“Nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của công ty cổ phần VIWASEEN 6”

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn: “Nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng cao năng
lực cạnh tranh của công ty cổ phần VIWASEEN 6” là công trình nghiên cứu khoa
học độc lập của tôi. Các số liệu được đưa ra trong luận văn là trung thực và có
nguồn gốc rõ ràng.

Hà Nội, ngày 19 tháng 11 năm 2013
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Cồ Thị Mai


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình nghiên cứu và làm luận văn thạc sĩ em đã nhận được sự giúp
đỡ nhiệt tình, sự động viên sâu sắc của nhiều cá nhân, cơ quan và nhà trường; em
xin chân thành cảm ơn các cá nhân, cơ quan và nhà trường đã tạo điều kiện cho em
hoàn thành luận văn này.
Trước hết em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến Cô giáo PGS.TS. Ngô
Thị Thanh Vân, người thầy đã trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ em trong quá trình
nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.
Em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu trường Đại học Thủy lợi, Phòng
Đào tạo đại học và Sau đại học, Ban chủ nhiệm Khoa Kinh tế và Quản lý cùng các
thầy cô giáo khoa Kinh tế và Quản lý, Các anh, chị trong Công ty Cổ phần
VIWASEEN 6, Lãnh đạo và các đồng nghiệp trong Công ty Cổ phần Nhà Việt đã
động viên, tạo mọi điều kiện giúp đỡ em về mọi mặt trong quá trình nghiên cứu và
hoàn thành luận văn tốt nghiệp.
Em xin chân thành cảm ơn những người thân và bạn bè đã chia sẻ cùng em
những khó khăn, động viên và giúp đỡ cho em nghiên cứu và hoàn thành đồ án này.
Xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, ngày 19 tháng 11 năm 2013
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Cồ Thị Mai


DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1. Tổng số lao động của Công ty trong những năm gần..............................31
Bảng 2.2. Bảng báo cáo tài chính trong 5 năm 2009-2013 .....................................32
Bảng 2.3. Tổng số vốn đầu tư từ năm 2009-20013..................................................35
Bảng 2.4. Cơ cấu vốn đầu tư ....................................................................................37
Bảng 2.5. Cán bộ quản lý và chuyên môn kỹ thuật .................................................39
Bảng 2.6. Cơ cấu công nhân kỹ thuật phân theo cấp bậc thợ ..................................40
Bảng 2.7. Bảng số liệu năng lực nguồn nhân lực.....................................................40
Bảng 2.8. Thống kê thiết bị thi công ........................................................................42
Bảng 2.9. Tình hình thực hiện đầu tư phát triển năm 2009-2013 ............................49


DANH MỤC HÌNH VẼ
Hình 1.1. Sơ đồ bộ máy tổ chức quản lý ...................................................................27
Hình 2.1. Cơ cấu nguồn nhân lực của công ty ..........................................................41


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
1. DN: Doanh nghiệp
2. XHCN: Xã hội chủ nghĩa
3. TBCN: Tư bản chủ nghĩa
4. WTO: Tổ chức thương mại thế giới
5. DNVVN: Doanh nghiệp vừa và nhỏ
6. DNNN: Doanh nghiệp nhà nước
7. TP: Thành phố
8. KCN: Khu công nghiệp

9. TCVN: Tiêu chuẩn Việt Nam
10. CN: Công nghiệp
11. HĐQT: Hội đồng quản trị
12. GDP: Tổng sản phẩm quốc nội
13. CPI: Chỉ số giá tiêu dùng


MỤC LỤC
CHƯƠNG I: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH
CỦA DOANH NGHIỆP ..........................................................................................1
1.1. CẠNH TRANH VÀ SỰ CẦN THIẾT NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH
TRANH CỦA DOANH NGHIỆP .............................................................................1
1.1.1. Khái niệm và phân loại cạnh tranh...................................................................1
1.1.1.1. Khái niệm cạnh tranh ....................................................................................1
1.1.1.2. Phân loại cạnh tranh ......................................................................................3
1.1.2. Vai trò của cạnh tranh ......................................................................................6
1.1.3. Các công cụ cạnh tranh của doanh nghiệp .......................................................8
1.1.3.1. Cạnh tranh bằng chất lượng sản phẩm ..........................................................8
1.1.3.2. Cạnh tranh bằng giá cả ..................................................................................9
1.1.3.3. Cạnh tranh bằng sự khác biệt về sản phẩm, dịch vụ ...................................10
1.1.3.4. Cạnh tranh bằng hệ thống phân phối ..........................................................10
1.1.3.5. Cạnh tranh bằng chính sách marketing .......................................................11
1.1.4. Khái niệm và sự cần thiết nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp .12
1.1.4.1. Khái niệm về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp .................................12
1.1.4.2. Sự cần thiết phải nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp ............13
1.2. PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA DOANH
NGHIỆP ...................................................................................................................15
1.2.1. Thương hiệu và thị phần của doanh nghiệp ...................................................15
1.2.1.1. Thương hiệu của doanh nghiệp ...................................................................15
1.2.1.2. Thị phần ......................................................................................................15

1.2.2. Chi phí sản xuất ..............................................................................................16
1.2.3. Tỷ suất lợi nhuận ............................................................................................16
1.3. CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA
DOANH NGHIỆP ....................................................................................................17
1.3.1. Các nhân tố bên trong ....................................................................................17
1.3.1.1. Năng lực về tài chính ..................................................................................17
1.3.1.2. Nguồn nhân lực ...........................................................................................18
1.3.1.3. Hoạt động marketing ..................................................................................18


1.3.1.4. Trình độ công nghệ .....................................................................................18
1.3.2. Các nhân tố bên ngoài ....................................................................................19
1.3.2.1. Các nhân tố môi trường vĩ mô ....................................................................19
2.3.2. Các nhân tố môi trường vi mô .......................................................................20
1.4. MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VÀ NGOÀI NƯỚC TRONG VIỆC
NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CHO DOANH NGHIỆP ...................21
KẾT LUẬN CHƯƠNG I .........................................................................................23
CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÔNG TY
CỔ PHẦN VIWASEEN 6 ......................................................................................24
2.1. CÔNG TY CỔ PHẦN VIWASEEN 6 VÀ NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG
ĐẾN NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÔNG TY ............................................24
2.1.1. Khái quát về công ty Cổ phần VIWASEEN 6 ...............................................24
2.1.1.1. Vài nét về sự hình thành và phát triển của Công ty ....................................24
2.1.1.2. Đặc điểm về lao động của Công ty .............................................................30
2.1.1.3. Đặc điểm về tài chính của Công ty Cổ phần VIWASEEN 6 ......................32
2.1.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của công ty cổ phần
VIWASEEN 6 ..........................................................................................................33
2.1.2.1. Vốn và nguồn vốn .......................................................................................33
2.1.2.2. Nguồn nhân lực ..........................................................................................38
2.1.2.3. Trình độ công nghệ .....................................................................................41

2.1.3. Các nhân tố bên ngoài ....................................................................................43
2.1.3.1. Tỷ suất kỳ vọng ...........................................................................................43
2.1.3.2. Lãi suất ........................................................................................................44
2.1.3.3. Các đối thủ cạnh tranh.................................................................................44
2.2. PHÂN TÍCH NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN
VIWASEEN 6 ..........................................................................................................45
2.2.1. Các công cụ cạnh tranh chủ yếu của công ty .................................................45
2.2.1.1. Chất lượng sản phẩm...................................................................................45
2.2.1.2. Giá cả ..........................................................................................................47
2.2.1.3. Hệ thống phân phối .....................................................................................48


2.2.2. Những kết quả đã đạt được trong cạnh tranh của công ty cổ phần
VIWASEEN 6 ..........................................................................................................49
2.2.3. Đánh giá tổng quát về năng lực cạnh tranh của công ty Cổ phần VIWASEEN
6 ................................................................................................................................51
2.2.3.1. Những điểm mạnh trong năng lực cạnh tranh của công ty .........................51
2.2.3.2. Những hạn chế, nguyên nhân và vấn đề đặt ra ...........................................52
KẾT LUẬN CHƯƠNG II ........................................................................................55
CHƯƠNG III: NHỮNG GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM NÂNG CAO NĂNG
LỰC CẠNH TRANH CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN VIWASEEN 6 ..................56
3.1. ĐỊNH HƯỚNG HOẠT ĐỘNG SẢN XUẤT KINH DOANH VÀ NHU CẦU
NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN
VIWASEEN 6 ..........................................................................................................56
3.1.1. Bối cảnh hiện nay và nhu cầu nâng cao năng lực cạnh tranh của công ty .....56
3.1.2. Phương hướng hoạt động sản xuất kinh doanh và định hướng giải pháp nâng
cao năng lực cạnh tranh của công ty ........................................................................61
3.2. PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ ĐIỂM MẠNH, YẾU, CƠ HỘI VÀ THÁCH
THỨC CỦA CÔNG TY...........................................................................................63
3.2.1. Phương pháp phân tích ..................................................................................63

3.2.2. Phương pháp mô hình SWOT ........................................................................66
3.3. NHỮNG GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH
CHO CÔNG TY CỔ PHẦN VIWASEEN 6 ...........................................................70
3.3.1. Nâng cao năng lực tài chính ...........................................................................70
3.3.2. Nâng cao chất lượng lao động........................................................................74
3.3.3. Hoàn thiện bộ máy tổ chức quản lý và các bộ phận phòng ban.....................76
3.3.4. Nâng cao chất lượng sản phẩm ......................................................................79
3.3.5. Nâng cao uy tín và phát triển thương hiệu .....................................................81
3.3.6. Nâng cao năng lực cạnh tranh trong đấu thầu ................................................82
KẾT LUẬN CHƯƠNG III.......................................................................................86
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...............................................................................87
TÀI LIỆU THAM KHẢO .....................................................................................90


MỞ ĐẦU
I. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Trong quá trình hội nhập vào nền kinh tế thế giới, Việt Nam đang tích cực
chuẩn bị hành trang cho mình để đón nhận những cơ hội và thách thức do mở cửa
mang lại. Với việc thực hiện các cam kết song phương và đa phương, hướng tới gia
nhập WTO, một nhân tố đảm bảo cho sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp
cũng như sự phát triển của nền kinh tế, đó là nâng cao năng lực cạnh tranh bởi cạnh
tranh là đặc trưng vốn có của kinh tế thị trường và trong điều kiện hội nhập thì cạnh
tranh ngày càng trở nên gay gắt. Doanh nghiệp nào có sự chuẩn bị tốt về năng lực
cạnh tranh sẽ nắm được quyền chủ động trên thị trường.
Công ty Cổ phần VIWASEEN 6 là một công ty hoạt động trong lĩnh vực sản
xuất công nghiệp trong đó bao gồm sản xuất kinh doanh nước sinh hoạt, nước
khoáng, vật liệu xây dựng, xây dựng cơ sở hạ tầng.., hội nhập WTO đặt ra những
yêu cầu rất lớn về xây dựng cơ sở hạ tầng vật chất kỹ thuật, điều này mở ra cho
công ty những cơ hội lớn, những thị trường lớn, song cũng chính vì điều này mà
xuất hiện ngày càng nhiều các công ty muốn gia nhập thị trường này và còn những

công ty nước ngoài với sự bình đẳng trong các chính sách của nhà nước và với năng
lực tài chính mạnh mẽ cũng tham gia, làm cho miếng bánh thị phần bị chia nhỏ, sự
canh tranh cũng vì thế mà trở nên khốc liệt hơn. Chính vì lý do đó công ty muốn tồn
tại và phát triển thì phải luôn khẳng định được vị thế của mình trên thị trường và
luôn chiến thắng trong các cuộc cạnh tranh đó.Vấn đề nâng cao năng lực cạnh tranh
để phát triển đã trở thành mối quan tâm hàng đầu, là vấn đề rất cấp thiết của công
ty. Trên tinh thần đó tác giả chọn vấn đề “Nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng
cao năng lực cạnh tranh của công ty Cổ phần VIWASEEN 6” làm đề tài nghiên
cứu của mình.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN VĂN
- Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu năng lực cạnh tranh
của công ty Cổ phần VIWASEEN 6.
- Phạm vi nghiên cứu: Lĩnh vực hoạt động của Công ty khá rộng gồm sản


xuất kinh doanh nước sinh hoạt, nước khoáng, vật liệu xây dựng, thiết bị và phụ
tùng chuyên ngành cấp thoát nước, xây dựng các công trình cơ sở hạ tầng... Trong
phạm vi đề tài này, luận văn đi sâu nghiên cứu lĩnh vực kinh doanh chủ yếu của
Công ty sản xuất kinh doanh nước sạch, nước khoáng, vật liệu xây dựng, thiết bị và
phụ tùng chuyên ngành cấp thoát nước, thi công các công trình cơ sở hạ tầng. Luận
văn chỉ giới hạn nghiên cứu những giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh
của công ty Cổ phần VIWASEEN 6.
III. MỤC ĐÍCH CỦA ĐỀ TÀI

- Phân tích thực trạng năng lực cạnh tranh của công ty từ đó rút ra những
điểm mạnh, điểm yếu của công ty.
- Phân tích môi trường kinh doanh, các chính sách kinh tế của nhà nước để
tìm ra những cơ hội và thách thức đối với công ty.
- Đề ra định hướng và các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của công ty.
IV. CÁCH TIẾP CẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI

Các phương pháp nghiên cứu:
- Phương pháp phân tích
- Phương pháp mô hình
- Phương pháp thống kê: Thu thập, tổng hợp số liệu.
- Phương pháp khảo sát: làm rõ những vướng mắc, tồn tại trong công ty
V. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
Tăng khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp nói chung và của công ty Cổ
phần VIWASEEN 6 nói riêng là vấn đề được quốc gia đặt lên hàng đầu khi nền
kinh tế ngày càng bị ảnh hưởng sâu sắc bởi tiến trình hội nhập, tăng khả năng cạnh
tranh là con đường dẫn tới thành công của bất kỳ doanh nghiệp nào. Chính vì vậy
đề tài “ Nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của công ty
Cổ phần VIWASEEN 6” được thực hiện là có ý nghĩa khoa học và thực tiễn cao.
VI. KẾT QUẢ DỰ KIẾN ĐẠT ĐƯỢC
 Về lý luận: Khái quát những vấn đề lý luận cơ bản về cạnh tranh trong kinh
tế thị trường và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Trên cơ sở đó chỉ ra cách


thức vận dụng các lý luận về cạnh tranh để nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh
nghiệp.
 Về thực tiễn:
- Khái quát một số bài học kinh nghiệm về nâng cao năng lực cạnh tranh
của doanh nghiệp từ đó chỉ ra những vấn đề cần quan tâm khi xây dựng chiến lược
cạnh tranh cho doanh nghiệp.
- Trên cơ sở phân tích thực trạng, luận văn cho thấy một bức tranh toàn cảnh về
năng lực cạnh tranh của công ty Cổ phần VIWASEEN 6, điểm mạnh, điểm yếu và
nguyên nhân của thực trạng đó. Từ đó thấy được cơ hội và thách thức của công ty
- Phân tích mô hình từ đó đề xuất một số biện pháp chủ yếu nhằm nâng cao
năng lực cạnh tranh cho công ty.
VII. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN VĂN

Để đạt được mục tiêu đề ra, đề tài dự kiến thực hiện các nội dung nghiên cứu
sau đây:
Chương I: Những vấn đề cơ bản về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp
Chương II : Thực trạng năng lực cạnh tranh của công ty Cổ phần
VIWASEEN 6
Chương III: Những giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh
của Công ty Cổ phần VIWASEEN 6


1

CHƯƠNG I: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH
CỦA DOANH NGHIỆP
1.1. CẠNH TRANH VÀ SỰ CẦN THIẾT NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH
TRANH CỦA DOANH NGHIỆP
1.1.1. Khái niệm và phân loại cạnh tranh
1.1.1.1. Khái niệm cạnh tranh
Trong quá trình tồn tại và phát triển của mỗi sự vật, hiện tượng đều chứa
đựng mối quan hệ biện chứng, chúng tác động qua lại lẫn nhau, làm nền tảng cho sự
phát triển của nhau, đồng thời cũng phủ định, đấu tranh loại trừ lẫn nhau để đảm
bảo cho sự tồn tại của bản thân. Quá trình đó đòi hỏi mỗi sự vật hiện tượng đều phải
tự bảo vệ và hoàn thiện chính mình. Vì thế khái niệm cạnh tranh tồn tại trong quá
trình đó. Cùng với sự phát triển của lịch sử kinh tế, nó đã được khám phá, duy trì và
phát triển thành lý luận.
Trong giai đoạn phát triển nền kinh tế thị trường, mở cửa hội nhập sâu vào
nền kinh tế khu vực và thế giới, hầu hết tất cả các Quốc gia đều thừa nhận trong mọi
hoạt động đều phải có cạnh tranh, cạnh tranh không những là môi trường, động lực
của sự phát triển nói chung, thúc đẩy sản xuất kinh doanh phát triển, tăng hiệu quả
của các doanh nghiệp nói riêng mà còn là yếu tố quan trọng làm lành mạnh hóa các
quan hệ xã hội khi Nhà nước đảm bảo sự bình đẳng trước pháp luật của chủ thể

thuộc mọi thành phần kinh tế.
Nhu cầu của con người luôn luôn thay đổi và ngày càng nâng cao hơn cả về
số lượng và chất lượng, trong khi các yếu tố để thõa mãn nhu cấu đó trong thế gới
khách quan không phải là vô hạn, là vĩnh cữu mà là hữu hạn, thậm chí đang dần bị
thu hẹp. Để có thể tồn tại và phát triển, phải cạnh tranh và chỉ cạnh tranh. Vậy cạnh
tranh là gì?
Khái niệm cạnh tranh không phải là một khái niệm mới mẻ mà từ rất lâu đã
được học giả của nhiều trường phái kinh tế khác nhau quan tâm. Người đầu tiên đưa
ra lý thuyết tương đối hoàn chỉnh về cạnh tranh là Adam Smith, một nhà kinh tế học
thuộc trường phái kinh tế học tư sản cổ điển. Adam Smith chủ trương “tự do cạnh


2

tranh” dựa trên ý tưởng về vai trò của “bàn tay vô hình” qua sự điều chỉnh biến
động của giá cả thị trường và được thể hiện rõ nét qua mô hình cạnh tranh hoàn hảo.
Vào những thập niên 20, 30 của thế kỷ XX, khi các nhà kinh tế nhận ra rằng,
không thể tồn tại các nhân tố của cạnh tranh hoàn hảo trên thực tế và lý thuyết
“cạnh tranh không hoàn hảo”, “cạnh tranh có tính độc quyền” ra đời. Tới đầu những
năm 1940, lý thuyết “cạnh tranh hiệu quả” đã được xây dựng trên luận điểm nổi
tiếng của nhà kinh tế học Mỹ, John Maurise Clack. Cơ sở của luận điểm này là:
người ta có thể sửa chữa khuyết tật của những nhân tố không hoàn hảo khác. Lý
thuyết cạnh tranh này của J.M.Clack, được xây dựng trên một số luận điểm của
Schumpeter – nhà kinh tế học người Áo: Cạnh tranh bằng sản phẩm mới, bằng kỹ
thuật mới, bằng nguồn cung ứng mới và bằng hình thức tổ chức mới. Còn C.Mác,
mặc dù không có lý thuyết cạnh tranh riêng, nhưng lý luận cạnh tranh của ông giữ
vai trò độc lập quan trọng trong quá trình hình thành và phát triển lý luận cạnh
tranh. Ông cho rằng: Cạnh tranh tư bản chủ nghĩa là sự ganh đua, đấu tranh gay gắt
giữa các nhà tư bản nhằm giành giật những điều kiện tốt nhất trong sản xuất và tiêu
thụ nhằm thu lợi nhuận siêu ngạch.

Ngày nay, một số nhà khoa học Việt Nam đã đề cập đến cạnh tranh và cho
rằng: “Thực chất của vấn đề cạnh tranh là vấn đề giành giật lợi thế về giá cả hàng
hóa, dịch vụ và đó là con đường, là phương thức để giành lấy lợi nhuận cao cho các
chủ thể kinh tế”. Khái niệm này đã chỉ rõ giá cả là công cụ quan trọng, không thể
thiếu của cạnh tranh – dù là cạnh tranh ở dạng thức nào. Nó cũng chỉ ra mục đích
cuối cùng của bất kỳ hành vi cạnh tranh nào cũng là việc tối đa hóa lợi nhuận.
Theo từ điển Bách khoa Việt Nam, “Cạnh tranh là hoạt động tranh đua giữa
những người sản xuất hàng hóa, giữa các thương nhân, giữa các nhà kinh doanh
trong nền kinh tế thị trường, chi phối bởi quan hệ cung cầu, nhằm giành các điều
kiện sản xuất, tiêu thụ và thị trường có lợi nhất”.
Trên góc độ đối tượng kinh tế chính trị: “Cạnh tranh là quá trình kinh tế mà ở
đó các chủ thể kinh tế ganh đua nhau, tìm mọi biện pháp cả nghệ thuật lẫn thủ đoạn
để đạt được mục tiêu kinh tế của mình, thông thường là nhằm chiếm lĩnh thị trường,


3

giành lấy khách hàng cũng như các điều kiện sản xuất, tiêu thụ hàng hóa có lợi
nhất”.
Từ các quan niệm về cạnh tranh nêu trên, có thể thấy rằng: Để xác định khái
niệm cạnh tranh trước hết phải xác định góc độ của người nghiên cứu cạnh tranh,
tránh đưa ra các khái niệm quá chung chung, ít ý nghĩa thực tiễn. Sau nữa, khái
niệm ít nhất phải chỉ ra được chủ thể cạnh tranh, tính chất, phương thức và mức độ
của quá trình cạnh tranh. Tuy có nhiều quan điểm khác nhau về cạnh tranh, nhưng
về cơ bản đều thống nhất cho rằng: “Cạnh tranh là một quá trình chạy đua kinh tế
liên tục không có điểm đến của các chủ thể kinh tế, trong quá trình đó, các chủ thể
kinh tế sử dụng mọi biện pháp, cả nghệ thuật và thủ đoạn, để giành ưu thế trên cùng
một loại tài nguyên, sản phẩm hoặc cùng một loại khách hàng nhằm thu lợi nhuận
tối đa”.
Sự ra đời và phát triển của cạnh tranh là một quy luật tất yếu của nền kinh tế

thị trường mà tất cả các chủ thể tham gia vào nền kinh tế đều phải tuân theo quy
luật đó.
1.1.1.2. Phân loại cạnh tranh
a. Căn cứ vào chủ thể tham gia thị trường
 Cạnh tranh giữa người bán với người mua
Là cuộc cạnh tranh theo quy luật mua rẻ bán đắt, cả hai bên đều muốn tối đa
hóa lợi ích của mình. Người bán muốn bán với giá cao nhất để tối đa hóa lợi nhuận
còn người mua muốn mua với giá thấp nhất nhưng vẫn đảm bảo chất lượng. Và
mức giá cuối cùng vẫn là sự thỏa thuận giữa hai bên sao cho hài hòa lợi ích cho cả
hai bên như câu nói “ thuận mua vừa bán”.
 Cạnh tranh giữa người mua và người mua
Như câu nói: “ Trăm người bán vạn người mua”. Trên thị trường lúc này
cung về hàng hóa, dịch vụ nhỏ hơn lượng cầu về hàng hoá, dịch vụ của thị trường.
Khi đó hàng hóa khan hiếm, người tiêu dùng để thỏa mãn nhu cầu của mình họ sẽ
sẵn sàng mua với mức giá cao hơn giá trị thực của hàng hóa đó. Tất yếu của quá
trình này là giá cả hàng hóa sẽ tăng lên người mua bị thiệt thòi về giá cả và chất


4

lượng còn người bán thì thu được lợi nhuận lớn hơn. Đây là hình thức cạnh tranh
chủ yếu tồn tại trong nền kinh tế bao cấp và xảy ra ở một số nơi diễn ra hoạt động
bán đấu giá một loại hàng hóa nào đó.
 Cạnh tranh giữa người bán với người bán
Đây là hình thức cạnh tranh gay go và quyết liệt nhất khi mà trong nền kinh
tế thị trường sức cung lớn hơn sức cầu rất nhiều. Địa vị của người tiêu dùng đã thay
đổi. Họ trở thành “ Thượng đế” và là người quyết định sự tồn tại của doanh nghiệp.
Bởi chỉ khi doanh nghiệp có khách hàng thì mới bán được sản phẩm → thu được lợi
nhuận → tái sản xuất mở rộng. Đặc biệt đời sống ngày một nâng cao thì nhu cầu về
hàng hóa cũng nâng lên. Sản phẩm muốn bán được phải đảm bảo vấn đề chất lượng

và an toàn cho sức khỏe. Do vậy, người bán luôn phải ganh đua để giành lợi thế về
phía mình.
b. Căn cứ vào tính chất và mức độ cạnh tranh
 Thị trường cạnh tranh hoàn hảo
Cạnh tranh hoàn hảo là tình trạng cạnh tranh trong đó giá cả của một loại
hàng hóa là không đổi trong toàn bộ các địa danh của thị trường, bởi vì có nhiều
người mua và người bán, họ có thông tin đầy đủ về các điều kiện của thị trường.
Trong thị trường cạnh tranh hoàn hảo, các yếu tố sản xuất được tự do luân chuyển từ
ngành này sang ngành khác, chi phí vận tải không đề cập tới nên coi như bằng không.
Cạnh tranh hoàn hảo muốn tồn tại phải thỏa mãn 4 đặc điểm sau:
- Có rất nhiều chủ thể tham gia trên thị trường. Không ai có đủ sức mạnh để
chi phối thị trường.
- Thông tin trên thị trường là minh bạch và kịp thời
- Mức giá do thị trường xác định dựa trên quy luật cung - cầu
- Rào cản gia nhập cũng như rút khỏi thị trường là rất nhỏ
Đây là thị trường ít gặp trong thực tế mà chỉ tồn tại trên lý thuyết kinh tế.
 Thị trường cạnh tranh không hoàn hảo
Là thị trường mà phần lớn sản phẩm không đồng nhất với nhau. Mỗi một loại
sản phẩm mang một nhãn hiệu và đặc tính khác nhau dù xem xét về chất lượng thì


5

sự khác biệt giữa các sản phẩm là không đáng kể nhưng mức giá mặc định cao hơn
rất nhiều. Hình thức thị trường này phổ biến trên thực tế ở đó doanh nghiệp nào có
đủ sức mạnh có thể chi phối được giá cả của sản phẩm thông qua hình thức quảng
cáo, khuyến mãi, các dịch vụ trong và sau bán hàng.
 Thị trường cạnh tranh độc quyền
Là thị trường mà ở đó một hoặc một số chủ thể có ảnh hưởng lớn, có thể ép
các đối tác của mình phải bán hoặc mua sản phẩm của mình với mức giá mà họ đưa ra

sao cho thu được lợi nhuận nhiều nhất. Có hai loại cạnh tranh độc quyền là độc quyền
mua và độc quyền bán. Người mua nào có tiềm lực về kinh tế thì đưa ra mức giá mà
đối thủ cạnh tranh không thể chấp nhận được. Còn độc quyền bán là trên thị trường có
nhiều người mua và ít người bán. Lúc này người bán có thể tăng giá theo ý muốn của
mình buộc người mua chấp nhận. Trên thực tế có tình trạng độc quyền xảy ra nếu
không có sản phẩm thay thế, tạo ra sản phẩm độc quyền hoặc những người độc quyền
liên kết gây tổn hại cho người tiêu dùng. Vì vậy, Nhà nước phải ban hành đạo luật
chống độc quyền đem lại một môi trường lành mạnh cho nền kinh tế.
c. Căn cứ vào phạm vi kinh tế.
 Cạnh tranh trong nội bộ ngành
Là cuộc cạnh tranh giữa các doanh nghiệp trong cùng một ngành, sản xuất và
tiêu dùng cùng một chủng loại sản phẩm. Trong cuộc cạnh tranh này thì có sự thôn
tính lẫn nhau, các doanh nghiệp phải áp dụng mọi biện pháp để thu được lợi nhuận
như cải tiến kỹ thuật, nâng cao năng suất lao động, giảm chi phí cá biệt của hàng
hóa nhằm thu được lợi nhuận siêu ngạch. Kết quả là trình độ sản xuất ngày càng
phát triển, các doanh nghiệp không có khả năng sẽ bị thu hẹp, thậm chí còn có thể
bị phá sản.
 Cạnh tranh giữa các ngành
Là cạnh tranh giữa các ngành kinh tế khác nhau nhằm đạt được lợi nhuận cao
nhất, là cạnh tranh giữa các doanh nghiệp hay đồng minh các doanh nghiệp của một
ngành khác. Như vậy, giữa các ngành kinh tế do điều kiện kỹ thuật và các điều kiện
khác như môi trường kinh doanh, thu nhập khu vực, nhu cầu và thị hiếu khác nhau


6

nên cùng một lượng vốn đầu tư vào ngành này có thể mang lại tỷ suất lợi nhuận cao
hơn các ngành khác. Điều đó dẫn tới tình trạng nhiều người sản xuất kinh doanh ở
những lĩnh vực có tỷ suất lợi nhuận thấp có xu hướng chuyển dịch sang sản xuất
kinh doanh ở những ngành có tỷ suất lợi nhuận cao. Đó chính là biện pháp để thực

hiện cạnh tranh giữa các ngành. Kết quả là những ngành trước kia có tỷ suất lợi
nhuận cao sẽ thu hút các nguồn lực, quy mô sản xuất tăng. Do đó cung vượt quá cầu
làm cho giá cả hàng hóa có xu hướng giảm xuống, làm tỷ suất lợi nhuận giảm.
Ngược lại những ngành trước đây có tỷ suất lợi nhuận thấp khiến cho một số nhà
đầu tư rút vốn chuyển sang lĩnh vực khác làm cho quy mô sản xuất của ngành này
giảm, dẫn tới cung nhỏ hơn cầu, làm cho giá cả hàng hóa tăng và tỷ suất lợi nhuận
tăng.
1.1.2. Vai trò của cạnh tranh
a) Vai trò của cạnh tranh đối với nền kinh tế quốc dân:
Cạnh tranh là động lực phát triển kinh tế nâng cao năng suất lao động xã hội.
Một nền kinh tế mạnh là nền kinh tế mà các tế bào của nó là các doanh nghiệp phát
triển có khả năng cạnh tranh cao. Tuy nhiên ở đây cạnh tranh phải là cạnh tranh
hoàn hảo, cạnh tranh lành mạnh, các doanh nghiệp cạnh tranh nhau để cùng phát
triển, cùng đi lên thì mới làm cho nền kinh tế phát triển bền vững. Còn cạnh tranh
độc quyền sẽ ảnh hưởng không tốt đến nền kinh tế, nó tạo ra môi trường kinh doanh
không bình đẳng dẫn đến mâu thuẫn về quyền lợi và lợi ích kinh tế trong xã hội,
làm cho nền kinh tế không ổn định. Vì vậy, Chính phủ cần ban hành lệnh chống độc
quyền trong cạnh tranh, trong kinh doanh để tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh.
Cạnh tranh hoàn hảo sẽ đào thải các doanh nghiệp làm ăn không hiệu quả. Do đó
buộc các doanh nghiệp phải lựa chọn phương án kinh doanh có chi phí thấp nhất,
mang lại hiệu quả kinh tế cao nhất. Như vậy cạnh tranh tạo ra sự đổi mới mang lại
sự tăng trưởng kinh tế.
b) Vai trò của cạnh tranh đối với người tiêu dùng:
Trên thị trường cạnh tranh giữa các doanh nghiệp càng diễn ra gay gắt thì
người được lợi nhất là khách hàng. Khi có cạnh tranh thì người tiêu dùng không


7

phải chịu một sức ép nào mà còn được hưởng những thành quả do cạnh tranh mang

lại như: chất lượng sản phẩm tốt hơn, giá bán thấp hơn, chất lượng phục vụ cao
hơn... Đồng thời khách hàng cũng tác động trở lại đối với cạnh tranh bằng những
yêu cầu về chất lượng hàng hoá, về giá cả, về chất lượng phục vụ... Khi đòi hỏi của
người tiêu dùng càng cao làm cho cạnh tranh giữa các doanh nghiệp ngày càng gay
gắt hơn để giành được nhiều khách hàng hơn.
c) Vai trò của cạnh tranh đối với doanh nghiệp:
Cạnh tranh là điều bất khả kháng đối với mỗi doanh nghiệp trong nền kinh tế
thị trường. Cạnh tranh có thể được coi là cuộc chạy đua khốc liệt mà các doanh
nghiệp không thể tránh khỏi mà phải tìm mọi cách vươn nên để chiếm ưu thế và
chiến thắng. Cạnh tranh buộc các doanh nghiệp luôn tìm cách nâng cao chất lượng
sản phẩm, dịch vụ, thay đổi kiểu dáng mẫu mã đáp ứng nhu cầu của khách hàng.
Cạnh tranh khuyến khích các doanh nghiệp áp dụng các công nghệ mới, hiện đại ,
tạo sức ép buộc các doanh nghiệp phải sử dụng có hiệu quả các nguồn lực của mình
để giảm giá thành, nâng cao chất lượng, cải tiến mẫu mã, tạo ra các sản phẩm mới
khác biệt có sức cạnh tranh cao.
Cạnh tranh khốc liệt sẽ làm cho doanh nghiệp thể hiện được khả năng “ bản
lĩnh” của mình trong quá trình kinh doanh. Nó sẽ làm cho doanh nghiệp càng vững
mạnh và phát triển hơn nếu nó chịu được áp lực cạnh tranh trên thị trường.
Chính sự tồn tại khách quan và sự ảnh hưởng của cạnh tranh đối với nền kinh tế
nói chung và đến từng doanh nghiệp nói riêng nên việc nâng cao khả năng cạnh
tranh của doanh nghiệp là một đòi hỏi tất yếu khách quan trong nền kinh tế thị
trường.
Cạnh tranh là qui luật khách quan của kinh tế thị trường, mà kinh tế thị
trường là kinh tế TBCN. Kinh tế thị trường là sự phát triển tất yếu và Việt Nam
đang xây dựng một nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng XHCN
có sự quản lý vĩ mô của nhà nước, lấy thành phần kinh tế nhà nước làm chủ đạo. Dù
ở bất kỳ thành phần kinh tế nào thì các doanh nghiệp cũng phải vận hành theo qui
luật khách quan của nền kinh tế thị trường. Nếu doanh nghiệp nằm ngoài quy luật

8

vận động đó thì tất yếu sẽ bị loại bỏ, không thể tồn tại. Chính vì vậy chấp nhận cạnh
tranh và tìm cách để nâng cao khả năng cạnh tranh của mình chính là doanh nghiệp
đang tìm con đường sống cho mình.
1.1.3. Các công cụ cạnh tranh của doanh nghiệp
1.1.3.1. Cạnh tranh bằng chất lượng sản phẩm
Chất lượng sản phẩm là tổng thể các chỉ tiêu, những thuộc tính của sản phẩm
thể hiện mức độ thỏa mãn nhu cầu trong những điều kiện tiêu dùng xác định, phù
hợp với công dụng lợi ích của sản phẩm. Nếu như trước kia giá cả được coi là quan
trọng nhất trong cạnh tranh thì ngày nay nó phải nhường chỗ cho tiêu chuẩn chất
lượng sản phẩm. khi có cùng một loại sản phẩm, Chất lượng sản phẩm nào tốt hơn,
đáp ứng và thõa mãn nhu cầu của người tiêu dùng thì họ sẵn sàng mua với mức giá
cao hơn. Nhất là trong nền kinh tế thị trường cùng với sự phát triển của sản xuất,
thu nhập của người lao động ngày càng nang cao, họ có đủ điều kiện để thõa mãn
nhu cầu của mình, cái mà họ cần là chất lượng và lợi ích sản phẩm đem lại. Nếu nói
rằng giá cả là yếu tố khách hàng không cần quan tâm đến là hoàn toàn sai bởi giá cả
là một trong những yếu tố quan trọng để khách hàng tiêu dùng cho phù hợp với mức
thu nhập của mình. Điều mong muốn của khách hàng và bất cứ ai có nhu cầu mua
hay là đảm bảo được hài hòa giữa chất lượng và giá cả.
Để sản phẩm của doanh nghiệp luôn là sự lựa chọn của khách hàng ở hiện tại
và trong tương lai thì nâng cao chất lượng sản phẩm là điều cần thiết. Nâng cao chất
lượng sản phẩm là sự thay đổi chất liệu sản phẩm hoặc thay đổi công nghệ chế tạo
đảm bảo lợi ích và tính an toàn trong quá trình tiêu dùng sản phẩm là việc cải tiến
sản phẩm có nhiều chủng loại, mẫu mã, bền hơn và tốt hơn. Điều này làm cho
khách hàng cảm nhận lợi ích mà họ thu được ngày càng tăng lên khi duy trì tiêu
dùng sản phẩm của doanh nghiệp, làm tăng lòng tin và sự trung thành của khách
hàng đối với doanh nghiệp.
Chất lượng sản phẩm được coi là vấn đề sống còn đối với doanh nghiệp nhất
là đối với doanh nghiệp Việt Nam khi mà họ phải đương đầu với các đối thủ cạnh

tranh từ nước ngoài đầu tư vào Việt Nam. Một khi chất lượng hàng hóa dịch vụ


9

không đảm bảo thì có nghĩa là khách hàng sẽ đến với doanh nghiệp ngày càng giảm,
doanh nghiệp sẽ mất khách hàng và thị trường dẫn tới suy yếu trong hoạt động kinh
doanh. Mặt khác chất lượng thể hiện tính quyết định khách hàng, khả năng cạnh
tranh của doanh nghiệp ở chỗ nâng cao chất lượng sẽ làm tăng tốc độ tiêu thụ sản
phẩm, tăng khối lượng hàng hóa bán ra, uy tín của doanh nghiệp, mỡ rộng thị
trường tiêu thụ sản phẩm của doanh nghiệp. Do vậy cạnh tranh bằng chất lượng sản
phẩm là yếu tố rất quan trọng và cần thiết mà bất cứ doanh nghiệp nào dù lớn hay
nhỏ đều phải sử dụng nó.
1.1.3.2. Cạnh tranh bằng giá cả
Giá cả được hiểu là số tiền mà người cho người bán về việc cung cấp hàng
hóa dịch vụ nào đó. Thực chất giá cả là biểu hiện bằng tiền của giá trị hao phí lao
động sống và hao phí lao động vật hóa để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm chịu ảnh
hưởng của quy luật cung –cầu. Trong nền kinh tế thị trường có sự cạnh tranh giữa
các doanh nghiệp, khách hàng được tôn vinh là “thượng đế” họ có quyền lựa chọn
những gì họ cho là tốt nhất, khi có cùng hàng hóa dịch vụ với chất lượng tương
đương nhau thì chắc chắn họ sẽ chọn mức giá thấp hơn, để lợi ích họ thu được từ
sản phẩm là tối ưu nhất. Do vậy mà từ lâu giá cả đã trở thành một biến số chiến
thuật phục vụ mục đích kinh doanh. Nhiều doanh nghiệp thành công trong việc cạnh
tranh chiếm lĩnh thị trường là do sự khóe léo, tinh tế chiến thuật giá cả. Giá cả đã
thể hiện như một vũ khí cạnh tranh thông qua việc định giá thấp hơn giá thị trường,
định giá ngang bằng giá thị trường hay chính sách giá cao hơn giá thị trường.
Với một mức giá ngang bằng với giá thị trường giúp doanh nghiệp đánh giá
được khách hàng, nếu doanh nghiệp tìm ra biện pháp giảm giá mà chất lượng sản
phẩm vẫn đảm bảo khi đó lượng tiêu thụ sẽ tăng lên, hiệu quả kinh doanh cao và lợi
nhuận thu được nhiều hơn. Với một mức giá thấp hơn mức giá thị trường, chính sách

này được áp dụng khi sản xuất muốn tập trung một lượng hàng hóa lớn, thu hồi vốn
và lời nhanh. Không ít doanh nghiệp đã thành công khi áp dụng chính sách định giá
thấp. Họ chấp nhận giảm sút quyền lợi trước mắt đến lúc có thể để sau này chiếm thị
trường rộng lớn hơn, với khả năng tiêu thụ tiềm tàng. Định giá thấp giúp doanh


10

nghiệp ngay từ đầu có một chỗ đứng nhất định để định vị vị trí của mình từ đó thâu
tóm khách hàng và mở rộng thị trường. Với chính sách định giá cao là ấn định giá
bán sản phẩm cao hơn giá bán sản phẩm cùng loại ở thị trường hiện tại khi mà lần
đầu tiên người tiêu dùng chưa biết chất lượng của nó nên chưa có cơ hội để so sánh,
xác định mức giá của sản phẩm này là đắt hay là rẻ. Chính sách này được áp dụng khi
nhu cầu thị trường lớn hơn cung hoặc khi doanh nghiệp hoạt động trong thị trường
độc quyền, hoặc khi bán những mặt hàng quý hiếm cao cấp ít có sự nhạy cảm về giá.
Như vậy, để quyết định sử dụng chính sách giá nào cho phù hợp và thành
công khi sử dụng nó thì doanh nghiệp cần cân nhắc và xem xét kỹ lưỡng xem mình
đang ở trong tình thế nào thuận lợi hay không thuận lợi, nhất là nghiên cứu tiêu
dùng và tâm lý khách hàng cũng như cần phải xem xét các chiến lược các chính
sách giá mà đối thủ đang sử dụng.
1.1.3.3. Cạnh tranh bằng sự khác biệt về sản phẩm, dịch vụ
Trong giai đoạn phát triển của marketing hiện đại, nhiều doanh nghiệp đã lựa
chọn phương thức cạnh tranh dựa trên sự khác biệt nhằm tạo ấn tượng đối với khách
hàng. Các doanh nghiệp theo đuổi phương thức này tiến hành mở rộng chủng loại
sản phẩm, thêm vào những đặc tính mới, thay đổi màu sắc, kiểu dáng…nhằm tạo ra
sự khác biệt hóa sản phẩm của họ so với đối thủ cạnh tranh. Trong điều kiện doanh
nghiệp chưa tạo được tính độc đáo của sản phẩm thì có thể sử dụng các phương
thức khác như: thay đổi phương thức phục vụ, thanh toán, các dịch vụ sau bán
hàng… Các phương thức trên sẽ thực sự trở thành công cụ cạnh tranh khi đảm bảo
nhanh, chính xác, linh động và đa dạng nhằm tạo ra sự tiện lợi cho khách hàng

trong quá trình lựa chọn và sử dụng.
Bên cạnh đó, một công cụ khác cũng dựa trên sự khác biệt giữa các doanh nghiệp
đó là việc xây dựng hình ảnh, nhãn hiệu. Nhãn hiệu được coi là một loại tài sản vô cùng
quan trọng của doanh nghiệp, nó thể hiện vị thế và sức mạnh của doanh nghiệp.
1.1.3.4. Cạnh tranh bằng hệ thống phân phối
Phân phối sản phẩm hợp lý là một trong những công cụ cạnh tranh đắc lực
bởi nó hạn chế được tình trạng ứ đọng hàng hóa hoặc thiếu hàng hóa để hoạt động


11

tiêu thụ của doanh nghiệp được diễn ra thông suốt và đầy đủ. Doanh nghiệp cần
phải lựa chọn các kênh phân phối, nghiên cứu các đặc trưng của thị trường, của
khách hàng. Từ đó đưa ra các chính sách phân phối sản phẩm hợp lý, hiệu quả đáp
ứng nhu cầu khách hàng. Chính sách phân phối sản phẩm hợp lý sẽ tăng nhanh
vòng quay của vốn, thúc đẩy tiêu thụ, tăng khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp.
Thông thường kênh phân phối của doanh nghiệp được chia thành năm loại:
 Kênh ngắn: người sản xuất → người bán lẻ → người tiêu dùng.
 Kênh cực ngắn: người sản xuất → người tiêu dùng.
 Kênh dài: người sản xuất → người buôn bán → người bán lẻ →
người tiêu dùng.
 Kênh cực dài: người sản xuất → đại lý → người bán buôn → người
bán lẻ → người tiêu dùng.
 Kênh rút gọn: người sản xuất → đại lý → người bán buôn → người bán lẻ
→ người tiêu dùng.
Tùy theo từng mặt hàng kinh doanh, tùy theo vị trí địa lý, tùy theo nhu cầu
người mua và người bán mà doanh nghiệp sử dụng các kênh phân phối cho hợp lý
và mang lại hiệu quả bởi nhiều khi kênh phân phối có tác dụng như người môi giới
nhưng đôi khi nó lại mang lại tính trở ngại rườm rà.
1.1.3.5. Cạnh tranh bằng chính sách marketing

Để nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp thì chính sách marketing
đóng một vai trò quan trọng bởi khi doanh nghiệp bắt đầu sản xuất kinh doanh,
doanh nghiệp cần phải nghiên cứu thị trường, tìm hiểu nhu cầu khách hàng đang có
xu hướng tiêu dùng những sản phẩm gi? Thu thập thông tin thông qua sự phân tích
và đánh giá doanh nghiệp sẽ đi đến quyết định sản xuất cái gi? Kinh doanh những gì
mà khách hàng cần, khách hàng có nhu cầu. Trong khi thực hiện hoạt động kinh
doanh thì doanh nghiệp thường sử dụng các chính sách bán hàng thông qua các hình
thức quảng cáo, truyền bá sản phẩm đến người tiêu dùng. Kết thúc quá trình bán
hàng, để tạo uy tín hơn nữa đối với khách hàng, doanh nghiệp cần thực hiện các
hoạt động dịch vụ trước khi bán, trong và sau khi bán.


12

Như vây chính sách marketing đã xuyên suốt trong quá trình hoạt động cua
doanh nghiệp, nó vừa có tác dụng chính và tác dụng phụ để hỗ trợ cho chính sách
khác. Do vậy chính sách marketing không thể thiếu được trong bất cứ hoạt động
nào của doanh nghiệp.
1.1.4. Khái niệm và sự cần thiết nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp
1.1.4.1. Khái niệm về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp
Có nhiều khái niệm khác nhau về năng lực cạnh tranh: “Năng lực cạnh tranh
của doanh nghiệp là khả năng để giành thắng lợi trước các đối thủ cạnh tranh trên
các mặt: chất lượng, giá cả và dịch vụ giao hàng, sử dụng hàng hóa. Người chiến
thắng trong cạnh tranh gọi là người có năng lực cạnh tranh cao hơn”. Trong khi đó,
lại có quan niệm cho rằng: “Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là tất cả tiềm
năng, nguồn lực mà doanh nghiệp có thể sử dụng để duy trì và phát triển lâu dài vị
trí của mình trên thị trường có cạnh tranh”. Còn M.Porter lại đưa ra khái niệm cạnh
tranh mở rộng, năng lực cạnh tranh của các hãng được quyết định bởi sức mạnh của
các lực lượng cạnh tranh trong ngành. Các lực lượng cạnh tranh trong ngành bao
gồm: các đối thủ cạnh tranh tiềm năng; sản phẩm thay thế, người cung ứng, khách

hàng và đối thủ cạnh tranh hiện tại trong ngành. Cạnh tranh giữa các nhà sản xuất
trong một ngành công nghiệp được coi là cạnh tranh trực tiếp và là vấn đề cốt lõi
của phân tích cạnh tranh. Nếu xem xét cạnh tranh ở phạm vi xí nghiệp như trước
đây, thì một xí nghiệp được coi là có năng lực cạnh tranh khi xí nghiệp đó duy trì
được vị thế của mình trên thị trường cùng với các nhà sản xuất khác, với các sản
phẩm thay thế, hoặc đưa ra thị trường các sản phẩm tương tự với các đặc tính về
chất lượng hay dịch vụ ngang bằng hoặc cao hơn.
Còn theo từ điển thuật ngữ kinh tế học: “ Năng lực cạnh tranh hay sức cạnh
tranh là khả năng giành được thị phần lớn trước các đối thủ cạnh tranh trên thị trường,
kể cả khả năng giành lại một phần hay toàn bộ thị phần của đồng nghiệp”.
Phần chung nhất cho hầu hết các khái niệm cạnh tranh xét từ phạm vi của
ngành, công ty năng lực cạnh tranh dựa trên cơ sở chi phí thấp, sản phẩm tốt, công
nghệ cao hoặc là tổ hợp các yếu tố này. Như vậy, để có khả năng chiến thắng trong


13

cạnh tranh, doanh nghiệp phải có một hay một số lợi thế nào đó trong cạnh tranh, cơ
bản nhất là lợi thế về giá, chất lượng hay được biểu hiện dưới hai dạng cơ bản:
Thứ nhất, nếu hai sản phẩm cùng chủng loại và có chất lượng ngang nhau thì
sản phẩm nào có chi phí sản xuất và giá thành sản phẩm thấp sẽ có khả năng cạnh
tranh cao hơn. Đây là lợi thế cạnh tranh bên trong, nó mang lại giá trị cho người sản
xuất. Ưu thế này có được là do hạ thấp chi phí, do đó. Nhà sản xuất này có hiệu quả
cao hơn và có khả năng vững chắc để chống lại sự giảm giá trên thị trường do biến
động của các yếu tố thị trường hoặc do cạnh tranh.
Thứ hai, một sản phẩm có tính đặc thù, độc đáo riêng biệt (về mẫu mã, tính
năng độc đáo hay giá trị sử dụng…) mà không sản phẩm cùng loại nào có được, cho
dù giá cả có cao hơn các sản phẩm khác thì nó vẫn có một lợi thế cạnh tranh đáng
kể so với các sản phẩm cùng chủng loại. Đây là lợi thế cạnh tranh bên ngoài nó tạo
ra giá trị cho người mua thể hiện qua việc giảm chi phí sử dụng sản phẩm hay tính

tuyệt hảo khi sử dụng sản phẩm. Lợi thế này tạo ra cho nhà sản xuất quyền lực thị
trường ngày càng tăng.

1.1.4.2. Sự cần thiết phải nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp
Trong nền kinh tế thị trường, cạnh tranh là một quy luật khách quan của nền
sản xuất hàng hóa, là một yêu cầu bắt buộc trong thị trường. Sản xuất hàng hóa
càng phát triển, hàng hóa bán ra càng nhiều, số lượng người cung cấp càng đông thì
cạnh tranh càng gay gắt. Kết quả cạnh tranh sẽ làm một số doanh nghiệp bị thua
cuộc và bị gạt ra khỏi thị trường, trong khi một số doanh nghiệp vẫn tồn tại và phát
triển mạnh hơn. Cũng chính nhờ sự cạnh tranh không ngừng mà nền kinh tế thị
trường vận động theo xu hướng ngày càng cao, từ đó nâng cao năng suất lao động
xã hội – yếu tố đảm bảo cho sự thành công của mỗi quốc gia trên con đường phát
triển. Trong nền kinh tế thị trường cạnh tranh diễn ra ở mọi lúc mọi nơi không phụ
thuộc vào ý muốn của riêng ai, cạnh tranh trở thành một quy luật quan trọng thúc
đẩy sự phát triển. Ở đâu có nền kinh tế thị trường thì ở đó có cạnh tranh. Bất kỳ một
doanh nghiệp nào khi tham gia vào kinh doanh trên thị trường muốn doanh nghiệp
mình tồn tại và đứng vững thì phải chấp nhận cạnh tranh. Trong giai đoạn hiện nay


14

do tác động của khoa học kỹ thuật và công nghệ, nền kinh tế nước ta đang ngày
càng phát triển, đời sống của người dân được cải tiến đáng kể, cùng với đó là nhu
cầu cũng được thay đổi lên một tầm cao mới. Để đáp ứng kịp thời nhu cầu đó,
doanh nghiệp phải không ngừng nghiên cứu thị trường, tìm hiểu nhu cầu của khách
hàng để từ đó tìm các biện pháp thỏa mãn tốt nhất các nhu cầu đó thì mới có thể
cạnh tranh tốt được. Chính vì vậy, cạnh tranh là rất cần thiết đối với các doanh
nghiệp, nó giúp doanh nghiệp:
 Tồn tại và đứng vững trên thị trường:
Cạnh tranh sẽ tạo môi trường kinh doanh và những điều kiện thuận lợi để

đáp ứng nhu cầu của khách hàng, làm cho khách hàng tin rằng sản phẩm của doanh
nghiệp mình là tốt nhất, phù hợp với thị hiếu của người tiêu dùng nhất. Doanh
nghiệp nào càng đáp ứng tốt nhu cầu của khách hàng thì doanh nghiệp đó mới có
khả năng tồn tại trong nền kinh tế thị trường hiện nay.
 Cạnh tranh để phát triển.
Quy luật cạnh tranh là động lực thúc đẩy sản xuất hàng hóa càng phát triển,
số lượng nhà cung ứng càng đông thì cạnh tranh ngày càng gay gắt và quyết liệt.
Kết quả là loại bỏ những doanh nghiệp làm ăn kém hiệu quả, thua lỗ và ngược lại nó
thúc đẩy những doanh nghiệp làm ăn có năng suất cao và hiệu quả. Như vậy cạnh
tranh sẽ tạo ra trong nền kinh tế những doanh nghiệp có đủ sức đối chọi với những
biến động nhanh và khó lường của nền kinh tế toàn cầu hiện nay. Đặc biệt là khi nước
ta đã trở thành thành viên chính thức của tổ chức Thương mại thế giới thì vấn đề cạnh
tranh của các doanh nghiệp trong nước càng trở nên khó khăn. Tham gia thị trường
không còn là các doanh nghiệp trong nước nữa mà là các doanh nghiệp nước ngoài có
tiềm năng về vốn, kinh nghiệm, giải được bài toán khó này thì doanh nghiệp mới phát
triển bền vững được.
Qua những phân tích trên ta thấy rằng: cạnh tranh kích thích khoa học-kỹ
thuật tạo ra sự đổi mới, áp dụng công nghệ mới vào sản xuất. Người sản xuất nào có
kỹ thuật và công nghệ tiên tiến sẽ thu được lợi nhuận siêu ngạch, do đó cạnh tranh
áp dụng đối với người sản xuất buộc họ phải cải tiến kỹ thuật-công nghệ nhờ đó mà