Phân biệt nguồn của pháp luật cộng đồng ASEAN với nguồn của luật liên minh châu âu lý giải sự khác biệt này

Pháp luật cộng đồng (PLCĐ) ASEAN là tổng thể các nguyên tắc và quy phạm
pháp luật, do Asean xây dựng và ban hành nhằm điều chỉnh các quan hệ trong khuôn khổ
Cộng Đồng Asean, phát sinh trên mọi lĩnh vực kinh tế, chính trị - an ninh và văn hóa – xã
hội. Luật liên minh Châu Âu (LMCÂ) là tổng thể các nguyên tắc và quy phạm pháp luật
do LMCÂ xây dựng và ban hành, có hiệu lực áp dụng thống nhất và trực tiếp đối với các
thể nhân, quốc gia thành viên và các cơ quan, thiết chế của LMCÂ. Cũng giống như công
pháp quốc tế(CPQT),nguồn luật của 2 khu vực này cũng có những nguồn luật cơ bản và
nguồn luật bổ trợ. Tuy nhiên, giữa 2 khu vực này do cơ chế ban hành, cơ chế ra quyết
định và giá trị của các loại nguồn khác nhau nên về bản chất chúng có những đặc thù
khác biệt.
Để phân biệt nguồn luật của hai khu vực này, bài viết sẽ phân biệt ở 3 loại nguồn
luật: Luật gốc, luật phái sinh và án lệ.
So sánh về nguồn luật gốc, Luật gốc là nguồn luật cơ bản, có hiệu lực tối cao trong
hệ thống cấu trúc các nguồn của pháp luật, được áp dụng trên toàn lãnh thổ quốc gia thành
viên. Trên tinh thần của CPQT, Nguồn luật gốc của 2 khu vực chính là các Điều ước quốc
tế được xây dựng trên cơ sở những thỏa thuận trực tiếp của các quốc gia thành viên trong
khuôn khổ 2 khu vực này. Do vậy, về bản chất là chúng giống nhau và giống CPQT.
Nguồn luật gốc của PLCĐ ASEAN được ghi nhận ở các văn bản có giá trị pháp lý
bắt buộc như: Hiến Chương, tuyên bố, hiệp định, Nghị định thư, thỏa thuận … Ví dụ như:
Hiến Chương ASEAN được tất cả các thành viên thông qua năm 2007, tuyên bố Bali,
Hiệp định khung ASEAN về Dịch vụ, Nghị định thư hội nhập ngành cao su ASEAN được
kí kết năm 2004, Thỏa thuận về hợp tác bảo vệ môi trường giữa các nước ASEAN.
Nguồn luật gốc của LMCÂ bao gồm: Các hiệp ước thành lập cộng đồng EU: Hiệp
ước Paris 1951, Hiệp ước Rome 1957... Những hiệp ước sửa đổi hiệp ước thành lập các
cộng đồng và EU như Hiệp ước Brussels 1967, Hiệp ước châu âu duy nhất 1986, Hiệp
ước, Hiệp ước Amsterdam 1997, …. và các nghị định, tuyên bố kèm theo Hiệp ước thành
lập trên. Hiệp ước gia nhập của các thành viên mới vào các Cộng đồng và EU.
Mặc dù có sự khác nhau về tên gọi của các văn bản pháp lý nhưng về bản chất,
chúng đều là các quy phạm có giá trị pháp lí tối cao điều chỉnh các quan hệ phát sinh của
cả 2 tổ chức quốc tế này.
Về nguồn luật phái sinh, nguồn này của pháp luật ASEAN có bản chất khá giống

với công pháp. Nó thường phát sinh trong quá trình thực thi PLCĐ ASEAN, được thực
hiện thông qua các hoạt động pháp lý của các quốc gia thành viên, theo cơ chế chung hoặc
cơ chế riêng theo từng lĩnh vực cụ thể. Là nguồn bổ trợ cơ bản cho nguồn luật gốc. Bao
gồm các loại văn bản như: các quy định, chỉ thị, quyết định … Nguồn luật phái sinh
thường xuất hiện ở các Hội nghị cấp cao: thực thi những biện pháp thích hợp để xử lý các
tình huống khẩn cấp tác động tới Asean; Trong Hội đồng như điều phối: thực thi các hoạt
động được nêu trong Hiến chương hoặc những hoạt động khác do Hội nghị cấp cao chỉ
thị; Trong các Hội đồng Cộng Đồng: đảm bảo việc triển khai các quyết định có liên quan


của Hội nghị cấp cao; Trong các cơ quan chuyên ngành cấp bộ trưởng: thực hiện các thỏa
thuận và quyết định của Hội nghị cấp cao trong lĩnh vực của mình; Trong Ủy ban thường
trực Asean: thực thi các nhiệm vụ do Hội đồng điều phối Asean quyết định.
Trong khi, nguồn luật phái sinh ở EU là những quy định của pháp luật do các thiết
chế liên minh ban hành và các thỏa thuận. Theo đó, Luật phái sinh được ban hành dưới
các hình thức văn bản: Regulation, directive và decision. Regulation (quy định): là văn
bản có hiệu lực bắt buộc đối với tất cả các công dân và quốc gia thành viên của LMCÂ,
được dùng để tổ chức những vấn đề đã được nhất thể hóa ở mức độ cao. Directive là loại
văn bản chỉ có hiệu lực bắt buộc đối với những quốc gia thành viên được chỉ định trong
văn bản. Chỉ có các chỉ thị thỏa mãn điều kiện mới được áp dụng trực tiếp theo chiều dọc
và chỉ trong trường hợp nó không được chuyển hóa hoặc chuyển hóa không chính xác.
Decision là loại văn bản chỉ có hiệu lực bắt buộc đối với các cá nhân, thể nhân, quốc gia
thành viên được chỉ định trong văn bản, được chỉ định để giải các trường hợp cá biệt.
Nhận thấy, nguồn phái sinh PLCĐ ASEAN thường là các văn bản phát sinh từ các
hoạt động pháp lý của các thành viên. Các văn bản này, trên cơ sở những cơ chế chung
hoặc riêng của từng lĩnh vực thì các quốc gia lấy đó làm cơ sở để tự xây dựng cho mình cơ
chế quốc gia theo từng lĩnh vực. Đồng thời, các quốc gia cùng thực hiện các quy định của
PLCĐ theo cơ chế chung. Nhưng giá trị pháp lý của nguồn này thường không có giá trị để
giải quyết các tranh chấp ở tòa án ASEAN trên thực tế mà nó chủ yếu là các văn bản định
hướng cơ chế cho các quốc gia và toàn khu vực theo khuôn khổ. Khác với PLCĐ ASEAN,

nguồn phái sinh của Luật LMCÂ thường đóng vai trò quan trọng trong thực tiễn tranh
chấp giữa các thành viên. Chẳng hạn, chỉ thị không được áp dụng một cách trực tiếp. Tuy
nhiên tòa án EU đã từng đưa ra phán quyết rằng các quy định đối với cá nhân của chỉ thị
có thể, trong trường hợp ngoại lệ có hiệu lực trực tiếp trong một quốc gia thành viên mà
không cần có sự chuyển hóa thành nội luật khi thỏa mãn những điều kiện nhất định. Khác
với chỉ thị, Decision có hiệu lực trực tiếp đối với tất cả các đối tượng được chỉ định trong
văn bản.
Về án lệ, hay còn gọi là Tiền lệ pháp theo đó thừa nhận những bản án, quyết định
giải quyết vụ việc của tòa án làm khuôn mẫu và cơ sở để đưa ra phán quyết cho những vụ
việc hoặc trường hợp có tình tiết hay vấn đề tương tự sau đó. PLCĐ ASEAN ngày càng có
nhiều tiền lệ pháp trở thành nguồn luật để khắc phục được các “lỗ hỗng pháp lý” của các
hệ thống pháp luật. Đồng thời tiền lệ pháp được áp dụng rất thuận tiện và có hiệu quả khi
thực hiện giữa các quốc gia trong khối. Tuy nhiên, nguồn án lệ ở khu vực vẫn chưa đóng
vai trò, vị trí quan trọng, giá trị pháp lý của nó không điển hình như ở LMCÂ . Các phán
quyết của Tòa án công lí châu âu (ECJ) và của Tòa sơ thẩm châu âu (CFJ). Chúng không
chỉ có giá trị bắt buộc đối với các bên đương sự mà còn có giá trị bắt buộc đối với các cá
nhân, quốc gia thành viên khi ở trong hoàn cảnh tương tự như của án lệ. Chúng được sử
dụng trong trường hợp mà nguồn luật gốc và nguồn luật phái sinh không giải quyết được
vấn đề đó. Án lệ được xem là luật LMCÂ còn nguyên tắc pháp luật quốc tế hay pháp luật
quốc tế không được coi là luật LMCÂ, cũng như những thỏa thuận giữa các quốc gia


thành viên,…cũng không được xem là luật LMCÂ. Vai trò của án lệ với thực tiễn áp dụng
luật LMCÂ là rất điển hình, luôn mang giá trị pháp lý cao trong xét xử ở các tòa án.
Có sự khác biệt giữa các loại nguồn của PLCĐ ASEAN và Luật EU chúng ta sẽ lí
giải trên phương diện sau đây:
Về mô hình phát triển, EU xây dựng trên nguyên tắc liên bang, sự liên kết hội nhập
được bắt đầu từ kinh tế, dần dần chuyển sang chính trị; xây dựng các thể chế chung vững
chắc, đồng thời giữ vai trò hạt nhân, bản sắc dân tộc của các nước thành viên, trên cơ sở
luật pháp vững vàng. Còn các nước ASEAN đề ra nguyên tắc hội nhập kiểu hợp bang,

lỏng lẻo về xây dựng thể chế, giữ vững vai trò độc lập của các nước thành viên, theo
nguyên tắc đồng thuận, bắt đầu từ liên kết về an ninh, chính trị, sau đó dần dần chuyển
sang liên kết kinh tế, văn hoá, xã hội, nhưng chưa đạt được những hiệu quả vững chắc.
Trong khi hệ thống tổ chức của ASEAN gồm những cơ cấu có sự tham gia của mỗi nước
thành viên đại diện cho quyền lợi của nước mình, thì EU còn được thiết kế và tuân thủ
theo nguyên tắc tam quyền phân lập của một nhà nước siêu quốc gia. Hội đồng Châu Âu
có chức năng lập pháp. Uỷ ban Châu Âu là cơ quan hành pháp của EU và đại diện cho EU
trong các tổ chức quốc tế và ở các quốc gia EU có quan hệ ngoại giao. Toà án Châu Âu
giải quyết các tranh chấp liên quan.
Cơ chế ban hành và ra quyết định của PLCĐ Asean dựa trên cơ chế tham vấn và
đồng thuận. Đây là điểm khác biệt lớn nhất giữa CĐ Asean với CĐ châu Âu nói riêng và
LMCÂ nói chung. Liên kết của ASEAN lỏng lẻo hơn, không được đảm bảo bằng pháp lý
rõ ràng, chỉ được đảm bảo trên nguyên tắc đồng thuận, nên yếu tố tự quyết của các nước
thành viên là rất lớn. Cơ chế tham vấn và đồng thuận gây khó khăn cho việc hiện thực hóa
các nguồn luật bổ trợ ở CĐ ASEAN vì mỗi thành viên có những quan điểm khác nhau,
mâu thuẫn, không thống nhất được ý kiễn chung. Trong khi bản thân EU có cả một thiết
chế bộ máy và trong cơ chế ban hành và ra quyết định đều được thực hiện trên cơ sở biểu
quyết. Do vậy, việc hiện thực hóa các nguồn luật bổ trợ của EU như nguồn luật phái sinh
và án lệ cơ bản, dễ dàng hơn ASEAN rất nhiều.
Xét về giá trị pháp lý của các loại nguồn, Mặc dù ASEAN đến nay đã xây
dựng được hệ thống pháp lý tương đối hoàn chỉnh, nhưng nguồn luật áp dụng chủ yếu là
nguồn luật gốc – nguồn có giá trị pháp lý cao nhất. Trên thực tế, các nguồn bổ trợ như
nguồn luật phái sinh và án lệ hầu như không được áp dụng trong cơ chế giải quyết. Trong
khi, Đây là nguồn luật quan trọng và nhiều về số lượng trong luật LMCÂ. Nguồn luật
gốc của EU giống như một bản hiến pháp có hiệu lực tối cao trong hệ thống pháp
luật của một quốc gia. Án lệ là nguồn luật có vị trí quan trọng trong thực tiễn hoạt động
tư pháp của EU cũng như sự phát triển của pháp luật EU. Vì nguồn luật gốc của EU chỉ
mang tính chất định khung, trong khi nguồn luật phái sinh của liên minh cũng không thể
giải quyết được tất cả. Mặc dù Án lệ có hiệu lực áp dụng thấp nhất, tuy nhiên nó góp phần
điều chỉnh toàn diện hơn các vấn đề trong mỗi lĩnh vực hợp tác của các quốc gia thành

viên EU bởi nguồn luật gốc của EU chỉ mang tính chất định khung và nguồn luật phái sinh
thì chưa thể điều chỉnh được toàn bộ.


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
PLCĐ : Pháp luật cộng đồng
LMCÂ :Liên minh Châu Âu
CPQT :công pháp quốc tế

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Giáo trình luật quốc tế/ Trường Đại học Luật Hà Nội,/ Nxb. CAND,
Hà Nội, 2007

2. Giáo trình luật quốc tế/ Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội/Nxb.
ĐHQG, Hà Nội, 1997

3. Tập bài giảng Pháp Luật Cộng Đồng ASEAN/ Hà Nội 2011/ Trang
35 - 38

4. Tập bài giảng Pháp luật Liên minh châu âu/ 2011/Lê Minh Tiến,
Phạm Hồng Hạnh

5. Nguồn của pháp luật liên minh châu âu,những vấn đề lí luận và
thực tiễn/ Nguyễn Ngọc Quỳnh/ khóa luận tốt nghiệp, 2010.

6. Tạp chí mặt trận số 104/ Mô hình hội nhập của EU – ASEAN
( />
7. Website: /> />vi.wikipedia.org/wiki/
/>Một số Trang web khác.