Nhận dạng hành vi người dùng từ dữ liệu của cảm biến của điện thoại thông minh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ
---------------------

ĐỖ VĂN THÌN

NHẬN DẠNG HÀNH VI NGƯỜI DÙNG TỪ DỮ LIỆU
CỦA CẢM BIẾN CỦA ĐIỆN THOẠI THÔNG MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ HỆ THỐNG THÔNG TIN

Hà Nội – 2016


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ
---------------------

ĐỖ VĂN THÌN

NHẬN DẠNG HÀNH VI NGƯỜI DÙNG TỪ DỮ LIỆU CỦA CẢM BIẾN
CỦA ĐIỆN THOẠI THÔNG MINH

Ngành : Hệ thống thông tin
Chuyên ngành: Hệ thống thông tin
Mã số: 60.48.01.04
LUẬN VĂN THẠC SĨ HỆ THỐNG THÔNG TIN

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN HẢI CHÂU
XÁC NHẬN CỦA

XÁC NHẬN CỦA

CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG

Hà Nội – 2016


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan nội dung và những kết quả của luận văn tốt nghiệp này là do tôi
tự nghiên cứu dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Nguyễn Hải Châu. Trong toàn bộ nội dung
của luận văn, những nội dung được trình bày là của cá nhân tôi hoặc được tổng hợp từ
nhiều nguồn tài liệu khác. Tất cả các tài liệu tham khảo đều được trích dẫn rõ ràng ở phần
cuối của luận văn.


Tôi xin cam đoan những lời trên là sự thật. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách
nhiệm.
Hà Nội, ngày tháng năm
Học viên

Đỗ Văn Thìn


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS Nguyễn Hải Châu, người đã tận tình chỉ
bảo tôi những kiến thức chuyên môn, phương pháp nghiên cứu khoa học đồng thời cũng
là tấm gương trong mọi mặt của cuộc sống để tôi học tập và noi theo.
Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trường Đại học Công Nghệ đã cung

cấp cho tôi những kiến thức bổ ích trong thời gian tôi học tập tại trường.
Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn tới gia đình tôi đã luôn ủng hộ tôi trên con đường
học tập và nghiên cứu với nhiều khó khăn, vất vả. Mặc dù tôi đã cố gắng hết sức trong
quá trình làm luận văn nhưng không thể tránh khỏi thiếu sót, rất mong nhận được những
góp ý của thầy cô và các bạn.
Hà Nội, ngày tháng năm
Học viên

Đỗ Văn Thìn


MỤC LỤC
Mục lục ................................................................................................................................. 1
Danh mục chữ viết tắt........................................................................................................... 2
Danh mục hình...................................................................................................................... 3
Danh mục bảng ..................................................................................................................... 4
Giới thiệu .............................................................................................................................. 5
Chương 1: Tổng quan ........................................................................................................... 7
1.1.

Tổng quan về giám sát hoạt động ........................................................................... 7

1.2.

Cảm biến ................................................................................................................. 8

1.3.

Điện thoại thông minh .......................................................................................... 11

1.4.

Phân lớp ................................................................................................................ 13

1.4.1.

Khái niệm phân lớp ........................................................................................ 13

1.4.2.

Phân lớp dữ liệu ............................................................................................. 13

Chương 2: Phương pháp, công cụ hỗ trợ nhận dạng hành vi ............................................. 18
2.1.

Kỹ thuật phân lớp nhận dạng hành vi ................................................................... 18

2.2.

Tiền xử lý .............................................................................................................. 20

2.3.

Trích chọn tính năng ............................................................................................. 21

2.4.

Phân lớp dữ liệu .................................................................................................... 23

2.4.1.

Thuật toán SVM ............................................................................................. 24

2.4.2.

Thuận toán k-NN............................................................................................ 27

2.4.3.

Phân lớp dựa trên thuật toán cây quyết định .................................................. 28

2.5.

Đánh giá thuật toán ............................................................................................... 30

Chương 3: Cài đặt và thực nghiệm..................................................................................... 32
3.1.

Bộ dữ liệu nhận dạng hành vi ............................................................................... 32

3.2.

Tiền xử lý dữ liệu .................................................................................................. 35

3.3.

Xây dựng thực nghiệm ứng dụng nhận dạng hành vi ........................................... 37

3.4.

Kết quả thực nghiệm ............................................................................................. 39

Kết luận............................................................................................................................... 42
Tài liệu tham khảo .............................................................................................................. 43
1


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
K
ýAA
DA
cti
A
RAt
cti
A
RD
tri
D
T
Fat
Fa
F
Hst
H
M
Kid
k-N
NS
ea

S
VW
up
W
eai
kka

Tiếng
HV
oạ
N
hậ
Đị
nh
T
ập
Bi
ến
M
ôM
ô
hì

2


DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1: Lợi ích của giám sát hoạt động con người ........................................................... 7
Hình 1.2: Cảm biến gia tốc tuyến tính.................................................................................. 9
Hình 1.3: Hệ trục trên điện thoại thông minh....................................................................... 9

Hình 1.4: Tóm tắt những nghiên cứu trước đây về nhận dạng hành vi sử dụng cảm biến
gia tốc ................................................................................................................................. 10
Hình 1.5: Phân lớp dữ liệu – (a) Xây dựng mô hình phân lớp ........................................... 15
Hình 1.6: Phân lớp dữ liệu – (b1) ước lượng độ chính xác mô hình.................................. 16
Hình 1.7: Phân lớp dữ liệu – (b2) phân lớp dữ liệu mới .................................................... 16
Hình 2.1: Sơ đồ biểu diễn quy trình học máy..................................................................... 19
Hình 2.2: mô hình nhận dạng hành vi từ dữ liệu cảm biến trên điện thoại thông minh..... 20
Hình 2.3: Siêu phẳng h chia bộ dữ liệu huấn luyện thành 2 tập + và – với khoảng cách
biên lớn nhất. ...................................................................................................................... 25
Hình 2.4: Ví dụ về cây quyết định...................................................................................... 29
Hình 2.5: Mã giải của thuật toán phân lớp dữ liệu dựa trên cây quyết định ...................... 30
Hình 2.6: Ma trận nhầm lẫn................................................................................................ 31
Hình 3.1: Thu thập dữ liệu từ cảm biến của điện thoại thông minh................................... 32
Hình 3.2: Ví dụ về dữ liệu của cảm biến gia tốc ................................................................ 33
Hình 3.3: Chương trình ứng dụng demo ............................................................................ 39
Hình 3.4: Kết quả phân lớp dữ liệu với thuật toán J48 ...................................................... 41

3


DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1: Các cảm biến được trang bị trên điện thoại thông minh ......................... 12
Bảng 2.1: Tính năng miền thời gian ........................................................................ 22
Bảng 2.2: Miền tần số .............................................................................................. 22
Bảng 2.3: Tính năng miền chuỗi biểu tượng............................................................ 23
Bảng 2.4: Công thức đánh giá toán hiệu năng thuật toán phân lớp ......................... 31
Bảng 3.1: Số lượng các trường hợp cho mỗi lớp ..................................................... 34
Bảng 3.2: Tính năng được trích xuất và mô tả......................................................... 34
Bảng 3.3: Tín hiệu được chuyển hóa từ dữ liệu gia tốc, sử dụng miền thời gian và

tần số......................................................................................................................... 35
Bảng 3.4: Trích chọn tính năng từ tập dữ liệu ban đầu............................................ 36
Bảng 3.5: Loại bỏ tính năng được đánh dấu trong các tập dữ liệu .......................... 36
Bảng 3.6: Phân lớp J48 với các tập dữ liệu.............................................................. 39
Bảng 3.7: Thử nghiệm với tập dữ liệu DT2 ............................................................ 40
Bảng 3.8: Kết quả thực nghiệm với thuật toán J48 .................................................. 40

4


GIỚI THIỆU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Nhận dạng hành vi con người sử dụng các cảm biến cá nhân đã trở thành một lĩnh
vực nghiên cứu quan trọng nhằm tạo ra hay cải thiện các ứng dụng giám sát hoạt động
con người. Khả năng ghi lại và nhận dạng các hoạt động cá nhân hàng ngày là điều cần
thiết để xác định mức độ thực hiện hoạt động của con người.
Những hệ thống này có những ứng dụng thực tế trong việc chăm sóc sức khỏe và
theo dõi luyện tập sức khỏe. Hoạt động thể chất có tác dụng tích cực lên tất cả các chức
năng của cơ thể và các nghiên cứu đã chứng minh rằng nguy cơ tim mạch giảm tới 50%
đối với người có hoạt động thể chất tích cực [5].Với sự già hóa dân số và kinh phí hạn chế
cho việc chăm sóc sức khỏe cộng đồng, sự quan tâm nhiều hơn được trả để giám sát hoạt
động con người, nâng cao khả năng hỗ trợ các bệnh nhân và giúp họ tự chăm sóc bản
thân, giảm sự chăm sóc y tế thông thường và chuyển qua chăm sóc từ xa.
Trong lĩnh vực y tế, việc theo dõi hoạt động người dùng trong thời gian dài có thể
hữu ích trong việc phát hiện sớm các bệnh hoặc có thể khuyến khích người dùng cải thiện
mức độ hoạt động của họ.
Một trong những phương pháp được sử dụng để giám sát hoạt động của con người
là dựa trên các hệ thống video ghi chuyển động được liên kết với nền cảm nhận áp lực ở
dưới. Những phương pháp này gây khó chịu, đòi hỏi thiết bị lớn và chỉ có thể được sử
dụng bên trong phòng thí nghiệm đòi hỏi các thiết lập cao, thời gian xử lý cũng như

không gian bộ nhớ để ghi lại nó.
Phân tích hành vi sử dụng các cảm biến của điện thoại thông minh đã trở thành
một lựa chọn thú vị cho hệ thống này vì kích thước nhỏ, chi phí thấp và khả năng ghi lại
các tín hiệu chuyển động một cách kín đáo. Hơn nữa ngày nay hầu hết các điện thoại
thông minh đều được tích hợp các cảm biến phù hợp cho việc phân tích hành vi người
dùng. Cảm biến gia tốc và con quay hồi chuyển được sử dụng để nghiên cứu các hoạt
động hàng ngày của con người.
Phân loại thông tin chuyển động, thu thập được từ dữ liệu từ các cảm biến trong
điện thoại thông minh, các nhãn hoạt động thường được thực hiện với kỹ thuật học máy
5


đòi hỏi phải khai thác các thông số dữ liệu chuyển động để huấn luyện phân lớp để dự
đoán dữ liệu hoạt động mới với mô hình huấn luyện.
2. Mục tiêu và nhiệm vụ của đề tài
Nghiên cứu phương pháp giám sát hành vi người sử dụng điện thoại thông minh sử
dụng các cảm biến trên điện thoại thông minh. Trong luận văn này sẽ tập trung vào các
hoạt động hàng ngày như: đứng (standing), ngồi (sitting), nằm (laying), đi bộ (walking),
đi lên cầu thang (walking upstairs), đi xuống cầu thang (walking down stairs). Sự chuyển
động của người dùng được ghi lại bằng cảm biến gia tốc của điện thoại thắt lưng được đặt
ở thắt lưng người dùng khi họ thực hiện các hoạt động.
Nghiên cứu các thuật toán giúp phân lớp gán nhãn các hoạt động người dùng dựa
vào dữ liệu cảm biến trên điện thoại thông minh
Xây dựng sản phẩm phân tích hành vi người sử dụng trên điện thoại thông minh,
đánh giá chất lượng mô hình xây dựng được.

6


CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN

1.1.

Tổng quan về giám sát hoạt động
Theo dõi chính xác các hoạt động của con người có khả năng cải thiện hệ thống

chăm sóc sức khỏe, cảnh báo sớm các nguy cơ, giám sát tập thể dục và hỗ trợ trong sinh
hoạt hàng ngày. Những hệ thống nhận thức hoạt động này có thể cung cấp cho người
dùng một loạt các dịch vụ tiện ích ví dụ như: bằng cách phân tích các hoạt động của con
người trong một khoảng thời gian có thể xác định được xu hướng của các thói quen hàng
ngày từ đó điều chỉnh để có một chế độ tốt nhất cho cơ thể; đặc biệt với người cao tuổi,
nó giúp cảnh báo các nguy cơ về sức khỏe.

Hình 1.1: Lợi ích của giám sát hoạt động con người
Khái niệm hoạt động đã được xem xét trong tương tác người–máy (HCI) để thiết
kế tốt hơn các mô hình điện toán phân tán dựa trên hành vi người dùng (Bao & Intille,
2004). Các mục tiêu của điện toán phân tán là có mặt khắp mọi nơi và kín đáo, hoặc dần
là nền tảng hỗ trợ con người trong khi học thực hiện các hoạt động hàng ngày. Dự đoán
các hoạt động là mục tiêu của các hệ thống điện toán rộng khắp, tuy nhiên việc sử dụng
các hành động cô lập để phân tích các tình huống thực tế bên ngoài không thành công, bởi
vì hành động luôn nằm trong một bối cảnh, và hệ thống không thể hiểu được bối cảnh đó.
Sự phát triển của các hệ thống nhận biết ngữ cảnh là quan trọng để nhận ra một hoạt động
chính là bối cảnh có ý nghĩa tối thiểu để hiểu được hoạt động cá nhân. Phát hiện các tư
thế không đủ để phân biệt được một số các hoạt động, chỉ khi có được bối cảnh, các hoạt
động có thể được phân biệt một cách chính xác.
7


Quá trình giám sát hành vi người dùng bắt đầu bằng việc thu thập các dữ liệu thô,
đặc biệt là dữ liệu chuyển động. Cảm biến quán tính là một giải pháp thích hợp để phát
hiện chuyển động. Những cảm biến phản ứng với các kích thích bằng cách tạo ra các tín

hiệu có thể phân tích và diễn tả. Thông thường, các cảm biến được đặt bên cạnh cơ thể và
nên đem lại sự thoải mái cho người sử dụng.
Các thế hệ mới của điện thoại thông minh được trang bị với một loạt các cảm biến
bên trong: cảm biến gia tốc, cảm biến con quay hồi chuyển, cảm biến nhịp tim, cảm biến
tiệm cận, cảm biến độ ẩm…. Một số cảm biến có thể được sử dụng để giám sát hoạt động
hàng ngày của con người: cảm biến gia tốc, con quay hồi chuyển. Các thiết bị này rất tiện
lợi, nhỏ và kín đáo, nó trở thành ý tưởng cho hệ thống nhận dạng hành vi người dùng.
Tính năng hấp dẫn khác là có thể đeo được, làm việc với thời gian thực và được sử dụng
để theo dõi lâu dài. Những thiết bị này có thể ghi nhận, xử lý và có đượcthông tin hữu ích
từ dữ liệu thô của cảm biến, nhưng khó khăn chính của việc tạo ra các ứng dụng nhận biết
bối cảnh là việc phát triển các tuận toán có thể nhận diện bối cảnh từ dữ liệu cảm biến có
nhiễu và không rõ ràng.
Phát triển một ứng dụng trên điện thoại thông minh cần phải tính đến những nguồn
lực hạn chế của điện thoại thông minh như: thời gian xử lý, bộ nhớ hạn chế và tỷ lệ mẫu.
Cảm biến gia tốc là một cảm biến lý tưởng vì chúng đòi hỏi sức mạnh xử lý thấp và tiêu
thụ ít năng lượng.

1.2.

Cảm biến
Cảm biến có thể thu thập dữ liệu có thể được sử dụng để phát hiện các hành vi của

con người. Có 3 vấn đề chính liên quan đến cảm biến: loại, vị trí và số lượng. Phần lớn
các hệ thống nhận biết cử động sử dụng cảm biến quán tính, đặc biệt là cảm biến gia tốc
để ước tính độ nghiêng của cơ thể và xác định phương hướng, chuyển động của người sử
dụng. Cảm biến gia tốc sử dụng đầu dò để đo gia tốc tuyến tính(Hình 1.2).

8

Hình 1.2: Cảm biến gia tốc tuyến tính
Tín hiệu thu được với cảm biến gia tốc có 2 thành phần, “một là gia tốc trọng
trường cung cấp thông tin về tư thế của chủ thể, và một thành phần tăng tốc của cơ thể
cung cấp thông tin về sự chuyển động của chủ thể”. Một cảm biến gia tốc 3 chiều đo gia
tốc theo trục x, y, z so với màn hình của điện thoại được mô tả như hình dưới. Gia tốc
2

được đo bằng đơn vị m/s .

Hình 1.3: Hệ trục trên điện thoại thông minh
Một số điều tra sử dụng số lượng hoạt động và thị giác máy tính có khả năng hỗ trợ
nhận dạng hành động sử dụng cảm biến gia tốc cũng được mô tả trong chương này. Nhiều
9


nghiên cứu trước đây đã chứng minh 85-95% cho đánh giá nhận dạng hành động, tư thế
và các hành vi khác sử dụng dữ liệu cảm biến gia tốc [4]. Một số công trình được mô tả
trong hình 1.4:

Hình 1.4: Tóm tắt những nghiên cứu trước đây về nhận dạng hành vi sử dụng cảm biến
gia tốc
Các nghiên cứu trước chứng minh rằng các hình thức vận động như đi bộ, chạy bộ,
leo cầu thang và các tư thế như ngồi, nằm đứng có thể được ghi nhận với độ chính xác từ
83 – 95% sử dụng cảm biến gia tốc trên hông, đùi và mắt cá chân. Tuy nhiên các nghiên
cứu của Ling Bao và Intille cho thấy rằng đùi và cổ tay là vị trí thích hợp để đặt cảm biến
gia tốc để phát hiện ADL. Dữ liệu cảm biến thu được từ cổ tay thuận là tốt hơn cho hoạt
động phân biệt hành vi liên quan đến chuyển động cơ thể và dữ liệu từ gia tốc ở đùi là
hữu ích cho việc nhận dạng hành vi được thực hiện với chi dưới. Hệ thống nhận dạng
hành vi nên sử dụng dữ liệu với các dữ liệu ở vị trí khác nhau, cho phép người dùng mang
theo thiết bị ở vị trí thuận tiện cho một bối cảnh nhất định. Khi cảm biến đang ở một vị trí

10


duy nhất, nó rất hữu ích để áp dụng một hệ thống thông tin đa chiều để ghi lại các tín hiệu
theo ngữ cảnh của môi trường [5].
Liên quan đến số lượng cảm biến để có thể nhận diện chính xác. (Ling Bao &
Intille, 2004) cho thấy rằng việc sử dụng 2 cảm biến chỉ ảnh hưởng khoảng 5% độ chính
xác so với một hệ thống dùng 5 cảm biến. So sánh cảm biến gia tốc 2 trục và 3 trục làm
tăng chi phí mà sự phong phú của dữ liệu là không đáng kể. Số lượng tối đa của cảm biến
được ghi nhận là 6 cảm biến gia tốc đơn trục [4].
Một vấn đề quan trọng khác về cảm biến là một số hoạt động như leo cầu thang
thường không thể phân biệt chỉ với cảm biến gia tốc, mà đòi hỏi phải bổ sung (ví dụ như
microphone và áp kế) (Wilde, 2010).
Các hoạt động phổ biến của con người như đi bộ, đứng, nằm, đi lên và xuống cầu
thang là những hành vi sẽ được nghiên cứu trong luận văn này.

1.3.

Điện thoại thông minh
Thế hệ mới của điện thoại thông minh đang được xem xét bởi nhiều người dùng

như là một thiết bị cá nhân quan trọng. Các thiết bị này có tiềm năng cho sự tăng trưởng
cân xứng với việc thu thập dữ liệu hành vi cho việc xây dựng hệ thống dự đoán hành vi
con người. Nhận thức về lợi ích của chúng đang trở lên phổ biến, và người dùng đã quen
với việc có mặt khắp mọi nơi của chúng.
Một trong những ứng dụng quan trọng nhất của phân tích hành vi con người là việc
chăm sóc sức khỏe, đặc biệt là chăm sóc sức khỏe người cao tuổi. Tuy nhiên, người cao
tuổi không có kỹ năng như nhau trong việc sử dụng điện thoại thông minh như những
người trẻ, hơn nữa họ hay không mang theo các thiết bị trong cuộc sống thường ngày. Để

trở nên thích ứng với hệ thống này, người cao tuổi phải học cách tương tác với công nghệ
riêng của mình. Mặc dù thực tế ngày nay, người cao tuổi không quen tương tác với điện
thoại thông minh, nhưng trong tương lai những người cao tuổi đã lớn lên cùng công nghệ
này sẽ trở thành một phân khúc quan trọng.
Điện thoại thông minh được trang bị với hàng loạt các cảm biến bên trong (Bảng
1.1), trong đó cảm biến gia tốc, và cảm biến con quay hồi chuyển có thể được sử dụng để
giám sát hành vi hàng ngày của con người. Các thiết bị này rất tiện lợi, nhỏ và kín đáo, nó
11


trở thành nền tảng lý tưởng cho một hệ thống nhận dạng hành vi phổ biến. Tính năng hấp
dẫn khác đó là nó có thể đeo được, luôn luôn bên cạnh người dùng, làm việc thời gian
thực và có thể được sử dụng để giám sát lâu dài.
Bảng 1.1: Các cảm biến được trang bị trên điện thoại thông minh
C
ảA
cc
el
er
o
m
et
er

M
ôC
ả
m
bi
ến

gi
a
tố
c,
A đo
m gi
a
b
Sự phát triển của điện thoại thông minh cho việc dự đoán hành vi con người có
một số nhược điểm như: pin hạn chế, bộ nhớ không cao và các phát triển mới trên lĩnh
vực này cần giải quyết các câu hỏi như: tác động của các ứng dụng lên pin của điện thoại,
tỉ lệ mẫu để đạt được kết quả chính xác, thời gian để tạo mô hình và không gian bộ nhớ
cần thiết cho nó.
Về quy trình thu thập dữ liệu, ta có thể chọn thu thập dữ liệu với một điện thoại
thông minh được đặt ở những vị trí xác định trước hoặc ở 1 phần cơ thể và tạo ra một tập
dữ liệu thích hợp, hoặc sử dụng bộ dữ liệu công cộng với dữ liệu đã được chú thích. Các
tùy chọn trước đây đôi khi được ưa thích vì một tập dữ liệu có cùng kích thước và được
chú thích là cần thiết để đánh giá thuật toán phân lớp, bởi vì một bộ dữ liệu có chú thích
sẽ có thể kiểm tra được kết quả. Để thu thập một bộ dữ liệu hoàn chỉnh có thể không khả
thi, vì nó phải thu thập một lượng lớn dữ liệu từ người sử dụng trong một thời gian dài để
tạo ra một thuật toán mạnh mẽ và chính xác cho việc đoán định người dùng mới.
Một số nghiên cứu trước đây đã hướng dẫn cho việc ghi dữ liệu sử dụng các đối
tượng khác nhau, ưu tiên không phải người nghiên cứu hoặc không có sự giám sát để có
được dữ liệu tự nhiên. Các đối tượng được yêu cầu thực hiện một loạt các hành động và
12


chú thích vào sau mỗi hoạt động hoặc để thực hiện ngẫu nhiên các trình tự của hoạt động
được xác định trước.
Một bộ dữ liệu công cộng đã được tạo ra bởi ESANN 2012 (Anguita, Ghio, Oneto,

Parra, & Reyes-Ortiz, 2012, 2013) [6]. Các thí nghiệm được tiến hành với một nhóm 30
tình nguyện viên trong phạm vi độ tuổi từ 19 đến 48. Mỗi người thực hiện 6 hành vi và
đeo một chiếc điện thoại thông minh (Galaxy S II) vào thắt lưng, đặt theo chiều dọc. Sử
dụng cảm biến gia tốc, con quay hồi chuyển họ đã lấy được dữ liệu gia tốc tuyến tính 3
trục và vận tốc góc 3 trục ở một tốc độ không thay đổi 50Hz. Các thí nghiệm được ghi
hình lại để gán nhãn dữ liệu bằng tay.

1.4.

Phân lớp

1.4.1. Khái niệm phân lớp
Phân lớp dữ liệu có thể coi là quá trình học một mô hình mà mô hình này dùng để
mô tả các lớp dữ liệu khác nhau. Các lớp dữ liệu ở đây đã được xác định trước. Khác với
phân cụm dữ liệu, phân lớp dữ liệu được xem là một quá trình “học có giám sát”. Sau khi
được xây dựng, mô hình phân lớp có thể được sử dụng để phân lớp các dữ liệu mới. Mỗi
bản ghi trong tập dữ liệu học có một thuộc tính gọi là nhãn lớp (Class lable) để chỉ ra bản
ghi đó thuộc lớp nào.

1.4.2. Phân lớp dữ liệu
Ngày nay phân lớp dữ liệu (classification) là một trong những hướng nghiên
cứu chính của khai phá dữ liệu. Thực tế đặt ra nhu cầu là từ một cơ sở dữ liệu với
nhiều thông tin ẩn con người có thể trích rút ra các quyết định nghiệp vụ thông minh.
Phân lớp và dự đoán là hai dạng của phân tích dữ liệu nhằm trích rút ra một mô hình
mô tả các lớp dữ liệu quan trọng hay dự đoán xu hướng dữ liệu tương lai. Phân lớp dự
đoán giá trị của những nhãn xác định (categorical label) hay những giá trị rời rạc
(discrete value), có nghĩa là phân lớp thao tác với những đối tượng dữ liệu mà có bộ
giá trị là biết trước. Trong khi đó, dự đoán lại xây dựng mô hình với các hàm nhận giá
trị liên tục. Ví dụ mô hình phân lớp dự báo thời tiết có thể cho biết thời tiết ngày mai là
mưa, hay nắng dựa vào những thông số về độ ẩm, sức gió, nhiệt độ,… của ngày hôm

13


nay và các ngày trước đó. Hay nhờ các luật về xu hướng mua hàng của khách hàng
trong siêu thị, các nhân viên kinh doanh có thể ra những quyết sách đúng đắn về lượng
mặt hàng cũng như chủng loại bày bán… Một mô hình dự đoán có thể dự đoán được
lượng tiền tiêu dùng của các khách hàng tiềm năng dựa trên những thông tin về thu
nhập và nghề nghiệp của khách hàng. Trong những năm qua, phân lớp dữ liệu đã thu
hút sự quan tâm các nhà nghiên cứu trong nhiều lĩnh vực khác nhau như học máy
(machine learning), hệ chuyên gia (expert system), thống kê (statistics)... Công nghệ
này cũng ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau như: thương mại, nhà băng,
maketing, nghiên cứu thị trường, bảo hiểm, y tế, giáo dục... Phần lớn các thuật toán ra
đời trước đều sử dụng cơ chế dữ liệu cư trú trong bộ nhớ (memory resident), thường
thao tác với lượng dữ liệu nhỏ. Một số thuật toán ra đời sau này đã sử dụng kỹ thuật cư
trú trên đĩa cải thiện đáng kể khả năng mở rộng của thuật toán với những tập dữ liệu
lớn lên tới hàng tỉ bản ghi.
Quá trình phân lớp dữ liệu gồm hai bước [8]:


Bước thứ nhất (learning)
Quá trình học nhằm xây dựng một mô hình mô tả một tập các lớp dữ liệu hay

các khái niệm định trước. Đầu vào của quá trình này là một tập dữ liệu có cấu trúc
được mô tả bằng các thuộc tính và được tạo ra từ tập các bộ giá trị của các thuộc tính đó.
Mỗi bộ giá trị được gọi chung là một phần tử dữ liệu (data tuple), có thể là các
mẫu (sample), ví dụ (example), đối tượng (object), bản ghi (record) hay trường hợp
(case). Khoá luận sử dụng các thuật ngữ này với nghĩa tương đương. Trong tập dữ liệu
này, mỗi phần tử dữ liệu được giả sử thuộc về một lớp định trước, lớp ở đây là giá trị
của một thuộc tính được chọn làm thuộc tính gán nhãn lớp hay thuộc tính phân lớp
(class label attribute). Đầu ra của bước này thường là các quy tắc phân lớp dưới dạng

luật dạng if-then, cây quyết định, công thức logic, hay mạng nơron. Quá trình này
được mô tả như trong hình 1.5.

14


Hình 1.5: Phân lớp dữ liệu – (a) Xây dựng mô hình phân lớp


Bước thứ hai (classification)
Bước thứ hai dùng mô hình đã xây dựng ở bước trước để phân lớp dữ liệu

mới. Trước tiên độ chính xác mang tính chất dự đoán của mô hình phân lớp vừa tạo ra
được ước lượng. Holdout là một kỹ thuật đơn giản để ước lượng độ chính xác đó. Kỹ
thuật này sử dụng một tập dữ liệu kiểm tra với các mẫu đã được gán nhãn lớp. Các
mẫu này được chọn ngẫu nhiên và độc lập với các mẫu trong tập dữ liệu đào tạo. Độ
chính xác của mô hình trên tập dữ liệu kiểm tra đã đưa là tỉ lệ phần trăm các các mẫu
trong tập dữ liệu kiểm tra được mô hình phân lớp đúng (so với thực tế). Nếu độ chính
xác của mô hình được ước lượng dựa trên tập dữ liệu đào tạo thì kết quả thu được là
rất khả quan vì mô hình luôn có xu hướng “quá vừa” dữ liệu. Quá vừa dữ liệu là hiện
tượng kết quả phân lớp trùng khít với dữ liệu thực tế vì quá trình xây dựng mô hình
phân lớp từ tập dữ liệu đào tạo có thể đã kết hợp những đặc điểm riêng biệt của tập dữ
liệu đó. Do vậy cần sử dụng một tập dữ liệu kiểm tra độc lập với tập dữ liệu đào tạo.
Nếu độ chính xác của mô hình là chấp nhận được, thì mô hình được sử dụng để phân
lớp những dữ liệu tương lai, hoặc những dữ liệu mà giá trị của thuộc tính phân lớp là
chưa biết.
15


Hình 1.6: Phân lớp dữ liệu – (b1) ước lượng độ chính xác mô hình

Hình 1.7: Phân lớp dữ liệu – (b2) phân lớp dữ liệu mới
Trong mô hình phân lớp, thuật toán phân lớp giữ vai trò trung tâm, quyết định
tới sự thành công của mô hình phân lớp. Do vậy chìa khóa của vấn đề phân lớp dữ liệu
là tìm ra được một thuật toán phân lớp nhanh, hiệu quả, có độ chính xác cao và có khả
năng mở rộng được. Trong đó khả năng mở rộng được của thuật toán được đặc biệt trú
trọng và phát triển.

16


Có thể liệt kê ra đây một số kỹ thuật có thể được dùng cho phân lớp dữ liệu:


Phân lớp cây quyết định (Decision tree classification)



Bộ phân lớp Bayesian (Bayesian classifier)



Mô hình phân lớp K-hàng xóm gần nhất (K-nearest neighbor classifier)



Mạng nơron



Phân tích thống kê



Phương pháp tập thô (Rough set Approach)

17


CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP, CÔNG CỤ HỖ TRỢ NHẬN DẠNG HÀNH
VI
2.1.

Kỹ thuật phân lớp nhận dạng hành vi
Một khi dữ liệu đã sẵn sàng, một thuật toán phân loại cần phải được thực hiện.

Như đã đề cập trước đó, dự đoán hành vi của con người thường được coi là một vấn đề
phân loại, sử dụng kỹ thuật học máy dựa trên lý thuyết về xác suất thống kê. Vào năm
1959, Arthur Samuel định nghĩa học máy như là một lĩnh vực nghiên cứu cung cấp cho
máy tính khả năng học hỏi mà không cần được lập trình một cách rõ ràng. Các cơ sở của
học máy là chính xác như Samuel đã mô tả, nó xây dựng một mô hình và phân loại, khả
năng học từ dữ liệu vô hình.Mô hình đại diện cho đại diện dữ liệu (thông thường mỗi
trường hợp đại diện cho một cửa sổ dữ liệu với kích thước cố định) và đại diện chức năng
trong bước huấn luyện và cuối cùng là phân loại có thể khái quát hóa cho dữ liệu không
nhìn thấy. Học máy làm một ngành khoa học máy tính có liên quan đến vấn đề mà mô
hình cơ bản cho việc dự đoán hoặc mô tả phải được thực hiện, dựa trên những thuộc tính
đã biết để huấn luyện từ bộ dữ liệu huấn luyện.
Thuật toán học máy có thể chia ra thành các loại:
-

Học máy bán giám sát: kỹ thuật cho phép thuật toán có thể thích nghi với dữ
liệu mới. Một số thuật toán cho học máy này như: mô hình Markov ẩn (HMM),
mạng Naïve Bayes, cây quyết định, K-Nearest Neighbours, Máy vecter hỗ trợ
(SMM)

-

Học máy giám sát: sử dụng dữ liệu được gán nhãn để huấn luyện thuật toán,
sau đó chúng có thể phân lớp dữ liệu chưa được gán nhãn.

-

Học máy không giám sát: cố gắng xây dựng mô hình trực tiếp từ dữ liệu không
đượcgán nhãn. Cách tiếp cận này sử dụng ước lượng mật độ để tìm các cụm
mẫu tương tự để tạo ra mô hình học máy.

-

Học máy tăng cường: huấn luyện nhiều học máy để giải quyết cùng một vấn
đề. Khả năng tổng quát của chúng có thể tốt hơn nhiều so với sử dụng một học
máy.

18


Hình 2.1: Sơ đồ biểu diễn quy trình học máy
Liên quan đến mục đích mà hệ thống nhận dạng hành vi được thiết kế, điều quan
trọng là thu thập càng nhiều dữ liệu của từng hoạt động càng tốt, nhưng không chỉ số
lượng là quan trọng, tính chính xác của việc xử lý bản ghi cũng là điềucần thiết bởi vì các
thuật toán dựa rất nhiều vào số liệu. Chủng loại, vị trí và số lượng cảm biến được sử dụng

để thu thập dữ liệu cũng rất quan trọng và so sánh các kết quả của các nghiên cứu chỉ khả
thi nếu các điều kiện tương tự nhau, không nhất thiết phải mô phỏng theo.
19


Các quá trình cần thiết để nhận dạng hành vi của con người được tóm tắt trong
hình 2.2 và về cơ bản nó bao gồm các bước: thu thập dữ liệu chuyển động cho các hoạt
động, tiền xử lý tín hiệu này với các bộ lọc, lấy mẫu lại trong các cửa sổ được xác định
trước để phân tích và phân lớp dữ liệu. Trong trường hợp chúng ta sử dụng thư viện weka
để phân lớp thì cần một bước bổ sung là chuyển đổi dữ liệu vào định dạng tệp ARFF. Sau
khi lựa chọn thuộc tính, các số liệu đánh giá cần được tính toán và đầu ra của mô hình
phân lớp sẽ cho chúng ta mỗi thể hiện của các dữ liệu hoạt động là gì.

Hình 2.2: mô hình nhận dạng hành vi từ dữ liệu cảm biến trên điện thoại thông minh

2.2.

Tiền xử lý
Các dữ liệu thô thường cần phải được xử lý trước để cung cấp cho các bộ công cụ.

Trong luận văn này tôi sử dụng Weka hoạt động với tập tin định dạng ARFF để tiền xử lý
dữ liệu, vì vậy tất cả các file cần chuyển đổi thành ARFF.
Dữ liệu thô của cảm biến gia tốc cần được chia trong các cửa sổ, tuần tự để chuẩn
bị tiền xử lý. Một cách lựa chọn cửa sổ là dựa vào việc nhận được dự định sẽ được thực
hiện trong thời gian thực hay không. Đối với các ứng dụng online, các cửa sổ được xác
định song song với tập dữ liệu, và đối với các ứng dụng offline các cửa sổ cần xác định
trước khi thu thập dữ liệu. Các phương pháp được sử dụng phổ biến nhất là cửa sổ trượt,
các tín hiệu được chia trong các cửa sổ không có khoảng trống. tuy nhiên, kế hoạch này
có nhược điểm là các kích thước cửa sổ được thiết lập một cách tùy tiện, nó có thể dẫn
đến việc tách dữ liệu trong một nơi không thuận tiện, không ghi được “toàn bộ chu kỳ”

của hoạt động cần được ghi nhận. Kỹ thuật này có thể được sử dụng với sự chồng chéo
(thông thường là 50%). Trong nghiên cứu này sẽ sử dụng cửa sổ với kích thước 256 mẫu
(tương ứng với 5,12 giây của dữ liệu) và chồng chéo 50%.
20