Phân tích khái niệm và đặc điểm của các cơ quan hành chính nhà nước, chứng minh rằng cơ quan hành chính là chủ thể quản lí hành chính nhà nước quan tr

MỞ ĐẦU
Cơ quan hành chính nhà nước là một bộ phận trong bộ máy nhà nước được
thành lập để quản lý hành chính nhà nước trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã
hội. Cơ quan hành chính nhà nước mang đầy đủ các đặc điểm chung của các cơ
quan nhà nước bên cạnh đó cũng có những đặc điểm riêng biệt cuả nó. Đồng thời
cơ quan hành chính là chủ thể quản lí hành chính quan trọng nhất. Nhận thấy địa
vị pháp lí hết sức quan trọng của cơ quan hành chính nhà nước cũng như ý nghĩa
thực tiễn to lớn của hoạt động của các cơ quan này, nhóm chúng em thực hiện bài
tập với đề tài: Phân tích khái niệm và đặc điểm của các cơ quan hành chính
nhà nước, chứng minh rằng: cơ quan hành chính là chủ thể quản lí hành
chính nhà nước quan trọng nhất.
NỘI DUNG
1. Khái niệm và đặc điểm của cơ quan hành chính nhà nước
1.1. Khái niệm
"Bộ máy Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một hệ thống
bao gồm nhiều cơ quan (loại cơ quan) nhà nước có tính chất, vị trí, chức năng,
nhiệm vụ và quyền hạn khác nhau nhưng có quan hệ mật thiết với nhau, tạo thành
một thể thống nhất vì được tổ chức và hoạt động theo những nguyên tắc chung" (1).
Một trong các bộ phận của bộ máy nhà nước ta chính là hệ thống các cơ quan
quản lí hành chính nhà nước hay còn gọi là hệ thống các cơ quan chấp hành. Có
thể định nghĩa cơ quan hành chính nhà nước là "bộ phận cấu thành của bộ máy
nhà nước, trực thuộc trực tiếp hoặc gián tiếp cơ quan quyền lực nhà nươc cùng
cấp, có phương diện hoạt động chủ yếu là hoạt động chấp hành - điều hành, có cơ
cấu tổ chức và phạm vi thẩm quyền do pháp luật quy định"(2).
1.2. Đặc điểm
Cơ quan hành chính nhà nước là bộ phận của bộ máy nhà nước nên cũng có
các đặc điểm chung của các cơ quan nhà nước như sau: là một tổ chức; có quyền
1


nhân danh Nhà nước khi tham gia vào các quan hệ pháp luật nhằm thực hiện các

quyền và nghĩa vụ pháp lí với mục đích hướng tới lợi ích công; có cơ cấu tổ chức
phù hợp với chức năng, nhiệm vụ,quyền hạn do pháp luật quy định; được thành
lập và hoạt động dựa trên những quy định của pháp luật,có chức năng, nhiệm vụ,
thẩm quyền riêng và có những mối quan hệ phối hợp trong thực thi công việc
được giao; nguồn nhân sự chính là đội ngũ cán bộ, công chức được hình thành từ
tuyển dụng, bổ nhiệm hoặc bầu cử theo quy định của Pháp lệnh cán bộ công chức.
Ngoài các đặc điểm chung của cơ quan nhà nước, cơ quan hành chính nhà
nước có các đặc điểm riêng được quyết định bởi chính bản chất của hoạt động
chấp hành - điều hành, cụ thể là:
- Cơ quan hành chính nhà nước là cơ quan có chức năng quản lí hành chính
nhà nước. Hoạt động chấp hành – điều hành hay còn gọi là hoạt động quản lí hành
chính nhà nước là phương diện hoạt động chủ yếu của cơ quan hành chính nhà
nước. Các cơ quan nhà nước khác cũng thực hiện hoạt động quản lí hành chính
nhà nước nhưng đó không phải là phương diện hoạt động chủ yếu mà chỉ là hoạt
động thứ yếu được thực hiện nhằm hướng tới hoàn thành chức năng cơ bản của
các cơ quan nhà nước đó như: chức năng lập pháp của Quốc hội, chức năng xét xử
của TAND, chức năng kiểm sát của VKSND. Chỉ các cơ quan hành chính nhà
nước khi thực hiện hoạt động quản lí hành chính nhà nước cũng chính là để hoàn
thành chức năng quản lí hành chính nhà nước.
- Hệ thống các cơ quan hành chính nhà nước được thành lập từ trung ương
đến cơ sở, được tổ chức theo hệ thống thứ bậc, có mối quan hệ mật thiết phụ thuộc
nhau về tổ chức và hoạt động theo những nguyên tắc chung nhằm thực thi quyền
quản lí hành chính nhà nước. Đứng đầu hệ thống này là Chính phủ, tiếp đó là bộ,
cơ quan ngang bộ và UBND các cấp.
- Thẩm quyền của các cơ quan hành chính nhà nước được pháp luật quy
định trên cơ sở lãnh thổ, ngành hoặc lĩnh vực chuyên môn mang tính tổng hợp.
2


Những nhiệm vụ và quyền hạn này hợp thành địa vị pháp lí hành chính chỉ giới

hạn trong phạm vi hoạt động chấp hành – điều hành.
- Các cơ quan hành chính nhà nước đều trực tiếp hay gián tiếp trực thuộc cơ
quan quyền lực nhà nước cùng cấp, chịu sự giám sát và báo cáo công tác trước cơ
quan quyền lực nhà nước. Cụ thể là Chính phủ, bộ và cơ quan ngang bộ trực thuộc
Quốc hội, UBND trực thuộc HĐND cùng cấp.
- Hầu hết các cơ quan hành chính nhà nước đều có hệ thống đơn vị cơ sở
trực thuộc, là nơi trực tiếp tạo ra của cải vật chất và tinh thần cho xã hội. Ví dụ
như các trường đại học trực thuộc Bộ giáo dục và đào tạo; các tổng công ty, công
ty, nhà máy trực thuộc Bộ công nghiệp, Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn,
Bộ giao thông vận tải; các đơn vị công an, quân đội trực thuộc Bộ công an, Bộ
quốc phòng… Trường Đại học Luật Hà Nội cũng là một ví dụ điển hình về đơn vị
sự nghiệp trực thuộc Bộ Tư pháp.
2. Chứng minh cơ quan hành chính là chủ thể quản lí hành chính nhà nước
quan trọng nhất
Có nhiều lí do khiến cơ quan hành chính là chủ thể quản lí hành chính nhà
nước quan trọng nhất, ví dụ như: số lượng lớn, thường xuyên tham gia vào các
quan hệ pháp luật hành chính để quản lí hành chính nhà nước, ban hành nhiều văn
bản quản lí hành chính nhà nước nhất. Tuy nhiên để chứng minh nhận định trên
một cách chặt chẽ hơn, nhóm chúng em lần lượt xem xét địa vị pháp lí của Chính
phủ, bộ và cơ quan ngang bộ, UBND các cấp, qua đó tiến hành so sánh, đối chiếu.
Thứ nhất là so sánh chức năng quản lí hành chính nhà nước với các hoạt động thứ
yếu khác trong hoạt động của từng cơ quan nói trên, nhằm chứng minh phương
diện hoạt động chủ yếu của chúng là quản lí hành chính nhà nước. Thứ hai là so
sánh chứng năng quản lí hành chính nhà nước của các cơ quan nói trên với hoạt
động quản lí hành chính nhà nước của các cơ quan khác như Quốc hội, Toà án
nhân dân, Viện kiểm sát, HĐND nhằm chứng minh rằng trong bộ máy nhà nước,
3


chỉ có hệ thống các cơ quan hành chính nhà nước là chủ thể quan trọng và chủ yếu

nhất tiến hành quản lí hành chính nhà nước.
2.1. Chính phủ
Điều 109 Hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) quy định:"Chính
phủ là cơ quan chấp hành của Quốc hội, cơ quan hành chính Nhà nước cao nhất
của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam". Chính phủ có nhiệm vụ quản lí
mọi mặt của đời sống xã hội trong phạm vi cả nước, thực hiện các chính sách đối
nội, đối ngoại trong phạm vi thuộc thẩm quyền của mình, nhiệm vụ quyền hạn của
chính phủ đã được quy định tại điều 109 Hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung năm
2001) và Luật tổ chức chính phủ năm 2001. Theo đó, Chính phủ thực hiện chức
năng quản lí hành chính nhà nước bằng pháp luật; sử dụng tổng hợp các biện pháp
hành chính, kinh tế, tổ chức, giáo dục, phối hợp với các cơ quan, tổ chức liên quan
trong khi thi hành nhiệm vụ quyền hạn của mình. Với tư cách là cơ quan chấp
hành của Quốc hội, Chính phủ có quyền lập quy. Đó là quyền ban hành các nghị
quyết, nghị định có tính bắt buộc phải thi hành trong phạm vi cả nước. Chính phủ
còn được xác định là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất đứng đầu hệ thống cơ
quan hành chính nhà nước. Chính phủ trực tiếp lãnh đạo, chỉ đạo hoạt động của
các bộ và Ủy ban nhân dân các cấp. Điều 8 Luật tổ chức chính phủ năm 2001 đã
quy định 11 nhiệm vụ và quyền hạn chung của Chính phủ. Không chỉ vậy, Điều 9
đến Điều18 cũng cụ thể hoá nhiệm vụ và quyền hạn của Chính phủ trong các lĩnh
vực riêng (kinh tế; khoa học, công nghệ và môi trường; văn hoá, giáo dục, thông
tin, thể thao và du lịch; dân tộc và tôn giáo; quốc phòng, an ninh và trật tự, an toàn
xã hội; đối ngoại; tổ chức hệ thống hành chính nhà nước; pháp luật và hành chính
tư pháp), đối với HĐND tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương. Thẩm quyền của
Chính phủ là sự kết hợp giữa thẩm quyền của tập thể Chính phủ và thẩm quyền
của cá nhân Thủ tướng Chính phủ.

4


Khi xem xét chức năng của chính phủ, có thể thấy nổi bật lên hẳn đó là nội

dung quản lí hành chính nhà nước. Ngay trong Hiến pháp cũng nói rõ Chính phủ
là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất. Chính phủ được thành lập nên với một
mục đích chính cao nhất đó là quản lí mọi mặt đời sống xã hội trên cả nước. Bên
cạnh đó, các cá nhân, cơ quan thuộc Chính phủ cũng tiến hành một số hoạt động
như kiểm tra công việc của các cá nhân, cơ quan thuộc Chính phủ, tham gia xây
dựng dự thảo luật trình Quốc hội,... nhưng những hoạt động này chỉ là thứ yếu,
nhằm đảm bảo duy trì hoạt động của các cơ quan thuộc Chính phủ. Chính vì thế
chúng không được coi là chức năng của Chính phủ. Không chỉ vậy, nếu so sánh
với những hệ thống cơ quan khác trong bộ máy nhà nước, chức năng và quyền hạn
về quản lí nhà nước của Chính phủ cũng nổi bật lên là chuyên nghiệp nhất và quan
trọng nhất. Những cơ quan thuộc hệ thống cơ quan lập pháp, tư pháp cũng tiến
hành hoạt động quản lí hành chính nhà nước nhưng hoạt động này chỉ là thứ yếu,
không rộng khắp về phạm vi và sâu sát tới hầu hết mọi lĩnh vực như đối với Chính
phủ. Cho dù Quốc hội là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, có quyền bầu ra
thủ tướng chính phủ và một số chức danh khác trong chính phủ, có quyền kiểm
tra, giám sát hoạt động của chính phủ, nhưng Quốc hội vẫn không có chức năng
quản lí hành chính nhà nước. Nhiệm vụ này được đặt ra cho các cơ quan hành
chính nhà nước mà chịu trách nhiệm cao nhất là Chính phủ. Như vậy, Chính phủ
là chủ thể quản lí hành chính nhà nước quan trọng nhất ở trung ương.
2.2. Bộ, cơ quan ngang bộ
Các bộ và cơ quan ngang bộ là cơ quan hành chính nhà nước được thành lập
để thực hiện việc thống nhất quản lí một ngành, một lĩnh vực chuyên môn hoặc
một vài ngành, lĩnh vực chuyên môn có liên quan trong phạm vi toàn quốc và
được chia thành hai loại: bộ quản lí ngành hoặc đa ngành và bộ quản lí lĩnh vực
công tác. Các bộ và cơ quan ngang bộ tổ chức và hoạt động theo chế độ thủ trưởng
(bộ trưởng, chủ nhiệm ủy ban). Những quy định về 11 thẩm quyền của bộ trưởng
5


tại Điều 23 Luật tổ chức Chính phủ năm 2001 đã thể hiện rõ địa vị pháp lí hành

chính của bộ. Những quyền hạn chủ yếu như ban hành quyết định, chỉ thị, thông
tư và hướng dẫn thực hiện các văn bản đối với toàn ngành, địa phương và cơ sở;
hướng dẫn kiểm tra thực hiện nhiệm vụ công tác thuộc ngành; chỉ đạo phối hợp
với ủy ban nhân dân các cấp thực hiện nhiệm vụ công tác thuộc ngành; phối hợp
thực hiện các vấn đề thuộc chức năng quản lý nhà nước…Như vậy qua những hoạt
động này các bộ và cơ quan ngang bộ đã thực hiện chức năng quản lí hành chính
nhà nước đi sâu vào nội bộ của từng ngành, từng đơn vị cụ thể.
Hoạt động của bộ và cơ quan ngang bộ là biểu hiện hết sức rõ ràng cho việc
quản lí nhà nước sâu sát tới từng lĩnh vực, ngành, liên ngành trên toàn xã hội.
Không một cơ quan nhà nước nào khác có đặc thù hoạt động quản lí hành chính cả
về bề rộng lẫn bề sâu vào hầu khắp những mảng ngành, lĩnh vực như bộ và cơ
quan ngang bộ. Có thể khẳng định: bộ và cơ quan ngang bộ đóng vai trò quan
trọng là thực hiện chức năng quản lý hành chính nhà nước thống nhất theo ngành,
theo lĩnh vực công tác trên phạm vi cả nước.
2.3. Uỷ ban nhân dân các cấp
UBND các cấp là các cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương thực hiện
chức năng quản lí hành chính nhà nước trên mọi lĩnh vực trong phạm vi tương ứng
với từng đơn vị hành chính – lãnh thổ. Theo Hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung
năm 2001) nước ta có ba cấp hành chính bao gồm: tỉnh, thành phố trực thuộc trung
ương; huyện, thành phố thuộc tỉnh, quận và thị xã; xã, phường, thị trấn. Tương
ứng với ba cấp hành chính này là ba cấp UBND đóng vai trò vô cùng quan trọng
trong bộ máy chính quyền địa phương. UBND các cấp có thẩm quyền chung ở địa
phương thực hiện chức năng quản lí hành chính nhà nước theo lãnh thổ địa giới
hành chính đối với mọi ngành, mọi lĩnh vực thuộc địa phương mình. Nhiệm vụ và
quyền hạn của UBND được quy định cụ thể tại Luật tổ chức và hoạt động của
HĐND và UBND năm 2003. Chức năng quản lí hành chính nhà nước của UBND
6


là chức năng chủ yếu, là lí do hệ thống UBND các cấp được thành lập nên và đi

vào hoạt động.
Các cơ quan nhà nước khác trong quá trình thực hiện chức năng của mình
đều phải tiến hành những hoạt động quản lí hành chính. Tuy nhiên đây chỉ là hoạt
động thứ yếu, đóng vai trò trong việc ổn định tổ chức nhằm thực hiện những chức
năng của cơ quan mình. Hoạt động quản lí hành chính của VKSND hay TAND chỉ
được thực hiện để giải quyết những vấn đề phát sinh trong quá trình cơ quan đó
xây dựng ổn định công tác nội bộ của mình ví dụ như tuyển dụng công chức, bổ
nhiệm, miễn nhiệm, điều động, biệt phái, khen thưởng, kỉ luật đối với cán bộ công
chức thuộc quyền quản lí của TAND, VKSND các cấp đó. Những hoạt động quản
lí hành chính của các cơ quan này được thực hiện nhằm hướng tới hoàn thành
chức năng cơ bản của chúng (xét xử, kiểm sát) và cũng không phải là hoạt động
phổ biến và được tiến hành thường xuyên. Nhưng hoạt động quản lí hành chính
nhà nước của UBND các cấp là hoạt động quan trọng nhất và cũng chính là để
nhằm hoàn thành chức năng quản lí hành chính tại địa phương của UBND các cấp.
Vì vậy UBND các cấp là chủ thể quan trọng nhất trong quản lí hành chính ở địa
phương.
KẾT LUẬN
Qua những phân tích trên về đặc điểm, địa vị pháp lí của các cơ quan hành
chính nhà nước, có thể khẳng định vai trò quan trọng nhất của cơ quan hành chính
trong việc quản lí hành chính nhà nước. Mỗi cơ quan dù là Chính phủ, bộ, cơ quan
ngang bộ hay UBND nếu làm tốt nhiệm vụ của mình thì đều đóng góp một phần
đáng kể vào hiệu quả hoạt động của hệ thống cơ quan hành chính nói riêng và toàn
bộ máy nhà nước nói chung.

7