Hoàn thiện kiểm toán báo cáo tài chính các công ty cổ phần than do công ty kiểm toán độc lập ở việt nam thực hiện

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ TÀI CHÍNH

HỌC VIỆN TÀI CHÍNH
****************

ĐẶNG THỊ HƯƠNG

HOÀN THIỆN KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH
CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CÔNG
TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM THỰC
HIỆN

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

HÀ NỘI- 2019


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ TÀI CHÍNH

HỌC VIỆN TÀI CHÍNH
****************

ĐẶNG THỊ HƯƠNG

HOÀN THIỆN KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH
CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CÔNG
TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM THỰC

HIỆN

CHUYÊN NGÀNH: KẾ TOÁN
MÃ SỐ: 9.34.03.01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. GIANG THỊ XUYẾN

HÀ NỘI- 2019


i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan bản luận án này là công trình nghiên cứu
của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án này là
trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và chưa từng công bố
ở một công trình nghiên cứu khoa học
nào.
Tác giả luận án

Đặng Thị Hương


ii

LỜI CẢM ƠN
Nghiên cứu sinh xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Giang Thị
Xuyến- giáo viên hướng dẫn khoa học, đã có những định hướng, ý kiến đóng

góp, cách thức sửa chữa Luận án vô cùng quý báu; đồng thời luôn sát
sao, luôn động viên và giúp đỡ nghiên cứu sinh bất cứ khi nào nghiên cứu
sinh gặp khó khăn từ đó giúp nghiên cứu sinh hoàn thành luận án này đúng
hạn.
Nghiên cứu sinh xin trân trọng cảm ơn những ý kiến đóng góp chân
thành và quý báu của các nhà khoa học, sự hỗ trợ nhiệt tình của các công
ty kiểm toán, các kiểm toán viên hành nghề, Hội kế toán và kiểm toán Việt
Nam, Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam trong quá trình nghiên cứu
sinh thu thập tài liệu cho luận án.
Nghiên cứu sinh cũng xin chân thành cảm ơn Ban giám đốc Học viện
Tài chính, Bộ môn kiểm toán và các đồng nghiệp trong khoa Kế toán đã tạo
mọi điều kiện về vật chất và tinh thần, giúp đỡ nghiên cứu sinh hoàn
thành luận án.
Cuối cùng, nghiên cứu sinh xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới gia đình
và bạn bè đã động viên, giúp đỡ nghiên cứu sinh trong suốt quá trình
nghiên cứu và hoàn thành luận án này.
NGHIÊN CỨU SINH

Đặng Thị Hương


3

MỤC LỤC


4
LỜI CAM ĐOAN...................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii
MỤC LỤC..........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT........................................................................vii
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU.........................................................................x
DANH MỤC PHỤ LỤC........................................................................................xi
MỞ ĐẦU............................................................................................................ 1
Chương 1: LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC
DOANH NGHIỆP KHAI KHOÁNG DO KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP THỰC HIỆN..........27
1.1.TỔNG QUAN VỀ DOANH NGHIỆP KHAI KHOÁNG.......................................27
1.1.1. Khái quát về doanh nghiệp khai khoáng................................................27
1.1.2. Đặc điểm của các doanh nghiệp khai khoáng ảnh hưởng đến báo cáo
tài chính doanh nghiệp khai khoáng............................................................... 32
1.2.KÁI QUÁT VỀ KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP KHAI
KHOÁNG DO KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP THỰC HIỆN................................................... 36
1.2.1. Các phương pháp tiếp cận kiểm toán báo cáo tài chính doanh
nghiệp khai khoáng.........................................................................................36
1.2.2. Các loại rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp khai
khoáng.............................................................................................................38
1.2.3. Đối tượng, mục tiêu, nội dung và căn cứ kiểm toán báo cáo tài chính
doanh nghiệp khai khoáng.............................................................................. 41
1.2.4. Phương pháp, kỹ thuật và quy trình kiểm toán báo cáo tài chính
doanh nghiệp khai khoáng..............................................................................43
1.2.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến kiểm toán Báo cáo tài chính doanh
nghiệp khai khoáng do kiểm toán độc lập thực hiện...................................... 46
1.3.QUY TRÌNH KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC DOANH NGHIỆP KHAI
KHOÁNG THEO PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN KIỂM TOÁN DỰA TRÊN RỦI RO DO
KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP THỰC HIỆN.................................................................... 53


5
1.3.1. Giai đoạn chuẩn bị và lập kế hoạch kiểm toán.......................................53
1.3.2. Giai đoạn thực hiện kiểm toán..............................................................68

1.3.3. Giai đoạn kết thúc kiểm toán.................................................................74
1.4.KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC
DOANH NGHIỆP KHAI KHOÁNG VÀ BÀI HỌC CHO VIỆT NAM...78
1.4.1. Kinh nghiệm quốc tế về kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp khai
khoáng.............................................................................................................78
1.4.2. Bài học cho các công ty kiểm toán độc lập ở Việt Nam......................... 83
Kết luận chương 1........................................................................................... 84
Chương 2: THỰC TRẠNG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC CÔNG TY CỔ
PHẦN THAN DO CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM THỰC HIỆN
.........................................................................................................................85
2.1.TỔNG QUAN VỀ CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN THAN VÀ KIỂM TOÁN BÁO CÁO
TÀI CHÍNH CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC
LẬP Ở VIỆT NAM THỰC HIỆN...............................................................................85
2.1.1. Sự ra đời và phát triển của các công ty cổ phần than ở Việt Nam.........85
2.1.2. Đặc điểm của các công ty cổ phần than Việt Nam ảnh hưởng đến báo
cáo tài chính.................................................................................................... 88
2.1.3. Khái quát về kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty kiểm toán độc
lập ở Việt Nam có thực hiện kiểm toán BCTC các công ty cổ phần than.........97
2.1.4. Sơ lược về thực trạng kiểm toán báo cáo tài chính các công ty cổ phần
than do kiểm toán độc lập ở Việt Nam thực hiện......................................... 107
2.2.THỰC TRẠNG QUY TRÌNH KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC CÔNG TY CỔ
PHẦN THAN THEO PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN KIỂM TOÁN DỰA TRÊN RỦI RO DO
CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM THỰC HIỆN.....................112
2.2.1. Thực trạng giai đoạn chuẩn bị kiểm toán............................................ 113
2.2.2. Thực trạng giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán......................................114
2.2.3. Thực trạng giai đoạn thực hiện kiểm toán...........................................122


6
2.2.4. Thực trạng giai đoạn kết thúc kiểm toán.............................................131

2.3.ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC CÔNG TY
CỔ PHẦN THAN DO CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM THỰC
HIỆN...............................................................................................................134
2.3.1.Những ưu điểm trong kiểm toán báo cáo tài chính các công ty cổ phần
than134
2.3.2. Những hạn chế trong kiểm toán báo cáo tài chính các công ty cổ
phần than và nguyên nhân của những hạn chế............................................136
Kết luận chương 2......................................................................................... 147
Chương 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC CÔNG
TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM THỰC
HIỆN...............................................................................................................148
3.1.ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN, NGUYÊN TẮC VÀ YÊU CẦU HOÀN THIỆN
KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN THAN..........148
3.1.1. Định hướng phát triển các công ty kiểm toán độc lập kiểm toán Báo cáo
tài chính cho các công ty cổ phần than ở Việt Nam.......................................148
3.1.2. Nguyên tắc và yêu cầu hoàn thiện kiểm toán Báo cáo tài chính các công
ty cổ phần than..............................................................................................151
3.2.GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC CÔNG TY
CỔ PHẦN THAN DO CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM THỰC
HIỆN...............................................................................................................155
3.2.1. Hoàn thiện quy trình kiểm toán BCTC các công ty cổ phần than theo
phương pháp tiếp cận kiểm toán dựa trên rủi ro do các công ty kiểm toán
độc lập ở Việt Nam thực hiện.......................................................................155
3.2.2. Một số giải pháp khác trong kiểm toán BCTC các công ty cổ phần than 193
3.3.ĐIỀU KIỆN THỰC HIỆN GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI
CHÍNH CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP
Ở VIỆT NAM THỰC HIỆN................................................................................196


7

3.3.1. Về phía cơ quan quản lý Nhà nước......................................................196
3.3.2. Về phía hiệp hội nghề nghiệp.............................................................. 198
3.3.3. Về phía các kiểm toán viên và các công ty kiểm toán độc lập..............199
3.3.4. Về phía các công ty cổ phần than........................................................ 201
Kết luận chương 3......................................................................................... 202
KẾT LUẬN.......................................................................................................203


8
DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN
ÁN......................................................................................................................1
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................3


vii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt

Viết đầy đủ

ACCA

Association of Chartered Certified Accountants

AASC

Hội kế toán công chứng Anh quốc
Công ty TNHH Hãng kiểm toán AASC

AFC Viet Nam

Công ty TNHH Kiểm toán AFC Việt Nam

AISC

Công ty TNHH Kiểm toán và Dịch vụ Tin học Thành phố

AVA

Hồ Chí Minh
Công ty TNHH kiểm toán và Thẩm định giá Việt Nam

BCKT

Báo cáo kiểm toán

BCTC

Báo cáo tài chính

BDO Audit

Công ty TNHH Kiểm toán BDO

BGĐ

Ban Giám đốc

BQT

Ban quản trị

BTC

Bộ Tài chính

CĐKT

Cân đối kế toán

CMKT

Chuẩn mực kiểm toán

CPA VIETNAM

Công ty TNHH Kiểm toán CPA VIETNAM

CSDL

Cơ sở dẫn liệu

CTCP

Công ty cổ phần

CTKD

Chu trình kinh doanh

CTKT

Công ty kiểm toán

DN

Doanh nghiệp

DNKK

Doanh nghiệp khai khoáng

GTLV

Giấy tờ làm việc

HĐQT

Hội đồng quản trị

HSKT

Hồ sơ kiểm toán

HTK

Hàng tồn kho


8

INTOSAI
KH

International Organization of Supreme Audit Institutions
Tổ chức quốc tế các cơ quan kiểm toán tối cao
Khách hàng

KQKD

Kết quả kinh doanh

KSNB

Kiểm soát nội bộ

KTĐL

Kiểm toán độc lập

KTNB

Kiểm toán nội bộ

KTNN

Kiểm toán Nhà nước

KTV

Kiểm toán viên

LCTT

Lưu chuyển tiền tệ

NCS

Nghiên cứu sinh

NĐ

Nghị định

NV

Nghiệp vụ

NVKTPS

Nghiệp vụ kinh tế phát sinh

NVL

Nguyên vật liệu

NY

Niêm yết

PKF Viet Nam

Công ty TNHH PKF Việt Nam

PPKTCB

Phương pháp kiểm toán cơ bản

PPKTTT

Phương pháp kiểm toán tuân thủ

PPTCKT

Phương pháp tiếp cận kiểm toán

QĐ

Quyết định

RRKD

Rủi ro kinh doanh

RRKS

Rủi ro kiểm soát

RRKT

Rủi ro kiểm toán

RRTT

Rủi ro tiềm tàng

SDTK

Số dư tài khoản

SXKD

Sản xuất kinh doanh

SSTY
THKQKS

Sai sót trọng yếu
Tổng hợp kết quả khảo sát


9
TNCB

Thử nghiệm cơ bản

TNKS

Thử nghiệm kiểm soát

TSCĐ

Tài sản cố định

TTTM

Thông tin thuyết minh

UHY ACA

Công ty TNHH Kiểm toán và Tư vấn UHY ACA

VACO

Công ty TNHH Kiểm toán Vaco

VACPA

Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam

Vinacomin
XDCB

Tập đoàn Công nghiệp than khoáng sản Việt Nam
Xây dựng cơ bản


1
0
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU
1. SƠ ĐỒ

Sơ đồ TQ01 – Sơ đồ mục tiêu và cách thức tiếp cận luận án...............................19
Sơ đồ 1.1: Quy trình kiểm toán BCTC DNKK do KTĐL thực hiện.......................... 55
Sơ đồ 1.2: Tổng hợp các bước công việc trong giai đoạn kết thúc kiểm toán, lập
và phát hành Báo cáo kiểm toán......................................................................... 74
Sơ đồ 3.1: Giải pháp hoàn thiện giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán...................160
Sơ đồ 3.2: Quy trình nhập kho nguyên vật liệu..................................................167
Sơ đồ 3.3: Giải pháp hoàn thiện phân tích sơ bộ BCTC CTCP than....................168
Sơ đồ 3.4: Giải pháp hoàn thiện đánh giá hệ thống KSNB cấp độ toàn DN.......171
Sơ đồ 3.5: Giải pháp hoàn thiện việc xác định mức trọng yếu...........................174
Sơ đồ 3.6: Giải pháp hoàn thiện giai đoạn thực hiện kiểm toán........................180
Sơ đồ 3.7: Giải pháp hoàn thiện giai đoạn kết thúc kiểm toán..........................188
2. BẢNG
Bảng 1.1: Các thủ tục kiểm toán cần thực hiện đối với một số khoản mục đặc thù
trên BCTC của doanh nghiệp khai khoáng............................................................72
Bảng 2.1. Các loại thuế, phí CTCP khai thác than phải nộp cho Nhà nước..........96
Bảng 2.2: Các thủ tục kiểm toán đối với các khoản mục đặc thù trên BCTC của
CTCP than ở Việt Nam......................................................................................... 98
Bảng 2.3: Hệ thống văn bản pháp lý hiện hành về KTĐL....................................102
Bảng 2.4: Kết quả thu thập Phiếu khảo sát........................................................107
Bảng 3.1: Mẫu thu thập thông tin khách hàng...................................................157
Bảng 3.2A: Bảng mô tả các thủ tục kiểm soát của công ty khai thác than ở Việt
Nam đối với chu trình bán hàng- phải thu- thu tiền.......................................... 163
Bảng 3.2B: Bảng mô tả các thủ tục kiểm soát của công ty khai thác than ở Việt
Nam đối với chu trình mua hàng- phải trả- trả tiền...........................................165
Bảng 3.3: Bảng tổng hợp phân tích hệ số.......................................................... 169
Bảng 3.4: Mẫu bảng tổng hợp các vấn đề soát xét............................................ 189


1
1

DANH MỤC PHỤ LỤC

Số hiệu
phụ lục
2.1
2.2

Tên phụ lục
Danh sách các công ty cổ phần than ở Việt Nam hiện nay
Tổng hợp một số chỉ tiêu chính của các CTKT đã kiểm toán BCTC

2.3A

các CTCP than từ năm 2012 đến nay
Danh sách các cá nhân NCS đã phỏng vấn sâu

2.3B

Bảng câu hỏi phỏng vấn sâu

2.4A

Phiếu khảo sát

2.4B1

Bảng câu hỏi khảo sát về kiểm toán BCTC các CTCP than đối với
các nhà quản lý, các lãnh đạo công ty kiểm toán

2.4B2

Tổng hợp kết quả khảo sát về kiểm toán BCTC các CTCP than đối
với các nhà quản lý, các lãnh đạo công ty kiểm toán

2.4C1

Bảng câu hỏi khảo sát về kiểm toán BCTC các CTCP than đối với
các KTV và trợ lý kiểm toán

2.4C2

Tổng hợp kết quả khảo sát về kiểm toán BCTC các CTCP than đối

2.5

với các KTV và trợ lý kiểm toán
Danh sách các CTKT là thành viên hãng kiểm toán quốc tế

2.6

Chương trình kiểm toán BCTC mẫu của VACPA

2.7

Trích GTLV- Xem xét chấp nhận khách hàng và đánh giá rủi ro
hợp đồng của CTKT PKF Viet Nam

2.8

Trích GTLV- Đánh giá và chấp nhận khách hàng hiện tại của

CTKT AASC

2.9

Đánh giá tính độc lập của KTV tham gia cuộc kiểm toán của
CTKT AASC

2.10

Trích GTLV-Tìm hiểu về CTCP than và môi trường hoạt động của

2.11

CTCP than do CTKT BDO thực hiện
Trích GTLV-Tìm hiểu về hoạt động kinh doanh của CTCP than do


xii

CTKT AASC thực hiện.
2.12

Trích GTLV- Phân tích sơ bộ BCTC của CTCP than do CTKT BDO
thực hiện

2.13

Trích GTLV- Phân tích sơ bộ Bảng CĐKT của CTCP than do
CTKT AASC thực hiện

2.14

Trích GTLV- Đánh giá chung về KSNB và rủi ro gian lận của

2.15

CTKT BDO
Trích GTLV- Đánh giá rủi ro cấp độ BCTC của CTKT AASC

2.16

Trích GTLV- Đánh giá rủi ro cấp độ CSDL của CTKT AASC

2.17

GTLV- Đánh giá rủi ro và xác định mức độ trọng yếu của BDO

2.18

Trích GTLV- Đánh giá rủi ro và xác định mức độ trọng yếu của
CTKT AASC

2.19

GTLV- Thử nghiệm chi tiết về kiểm soát đối với tiền lương

2.20

(Payroll TOC) của CTKT BDO
Trích GTLV- Thủ tục phân tích HTK của CTKT BDO

2.21

Trích GTLV- Tìm hiểu về quy trình tập hợp chi phí, tính giá thành
của đơn vị của CTKT BDO

2.22

Trích GTLV- Kiểm tra việc tính giá thành sản phẩm than của
CTKT BDO

2.23

Trích GTLV- Xem xét tình hình kế hoạch sửa chữa lớn TSCĐ

2.24

của CTKT AASC
GTLV- Soát xét sự kiện phát sinh sau niên độ của CTKT BDO

2.25

GTLV-Xem xét đánh giá khả năng hoạt động liên tục của CTKT

3.1

PKF Viet Nam
Bảng đánh giá rủi ro gian lận tại CTCP than

3.2

Tổng hợp đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu ở cấp độ BCTC và

3.3

cấp độ CSDL trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán
Bảng xác định yếu tố độ tin cậy


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Trong những năm gần đây hoạt động kiểm toán báo cáo tài chính (BCTC)
của kiểm toán độc lập (KTĐL) ngày càng phát triển và KTĐL đã khẳng định
được vai trò, vị trí quan trọng của mình trong việc kiểm tra và đưa ra ý kiến xác
nhận về mức độ trung thực hợp lý của thông tin được kiểm toán từ đó giúp
người sử dụng thông tin đưa ra quyết định phù hợp. Bên cạnh đó, KTĐL còn
đưa ra ý kiến tư vấn nhằm giúp đơn vị được kiểm toán hoàn thiện hệ thống
kế toán, hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) của đơn vị.
Xuất phát từ tầm quan trọng và vai trò của kiểm toán BCTC do KTĐL
thực hiện trong nền kinh tế nên đã có rất nhiều nhà khoa học, các tổ chức kinh
tế quan tâm nghiên cứu. Mặc dù vậy, lý luận về kiểm toán BCTC doanh nghiệp
do KTĐL thực hiện hiện nay cũng còn nhiều quan điểm khác biệt cần tiếp
tục nghiên cứu để bổ sung và hoàn thiện để làm cơ sở cho nghiên cứu và
đào tạo nguồn nhân lực kế toán, kiểm toán. Ngoài ra, cần có lý luận về kiểm
toán BCTC của các lĩnh vực cụ thể như: khai khoáng, bưu điện,…để ứng dụng
trong thực tiễn. Tuy nhiên, tính đến thời điểm hiện tại chưa có công trình
nghiên cứu khoa học nào đề cập đến lý luận về kiểm toán BCTC các doanh
nghiệp khai khoáng (DNKK) nên các vấn đề lý luận về kiểm toán BCTC doanh

nghiệp (DN) nói chung và kiểm toán BCTC các DNKK nói riêng (trong đó có các
DN khai thác, chế biến, kinh doanh than) do KTĐL thực hiện cũng cần được
nghiên cứu, bổ sung và hoàn thiện.
Về mặt thực tiễn, cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường và
sự cạnh tranh gay gắt giữa các công ty kiểm toán (CTKT), các CTKT độc lập ở Việt
Nam đều đã từng bước quan tâm đến việc cải tiến và hoàn thiện nội dung,
quy trình, phương pháp, kỹ thuật kiểm toán BCTC từ đó giúp nâng cao chất
lượng và hiệu quả của các CTKT. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được,
các CTKT cần tiếp tục hoàn thiện kiểm toán BCTC DN nói chung và kiểm toán
BCTC các DN hoạt động trong các lĩnh vực đặc thù nói riêng như: khai
khoáng, xây lắp, ngân hàng, bưu điện,… để đáp ứng tốt hơn yêu cầu của người
sử dụng thông tin trong điều kiện nền kinh tế phát triển và hội nhập.


2

Khai thác than là một trong các ngành công nghiệp được hình thành sớm
nhất ở Việt Nam, luôn được coi là ngành công nghiệp mũi nhọn, đã có những
đóng góp to lớn cho sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Các công ty than
có nhiệm vụ đáp ứng nguồn than, đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia.
Bên cạnh đó, các công ty than còn có những đóng góp to lớn vào ngân sách Nhà
nước và đã tạo công ăn việc làm cho hàng trăm nghìn người lao động. Tuy
nhiên, khai thác than cũng có ảnh hưởng mạnh đến môi trường và đòi hỏi bảo
đảm an toàn cao cho người lao động. Chính vì vậy, BCTC của các công ty than,
đặc biệt là các công ty cổ phần (CTCP) than niêm yết (NY) được nhiều đối
tượng (như: Chính Phủ, cơ quan thuế, cơ quan quản lý nhà nước về môi
trường và lao động, nhà đầu tư, người lao động…) quan tâm sử dụng để đưa
ra các quyết định phù hợp. Do khai thác than là một ngành sản xuất đặc biệt,
quy trình sản xuất phức tạp, trải qua nhiều công đoạn từ: thăm dò, đầu tư, khai
thác, vận chuyển, chế biến mới được than sạch đem tiêu thụ nên BCTC của các

công ty than thường tiềm ẩn nhiều sai sót do những khó khăn liên quan đến
việc kiểm tra và xác định số lượng và giá trị hàng tồn kho (HTK), việc tập
hợp chi phí, tính giá thành sản phẩm; tính đúng đắn của các loại thuế, phí
phải nộp Nhà nước như: thuế tài nguyên, phí tài nguyên, phí hoàn nguyên
môi trường; khó khăn trong việc kiểm tra sự tuân thủ các quy định pháp lý của
các CTCP than…đã dẫn đến kiểm toán BCTC các CTCP than hiện còn nhiều bất
cập và thách thức với các CTKT Việt Nam. Chính vì vậy, việc nghiên cứu thực
trạng để đưa ra giải pháp hoàn thiện kiểm toán BCTC các CTCP than do KTĐL
thực hiện nhằm đảm bảo và nâng cao chất lượng, hiệu quả kiểm toán BCTC
các CTCP than có ý nghĩa quan trọng không chỉ đối với bản thân các CTCP
than mà còn đối với công chúng và xã hội nhằm đảm bảo và nâng cao chất
lượng, hiệu quả kiểm toán BCTC các CTCP than.
Xuất phát từ các phân tích nêu trên cho thấy đề tài: “Hoàn thiện
kiểm toán Báo cáo tài chính các công ty cổ phần than do các công ty kiểm toán
độc lập ở Việt Nam thực hiện” có ý nghĩa thời sự và cần thiết về cả lý luận và
thực tiễn.
2. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án
Nghiên cứu tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề


3

tài luận án có ý nghĩa rất quan trọng giúp nghiên cứu sinh (NCS) hệ thống hóa
được


4

những vấn đề lý luận chung về kiểm toán BCTC theo phương pháp tiếp cận kiểm
toán (PPTCKT) dựa trên cơ sở rủi ro trong kiểm toán BCTC DN nói chung và

kiểm toán BCTC các DN hoạt động trong từng lĩnh vực, ngành nghề kinh doanh
cụ thể do KTĐL thực hiện từ đó xác định được những vấn đề đã được nghiên
cứu, những vấn đề còn đang bỏ ngỏ làm định hướng cho những nghiên cứu
của mình.
Để làm rõ tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án, NCS khái
quát hóa các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án theo 2
mục chính là các công trình nghiên cứu trong nước và các công trình nghiên
cứu ngoài nước, trong đó mỗi mục chia ra làm 2 nhóm là: các công trình nghiên
cứu về kiểm toán BCTC nói chung và các công trình nghiên cứu về kiểm toán
BCTC các lĩnh vực đặc thù, cụ thể như sau:
2.1 Tổng quan các công trình nghiên cứu trong nước có liên quan đến đề tài
luận án
Nghiên cứu tổng quan của NCS về các công trình nghiên cứu trong nước
liên quan đến đề tài luận án cho thấy, có nhiều công trình nghiên cứu đã
được công bố là: các giáo trình, sách xuất bản, luận án tiến sĩ, các công trình
nghiên cứu khoa học các cấp, các bài đăng tạp chí có liên quan đến kiểm toán
BCTC do KTĐL thực hiện nhưng chưa có đề tài nào nghiên cứu đầy đủ, toàn
diện về quy trình kiểm toán BCTC theo PPTCKT dựa trên cơ sở rủi ro (gọi tắt là:
PPTCKT dựa trên rủi ro) trong kiểm toán BCTC do KTĐL thực hiện và cho đến
nay chưa có một công trình nghiên cứu khoa học nào nghiên cứu về kiểm toán
BCTC các CTCP than do KTĐL thực hiện. Cụ thể như sau:
a. Các công trình nghiên cứu về kiểm toán BCTC nói chung
 Về giáo trình và sách tham khảo
Hầu hết các trường đại học có đào tạo chuyên ngành kế toán, kiểm
toán như: Học viện tài chính, Đại học Kinh tế quốc dân, Đại học Kinh tế thành
phố Hồ Chí Minh, Đại học thương mại, Đại học ngoại thương, Học viện ngân
hàng... đều xuất bản các giáo trình liên quan đến lý thuyết kiểm toán và thực
hành kiểm toán BCTC do các nhà khoa học đầu ngành trong lĩnh vực kế toán,
kiểm toán đã và đang công tác tại các trường đại học biên soạn như: Giáo trình
lý thuyết kiểm

5

toán (GS.TS Nguyễn Quang Quynh), Giáo trình lý thuyết kiểm toán (TS Nguyễn
Viết Lợi và Ths Đậu Ngọc Châu); Giáo trình kiểm toán tài chính (GS.TS Nguyễn
Quang Quynh và PGS.TS Ngô Trí Tuệ), giáo trình kiểm toán BCTC (Ths. Đậu
Ngọc Châu và TS Nguyễn Viết Lợi), giáo trình Tổ chức quá trình kiểm toán
BCTC (PGS.TS Thịnh Văn Vinh và PGS.TS Giang Thị Xuyến), Giáo trình kiểm toán
căn bản (PGS.TS Nguyễn Trọng Cơ và PGS.TS Thịnh Văn Vinh),...
Bên cạnh các giáo trình, còn có nhiều sách tham khảo liên quan đến kiểm
toán BCTC như: Kiểm toán - Lý thuyết và thực hành (TS Phan Trung Kiên);
Kiểm toán Báo cáo tài chính - Lý thuyết và thực hành (PGS.TS Phạm Tiến Hưng
và TS Vũ Thị Phương Liên); Kiểm toán căn bản - Lý thuyết, câu hỏi và bài tập
trắc nghiệm (TS Trần Mạnh Dũng và Ths.Lại Thị Thu Thuỷ); Kiểm toán (TS
Phạm Xuân Thành); …
Có thể thấy, nội dung các giáo trình, sách tham khảo kể trên đều có đề
cập đến các nội dung cơ bản trong kiểm toán nói chung và kiểm toán BCTC
do KTĐL thực hiện nói riêng như: đối tượng, mục tiêu, nội dung, quy trình,
phương pháp, kỹ thuật kiểm toán BCTC doanh nghiệp nói chung do KTĐL
thực hiện trong đó các giáo trình mới xuất bản những năm gần đây đều đã sửa
đổi, bổ sung một số nội dung như: mục tiêu kiểm toán, PPTCKT, quy trình kiểm
toán BCTC theo PPTCKT dựa trên rủi ro,... cho phù hợp với thực tế và xu hướng
phát triển của kiểm toán trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Có thể thấy những
tài liệu này đã cung cấp một số cơ sở lý luận về kiểm toán BCTC DN làm tài liệu
tham khảo rất hữu ích cho luận án của NCS.
 Về các luận án tiến sĩ
Trong những năm gần đây có khá nhiều luận án tiến sĩ nghiên cứu về
kiểm toán BCTC nói chung, cụ thể như:
- Luận án tiến sĩ “Nghiên cứu đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán nhằm

nâng cao chất lượng hoạt động trong các công ty KTĐL Việt Nam” (Đoàn Thanh
Nga, 2011) đã nghiên cứu sâu vào bước công việc đánh giá trọng yếu và rủi ro
kiểm toán, trong đó tác giả cũng nghiên cứu về sự phát triển của các PPTCKT
BCTC theo thời gian bao gồm: PPTCKT theo khoản mục trên bảng cân đối kế


6

toán (CĐKT), PPTCKT theo hệ thống và PPTCKT dựa trên rủi ro. Kết quả nghiên
cứu trong luận án của tác giả Đoàn Thanh Nga đã chỉ ra rằng, PPTCKT dựa trên
rủi ro là PPTCKT cần thiết để cuộc kiểm toán BCTC đảm bảo chất lượng và hiệu
quả. Tuy nhiên, tác giả Đoàn Thanh Nga không đề cập đầy đủ đến các nội dung
khác trong kiểm toán BCTC như: đối tượng, nội dung, quy trình, phương pháp
kiểm toán,…nên còn những khoảng trống để NCS tiếp tục nghiên cứu.
- Luận án tiến sĩ“Hoàn thiện kiểm toán BCTC của các công ty niêm yết
trên thị trường chứng khoán Việt Nam” (Nguyễn Thị Mỹ, 2012) đã nghiên cứu
một số nội dung trong kiểm toán BCTC của các công ty niêm yết trên thị trường
chứng khoán, trong đó có mục 1.2 đề cập đến các nội dung sau: đối tượng
kiểm toán và cách thức tiếp cận đối tượng kiểm toán (theo khoản mục và
theo chu trình); PPTCKT (theo hệ thống hoặc theo rủi ro); phương pháp kiểm
toán; mục tiêu kiểm toán; quy trình kiểm toán; kiểm toán một số phần hành đặc
trưng trong kiểm toán BCTC của các công ty NY (như: kiểm toán vốn chủ sở
hữu và các quỹ; kiểm toán lợi nhuận phân chia; kiểm toán BCTC hợp nhất).
Mặc dù tác giả Nguyễn Thị Mỹ có đề cập đến các nội dung trong kiểm toán
BCTC nhưng một số nội dung còn đề cập ở mức độ sơ lược và chưa đề cập sâu
đến PPTCKT dựa trên rủi ro và quy trình kiểm toán BCTC dựa trên rủi ro; đồng
thời luận án cũng không đề cập đến kiểm toán một số phần hành kiểm toán
đặc thù trong DN sản xuất như: Hàng tồn kho (HTK), Tài sản cố định (TSCĐ);
chi phí SXKD dở dang;... Đây chính là những khoảng trống mà NCS tiếp tục
nghiên cứu.

- Luận án tiến sĩ“Vận dụng các phương pháp kỹ thuật kiểm toán trong quy
trình kiểm toán BCTC tại các công ty KTĐL ở Việt Nam” (Đinh Thị Thu Hà,
2016) đã nghiên cứu sâu về các phương pháp kiểm toán và các kỹ thuật kiểm
toán trong kiểm toán BCTC do KTĐL thực hiện; các nhân tố ảnh hưởng đến việc
vận dụng phương pháp kỹ thuật kiểm toán và nội dung vận dụng các phương
pháp kỹ thuật kiểm toán trong quy trình kiểm toán BCTC do KTĐL thực hiện.
Đồng thời, luận án đã nghiên cứu rất sâu về lịch sử hình thành và phát triển
của các PPTCKT. Vì vậy, có một số nội dung trong luận án như: phương pháp,
kỹ thuật kiểm toán và PPTCKT được NCS sử dụng để tham khảo cho luận án
của mình. Tuy nhiên, tác giả Đinh Thị Thu Hà chủ yếu nghiên cứu về việc vận


dụng

7


8

các phương pháp kỹ thuật kiểm toán trong quy trình kiểm toán BCTC nói chung,
không nghiên cứu một số các nội dung khác trong kiểm toán BCTC nói chung
(như: đối tượng, mục tiêu, nội dung, căn cứ kiểm toán,...) và kiểm toán BCTC
các CTCP than nên có những khoảng trống cho NCS tiếp tục nghiên cứu.
- Luận án tiến sĩ “Kiểm toán ước tính kế toán trong kiểm toán báo cáo tài
chính doanh nghiệp do các công ty kiểm toán độc lập ở Việt Nam thực hiện”
(Nguyễn Thị Lê Thanh, 2017) đã nghiên cứu về các ước tính kế toán, đặc điểm
các ước tính kế toán và các vấn đề liên quan đến kiểm toán các ước tính kế toán
trong kiểm toán BCTC (như: đối tượng, mục tiêu, căn cứ, nội dung, phương
pháp kiểm toán) đặc biệt đi sâu vào nghiên cứu phương pháp kiểm toán các
ước tính kế toán. Như vậy, tác giả Nguyễn Thị Lê Thanh chỉ nghiên cứu về

kiểm toán các ước tính kế toán trong kiểm toán BCTC nói chung, không nghiên
cứu về kiểm toán các ước tính kế toán và kiểm toán các bộ phận, khoản mục
khác trong kiểm toán BCTC các CTCP than. Tuy nhiên, nghiên cứu về kiểm toán
các ước tính kế toán trong kiểm toán BCTC DN nói chung cũng là tài liệu NCS
tham khảo để nghiên cứu sâu hơn về kiểm toán các ước tính kế toán trong DN
khai thác than.
- Luận án tiến sĩ “Kiểm toán hàng tồn kho trong kiểm toán BCTC do các
công ty kiểm toán độc lập tại Việt Nam thực hiện” (Nguyễn Thị Lan Anh, 2017)
mặc dù đã nghiên cứu về PPTCKT, quy trình kiểm toán HTK theo PPTCKT dựa
trên rủi ro và kiểm soát chất lượng kiểm toán HTK. Tuy nhiên, nghiên cứu của
tác giả Nguyễn Thị Lan Anh chỉ tập trung nghiên cứu vào một khoản mục riêng
lẻ là HTK trên BCTC của các DN nói chung, không nghiên cứu các khoản mục
khác trên BCTC cũng như không nghiên cứu cụ thể kiểm toán HTK trong lĩnh
vực khai thác than, không nghiên cứu về các nội dung khác trong kiểm toán
BCTC như: đối tượng, mục tiêu, nội dung, căn cứ kiểm toán,....nên còn những
khoảng trống để NCS tiếp tục nghiên cứu. Mặc dù vậy, luận án cũng là tài liệu
cho NCS tham khảo để nghiên cứu sâu hơn về kiểm toán HTK trong DN khai
thác than.
- Luận án tiến sĩ “Mối quan hệ giữa kiểm soát nội bộ, rủi ro gian lận và
lập kế hoạch kiểm toán trong kiểm toán BCTC” (Nguyễn Thành Trung, 2017) đã


9

làm rõ việc nghiên cứu, đánh giá KSNB ảnh hưởng đến việc xác định rủi ro có
SSTY do gian lận từ đó ảnh hưởng đến các nội dung cần thực hiện trong giai
đoạn lập kế hoạch kiểm toán BCTC như thế nào. Như vậy, tác giả Nguyễn
Thành Trung chỉ đi sâu kiểm định mối quan hệ giữa 3 nhân tố KSNB, rủi ro có
SSTY do gian lận và lập kế hoạch kiểm toán trong kiểm toán BCTC, không
nghiên cứu đầy đủ về quy trình kiểm toán BCTC theo PPTCKT dựa trên rủi ro

nên còn những khoảng trống để NCS tiếp tục nghiên cứu.
- Luận án tiến sĩ “Kiểm toán gian lận trong kiểm toán báo cáo tài chính
của các công ty phi tài chính niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam”
(Tạ Thu Trang, 2017) mặc dù có nghiên cứu về kiểm toán BCTC công ty phi tài
chính niêm yết trên thị trường chứng khoán nhưng chỉ tập trung vào nghiên
cứu một khía cạnh riêng lẻ là kiểm toán gian lận, không nghiên cứu các vấn đề
khác trong kiểm toán BCTC như: phương pháp kiểm toán, quy trình kiểm
toán theo PPTCKT dựa trên rủi ro,... nên còn những khoảng trống để NCS tiếp tục
nghiên cứu.
Về các bài viết đăng báo, tạp chí
Trong những năm qua có rất nhiều bài viết đăng trên các báo, các tạp chí
liên quan đến kiểm toán BCTC DN nói chung do các tổ chức KTĐL thực hiện
như: “Đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC tại các công ty kiểm toán
độc lập hiện nay”, số 187/2013- Tạp chí kinh tế và phát triển- Đại học Kinh tế
quốc dân của Đào Minh Hằng và Đào Văn Hiệp; “Khái quát những vấn đề cơ
bản về kiểm toán theo phương pháp tiếp cận dựa trên rủi ro khi thực hiện
kiểm toán BCTC”- số 1+2/2017- Tạp chí Kế toán & kiểm toán- Hội kế toán và
kiểm toán của tác giả Phạm Tiến Hưng và Nguyễn Thị Phương Thảo; “Đặc điểm
ước tính kế toán ảnh hưởng tới kiểm toán BCTC”, số 6/2017- Tạp chí nghiên cứu
Tài chính kế toán - Học viện Tài chính của Ths.CPA Nguyễn Thị Lê Thanh; “KTV
độc lập đối với việc phát hiện gian lận và sai sót trong kiểm toán BCTC”, số
6/2017 - Tạp chí Kế toán & Kiểm toán của TS Nguyễn Đăng Huy; ...Những bài
báo trên đây chỉ đề cập đến một vài khía cạnh cụ thể trong kiểm toán BCTC DN
nói chung, không đề cập hết tất cả các nội dung trong kiểm toán BCTC nên còn
những khoảng trống cho NCS tiếp tục nghiên cứu. Tuy nhiên các bài báo này