Tìm hiểu một số nhận thức mới về quy luật mâu thuẫn trong điều kiện hiện nay

TÌM HIỂU MỘT SỐ NHẬN THỨC MỚI VỀ QUY LUẬT MÂU THUẪN
TRONG ĐIỀU KIỆN HIỆN NAY

Sau

sự kiện chủ nghĩa xã hội hiện

thực ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ, trong
lĩnh vực lý luận, tư tưởng đã nảy sinh nhiều
vấn đề phức tạp. Đây là thời kỳ ra đời của
nhiều luận điệu phản kích, bác bỏ những
nội dung cơ bản trong học thuyết cách
mạng và khoa học của chủ nghĩa Mác –
Lênin. Nhiều tư tưởng, học thuyết của các
nhà lý luận, nhà tư tưởng tư sản đưa ra
trước đó có điều kiện trỗi dậy và phát triển
mạnh mẽ nhằm phủ nhận vai trò của chủ
nghĩa Mác – Lênin. Họ cho rằng lý luận
Mác - Lênin đã lỗi thời. Điều này đã tác
động không nhỏ tới nhận thức, tư tưởng,
quan điểm, lập trường của những người
mácxít. Vì vậy, việc tiếp tục nghiên cứu,
tổng kết thực tiễn nhằm làm rõ, bổ sung lý
luận Mác – Lênin, khẳng định tính khoa học
và bản chất cách mạng của lý luận này có ý
nghĩa rất quan trọng.
nghiên cứu, xung quanh

Trong quá trình
quy luật thống

nhất và đấu tranh của các mặt đối lập đã có
không ít những cố gắng của các nhà nghiên
cứu nhằm luận giải một cách đầy đủ hơn,
sâu sắc hơn, giúp chúng ta hiểu đầy đủ hơn
về quy luật này. Tuy nhiên, do nhiều nguyên

nhân khác nhau mà đến bây giờ quy luật
này vẫn là chủ đề tranh luận của nhiều nhà
nghiên cứu. Do vậy, vẫn cần tiếp tục tìm
hiểu một số nội dung cơ bản của quy luật
này theo tinh thần của triết học Mác Lênin.
Dưới đây, tác giả xin trao đổi một số
nhận thức mới về quy luật mâu thuẫn trong
điều kiện hiện nay:
Một là, ngày nay, khi nói về “mặt đối
lập” chúng ta đã mở rộng nhận thức về
phạm vi của nó. Nếu trước đây khái niệm
“mặt đối lập” dùng để chỉ những khuynh
hướng, những thuộc tính,v.v.. vận động,
phát triển trái ngược nhau, mâu thuẫn nhau,
bài trừ nhau trong cùng một sự vật, thì ngày
nay “mặt đối lập” còn có thể hiểu là bản
thân sự vật, những bộ phận cấu thành của
một chỉnh thể, thậm chí là những hệ thống
sự vật (1). Nhận thức này cho ta cơ sở để
hiều đầy đủ hơn những mặt đối lập tồn tại
khách quan trong đời sống xã hội. Chúng ta
không còn bị giới hạn nhận thức của mình
về mặt đối lập, về mâu thuẫn biện chứng.
Trước đây do hạn chế nhận thức về các mặt

đối lập chỉ trong phạm vi một sự vật, nên


những mặt đối lập trong hệ thống chỉnh thể

Ba là, trong nhận thức về tính tương

các sự vật chưa được hiểu đầy đủ, như giữa

đối của sự thống nhất và tính tuyệt đối của

cá nhân với cá nhân trong xã hội, giữa các

sự đấu tranh giữa các mặt đối lập đã có cách

nước xã hội chủ nghĩa với các nước xã hội

hiểu linh hoạt, mềm dẻo hơn, không tuyệt

chủ nghĩa… Điều này đã hạn chế rất lớn

đối hoá mặt nào, không xem nhẹ, bỏ qua

việc nhận thức và giải quyết mâu thuẫn

mặt nào. Điều này rất có ý nghĩa trong việc

trong quá trình phát triển xã hội ở nước ta.

xác định đúng vai trò của thống nhất và đấu

Hai là, ngày nay việc nhận thức về sự

tranh, từ đó lý giải đầy đủ hơn mối quan hệ

thống nhất của các mặt đối lập để tìm cơ sở

giữa vận động và đứng im, giữa liên tục và

cho sự kết hợp các mặt đối lập đang được

gián đoạn trong sự phát triển của sự vật,

mở rộng sâu hơn (2). Điều này góp phần

hiện tượng. Từ quan điểm này chúng ta đã

nhận thức sâu hơn về sự chuyển hoá của các

có thay đổi lớn trong việc nhận thức về giải

mặt đối lập, tạo động lực cho sự phát triển

quyết mâu thuẫn trong xã hội. Trước đây, do

của sự vật, hiện tượng. Trong những năm

coi trọng thống nhất, xem nhẹ đấu tranh,

qua, việc thay đổi nhận thức của Đảng từ

thậm chí bài trừ đấu tranh nên có thời kỳ

“bỏ qua giai đoạn” đến “bỏ qua chế độ” tư

chúng ta loại trừ mâu thuẫn, loại trừ đấu

bản chủ nghĩa đã cho thấy rõ tư tưởng về

tranh ra khỏi đời sống xã hội, cho rằng làm

“kết hợp các mặt đối lập” để tìm ra động lực

như vậy xã hội sẽ giữ được ổn định xã hội,

cho sự phát triển của xã hội. Chúng ta chỉ

xã hội có sự thống nhất tuyệt đối. Thay đổi

bỏ qua việc xác lập sự thống trị của quan hệ

nhận thức đó, hiện nay chúng ta thừa nhận

sản xuất và kiến trúc thượng tầng tư bản

cả thống nhất và mâu thuẫn trong xã hội,

chủ nghĩa còn chúng ta sử dụng chủ nghĩa

mặc dù trong mỗi giai đoạn nhất định với

tư bản, kết hợp với chủ nghĩa tư bản để phát

nhiệm vụ cụ thể chúng ta có thể coi trọng

triển nền kinh tế đất nước. Đảng ta chủ

mặt này hơn mặt kia, nhưng không loại trừ

trương phát triển kinh tế tư nhân, trong đó

mâu thuẫn, thủ tiêu mâu thuẫn mà thực hiện

có kinh tế tư bản tư nhân, kinh tế tư bản nhà

giải quyết mâu thuẫn thông qua “kết hợp

nước chính là sự thể hiện tư tưởng về sự kết

các mặt đối lập”, tạo động lực cho sự phát

hợp các mặt đối lập để phát triển nền kinh

triển.

tế đất nước, tạo cơ sở vật chất cho chủ
nghĩa xã hội.

Bốn là, đã có sự nhận thức khách quan
về mâu thuẫn xã hội.

Mặc dù thông qua hoạt động có ý thức

người. Trong giải quyết mâu thuẫn giữa lực

của con người nhưng mâu thuẫn xã hội là

lượng sản xuất chúng ta đã đẩy quan hệ sản

khách quan. Xét đến cùng, mâu thuẫn xã

xuất vượt trước một cách giả tạo so với sự

hội do phương thức sản xuất, do cơ sở kinh

phát triển của lực lượng sản xuất. Hậu quả

tế quy định. Đó là biểu hiện về mặt xã hội

là khủng hoảng kinh tế xã hội diễn ra, mâu

của mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và

thuẫn xã hội không những không được giải

quan hệ sản xuất. C.Mác và Ph.Ăngghen

quyết mà còn làm trầm trọng hơn, gây ra

viết: "theo quan điểm của chúng tôi, tất cả

những bất ổn to lớn về xã hội. Sau thời kỳ

mọi xung đột trong lịch sử đều bắt nguồn từ

khủng hoảng kinh tế - xã hội, chúng ta đã

mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và hình

thừa nhận sự tồn tại khách quan của các

thức giao tiếp (quan hệ sản xuất)"(3). "Mâu

mâu thuẫn xã hội, thừa nhận các quy luật

thuẫn giữa lực lượng sản xuất và hình thức

khách quan của xã hội, từ đó đã dẫn tới

giao tiếp (quan hệ sản xuất) đã xảy ra nhiều

nhận thức tôn trọng và hành động theo quy

lần trong lịch sử từ trước đến nay, song vẫn

luật khách quan.

không làm hại đến cơ sở của nó, thì lần nào

Việc thừa nhận tính khách quan của

cũng đều phải nổ ra thành một cuộc cách

mâu thuẫn xã hội là sự thay đổi nhận thức

mạng, đồng thời lại mang những hình thức

cơ bản của chúng ta về xã hội, về quy luật

phụ khác nhau: tổng thể những xung đột,

xã hội. Điều này đã đem lại những thay đổi

những sự xung đột giữa các giai cấp khác

to lớn đối với sự phát triển kinh tế xã hội

nhau, những mâu thuẫn về ý thức, đấu tranh

của đất nước, và thành quả từ khi đổi mới

tư tưởng,..v..v.., đấu tranh chính trị” (4).

đất nước bắt nguồn từ sự thay đổi nhận

Mâu thuẫn xã hội là khách quan nên

thức, thay đổi tư duy đó.

việc nhận thức và giải quyết nó phải trên cơ

Như vậy, một số nhận thức mới về quy

sở quan điểm khách quan. Tuy vậy, đã có

luật mâu thuẫn trong điều kiện hiện nay cho

thời kỳ chúng ta nhận thức và giải quyết

chúng ta thấy, lý luận của chủ nghĩa Mác-

không đúng về mâu thuẫn xã hội, chúng ta

Lênin không hề lỗi thời, vấn đề là chúng ta

không thừa nhận mâu thuẫn, nếu có thừa

nghiên cứu, hiểu và vận dụng nó như thế

nhận thì việc giải quyết mâu thuẫn xã hội

nào để phát huy tác dụng tích cực trong

lại xuất phát hoàn toàn từ ý muốn của con

từng điều kiện lịch sử cụ thể.


-----------------------------------------------------(1) Xem thêm: Phạm Ngọc Quang: Việc nghiên cứu và giảng dạy lý luận về mâu

thuẫn ở nước ta trong những năm gần đây. Bài viết trong cuốn “ Nửa thế kỷ nghiên cứu
và giản dạy triết học”, GS.TS Nguyễn Trọng Chuẩn chủ biên - Viện Triết học. Hà Nội
2001
(2)Xem thêm: Trần Nguyên Ký: Sự kết hợp các mặt đối lập trong TKQĐ lên CNXH
ở Việt Nam - Luận án TS triết học, Học viện CTQG HCM, Hà Nội 2002
(3),(4) C.Mác và Ph.Ăngghen toàn tập. NXB CTQG, Hà Nội 1995, tr 107