TỰ TÌNH 2

Tự tình
Hồ Xuân Hơng
A/ Kết quả cần đạt
_ Cảm nhận đợc tâm trạng vừa buồn tủi, vừa phẫn uất trớc cái éo le
ngang trái của duyên phận ở Hồ Xuân Hơng.
_ Thấy đợc tài năng thơ Nôm của Hô Xuân Hơng : Ngôn ngữ tiếng
Việt đợc viết theo thể thơ Đờng luật với bút pháp trữ tình vừa sâu lắng
vừa mãnh liệt.
B/ ổn định tố chức
*/Sĩ số
*/ Kiểm tra bài cũ
c/ Nội dung - phơng pháp - tiến trình lên lớp.
Hồ Xuân Hơng là một trong những ngời đại biểu u tú nhất của văn
học mang t tởng đấu tranh cho quyền sống , quyền hởng hạnh phúc
của con ngời trong thời kỳ này. Bên cạnh những tên tuổi lớn khác nh
Nguyễn Gia Thiều , Đoàn Thị Điểm , Phạm Thái , Nguyễn Du...Bà
là một nữ sĩ tài hoa những cuộc đời chịu những bất hạnh . Bà từng làm
lẽ, đã từng goá chồng nên thấm thía nối khổ của ngời phụ nữ không có
hạnh phúc trọn vẹn. Và vì thế việc đấu tranh hay mu cầu hạnh phúc
lứa đôi, hạnh phúc gia đình dờng nh là nguồn cảm hứng sáng tạo dồi
dào nhất trong thơ của bà. Dù Hồ Xuân H ơng có viết về số phận của
mình hay của ngời khác thì cũng đều bộc lộ một thái độ hết sức chân
thành, một tình cảm hết sức tha thiết và một đòi hỏi hết sức quyết liệt.
Những tình cảm, thái độ, đòi hỏi ấy lại đợc thể hiện bằng những vần
thơ nôm hết sức điêu luyện, vùa tinh tế lại vừa suồng sã, vừa thâm
thuý sâu cay lại vừa bỡn cợt hài hớc. Và tự tình 2 trong chùm 3 bài thơ
Tự tình của bà là một tác phẩm tiêu biểu nh vậy
A/ Tiểu dẫn
1/ Tác giả
2/Sự nghiệp thơ ca
3/ Về bài Tự tình

b/ Văn bản
I/ Đọc hiểu
1/ Hai câu đề Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn
Trơ cái hồng nhan với nớc non
ở hai câu đề tác giả nêu nên vấn đề gì ?
Trịnh Thị Thái Dung Page 1 11- Tự tình II Hồ Xuân Hơng
Hoàn cảnh tự tình
Tự tình nghĩa là nhân vật trữ tình tự bộ bạch tâm t.
Vậy theo em nhân vật trữ tình bộ bạch tâm sự của mình vào thời điểm
nào ?
*/ Thời gian
Các nhà thơ xa thờng chọn thời điểm thích hợp : Đêm khuya cho nhân
vật trữ tình của mình dễ bề bộc lộ tâm sự. Với Nguyễn Du : Khi tỉnh r -
ợu, lúc tàn canh - Giật mình, mình lại th ơng mình xót xa. Nguyễn Gia
Thiều : Đêm năm canh tiếng lắng chuông rền, đêm năm canh lần n ơng
vách quế. Tâm trạng của ngời cung nữ diễn ra trọn trong đêm. Còn
với Hồ Xuân Hơng hai trong ba bài thơ Tự tình đều đ ợc mở đầu bằng
đêm khuya, canh khuya. ở bài Tự tình 1, nhà thơ viết Tiếng gà văng
vẳng gáy trên bom, Oán hận trông ra khắp mọi chòm. ở bài này
cũng vậy :
Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn
Trơ cái hồng nhan với nớc non.
Nữ sĩ tỉnh dậy lúc tàn canh hay bà đã thao thức suốt đêm khuya
không ngủ ? Điều đó thật khó xác định. Chỉ biết rằng thời điểm để
nhân vật trữ tình bộ lộ cảm xúc là :
_ Đêm khuya Quãng thời gian từ nửa đêm đến sáng Đó là thời gian đầy tâm
trạng.
Trong đêm khuya thanh vắng ấy chắc chắn trong lòng nữ sĩ đang
ngổn ngang chất chứa những t phiền muộn. Và cũng nhờ đêm khuya
thanh vắng ấy cũng giúp chúng ta hình dung rõ hơn về

*/ Không gian tự tình :
Vậy qua câu thơ bạn hình dung nh thế nào về không gian tự tình ?
Từ một lều canh xa đa lại:
_Văng vẳng trống canh dồn Đó là thứ âm thanh từ xa dội lại lúc xa lúc gần
Chính cái thứ âm thanh văng vẳng càng góp phần tô đậm thêm sự mênh
mông vắng lặng đến hoang vắng của không gian.Và vì thế nhân vật trữ tình d-
ờng nh cũng cảm thấy rõ hơn nỗi lòng của mình
Trống cầm canh vốn đều đều đơn điệu. Nhng lúc này trong tâm tởng
của nhà thơ, nó trở thành
_ Trống canh dồn Tiếng trống canh đổ dồn hơn, nhanh hơn, nh hối thúc thời
gian trôi nhanh hơn, tuổi đời ngời đàn bà vì thế cũng trôi nhanh hơn.
Trong sự đổ dồn của tiếng trống cầm canh, ta nh bắt gặp sự giật
mình thảng thốt của nhà thơ trớc bớc đi của thời gian. Nh thế, âm thanh của
Trịnh Thị Thái Dung Page 2 11- Tự tình II Hồ Xuân Hơng
tiếng trống canh không chỉ cho ta biết không gian, thời gian tự tình
của nữ sĩ mà còn góp phần hé mở
*/ Tâm thế của nhân vật trữ tình :
_ Cô đơn và thảng thốt
Cái tâm thế ấy càng đợc tô đậm hơn ở câu thơ sau : Trơ cái hồng
nhan với nớc non
Em hiểu hồng nhan là gì ? + Mặt hồng
+ dung nhan, nhan sắc
+ Ngời phụ nữ
+ Cả 3 điều trên
Em hiểu trơ là gì ? + Sự chai đi mất hết cảm giác
+ Sự bẽ bàng tủi hổ
+ Sự bền gan thách thức
+ Cả 3 điều trên
Từ đó em hiểu ý thơ trên nh thế nào ?
_ Hồng nhan : là mặt hồng cách nói hoán dụ kiểu nh má hồng, hồng quần,

hồng nhàn là chỉ dung nhan sắc đẹp và cũng là chỉ ngời phụ nữ nói chung
Nhng :
_ Cái hồng nhan thì không còn chỉ nhan sắc hay ng ời phụ nữ cụ thể nào
đó nữa. Từ cái đã Đồ vật hoá thân phận làm cho giọng thơ trĩu xuống nặng
nề nh một sự đay nghiến trớc cái duyên số quá hẩm hiu.
_ Trơ : nghĩa là lì ra chai đi, mất hết cảm giác.
Nếu hiểu nh thế thì câu thơ có nghĩa là con ngời đau buồn nhiều đến
nỗi thành ra trơ lì mất hết cảm giác trứơc cảnh vật, tr ớc cuộc đời.Và
đặt trong mối quan hệ với nớc non thì trơ còn hàm ý sự bền gan thách
thức cùng số phận Đó cũng là cá tính mạnh mẽ của nhà thơ.
Nhng :
_ Trơ còn có một cách hiểu khác là : Trơ trọi, cô độc.
Dù hiểu theo cách nào thì cách dùng từ cái kết hợp với biện pháp đảo ngữ,
câu thơ đã diễn tả thật rõ nét nỗi cô đơn ghê gớm, nỗi xót xa tột cùng của thân phận
hồng nhan
Con ngời ở đây nh biến thành vật vô tri nh hoá thành đá cùng nớc non.
Và nh thế tiếng trống canh dồn kia nh cơn gió của thời gian đang thổi
qua cuộc đời, đang lớt qua số phận nhà thơ. Hồ Xuân Hơng, một ngời
từng có thời tự hào về thời son trẻ vừa trắng lại vừa tròn, tự hào về
phẩm hạnh tấm lòng son, về tài năng Ví đây đổi phận làm trai đ ợc -
Sự nghiệp anh hùng há bấy nhiêu. Thế mà nay bà đang phải trải qua
những đêm dài cay đắng.
Trịnh Thị Thái Dung Page 3 11- Tự tình II Hồ Xuân Hơng
Hai câu thơ không chỉ mở ra một thời gian, một không gian tự tình mà
đằng sau không gian thời gian ấy là một nhân vật trữ tình với tâm
trạng cô đơn đến tột đỉnh, với tiếng thơ dài ngao ngán tr ớc nghịch
cảnh của cuộc đời. Qua đó ta cũng thấy đợc sự huỷ diệt ghê gớm của
xã hội phong kiến buổi ấy : Làm xơ xác khô héo một kiếp hồng nhan.
2/ Hai câu thực :
Chén rợu hơng đa say lại tỉnh

Vầng trăng bóng xế khuyết cha tròn
Hai câu trên, nữ sĩ nêu nên điều gì
Giải sầu
Nhà thơ đã giải sầu bằng cách nào ? Và kết quả ra sao ?
Rợu xa nay vốn là liệu pháp chữa bệnh tinh thần. Rợu có thể phá vỡ
đợc thành sầu. Để tránh nỗi buồn cô đơn đang vò xé tâm hồn, Xuân
Hơng đã phải mợn đến rợu để giải khuây :
Chén rợu hơng đa say lại tỉnh
Nhà thơ uống say để quên đi thực tại, quên đi nỗi sâu cô đơn đang vò
xé tâm hồn. Nhng nữ sĩ vừa nâng chén lên môi, hơng rợu đã phả lên
mặt, đa lên mũi.Còn nhận ra hơng vị của rợu là còn cha say. Nhà thơ
càng uống càng tỉnh. Càng tỉnh lại càng nhận thấy mình cô đơn hơn,
buồn tủi hơn. Từ
_Lại trong cụm từ say lại tỉnh Gợi cho em những suy nghĩ gì ?
Từ lại trong cụm từ say lại tỉnh
hàm chứa một cái gì đó bắt buộc, không muốn mà nó cứ xảy ra, nó nh một sự oan
trái
Nhà thơ muốn say, không muốn tỉnh, muốn quên đi chứ không muốn
phải đối diện với những nghịch cảnh trớ trêu của đời mình. Nh ng nó
vẫn cứ xảy ra say lại tỉnh nh cái vòng luẩn quẩn bà không sao thoát
ra đợc. Và cái vòng luẩn quẩn ấy chắc hẳn không chỉ riêng bà mà còn
là của hàng triệu kiếp đời ngời phụ nữ trong xã hội phong kiến.
Cầu cứu rợu, không đợc, nhà thơ ngẩng mặt cầu cứu trăng :
Vầng trăng bóng xế khuyết cha tròn
Em hiểu hình ảnh vầng trăng trong câu thơ trên nh thế nào ?
ý của câu thơ này có nghĩa là :Trăng lên cao rồi lại tànxế bóng nh -
ng nó vẫn khuyết, để rồi thêm một lần nhấn nữa : ch a tròn.
Và nh thế cái
_ Vầng trăng kia trớc hết là vầng trăng của vũ trụ
Nhng đâu chỉ đơn thuần là vầng trăng của vũ trụ mà vầng trăng ấy

còn
Trịnh Thị Thái Dung Page 4 11- Tự tình II Hồ Xuân Hơng
là vầng trăng hạnh phúc trong cuộc đời nhà thơ.
Nó đã xế bóng, nhng nó vẫn còn khuyết, vẫn cha tròn. Biết bao đêm
dài thao thức, bao khắc khoải đợi chờ hạnh phúc sẽ đến với mình. Vậy
mà tuổi xuân ngày một xế bóng, hạnh phúc thì cứ khuyết mãi ch a tròn
nh vầng trăng kia. Nh vậy từ sự không tròn đầy của vầng trăng,
Nhà thơ sững sờ phát hiện ra cái gì trong cuộc đời mình cũng khuyết
Và để diễn tả cái không tròn đầy viên mãn ấy, nhà thơ đã sử dụng thủ
pháp nghệ thuật gì ?
_ Xế bóng khuyết cha tròn một loạt hình ảnh thơ mang tính giảm cấp, diễn tả sự
thiếu hụt trong hạnh phúc của nhà thơ
Không tròn đầy viên mãn, nhà thơ càng khát khao mong chờ. Nhng
càng mong chờ lại càng cô đơn càng đau buồn. Hai câu thơ đăng đối
hô ứng thần tình làm nổi bật bi kịch về thân phận ngời đàn bà dang dở cô
đơn
3/ Hai câu luận :
Độc ẩm trong đêm tối, đối thoại với vầng trăng khuyết, và tiếng trống
canh dồn truy đuổi tìm về với phần khuyết còn lại của cuộc đời mình.
Đau buồn cô đơn đến tột đỉnh. Nhng Xuân Hơng vẫn là Xuân Hơng :
Xiên ngang mặt đất rêu từng đám
Đâm toạc chân mây đá mấy hòn
Vậy theo em, ở hai câu thơ này tác giả nêu nên vấn đề gì ?
Đây là hai câu thơ tả cảnh lạ lùng đợc viết ra trong một trạng thái
chán ngán buồn tủi.Nhng cái dụng ý của tác giả thì đã rõ: Đó là lấy
cảnh để ngụ tình : Để nêu bật cái dữ dằn, cái quyết liệt của sự phản
kháng.
Cảnh nhà thơ chú ý đến là
_ những hòn đá, những đám rêu mong manh đó là những vật nhỏ mọn vô tri
Nhng mùa xuân đã cho chúng một sức sống mãnh liệt, hay chính nhà

thơ đã thổi vào chúng một linh hồn tự do phản kháng :
_ Xiên ngang - rêu
Đâm toặc - đá
Những đám rêu nhỏ nhoi mềm yếu không chịu bó buộc bởi hoàn cảnh
cứ xiên ngang mặt đất mà chồi lên. Những hòn đá vô tri cũng đang
cựa quậy bức phá xé toặc chân mây mà biểu hiện khí phách.
Em có nhận xét gì về cách dùng từ và thủ pháp nghệ thuật của tác giả ?
ở đây :
Với nghệ thuật đảo ngữ kết hợp với các động từ mạnh mang tính thông tục,
nhà thơ đã dựng lên một thiên nhiên tơi rói đang cựa quậy đang bức phá để đi tìm
sự giao cảm, đi tìm phần còn lại của mình.Và sự cựa quậy bức phá
Trịnh Thị Thái Dung Page 5 11- Tự tình II Hồ Xuân Hơng