Giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA
HỒ CHÍ MINH
HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN

ĐÀO THỊ TRANG

Gi¸o dôc t- t-ëng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh
trong x©y dùng lèi sèng cho sinh viªn ViÖt Nam hiÖn nay

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

HÀ NỘI - 2018


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA
HỒ CHÍ MINH
HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN

ĐÀO THỊ TRANG

Gi¸o dôc t- t-ëng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh
trong x©y dùng lèi sèng cho sinh viªn ViÖt Nam hiÖn nay
Chuyên ngành: Triết học
Mã số: 92 29 001

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS Nguyễn Thế Kiệt
2. PGS.TS Hoàng Thúc Lân

HÀ NỘI - 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Luận án
này, được PGS.TS. Nguyễn Thế Kiệt và PGS.TS. Hoàng Thúc Lân hướng dẫn.
Các số liệu, kết quả sử dụng trong luận án là trung thực. Các kết luận của
luận án chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả
Đào Thị Trang


LỜI CẢM ƠN
Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc, Ban Đào tạo, Khoa Triết
học của Học viện Báo chí và Tuyên truyền đã giúp đỡ tác giả trong quá trình
nghiên cứu và thực hiện luận án.
Tác giả xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS Nguyễn Thế Kiệt và
PGS.TS Hoàng Thúc Lân đã tận tình hướng dẫn, động viên, giúp đỡ tác giả
trong suốt quá trình thực hiện luận án.
Tác giả xin cảm ơn các nhà khoa học đã nhận xét, góp ý để tác giả hoàn
thiện luận án.
Trong quá trình thực hiện luận án, tác giả còn nhận được nhiều sự ủng hộ
từ phía gia đình, cơ quan, bạn bè và đồng nghiệp. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn
chân thành tới những sự ủng hộ, giúp đỡ đầy quý báu đó.
Tác giả

Đào Thị Trang


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ........................................................................1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu...........................................................................2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................2
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án...........................................3
5. Đóng góp về khoa học của luận án ..........................................................................3
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án..................................................................3
7. Kết cấu của luận án ..................................................................................................3
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ
TÀI LUẬN ÁN............................................................................................................4
1. Các công trình nghiên cứu tiêu biểu liên quan đến đạo đức, tư tưởng đạo đức
Hồ Chí Minh, giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, lối sống, lối sống sinh
viên, xây dựng lối sống sinh viên và quan hệ giữa đạo đức và lối sống ........................4
1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đạo đức, tư tưởng đạo đức Hồ
Chí Minh ......................................................................................................................4
1.1.1. Một số công trình tiêu biểu liên quan đến đạo đức .......................................4
1.1.2. Một số công trình tiêu biểu liên quan đến tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh ........5
1.2. Các công trình liên quan đến lối sống, lối sống sinh viên, xây dựng lối sống
sinh viên......................................................................................................................11
1.3. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đạo đức và lối sống...........................14
1.4. Các công trình nghiên cứu liên quan đến giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí
Minh cho sinh viên, giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng
lối sống cho sinh viên .................................................................................................15
2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng giáo dục đạo đức
cho sinh viên và giáo dục tƣ tƣởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng
lối sống cho sinh viên................................................................................................16

2.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng giáo dục đạo đức cho
sinh viên và giáo dục đạo đức trong xây dựng lối sống cho sinh viên .....................16


2.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng giáo dục tư tưởng đạo
đức Hồ Chí Minh và giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng
lối sống cho sinh viên .................................................................................................19
3. Các công trình nghiên cứu liên quan đến phƣơng hƣớng, giải pháp
nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức và giáo dục tƣ tƣởng đạo đức
Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay ..21
3.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến phƣơng hƣớng và giải pháp
nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức trong việc xây dựng lối sống cho
sinh viên Việt Nam hiện nay ...................................................................................21
3.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến phƣơng hƣớng và giải pháp
nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục tƣ tƣởng đạo đức Hồ Chí Minh trong
xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay .............................................23
4. Khái quát những kết quả đạt đƣợc của các công trình có liên quan đến
đề tài luận án và những vấn đề đặt ra để tiếp tục nghiên cứu. ...........................24
4.1. Khái quát những kết quả đạt được của các công trình có liên quan
đến đề tài ...................................................................................................................24
4.2. Những vấn đề đặt ra luận án tiếp tục nghiên cứu ...............................................25
CHƢƠNG 1: GIÁO DỤC TƢ TƢỞNG ĐẠO ĐỨC HỒ CHÍ MINH
TRONG XÂY DỰNG LỐI SỐNG CHO SINH VIÊN VIỆT NAM HIỆN
NAY – MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN ...................................................................26
1.1. Bản chất, vị trí, nội dung tƣ tƣởng đạo đức Hồ Chí Minh ...........................26
1.1.1. Bản chất của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh .............................................26
1.1.2. Vị trí của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong đời sống xã hội ...............30
1.1.3. Nội dung các chuẩn mực và các nguyên tắc xây dựng đạo đức trong tư
tưởng đạo đức Hồ Chí Minh..................................................................................33
1.2. Giáo dục tƣ tƣởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống

cho sinh viên Việt Nam hiện nay – vai trò và nội dung .......................................36
1.2.1. Lối sống sinh viên, tầm quan trọng của xây dựng lối sống sinh viên ........36


1.2.2. Giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh và vai trò của nó trong xây
dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay ...................................................52
1.2.3. Nội dung giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối
sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay.................................................................62
Tiểu kết chƣơng 1 .....................................................................................................72
CHƢƠNG 2: MỘT SỐ NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG, THỰC TRẠNG GIÁO
DỤC TƢ TƢỞNG ĐẠO ĐỨC HỒ CHÍ MINH TRONG XÂY DỰNG LỐI
SỐNG CHO SINH VIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ
ĐẶT RA .....................................................................................................................73
2.1. Một số nhân tố khách quan và chủ quan tác động đến giáo dục tƣ
tƣởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên
Việt Nam hiện nay ....................................................................................................73
2.1.1. Những nhân tố khách quan ..........................................................................73
2.1.2. Những nhân tố chủ quan..............................................................................83
2.2. Thực trạng giáo dục tƣ tƣởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng
lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay ..............................................................86
2.2.1. Những ưu điểm trong hoạt động giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí
Minh nhằm xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay ........................86
2.2.2. Những hạn chế trong giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong
xây dựng lối sống cho sinh viên ..........................................................................104
2.2.3. Nguyên nhân của thực trạng giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh
trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay.................................110
2.3. Một số vấn đề đặt ra trong giáo dục tƣ tƣởng đạo đức Hồ Chí Minh
nhằm xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay ................................115
2.3.1. Mâu thuẫn giữa yêu cầu nâng cao vai trò của chủ thể giáo dục tư
tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên với khả

năng, năng lực còn hạn chế, sự phối kết hợp chưa đồng bộ của các chủ thể
giáo dục hiện nay .................................................................................................115


2.3.2. Mâu thuẫn giữa yêu cầu nâng cao hiệu quả giáo dục tư tưởng đạo đức
Hồ Chí Minh trong hoạt động xây dựng lối sống cho sinh viên với hiện thực
cuộc sống đang diễn biến phức tạp, xã hội tồn tại nhiều bất công, nghịch lý ....118
2.3.3. Mâu thuẫn giữa yêu cầu nâng cao ý thức học tập, rèn luyện theo tấm
gương đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên với sự
suy thoái đạo đức lối sống của một bộ phận sinh viên hiện nay.........................120
Tiểu kết chƣơng 2 ...................................................................................................123
CHƢƠNG 3: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU
NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIÁO DỤC TƢ TƢỞNG ĐẠO ĐỨC
HỒ CHÍ MINH TRONG VIỆC XÂY DỰNG LỐI SỐNG CHO SINH
VIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY .............................................................................124
3.1. Phƣơng hƣớng nâng cao hiệu quả giáo dục tƣ tƣởng đạo đức Hồ Chí
Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay ..............124
3.1.1. Giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống
cho sinh viên Việt Nam phải bảo đảm thống nhất giữa lý luận và thực tiễn,
học với hành, sinh động và dễ hiểu .....................................................................124
3.1.2. Giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống
cho sinh viên gắn liền với việc xây dựng môi trường xã hội, môi trường học
đường lành mạnh, xây dựng người trí thức tương lai vừa “hồng” vừa “chuyên” ..126
3.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục tƣ tƣởng đạo
đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay ..128
3.2.1. Nâng cao nhận thức, trách nhiệm, năng lực và sự phối hợp tốt của
các chủ thể giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối
sống cho sinh viên ........................................................................................ 128
3.2.2. Vận dụng tốt nội dung và đa dạng hóa các hình thức giáo dục tư tưởng
đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên ............................133

3.2.3. Chú trọng xây dựng môi trường xã hội, trực tiếp là môi trường học
đường lành mạnh tạo điều kiện tốt cho việc giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ
Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay ................142


3.2.4. Phát huy tính tự giác, tích cực chủ động học tập tu dưỡng theo tư
tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống của bản thân sinh viên...145
Tiểu kết chƣơng 3 ...................................................................................................149
KẾT LUẬN .............................................................................................................150
DANH MỤC NHỮNG CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ
CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN..........................................................152
TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................153
PHỤ LỤC


1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là kết tinh những truyền thống tốt đẹp của
dân tộc ta, là tượng trưng cho sự tiếp nối giữa giá trị đạo đức truyền thống dân tộc
với tinh hoa triết học và văn hóa nhân loại mà đỉnh cao là chủ nghĩa Mác – Lênin.
Bằng sự uyên bác với thiên tài trí tuệ và phẩm chất của mình, Người đã tiếp thu một
cách nhuần nhuyễn các tri thức ấy rồi nhào luyện trong thực tiễn cách mạng Việt
Nam mà biến thành một điều thực sự độc đáo mang tên Hồ Chí Minh, tư tưởng đạo
đức Hồ Chí Minh. Với Người, lý luận và thực tiễn, tư tưởng và hành động, tình cảm
và lý trí, cách mạng và khoa học, cuộc sống và nghệ thuật... là một sự thống nhất
hữu cơ, sinh động. Tư tưởng và tấm gương đạo đức của Người là tài sản tinh thần
vô giá cho các thế hệ hôm nay và mai sau noi theo.
Thanh niên – sinh viên hiện nay là những cán bộ, trí thức trong tương lai của nước
nhà, là những người kế tục sự nghiệp của cha anh. Lúc sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã

từng căn dặn Đảng ta cần phải chăm lo cho giáo dục đạo đức cách mạng, cho thanh niên,
đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng CNHX vừa “hồng” vừa “chuyên”.
Sau hơn 30 năm đổi mới, chúng ta đã xây dựng được nhiều thế hệ sinh viên
vừa có đức, vừa có tài, có khả năng gánh vác được trách nhiệm mà Tổ quốc tin yêu
và giao phó. Đó là những con người cơ bản có bản lĩnh chính trị vững vàng, có ý thức
tự chủ, tự cường, năng động, sáng tạo, có kiến thức, trình độ và năng lực hoạt động
thực tiễn, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm... thích nghi dần với cơ chế mới.
Mặt khác, không thể không thấy rằng, công cuộc đổi mới càng đi vào chiều sâu, đặc
biệt là sự phát triển của kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập quốc tế,
càng làm bộc lộ sự chưa ngang tầm trong phẩm chất đạo đức của sinh viên so với yêu
cầu và công cuộc đổi mới đang đặt ra. Sự xuống cấp về tư tưởng đạo đức và lối sống
của một bộ phận sinh viên đang làm cả xã hội lo ngại. Nhiều tiêu cực, bất công,
nghịch lý trong xã hội, trong học đường đã cản trở lớn cho công tác giáo dục đạo đức,
xây dựng lối sống mới cho sinh viên.
Cần chú ý là, việc giáo dục đạo đức, giáo dục lối sống cho sinh viên không chỉ
xuất phát từ tình hình suy thoái đạo đức, lối sống hiện nay của một bộ phận sinh viên,
mà còn vì định hướng phát triển lâu dài trong tương lai với tầm nhìn và hành động
chiến lược. Phát triển kinh tế và hiện đại hóa xã hội rất cần đến sức mạnh của kinh tế,
nhưng xét đến cùng, không có mục đích tự thân. Không xây dựng nền tảng tinh thần,
lối sống, đời sống tinh thần lành mạnh, xã hội không thể phát triển bền vững, cuộc sống
của từng cá nhân trong cộng đồng không thể bình yên, thanh niên- sinh viên không thể


2
lập thân, lập nghiệp một cách lành mạnh và tìm thấy triển vọng trong cuộc sống. Chính
từ đây, đặt ra hàng loạt vấn đề đối với sinh viên. Làm thế nào để sinh viên Việt Nam
trong tương lai đáp ứng được yêu cầu hết sức nặng nề nhưng vẻ vang mà đất nước
đang đặt lên vai họ? Làm thế nào để họ định hướng đúng đạo đức, lối sống, nhân
cách... trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế? Làm thế nào xây dựng
được những người chủ tương lai của nước nhà, phát triển toàn diện vừa có đức, vừa có

tài, nhân cách phong phú, đáp ứng được yêu cầu cách mạng hiện nay?
Việc nghiên cứu tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh sẽ cho chúng ta cơ sở định
hướng về mặt thế giới quan, phương pháp luận, kim chỉ nam đối với công tác giáo dục
đạo đức trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay.
Với ý nghĩa đó, tôi chọn vấn đề: “Giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh
trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay” làm đề tài luận án tiến sĩ
triết học, hy vọng sẽ góp một phần nhỏ vào việc giải quyết vấn đề mà đề tài đặt ra.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Làm rõ tầm quan trọng và thực trạng của giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí
Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên ở Việt Nam, từ đó đưa ra phương
hướng và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí
Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên ở Việt Nam hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Trình bày tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài;
- Làm rõ bản chất, vị trí, nội dung tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh;
- Làm rõ vai trò và nội dung giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong
xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay;
- Làm rõ thực trạng của việc giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong
xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam và những vấn đề đặt ra;
- Đề xuất phương hướng và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo
dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt
Nam hiện nay.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho
sinh viên Việt Nam hiện nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Đề tài luận án chỉ nghiên cứu trong phạm vi giới hạn là sinh viên Việt Nam
đang học trong các trường Đại học, Cao đẳng trong nước.

- Sinh viên là một khái niệm rộng, chỉ lực lượng xã hội đông đảo ở mọi vùng


3
miền đất nước, nhưng luận án chỉ giới hạn nghiên cứu sinh viên Việt Nam đang học ở
một số trường Đại học và Cao đẳng (ở Hà Nội, ở Nghệ An, ở thành phố Hồ Chí Minh,
ở Cần Thơ và ở Đồng Tháp). Số liệu khảo sát chủ yếu từ năm 1986 đến nay.
4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận án
4.1. Cơ sở lý luận
Luận án chủ yếu dựa trên các quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam về giáo
dục đạo đức, đạo đức cách mạng cho thanh niên (trong đó có sinh viên), về xây
dựng lối sống cho thanh niên, sinh viên. Luận án còn kế thừa các thành tựu của một
số công trình có liên quan đến đề tài.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng những phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng
và chủ nghĩa duy vật lịch sử; các phương pháp cụ thể như: phân tích và tổng hợp;
lịch sử và logic; so sánh; phương pháp điều tra xã hội học...
5. Đóng góp về khoa học của luận án
- Góp phần làm sáng tỏ vai trò và thực trạng của giáo dục tư tưởng đạo đức
Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay.
- Đề xuất phương hướng và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo
dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt
Nam hiện nay.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
- Kết quả nghiên cứu của luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong
giảng dạy và nghiên cứu một số chuyên đề, chương trình lý luận về giáo dục tư
tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên ở nước ta
hiện nay.
- Ở một mức độ nhất định, luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong

việc giáo dục lối sống cho sinh viên ở nước ta hiện nay.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận án gồm 3
chương 7 tiết.


4
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1. Các công trình nghiên cứu tiêu biểu liên quan đến đạo đức, tƣ tƣởng đạo đức
Hồ Chí Minh, giáo dục tƣ tƣởng đạo đức Hồ Chí Minh, lối sống, lối sống sinh viên,
xây dựng lối sống sinh viên và quan hệ giữa đạo đức và lối sống

1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đạo đức, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh
1.1.1. Một số công trình tiêu biểu liên quan đến đạo đức
- Trong công trình: “Đạo đức học” tập I, tập II của Bandzeladze [10], tác giả
đã phân tích và luận giải vai trò của đạo đức, làm sáng tỏ nhiều hiện tượng đạo đức
xã hội cũng như mối quan hệ giữa đạo đức với “tính người” của con người. Theo
ông, “Đạo đức là hệ thống những chuẩn mực biểu hiện sự quan tâm tự nguyện, tự
giác của những con người trong quan hệ với nhau và trong quan hệ với xã hội nói
chung. Bản chất của đạo đức là sự quan tâm tự giác của những con người đến lợi
ích của nhau, đến lợi ích của xã hội” [10.tr104, tập 1].
Ở đây, ông đã trình bày hệ thống các vấn đề chủ nghĩa Mác về đạo đức: Đạo
đức là gì? Đạo đức đã phát sinh phát triển như thế nào? mối quan hệ giữa đạo đức
với các hình thái ý thức xã hội khác, lý thuyết đạo đức cộng sản.
Trong nước, các công trình tiêu biểu bàn về đạo đức như:
- Trong công trình “Đạo đức mới” của tác giả Vũ Khiêu (Chủ biên) [79], các tác
giả đã trình bày cơ sở khoa học của đạo đức, nội dung cơ bản của đạo đức mới, lao
động, học tập đạo đức mới trong các quan hệ gia đình, tình bạn, tình yêu, phấn đấu
không ngừng rèn luyện đạo đức theo gương Hồ Chí Minh.

- Trong cuốn: “Giáo trình đạo đức học Mác - Lênin” của Nguyễn Ngọc Long
và Nguyễn Thế Kiệt (đồng chủ biên). Giáo trình Đạo đức học Mác – Lênin của tác
giả Vũ Trọng Dung (chủ biên), các tác giả đã trình bày khái niệm, nguồn gốc, bản
chất, chức năng của đạo đức, của nguyên tắc xây dựng đạo đức mới
- Trong cuốn sách: “Mấy vấn đề đạo đức trong điều kiện kinh tế thị trường ở
nước ta hiện nay” của Nguyễn Trọng Chuẩn và Nguyễn Văn Phúc (đồng chủ biên)
[19], đã có bài viết về giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam, đạo đức trong điều
kiện kinh tế thị trường, giữ gìn phát huy giá trị đạo đức truyền thống trong điều kiện
kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay.
- Cuốn: “Đạo đức xã hội ở nước ta hiện nay – vấn đề và giải pháp” của
Nguyễn Duy Quý (chủ biên) [148] đã đề cập đến những vấn đề đạo đức đang tồn tại


5
ở các nước trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Các tác giả cũng đã phân tích thực
trạng đạo đức của cán bộ, đảng viên và công chức, đạo đức trong lao động và trong
giao tiếp, đạo đức trong gia đình, đạo đức của thanh niên ở Việt Nam hiện nay. Các
tác giả chỉ ra nguyên nhân suy thoái của đạo đức trong xã hội, cũng như phương
hướng và giải pháp xây dựng đạo đức xã hội ở nước ta hiện nay.
- Trong cuốn sách: “Mấy vấn đề về đạo đức học và xây dựng đạo đức trong
điều kiện kinh tế thị trường ở Việt nam hiện nay” của Nguyễn Thế Kiệt [86], đã
trình bày rõ nguồn gốc, bản chất của đạo đức, các quy luật vận động của đạo đức,
khái niệm đạo đức mới, các yêu cầu của đạo đức mới, xây dựng đạo đức mới trong
điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay.
Kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học trên sẽ là nguồn tư liệu quý giá cho
NCS có thể tham khảo, kế thừa trong những nội dung cụ thể của luận án nhất là các
khái niệm đạo đức, nguồn gốc, bản chất đạo đức, quan hệ đạo đức với các hình thái
ý thức xã hội khác, đạo đức mới, đạo đức cách mạng.
1.1.2. Một số công trình tiêu biểu liên quan đến tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh
Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức là một bộ phận quan trọng trong hệ thống tư

tưởng của Người, có giá trị toàn diện, sâu sắc cả về lý luận và thực tiễn, được thể hiện
với một phong cách độc đáo, cô đúc, giản dị và dễ hiểu. Nó trở thành tài sản tinh thần
vô giá của Đảng và dân tộc ta, vì thế đã trở thành đối tượng nghiên cứu của nhiều đề
tài, nhiều công trình khoa học. Có thể liệt kê một số tác phẩm tiêu biểu như:
- Cuốn sách: “Phương pháp và phong cách Hồ Chí Minh” của tác giả Đặng
Xuân Kỳ chủ biên [87] là một trong số ít tài liệu nghiên cứu một cách khái quát, hệ
thống những vấn đề này, đưa công tác nghiên cứu về phương pháo và phong cách
Hồ Chí Minh lên một tầm cao mới. Các tác giả đã trình bày khái niệm, nội dung của
phương pháp và phong cách Hồ Chí Minh, đi từ khái niệm đến hệ thống phương
pháp và phong cách của Người, cũng như khẳng định mối quan hệ giữa phương
pháp Hồ Chí Minh với những phương pháp cách mạng Việt Nam, giữa phong cách
Hồ Chí Minh với phong cách của những người cộng sản chân chính, ... Từ đó, các
tác giả cũng khẳng định tầm quan trọng của việc nghiên cứu và vận dụng sáng tạo
phương pháp và phong cách của Người trong sự nghiệp đổi mới ở nước ta hiện nay.
- Cuốn sách: “Những bài giảng về môn học Tư tưởng Hồ Chí Minh ” của tác
giả Nguyễn Khánh Bật chủ biên [9]. Công trình này gồm có 15 bài, được viết theo
từng chuyên đề, trên cơ sở kế thừa và phát triển thành quả của tập tài liệu xuất bản
năm 1996, trong đó có chuyên đề tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, tác giả đã trình


6
bày những vấn đề về tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, nội dung cơ bản của tư tưởng
đạo đức Hồ Chí Minh. Đây là tài liệu rất quý cho tác giả trong quá trình thực hiện
viết luận án.
- Cuốn sách: “Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh truyền thống dân tộc và nhân
loại” do tác giả Vũ Khiêu chủ biên [80]. Công trình (đề tài KX2) đã tập hợp các bài
tham luận và bài phát biểu tại Hội thảo về: Nguồn gốc hình thành và đặc điểm tư tưởng
đạo đức Hồ Chí Minh; Hồ Chí Minh với các giá trị và tinh hoa đạo đức của nhân loại.
Các tác giả đã phân tích và chỉ rõ: Quá trình hình thành, phát triển tư tưởng đạo đức Hồ
Chí Minh là một cuộc cách mạng trên lĩnh vực đạo đức, nó thể hiện thái độ khoa học

đối với đạo đức cũ; Trên cơ sở của chủ nghĩa Mác – Lênin, Hồ Chí Minh đã gạt bỏ cái
lỗi thời, phát huy những nhân tố tích cực của đạo đức cũ để xây dựng một nền đạo đức
mới; Đạo đức mới là đạo đức chiến đấu vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, vì sự tiến bộ
của nhân loại, vì tự do và hạnh phúc của mỗi con người. Những vấn đề tư tưởng đạo
đức luôn được thể hiện trong lời nói và bài viết của Người.
Đây là những tư liệu quý báu giúp tác giả tìm thấy những căn cứ đúng nhất để
“xét người, xét việc và xem xét chính bản thân mình”; giúp tác giả tìm thấy ở đây
những chuẩn mực để yêu hay ghét, ca ngợi hay chê trách, tán thành hay phản bác, đặc
biệt là biết phấn đấu vươn tới những phẩm chất cao đẹp của con người.
- Cuốn sách: “Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức” của tác giả Đinh Xuân
Dũng [22] là tập hợp nhiều bài viết về tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh của nhiều nhà
lãnh đạo chính trị cao cấp và một số nhà khoa học như Lê Duẩn, Trường Chinh,
Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp, Lê Khả Phiêu, Nông Đức Mạnh... Mỗi bài viết
là một góc nhìn, một chiều cạnh riêng về tư tưởng đạo đức, tác phong, nhân cách
Hồ Chí Minh. Cuốn sách là tập hợp những bài nghiên cứu, những trích dẫn tiêu biểu
về tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh và một số mẩu chuyện chân thật, sinh động về
tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. Đây là những nội dung bổ ích định hướng cho tác
giả trong quá trình nghiên cứu thực hiện đề tài luận án.
- Cuốn sách: “Học tập tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh xây dựng nền văn hóa
đạo đức nước ta hiện nay”, của tác giả Thành Duy và Lê Quý Đức [26], có nhận
định: Trong sự nghiệp cách mạng của dân tộc ta, tư tưởng đạo đức cách mạng Hồ Chí
Minh đã góp phần rất quan trọng, có tác dụng mạnh mẽ trong sự nghiệp chiến đấu và
chiến thắng kẻ thù xâm lược, giành độc lập dân tộc và tự do cho nhân dân ta. Có thể
nói, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là kết quả thử nghiệm thành công thực tiễn cuộc
sống chiến đấu giành độc lập, tự do của một dân tộc còn mang nặng ý thức hệ phong


7
kiến, chín mươi phần trăm dân số là nông dân chưa thoát khỏi điều kiện sản xuất nhỏ
của một nước nông nghiệp còn nghèo nàn, lạc hậu. Từ ý thức đề cao vị trí, vai trò của

đạo đức, đồng thời khẳng định người cách mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền
tảng, Hồ Chí Minh luôn đòi hỏi cán bộ đảng viên trước hết phải trau dồi đạo đức cách
mạng, coi đó là một trong những điều kiện tiên quyết nhất để trở thành người cách
mạng chân chính.
- Các cuốn sách Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh của Hội đồng trung ương chỉ
đạo biên soạn giáo trình quốc gia các bộ môn Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và
của Bộ giáo dục và đào tạo. Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh của Học Viện Chính trị
quốc gia Hồ Chí Minh. Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh của Học viện Báo chí và
Tuyên truyền. Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh của Bộ Giáo dục và đào tạo. Tất cả
các cuốn sách này đều dành riêng một chương phân tích về tư tưởng đạo đức Hồ Chí
Minh. Các giáo trình không chỉ phân tích các chuẩn mực đạo đức cách mạng cơ bản
trong tư tưởng Hồ Chí Minh như: trung với nước, hiếu với dân; cần, kiệm, liêm, chính,
chí công vô tư; thương yêu con người, sống có tình nghĩa và có tinh thần quốc tế trong
sáng mà còn làm sáng tỏ các nguyên tắc xây dựng đạo đức cách mạng trong tư tưởng
của Người như: nói đi đôi với làm, nêu gương về đạo đức, xây đi đôi với chống, phải tu
dưỡng đạo đức suốt đời, …
- Cuốn sách: “Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức mới” của Thanh Lê [93], nội
dung chủ yếu của cuốn sách là trích dẫn từ tài liệu gốc trong các tác phẩm của Hồ
Chủ tịch và được ghi chú rõ nguồn tài liệu nhằm cung cấp cho bạn đọc tra cứu dễ
dàng và thuận lợi. Nội dung của cuốn sách còn để dành một phần ghi lại ý kiến của
một số nhà lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta với những lời ca ngợi nồng nhiệt, những
đánh giá sắc sảo về Hồ Chủ tịch và một số ý kiến của các nhà nghiên cứu, nhà văn,
nhà báo nói về đạo đức mới của Hồ Chủ tịch đăng tải trên báo Sài Gòn giải phóng.
Nội dung cuốn sách còn có phần trích đăng một số bài viết trong những năm gần đây
về Bác Hồ của soạn giả Thanh Lê xoay quanh chủ đề: Tư tưởng đạo đức Hồ Chí
Minh hướng về con người, về xã hội trong tương lai.
- Bài viết “Bản chất của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh” của tác giả Vũ Văn
Thuấn đã khẳng định: Đạo đức trong tư tưởng Hồ Chí Minh là đạo đức cách mạng,
nó là đạo đức mới, đạo đức vĩ đại, nó không phải vì danh vọng của cá nhân, mà vì
lợi ích chung của Đảng, của dân tộc, của loài người [161] .

- Bài viết: “Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh bước phát triển mới về đạo đức
trong văn hóa Việt Nam”, của tác giả Đỗ Huy [73], đã khẳng định: Trong tư tưởng


8
đạo đức Hồ Chí Minh, Người đã “phát triển các giá trị đạo đức dân tộc, tiếp biến
tinh hoa đạo đức của nhân loại, xác lập nhiều chuẩn mực đạo đức mới trong văn hóa
Việt Nam [73, tr.9]. Các tư tưởng về công bằng, bình đẳng xã hội; về sự kết hợp
giữa lợi ích cộng đồng và lợi ích cá nhân; về chủ nghĩa yêu nước kiểu mới, về lòng
khoan dung và nhân đạo; về đạo đức sinh thái... dựa trên nội dung mới của các
phạm trù thiện – ác, lương tâm, vinh dự, trách nhiệm xã hội và ý nghĩa cuộc sống đã
nâng nền văn hóa Việt Nam lên một giai đoạn phát triển mới, đáp ứng được yêu cầu
của thời đại.
- Bài viết: “Không gian và tiêu điểm của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh” của tác
giả Hà Thúc Minh, [136], tác giả đã chỉ ra và hoàn toàn đúng và cần thiết phải học tập
nghiên cứu những phẩm chất, hành vi đạo đức tốt đẹp của đạo đức Hồ Chí Minh như:
cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, nhân lễ, trí, tín; phê phán chủ nghĩa cá nhân,
chống tệ nạn tham nhũng, lãng phí. Nhưng đó là điều kiện cần chứ chưa phải là điều kiện
đủ, bởi vì những quan niệm về đạo đức xưa nay trong lịch sử của nhân loại không thiếu
những nội dung đó. “Điều không thể thiếu trong khi nghiên cứu, học tập tư tưởng đạo
đức Hồ Chí Minh là cần phải xác định rõ hơn mục đích chính trị mà đạo đức hướng tới”
[136, tr.14]. Tác giả cũng kết luận: Không gian tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh không
giới hạn trong quá khứ hay tương lai. Chừng nào đạo đức vẫn tiếp tục “đại hạ giá”,
chừng nào thiên hạ phải thắp đuốc để đi tìm cái “tâm” của con người thì chừng đó giá trị
của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh càng cần thiết giống như không khí cần sự sống.
- Bài viết: “Tìm hiểu cấu trúc và tính chất tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh”
của tác giả Thái Duy Tuyên và Từ Đức Văn [164], các tác giả đã đi vào phân tích 5
yếu tố cơ bản là: Những chuẩn mực, những nguyên tắc trong quan hệ, thái độ, cách
ứng xử... đối với mình, đối với người, đối với công việc, đối với Tổ quốc nhân dân,
đối với tự nhiên- môi trường. Theo các tác giả, đạo đức Hồ Chí Minh có một số tính

chất cơ bản như: tính thuyết phục, lan tỏa; tính kế thừa phát triển; tính chất thiết
thực; tính chất mềm dẻo, không cực đoan; hướng tới xây dựng lẽ sống.
- Cuốn sách: “Một số chuyên đề về tư tưởng Hồ Chí Minh” của tác giả Đinh Xuân
Lý và Phạm Ngọc Anh (đồng chủ biên) [107], các tác giả có nhận định: Xây dựng ý thức
phục vụ nhân dân là trung tâm xây dựng đạo đức cách mạng ở Việt Nam của Hồ Chí Minh.
Tác giả viết: Từ Hồ Chí Minh và qua nghiên cứu đạo đức Hồ Chí Minh, chúng ta thấy rất rõ
là một người, nếu người đó muốn trở thành người có đạo đức thì người ấy nhất định phải có
tinh thần hiến thân, phục vụ người khác, phục vụ xã hội. Người có đạo đức là bất cứ lúc nào,
khi nào cũng nghĩ về Tổ quốc, vì xã hội và vì những người khác quanh mình.


9
Những kết quả trên là những tư liệu bổ ích cho nghiên cứu sinh trong việc kế thừa và
đi sâu phân tích bản chất, đặc điểm, vị trí tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh.
- Khẳng định tính toàn diện, tính phổ biến và giá trị trường tồn của tư tưởng
đạo đức Hồ Chí Minh nhằm quán triệt và vận dụng tư tưởng đạo đức và tấm gương
đạo đức của Người trong học tập, tu dưỡng, rèn luyện con người mới trong bối cảnh
xã hội hiện nay, tác giả Bùi Đình Phong đã viết cuốn sách “Văn hóa, đạo đức trong
tư tưởng Hồ Chí Minh” [143], đã đi sâu phân tích và trình bày có hệ thống về nguồn
gốc, đặc trưng bản chất và những nội dung cơ bản của tư tưởng đạo đức Hồ Chí
Minh. Trong đó, tác giả đã phân tích làm rõ sự thống nhất giữa tư tưởng chính trị và
tư tưởng đạo đức, giữa tư tưởng và hành động, giữa đức và tài trong tư tưởng Hồ
Chí Minh. Từ đó, đi sâu phân tích những đặc trưng bản chất trong tư tưởng đạo đức
của Người, đó là nguyên tắc “ở đời và làm người” phải yêu nước, thương dân,
thương nhân loại bị áp bức.
- Bài viết: “Tìm hiểu cơ sở triết lý của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh nhằm
tăng tính thuyết phục trong việc giáo dục tư tưởng của Người”, của tác giả Nguyễn
Tấn Hùng [75], tác giả đã đi sâu phân tích cơ sở triết lý của tư tưởng đạo đức Hồ
Chí Minh: suốt đời phấn đầu, hy sinh cho lợi ích của Tổ quốc và nhân dân; tư tưởng
cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Theo tác giả, những triết lý đó không chỉ có

giá trị trong các giai đoạn cách mạng trước đây mà còn có giá trị tích cực trong việc
giáo dục tư tưởng đạo đức của Người cho cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân
dân trong giai đoạn hiện nay.
- Cuốn sách: “Hồ Chí Minh từ đạo đức truyền thống đến đạo đức cách mạng”,
của Phạm Minh Hạc [56], đã giành một phần trình bày tư tưởng Hồ Chí Minh về vai
trò cũng như những mặt còn hạn chế của thanh niên, từ đó, tác giả đã chỉ những
nhiệm vụ của thanh niên, trong đó có trách nhiệm rèn luyện đạo đức cách mạng theo
tư tưởng Hồ Chí Minh trong điều kiện hiện nay.
- Bài viết: “Một số giá trị đạo đức Việt Nam: từ truyền thống đến Hồ Chí
Minh” của Nguyễn Thế Kiệt [84], tác giả đã cho rằng đạo đức nảy sinh do nhu cầu
của đời sống xã hội và là kết quả của sự phát triển lịch sử. Các giá trị của nó được
hình thành và khẳng định từ quan hệ giữa người với người trong những hoàn cảnh
lịch sử nhất định. Ở đây, bài viết đi sâu tìm hiểu về một số giá trị đạo đức Việt
Nam: từ truyền thống đến Hồ Chí Minh, được hình thành trong những điều kiện
kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của đất nước. Đó là: “tinh thần yêu nước, tinh
thần nhân đạo cao cả, tinh thần đoàn kết cộng đồng sâu sắc, tính trung thực, khiêm
tốn, giản dị, thủy chung, cần, kiệm, sáng tạo trong lao động, học tập”.


10
- Công trình chuyên khảo tập hợp những kết quả nghiên cứu công phu trong
nhiều năm cũng như những trải nghiệm của tác giả Vũ Khiêu về cuộc đời, sự nghiệp
và tư tưởng Hồ Chí Minh, trong đó, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là tư tưởng lớn,
được coi là điểm nhấn của cuốn sách “Hồ Chí Minh ngôi sao sáng mãi trên bầu trời
Việt Nam” [81], tác giả đã chia sẻ cùng bạn đọc một nỗ lực để “thấu hiểu và thấu
cảm” về Hồ Chí Minh trên những cung bậc, chiều cạnh khác nhau: nhà tư tưởng, nhà
đạo đức học và người thực hành đạo đức, nhà văn hóa kiệt xuất, trí tuệ uyên bác, tư
tưởng cách tân, bản lĩnh sáng tạo cùng với tâm hồn nhạy cảm của nhà thơ, đạo đức
cao quý, đời sống giản dị, thanh tao của bậc hiền triết... Hơn tất cả là con người suốt
đời vì dân, vì nước, tận trung với nước, tận hiếu với dân để tận hiến cả đời mình cho

dân, cho nước và cho cả nhân loại. “Vĩ đại mà Giản dị, Hiện đại và mang tầm Thời
đại” mà gắn bó máu thịt với truyền thống, làm cho tinh hoa dân tộc được sống động
và nâng cao nhờ tiếp thu sáng tạo những tinh hoa tư tưởng văn hóa nhân loại. Đó là
tài năng và bản lĩnh Hồ Chí Minh, làm cho Hồ Chí Minh sống mãi trong trái tim dân
tộc và nhân loại, là ngôi sao sáng mãi trên bầu trời Việt Nam.
- Cuốn sách “Hồ Chí Minh nhà tư tưởng lỗi lạc” của tác giả Song Thành [155],
tác giả đã phân tích sự ảnh hưởng của bối cảnh kinh tế - xã hội, sự tác động qua lại của
các yếu tố chính trị, kinh tế, văn hóa đối với sự chuyển đổi tư tưởng, đạo đức, lối sống
của con người, bàn về nội dung, biện pháp đưa tư tưởng Hồ Chí Minh vào cuộc sống
và trở thành kim chỉ nam cho hành động. Các tác giả đã chỉ ra những yếu tố tạo nên sự
bền vững của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là do Người đã tìm thấy được sự thống
nhất biện chứng giữa truyền thống và hiện đại, giữa dân tộc và quốc tế.
- Luận án TSTH: “Vấn đề kế thừa, phát triển một số phạm trù cơ bản của
đạo đức Nho giáo trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh” của Nguyễn Thị Hồng
Doan [27], đã đi sâu nghiên cứu sự kế thừa, phát triển một số phạm trù cơ bản của
đạo đức Nho giáo (Nhân, Trí, Lễ, Nghĩa, Tín, Trung, Hiếu, Cần, Kiệm, Liêm,
Chính) trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, từ đó rút ra ý nghĩa lý luận và thực
tiễn của việc kế thừa, phát triển vào trong hoạt động thực tiễn cách mạng của
mình, bởi đạo đức Hồ Chí Minh là đạo đức của hành động và chỉ có hành động
cách mạng, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh mới thể hiện hết được giá trị của mình.
Những kết quả trên là những tư liệu quý giá về tư tưởng đạo đức Hồ Chí
Minh, giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh. Đây là những nội dung cơ bản định
hướng cho nghiên cứu sinh trong việc kế thừa và thực hiện đề tài luận án của mình.


11
1.2. Các công trình liên quan đến lối sống, lối sống sinh viên, xây dựng lối sống
sinh viên
Lối sống nói chung, lối sống sinh viên nói riêng là những vấn đề thu hút sự quan
tâm của nhiều nhà khoa học, tiêu biểu như: Cuốn “Lối sống xã hội chủ nghĩa” của tập thể

tác giả của Viện Hàn lâm khoa học xã hội Liên Xô (trước đây) [102]. Các tác giả cuốn
sách này đã nêu ra và luận giải về lối sống, lối sống xã hội chủ nghĩa, đặc trưng của lối
sống xã hội chủ nghĩa.
- Với cách tiếp cận này, trong cuốn “Văn hóa và lối sống”, của tác giả Thanh
Lê [92] lại xem xét vấn đề lối sống như một bộ phận của văn hóa, từ đây tác giả đề
cập việc xây dựng lối sống mới XHCN trong giai đoạn hiện nay.
- “Một số vấn đề về lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội” của tác giả
Huỳnh Khái Vinh (chủ biên) [173] đã đề cập đến những vấn đề cơ bản của lối sống,
đạo đức, chuẩn giá trị xã hội cũng như mối quan hệ giữa chúng với phát triển văn
hóa và con người. Bên cạnh đó, nhóm tác giả còn phân tích những ảnh hưởng của
các nhân tố kinh tế, chính trị, xã hội đến lối sống và việc kế thừa, phát huy nếp
sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội truyền thống và cách mạng, những kinh nghiệm,
bài học xây dựng, phương hướng, quan điểm và giải pháp xây dựng lối sống, đạo
đức, chuẩn giá trị xã hội.
Các công trình trên đây đã là những tư liệu bổ ích, giúp cho nghiên cứu sinh
trong quá trình nghiên cứu về lối sống, lối sống sinh viên.
- Cuốn sách: “Xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa ở
thủ đô Hà Nội trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” do
tác giả Nguyễn Viết Chức (chủ biên) [21], bao gồm nhiều bài tham luận của các nhà
nghiên cứu, quản lý văn hóa đã đề cập ở những mức độ khác nhau về tầm quan
trọng và sự cần thiết của việc xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn
hóa ở thủ đô Hà Nội.
- Đề tài khoa học cấp Nhà nước KHXH 04 “Về phát triển văn hóa và xây dựng
con người thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa” của Phạm Minh Hạc và Nguyễn
Khoa Điềm (đồng chủ biên) [55]. Xuất phát từ góc độ tiếp cận văn hóa, những yếu tố
cấu thành của nó, những tiền đề lý luận và thực tiễn hoạt động văn hóa hơn nửa thế
kỷ qua, các tác giả đã khảo sát thực trạng văn hóa, đạo đức lối sống, đặc biệt là của
thanh niên, từ đó đề xuất một số giải pháp để xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên
tiến, đậm đà bản sắc dân tộc và xây dựng lối sống trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện
đại hóa đất nước.

12
- Cuốn sách: “Bản sắc văn hóa trong lối sống hiện đại” của tác giả Lê
Như Hoa [77], đã tiếp cận vấn đề nếp sống, lối sống, lối sống đô thị, lối sống gia
đình trong giai đoạn hiện nay.
- Cuốn sách: “Giáo dục lối sống – nếp sống mới” do Thanh Lê (chủ biên) [94],
trong công trình này tác giả trình bày 3 phần: 1) Giải thích khái niệm “lối sống”, 2)
Bàn về lối sống đô thị và 3) Xây dựng lối sống – nếp sống đô thị thành phố Hồ Chí
Minh. Nội dung của cuốn sách tuy không phải là mới vì vấn đề đặt ra được dựa trên
nền tảng văn hóa truyền thống của dân tộc. Cái mới của nó là khơi dậy và được sắp
xếp lại một cách khoa học, hệ thống hóa các vấn đề và xây dựng nó thành một quy
chế mang tính pháp lý phù hợp với những hoạt động của công dân đô thị.
- Luận án TSTH: “Kế thừa và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc
trong việc xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay” của Võ Văn Thắng [157], tác giả
luận án đã có những luận giải khoa học việc kế thừa và phát huy các giá trị văn hóa
truyền thống dân tộc là tất yếu trong xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay với những
nội dung: lòng yêu nước, ý chí tự cường dân tộc, ý thức cộng đồng... làm rõ nội dung
cơ bản của lối sống mà chúng ta xây dựng, chỉ ra ảnh hưởng của các nhân tố đến việc
xây dựng lối sống của con người Việt Nam hiện nay, tác giả đã đánh giá thực trạng của
việc kế thừa, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong thời gian qua, từ
đó đề xuất phương hướng và giải pháp nhằm kế thừa, phát huy tốt hơn các giá trị văn
hóa truyền thống để xây dựng lối sống ở nước ta hiện nay.
- Bài viết: “Ảnh hưởng của nền kinh tế thị trường đến việc xây dựng lối sống
ở nước ta hiện nay” của Võ Văn Thắng [158], đã chỉ ra những ảnh hưởng tích cực
và tiêu cực của kinh tế thị trường đến đời sống xã hội và việc xây dựng lối sống ở
nước ta, từ đó đặt ra vấn đề phải hình thành lối sống mới thích ứng với nhu cầu đời
sống hiện thực để duy trì và thúc đẩy sự ổn định xã hội, vừa mang đậm bản sắc dân
tộc, vừa mang tính nhân loại phổ quát.
- Cuốn sách: “Lối sống dân tộc, hiện đại. Mấy vấn đề lý luận và thực tiễn”,

của tác giả Đỗ Huy [74], đã phân tích những vấn đề như: Việt Nam xây dựng lối
sống dân tộc- hiện đại trong quá trình toàn cầu hóa; Cơ sở lý luận của lối sống;
Bản chất của lối sống dân tộc- hiện đại XHCN; Lối sống dân tộc- hiện đại xã hội
chủ nghĩa; Lối sống dân tộc hiện đại và phát triển nhân cách con người Việt Nam
trong thế kỷ mới; Tư tưởng Hồ Chí Minh về lối sống dân tộc- hiện đại- nhân văn.
Tác giả cho rằng: Trước thử thách của quá trình toàn cầu hóa hiện nay, Việt Nam
coi toàn cầu hóa vừa là cơ hội để xây dựng lối sống dân tộc và tiếp biến nhiều hơn


13
cho giá trị hiện đại, vừa là thách thức để hoàn thiện và mở rộng hệ giá trị của
mình. Với truyền thống tự lực, tự cường, hiếu học, khoan dung và lòng yêu nước
vô bờ bến, nhân dân Việt Nam nhất định sẽ trở thành một hiện tượng của thế kỷ
XXI trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc khi hướng đến một lối sống dân
tộc- hiện đại xã hội chủ nghĩa.
- Cuốn sách: “Đặc điểm tư duy và lối sống của con người Việt Nam hiện nay:
một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Nguyễn Ngọc Hà, [53]. Trong công
trình này tác giả trình bày những vấn đề lý luận chung về tư duy và lối sống, đặc
điểm tư duy và lối sống truyền thống của con người Việt Nam, sự biến đổi của tư duy
và lối sống của con người Việt Nam trong thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế, từ đó
đưa ra những phương hướng chung và các giải pháp cơ bản nhằm tiếp tục đổi mới tư
duy và xây dựng lối sống mới của con người Việt Nam hiện nay.
- Cuốn sách: “Pháp luật với lối sống theo pháp luật và văn hóa giao tiếp
pháp lý” của tác giả Phạm Minh Đoan [43]. Trong cuốn sách này, tác giả chỉ ra từ
thực tế trong xã hội Việt Nam ngày nay, khi mà nền kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa ngày càng phát triển, sự hội nhập với thế giới sâu rộng hơn thì lối
sống của người Việt Nam nói chung và lối sống theo pháp luật nói riêng đòi hỏi cần
có những thay đổi lớn để đáp ứng được yêu cầu sự nghiệp đổi mới đất nước. Tuy
nhiên, bên cạnh lối sống tích cực của đại đa số người dân thì cũng đã bộc lộ không
ít những trào lưu sống thực dụng, thói quen sinh hoạt xấu, không có ý thức pháp

luật tối thiểu, tư tưởng chống đối pháp luật, tư tưởng “lách luật”... Các trào lưu sống
đó diễn biến hết sức phức tạp đòi hỏi phải được xây dựng lại với những chuẩn mực,
những giải pháp hiệu quả thiết thực nhất để thúc đẩy xã hội phát triển.
- Cuốn sách: “Giá trị trong lối sống của sinh viên Việt Nam hiện nay: thực
trạng và xu hướng” do Lưu Minh Văn và Trần Văn Kham (chủ biên) [172]. Trong
cuốn sách này các tác giả đã trình bày cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
giá trị trong lối sống sinh viên; những điểm mạnh và hạn chế của sinh viên Việt
Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế và khu vực; nhận thức về giá trị trong lối
sống của sinh viên trên địa bàn Hà Nội. Kết quả khảo sát mô tả chi tiết về nhận
thức các giá trị trong lối sống của sinh viên và các nhân tố tác động đến biến đổi
những giá trị đó.
- Luận án TSTH: “Xây dựng lối sống có văn hóa của học viên ở các trường
đào tạo sĩ quan quân đội nhân dân Việt Nam” của Vũ Đình Bắc [12]. Trong luận án
này tác giả đã làm sáng tỏ các quan niệm lối sống có văn hóa, lối sống có văn hóa


14
của học viên; đồng thời phân tích những yếu tố quy định việc xây dựng lối sống có
văn hóa của học viên ở các trường đào tạo sĩ quan quân đội nhân dân Việt Nam.
Trên cơ sở đó đánh giá đúng những thành tựu, hạn chế, làm rõ nguyên nhân và khái
quát một số vấn đề đặt ra trong xây dựng lối sống có văn hóa của học viên ở các
trường đào tạo sĩ quan quân đội nhân dân Việt Nam, tác giả đã đề xuất yêu cầu và
đưa ra một số giải pháp cơ bản nhằm xây dựng lối sống có văn hóa của học viên ở
các trường đào tạo sĩ quan quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay.
Các kết quả trên sẽ là cơ sở cho nghiên cứu sinh kế thừa và nghiên cứu
những vấn đề về lối sống, xây dựng lối sống cho sinh viên.
1.3. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đạo đức và lối sống
- Đề tài khoa học cấp bộ: “Sự lựa chọn các giá trị đạo đức và nhân văn trong
định hướng lối sống của sinh viên ở các trường đại học tại thành phố Hồ Chí Minh
trong giai đoạn hiện nay” của Huỳnh Văn Sơn [153], trong công trình này tác giả đã

cung cấp những số liệu điều tra xã hội học về trình độ và sự lựa chọn giá trị trong định
hướng lối sống của sinh viên, trong đó có cả những giá trị thuộc về truyền thống và giá
trị hiện đại.
- Luận án TSTH: “Giá trị văn hóa truyền thống với sự phát triển lối sống của
thanh niên Việt Nam hiện nay” của Đặng Thị Phương Duyên [29] trong công trình
này, tác giả đã làm rõ những vấn đề lý luận về vai trò của giá trị văn hóa truyền
thống và vấn đề phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống với sự phát triển
lối sống thanh niên Việt Nam. Từ đó, phân tích và làm rõ thực trạng phát huy vai trò
của giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt
Nam. Đề xuất phương hướng và giải pháp tiếp tục phát huy vai trò của giá trị văn
hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay.
- Luận án TSTH: “Kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong việc xây
dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam hiện nay” của Phạm Thu Thủy [159], trên
cơ sở làm rõ một số vấn đề lý luận và kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống, luận
án phân tích thực trạng kế thừa, đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả kế thừa
các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống cho thanh niên Việt Nam
hiện nay.
- Luận án TSTH: “Giá trị đạo đức truyền thống với việc xây dựng lối sống mới
cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay” của Nguyễn Thị Thanh
Hà [54], trong luận án này tác giả đã làm rõ tầm quan trọng, thực trạng việc phát huy các
giá trị đạo đức truyền thống trong việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên, từ đó, đề


15
xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy giá trị đạo đức truyền
thống đối với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn
cầu hóa hiện nay.
- Cuốn sách: “Phát huy giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống mới
cho sinh viên Việt Nam hiện nay” của Lương Gia Ban – Nguyễn Thế Kiệt (đồng chủ
biên) [8]. Trong công trình này, các tác giả đã phân tích tầm quan trọng và nội dung giáo

dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc trong xây dựng lối sống mới cho sinh viên trong
điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế hiện nay, đồng thời khái quát thực trạng
và những vấn đề đặt ra. Trên cơ sở đó, đề xuất phương hướng và những giải pháp chủ
yếu nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối
sống mới cho sinh viên Việt Nam hiện nay.
1.4. Các công trình nghiên cứu liên quan đến giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí
Minh cho sinh viên, giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối
sống cho sinh viên
- Cuốn sách: “Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục thanh niên” của tác giả
Đoàn Nam Đàn [28], tác giả đã trình bày những vấn đề cơ bản về nguồn gốc, quá
trình hình thành tư tưởng cơ bản của Hồ Chí Minh về giáo dục thanh niên, việc vận
dụng tư tưởng giáo dục thanh niên của Người trong điều kiện hiện nay và những
biện pháp nhằm phát triển toàn diện, phát huy mọi năng lực của thanh niên phục vụ
sự nghiệp công hóa, hiện đại hóa đất nước.
- Cuốn sách: “Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh và vấn đề giáo dục thanh niên
hiện nay” của Lê Hữu Ái [1], tác giả đã đi vào phân tích các chuẩn mực đạo đức cơ bản
trong tư tưởng Hồ Chí Minh như: trung với nước, hiếu với dân; cần, kiệm, liêm chính,
chí công vô tư; thương yêu con người, sống có tình nghĩa và có tinh thần quốc tế trong
sáng. Phần kết luận của tác phẩm có đoạn: Có thể nói tư tưởng đạo đức vì dân, coi dân
là gốc của nước, lấy việc phục vụ nhân dân là nghĩa vụ thiêng liêng nhất của mỗi thành
viên trong cộng đồng là một chuẩn mực đạo đức cao nhất mà chúng ta có thể tìm thấy
trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh.
- Trong cuốn sách: “Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh với việc nâng cao đạo
đức cách mạng cho cán bộ lãnh đạo, quản lý ở Việt Nam hiện nay” của tác giả
Nguyễn Thế Kiệt [85], tác giả đã trình bày nội dung tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh,
thực trạng đạo đức cán bộ lãnh đạo quản lý và đưa ra những giải pháp chủ yếu nhằm
nâng cao đạo đức cách mạng cho cán bộ lãnh đạo quản lý ở Việt Nam hiện nay dưới
ánh sáng của đạo đức cách mạng Hồ Chí Minh. Tác giả khẳng định: Việc học tập tư

16
tưởng đạo đức Hồ Chí Minh nhằm để khắc phục hàng loạt các hiện tượng tiêu cực
của xã hội hôm nay cũng như là một nhiệm vụ cần thiết để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ
mới của đất nước.
- Ngày 12/5/2014, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ra thông báo 314/TB-BGDĐT về
“kết quả hội thảo toàn quốc về công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh, sinh
viên” với những đánh giá thực trạng đạo đức, lối sống của học sinh, sinh viên và công
tác giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh, sinh viên.
Các công trình trên của các tác giả đã giúp NCS thấy rõ vai trò, nội dung giáo
dục đạo đức, giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh cho sinh viên. Đây là những tư
liệu bổ ích cho NCS trong quá trình thực hiện đề tài luận án.
2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng giáo dục đạo đức cho
sinh viên và giáo dục tƣ tƣởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống
cho sinh viên
2.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng giáo dục đạo đức cho
sinh viên và giáo dục đạo đức trong xây dựng lối sống cho sinh viên
- Năm 2001, tác giả Trần Kiều của Viện Khoa học Giáo dục chủ trì đề tài:
“Thực trạng tư tưởng chính trị - đạo đức – lối sống thanh niên học sinh, sinh viên”
[83]. Qua việc khảo sát gần 3000 học sinh trung học phổ thông và sinh viên, tác giả
đã chỉ ra một số đặc điểm trong lối sống sinh viên như: tích cực, chủ động linh hoạt,
giản dị tiết kiệm, khả năng thích ứng, ...
- Bài viết: “Lối sống hành xử bạo lực coi thường pháp luật của một bộ phận
giới trẻ Việt Nam hiện nay dưới góc nhìn từ hai bản năng Eros và Thanatos của
S.Freud” của Nguyễn Thị Bích Hằng [69, tr.76-82]. Trong bài viết này, tác giả đã nêu
lên ngoài những mặt tích cực do hội nhập quốc tế đem lại, lối sống tiêu cực từ đó cũng
đã phát sinh và ảnh hưởng không ít tới một bộ phận giới trẻ Việt Nam hiện nay. Trong
đó, lối sống hành xử bạo lực coi thường pháp luật đang gây bức xúc lớn cho xã hội. Đã
có một số nghiên cứu đánh giá và lý giải vấn đề này từ nhiều góc độ của các lĩnh vực
khoa học khác nhau. Tác giả bài viết đã vận dụng học thuyết Freud về hai bản năng
Eros và Thanatos để lý giải lối sống này với mong muốn góp thêm vào những góc nhìn

đa chiều, làm phong phú và sáng tỏ hơn khi nhìn nhận một vấn đề bức xúc đang được
cả xã hội quan tâm, đồng thời bước đầu đề xuất một số giải pháp nhằm hạn chế lối
sống bạo lực bất chấp pháp luật đó.
- “Giáo dục giá trị đạo đức truyền thống dân tộc trong xây dựng lối sống
cho thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay”, Luận án TSTH của Mai Thị Dung [25]. Tác giả