh thời gian qua”,
Nguyễn Như Dũng, Tạp chí Thanh tra số 7-2011; “Giải quyết khiếu tố của công dân thực trạng và những bài học kinh nghiệm”, Đề tài khoa học cấp bộ do Tiến sĩ Nguyễn
Văn Mạnh chủ nhiệm (1998-1991); Cuốn sách tham khảo “Cơ chế giải quyết khiếu nại
- thực trạng và giải pháp” của Viện Chính sách và phát triển” năm 2009. Các công
trình trên đã phản ánh thực trạng giải quyết KNHC ở Việt Nam. Qua dẫn chứng các

14


vụ việc cụ thể đã đưa ra được bức tranh khá đầy đủ về tình hình KNHC, giải quyết
KNHC và những vấn đề được toàn xã hội quan tâm và yêu cầu thực tiễn đang đặt ra
đối với công tác giải quyết KNHC của các cơ quan hành chính nhà nước.
+ Ngoài ra còn có các Báo cáo của Thanh tra chính phủ, của Bộ Tài nguyên và
Môi trường, Đoàn Giám sát của Ủy ban thường vụ Quốc hội liên quan đến giải quyết
KNHC từ năm 2010 đến 2015 như: Báo cáo “Kết quả khảo sát thực trạng khiếu nại,
tố cáo hành chính và công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo hành chính” của Viện khoa

học Thanh tra năm 2011; Báo cáo công tác giải quyết khiếu nại năm 2013,
2014,2015,2016,2017 của Chính Phủ trình cho Quốc hội…
- Các Luận án tiến sĩ chuyên ngành luật học và chuyên ngành hành chính công
đề cập đến việc giải quyết KNHC.
Luận án tiến sỹ của Ngô Mạnh Toan (2008). “Quyền KNHC của công dân ở
Việt Nam hiện nay... Các công trình trên đã nghiên cứu những vấn đề lý luận về quyền
KNHC; các bảo đảm cho việc thực hiện quyền KNHC; đánh giá thực trạng pháp luật và
thực hiện pháp luật về KNHC; kiến nghị các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao
hiệu quả thực hiện giải quyết KNHC của ở Việt Nam hiện nay.
+ Luận án tiến sỹ Luật học:“Phân định thẩm quyền giải quyết KNHC và thẩm
quyền xét xử hành chính ở Việt Nam”, của Nguyễn Mạnh Hùng (2013). Luận án đã trình
bày cơ sở lí luận của phân định thẩm quyền giải quyết KNHC và thẩm quyền xét xử hành
chính. Đánh giá thực trạng giải quyết, trên cơ sở đó luận án đề xuất giải pháp phân định
thẩm quyền giải quyết KNHC và thẩm quyền xét xử hành chính ở Việt Nam.
+ Luận án tiến sỹ Luật học: “Bảo đảm pháp lý thực hiện quyền KNHC của công
dân ở nước ta hiện nay” của Nguyễn Tuấn Khanh (2013). Luận án đã phân tích những
vấn đề lý luận và thực trạng bảo đảm pháp lý thực hiện quyền KNHC của công dân ở
nước ta. Từ đó đề xuất các phương hướng và giải pháp hoàn thiện bảo đảm pháp lý thực
hiện quyền KNHC của công dân ở nước ta trong giai đoạn hiện nay.
+ Luận án tiến sỹ Luật học “Vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong
giải quyết KNHC ở Việt Nam”của Nguyễn Văn Kim (2012). Luận án đã phân tích cơ
sở lý luận về vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong giải quyết KNHC.
Trình bày thực trạng và đề xuất các giải pháp tăng cường vai trò của các cơ quan
thanh tra nhà nước trong giải quyết KNHC ở Việt Nam.
- Các công trình nghiên cứu pháp luật của một số quốc gia trên thế giới hoặc tác
giả nước ngoài về giải quyết KNHC

15

+ Bài “Kinh nghiệm của Trung Quốc trong giải quyết KNHC”, của TS. Lê
Thúy, Tạp chí Thanh tra số 3-2012; “Mô hình giải quyết KNHC của Cộng hòa Pháp”
của Ths Đinh văn Minh; “Các mô hình giải quyết khiếu nại và vai trò của Quốc Hội
của một số nước phát triển trong giải quyết đơn thư khiếu nại, dân nguyện” của
Nguyễn Tuấn Nguyện; “Khiếu nại, tố cáo hành chính - Cơ sở lý luận, thực trạng và
giải pháp”, Lê Tiến Hào (2011). Các bài viết nêu lên các mô hình hình giải quyết
khiếu nại ở một quốc gia có điều kiện chính trị, kinh tế và xã hội khá tương đồng với
Việt Nam, từ đó rút ra được một số kinh nghiệm cho việc xây dựng mô hình giải
quyết KNHC ở Việt Nam, nhằm bảo đảm thực hiện QKNHC của công dân ở nước ta
đang trong giai đoạn chuyển đổi.
+ Bài báo "Pháp điển hoá, kiểm soát, châu Âu hoá: Hiện trạng của luật hành
chính Đức” của GS.TS. Franz Reimer, trường Đại học Tổng hợp Giessen Cộng hoà
Liên bang Đức, đã mô tả khái quát quá trình hình thành, từng bước hoàn thiện phương
thức giải quyết KNHC và phương thức xét xử hành chính trong hệ thống giám sát
hành vi của cơ quan công quyền; chỉ ra ý nghĩa và điều kiện cơ bản để công dân thực
quyền khởi kiện vụ án hành chính đối với các hành vi bất hợp pháp của cơ quan công
quyền ở Cộng hoà Liên bang Đức.
Thứ hai nhóm công trình nghiên cứu về giải quyết KNHC về đất đai nói chung
và giải quyết khiếu nại về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư nói riêng.
Giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai nói chung và về bồi thường, hỗ trợ
và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất nói riêng là vấn đề nhạy cảm, mang tính thời
sự, không chỉ có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của
người sử dụng đất. Giải quyết dứt điểm, có hiệu quả KNHC nêu trên có ý nghĩa rất
quan trọng trong việc duy trì sự ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội trong cả nước
và từng địa phương. Tuy nhiên số lượng các bài viết và công trình nghiên cứu ở lĩnh
vực trên đến nay vẫn không nhiều, ngoài các báo cáo hằng năm của Thanh tra Chính
Phủ, Bộ Tài Nguyên và Môi trường, Đoàn Giám sát thì chỉ có một số luận văn thạc sỹ
và một số bài viết trên Tạp chí Thanh tra Chính Phủ, Tạp chí Quản lý Nhà nước, Tạp
chí Dân chủ và Pháp Luật, trong đó điển hình :
Bài“Quyền khiếu nại, khiếu kiện khi nhà nước thực hiện việc thu hồi đất, bồi

thường, hỗ trợ, tái định cư” của tác giả Phan Trung Bùi, đăng trên tạp chí Nghiên cứu
lập pháp, Văn phòng Quốc hội, 2011 Số 4 ; Bài “Nâng cao hiệu quả giải quyết KNHC
về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở T.T.Huế” của tác giả

16


Nguyễn Thị Châu đăng tải trên Tạp chí Thanh tra Chính phủ, số 10, năm 2015. Trong
nghiên cứu này, các tác giả bước đầu đã khẳng định quyền khiếu nại về bồi thường,
hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất là quyền của công dân, đồng thời chỉ ra
những tồn tại, vướng mắc trong giải quyết KNHC về về bồi thường, hỗ trợ và tái định
cư khi Nhà nước thu hồi đất của một số địa phương cụ thể, trên cơ sở đó đề xuất các
giải pháp khắc phục.
- Luận văn thạc sỹ "Giải quyết KNHC trong lĩnh vực QLNN về đất đai ở nước ta
hiện nay" của Trương Tiến Dũng (2007); "Giải quyết khiếu nại về đất đai của các cơ
quan hành chính nhà nước ở tỉnh Hải Dương hiện nay", của thạc sĩ Luật của Nguyễn
Hoài Thoa (2007). "Giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực QLNN về đất đai của UBND cấp
huyện tỉnh Khánh Hòa". Luận văn thạc sỹ của Nguyễn Thị Lệ Hằng (2010). "Giải quyết
khiếu nại trong lĩnh vực đất đai của cơ quan hành chính nhà nước qua thực tiễn tỉnh
Nghệ An". Luận văn thạc sỹ luật của tác giả Nguyễn Thị Hải (2010). Giải quyết khiếu
nại về đất đai trên địa bàn huyện Thanh Trì, thành phố Hà Nội”Luận văn thạc sỹ của
Nguyễn Phương Thảo(2012),“Giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai - thực trạng tại
tỉnh Thừa Thiên - Huế”, Luận văn thạc sỹ của Bùi Thuận Ánh (2012). Các công trình
trên đã làm rõ vấn đề lý luận cơ bản khiếu nại và giải quyết KNHC về đất đai, phân tích
đánh giá thực trạng khiếu nại và giải quyết khiếu nại đất đai ở một địa phương cụ thể.
Trên cơ sở đó chỉ ra những thiếu sót, tồn tại của pháp luật về đất đai, pháp luật về khiếu
nại hiện hành và đề xuất các giải pháp nhằm hoàn hiện pháp luật cũng như tổ chức thực
hiện tốt giải quyết KNHC về đất đai.
- “Nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại QĐHC về bồi thường, hỗ trợ và tái
định cư khi Nhà nước thu hồi đất từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng”, Luận văn thạc sỹ

(2013) của Nguyễn Thị Cẩm Vân. Trên cơ sở hệ thống hóa lý luận cơ bản về giải
quyết khiếu nại nói chung và trong lĩnh vực bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà
nước thu hồi đất nói riêng. Luận văn đánh giá, phân tích thực trạng giải quyết khiếu
nại và chỉ ra những bất cập, hạn chế trong giải quyết khiếu nại QĐHC về bồi thường,
hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại thành phố Đà Nẵng. Từ đó đề xuất
những phương hướng, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại QĐHC
trong lĩnh vực này tại thành phố Đà Nẵng.

- “Hiệu quả giải quyết khiếu nại QĐHC về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi
Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Hà nội”, Luận văn thạc sỹ Luật Hành
chính ( 2014) của Lê Thị Hương Giang. Luận văn đã làm rõ những vấn đề lý luận về

17


khiếu nại và hiệu quả giải quyết khiếu nại nói chung và khiếu nại liên quan đến bồi
thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. Đánh giá thực trạng khiếu nại
giải quyết khiếu nại của cơ quan hành chính nhà nước trên địa bàn thành phố Hà Nội.
Trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp, kiến nghị nâng cao hiệu quả giải quyết KNHC
liên quan đến bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn
thành phố Hà Nội.

- “Giải quyết KNHC về bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất thực hiện
quy hoạch đô thị của UBND thành phố thuộc tỉnh” Luận văn thạc sĩ của Trần Đình
Văn năm 2013. Luận văn đã làm rõ những vấn đề lý luận về giải quyết KNHC về bồi
thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. Đánh giá thực trạng khiếu nại
và giải quyết khiếu nại về bồi thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất thực hiện quy
hoạch đô thị của UBND thành phố thuộc tỉnh. Trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp
khắc phục để đảm bảo thực hiện quy hoạch đô thị của UBND thành phố thuộc tỉnh
đúng tiến độ, hiệu quả.

1.2. Đánh giá kết quả của các công trình nghiên cứu có liên quan trực tiếp
đến đề tài luận án
Thứ nhất, với những góc nhìn khác nhau và cách tiếp cận nhiều chiều, các tác
giả bước đầu đã đưa ra hệ thống hoá một số khía cạnh lý luận cơ bản về khiếu nại và
giải quyết KNHC nói chung, trong lĩnh vực đất đai nói riêng như khái niệm, đặc điểm,
cơ chế thẩm quyền, quy trình… Đây là cơ sở lý luận rất quan trọng, mang tính tiền đề
để tác giả luận án tiếp tục đi sâu phân tích các vấn đề lý luận về giải quyết khiếu nại
hành về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất theo tinh thần Hiến
pháp 2013, Luật Đất đai 2013 trong điều kiện phát huy dân chủ, xây dựng NNPQ
XHCN của dân, do dân và vì dân ở nước ta.
Các công trình nghiên cứu của nước ngoài tuy không phân tích sâu về mặt lý
luận nhưng đã giới thiệu khá rõ về mô hình, thủ tục giải quyết các khiếu nại nói chung
của một số quốc gia trên thế giới. Đặc biệt là ở một số quốc gia có điều kiện chính trị,
kinh tế và xã hội khá tương đồng với Việt Nam, từ đó giúp cho tác giả có thể đưa ra
được một số câu hỏi nghiên cứu và giải pháp xây dựng mô hình giải quyết KNHC nói
chung và khiếu nại về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở
Việt Nam nói riêng.
Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu về vấn đề lí luận giải quyết KNHC bồi
thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất đã đề cập ở trên, mới chỉ chú

18


trọng đến việc đưa ra khái niệm, đặc điểm, nguyên tắc, thẩm quyền, thủ tục giải quyết
của khiếu nại và giải quyết KNHC về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước
thu hồi đất dưới gốc độ luật thực định nhưng chưa phân tích dưới gốc độ lý luận cũng
như các yếu tố ảnh hưởng đến việc giải quyết KNHC về bồi thường, hỗ trợ và tái định
cư khi Nhà nước thu hồi đất để phân biệt với việc giải quyết KNHC ở các lĩnh vực
khác ở Việt Nam. Cùng với đó, đa số các tác giả đều xác định quyền của người giải
quyết KNHC trong việc xem xét về tính hợp pháp và tính hợp lý của QĐHC bị khiếu

nại. Trong đó,điển hình là quan điểm của TS. Phạm Hồng Thái:“KNHC tạo ra khả
năng cho phép công dân có quyền yêu cầu cơ quan giải quyết khiếu nại không những
xem xét về tính hợp pháp của các QĐHC, HVHC mà còn xem xét cả về tính hợp lý
của chúng”. Ngược lại có quan điểm của Đinh Văn Minh “Đối với trường hợp một
văn bản được cho là không hợp lý (mặc dù văn bản đó là hợp pháp nhưng việc thực
hiện nó có thể gây thiệt thòi cho công dân…Luật nên quy định cho phép công dân có
các kiến nghị mà thôi”. Mặt khác, hiện nay ở Việt Nam chưa có quy định nào của
pháp luật về khiếu nại và giải quyết khiếu nại đối với QĐHC và HVHC bất hợp lý.
Hai là, ở một chừng mực nhất định, các công trình nghiên cứu đã đề cập thực
tiễn pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật giải quyết KNHC về bồi thường, hỗ trợ,
tái định cư trên cơ sở đó chỉ ra những "bất cập" của pháp luật cũng như tổ chức thực
hiện giải quyết KNHC về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở
Việt Nam.
Tuy nhiên, đa số các công trình trên thực hiện trước hoặc trong bối cảnh Luật
Đất đai 2013, Hiến pháp năm 2013 đã được Quốc hội thông qua nhưng chưa có hiệu
lực thi hành nên phần đánh giá về thực trạng cũng cần được cập nhật, bổ sung. Đồng
thời qua theo dõi và trực tiếp chứng kiến thực tế những năm qua cho thấy các tồn tại,
vướng mắc phát sinh trong giải quyết KNHC về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi
Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam còn đa dạng và phức tạp hơn nhiều, chúng được
biểu hiện ở nhiều dạng khác nhau. Vì vậy, chúng cần được nghiên cứu sâu hơn, thực
tế hơn để vấn đề này mang hơi thở của cuộc sống. Đây cũng là mong muốn mà nghiên
cứu sinh sẽ hướng tới trong quá trình nghiên cứu.
Ba là, đã có nhiều quan điểm, ý kiến được nêu ra rải rác ở tất cả các công trình
nghiên cứu về những giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả giải quyết KNHC về
bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. Tuy nhiên,các giải pháp
nêu trên chỉ giới hạn trong một địa phương cụ thể (thành phố Hà Nội, thành phố Đà

19

Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh… ) và chủ yếu góp phần sửa đổi bổ sung Luật Đất
đai năm 2013. Vì vậy, để có một hệ thống giải pháp mang tính khoa học, toàn diện
và khả thi hơn khi chúng được đặt ra một cách tổng thể, thống nhất và trực tiếp hơn.
Đây cũng là nhiệm vụ mà luận án hướng tới trong quá trình nghiên cứu.
1.3. Các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu trong luận án
1.3.1. Vấn đề tiếp tục nghiên cứu.
Từ tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án “Giải quyết
KNHC về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam hiện
nay”, tác giả xác định những vấn đề cần được tiếp tục nghiên cứu, bổ sung và phát
triển, đó là:
Thứ nhất, Luận án sẽ nghiên cứu một cách hệ thống toàn diện hơn vấn đề giải
quyết KNHC về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt
Nam, trong đó đặc biệt chú trọng đến vấn đề tổ chức thực hiện vì đây là trọng tâm của
vấn đề giải quyết KNHC ở lĩnh vực này. Theo quy định của pháp luật hiện hành công
dân chỉ có quyền khiếu nại QĐHC mang tính cá biệt mà không có quyền khiếu nại
quyết định mang tính quy phạm của cơ quan nhà nước. Đây là một hạn chế đối với
quyền khiếu nại của người sử dụng đất trong lĩnh vực bồi thường, hỗ trợ và tái định
cư khi Nhà nước thu hồi đất. Pháp luật đất đai giao quyền chủ động cho các địa
phương trên cơ sở các văn bản quy phạm pháp luật ở trung ương, căn cứ vào điều
kiện thực tế ở địa phương để quyết định chính sách, giá bồi thường, hỗ trợ và tái định
cư. Những quy định này một mặt tạo sự chủ động, sáng tạo giúp địa phương triển khai
nhanh và hiệu quả công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng nhưng mặt khác lại tạo
điều kiện cho sự lạm quyền, điều đó thể hiện qua việc nhiều địa phương khi ban hành
quyết định hành chính mang tính quy phạm không tuân thủ tính hợp pháp cũng như
chưa chú trọng tính hợp lý. Trên thực tế, chính những quyết định này mới gây nhiều
bức xúc cho người sử dụng đất và thậm chí dẫn đến khiếu nại đông người, vượt cấp,
kéo dài. Vì vậy, luận án sẻ tiếp tục nghiên cứu để làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn cho
việc kiến nghị quy định về khiếu nại và giải quyết khiếu nại đối với QĐHC mang tính
quy phạm không tuân thủ tính hợp pháp cũng như chưa chú trọng tính hợp lý và kể cả
QĐHC cá biệt và HVHC bất hợp lý.

20