Tuyển tập phân tích truyện ngắn Chiếc lược ngà

CHIẾC LƯỢC NGÀ- BÀI 1
Biên sọan: Đòan Minh Thiện
Chúng ta đang sống trong một đất nước hồ bình, được sự dìu dắt, yêu thương của cha mẹ,
được đùa vui dưới mái trường đầy ắp tiếng ca. Chúng ta có thể quên được chăng những trang sử
hào hùng ấy, ngày các lớp cha anh đi trước đã hi sinh cả tính mạng. Máu của các anh đã nhuộm
màu phì nhiêu cho đất nước, sự hi sinh tươi đẹp cho thế hệ chúng ta ngày hôm nay. Các anh đã
hi sinh cả thể xác lẫn tinh thần, hi sinh cả những hạnh phúc mà lẽ ra các anh phải được hưởng.
Chiến tranh, vùng trời của tan thương và chết chóc. Trong mưa bom lửa đạn, trong chất cay xè
của mùi thuốc súng, tình cảm cao đẹp nhất của tình đồng chí đồng đội trào dâng. Những bùi
ngùi dấu tận đáy lòng của những người cha lên đường chiến đấu gởi lại quê hương đứa con thân
yêu nhất của mình để rồi trong giờ phút hiếm hoi giữa cuộc hành quân nỗi nhớ con khơng cịn
dấu được. Tình cảm thiêng liêng ấy càng mãnh liệt hơn trong tác phẩm “Chiếc lược ngà” của nhà
văn Nguyễn Quang Sáng.
Nguyễn Quang Sáng sinh năm 1932, quê ở huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang. Trong kháng chiến
chống Pháp, ông tham gia bộ đội, hoạt động ở chiến trường Nam Bộ. Từ sau năm 1945, tập kết
ra Bắc Nguyễn Quang Sáng bắt đầu viết văn. Những năm chống Mĩ, ông trở về Nam Bộ tham gia
kháng chiến và tiếp tục sáng tác văn học. Tác phẩm của Nguyễn Quang Sáng thuộc nhiều thể
loại : Truyện ngắn có “Con chim vàng”, “Người quê hương”, “Chiếc lược ngà”, “Người đàn bà đức
hạnh”, “Vẽ lại bức tranh xưa”…
Các tiểu thuyết “Đất lửa”, “Mùa gió chướng”, “Dịng sơng thơ ấu” được nhiều độc giả biết đến và
đặc biệt là kịch bản phim nổi tiếng “Một thời để nhớ một thời để yêu”. Có lẽ vì sinh ra, lớn lên và
hoạt động chủ yếu ở chiến trường miền Nam nên các tác phẩm của ông hầu như chỉ viết về cuộc
sống và con người Nam Bộ trong hai cuộc kháng chiến cũng như sau hồ bình.
“Chiếc lược ngà” của Nguyễn Quang Sáng là một truyện ngắn viết về tình phụ tử sâu nặng của
cha con ông Sáu sau chiến tranh. Đây là một truỵên ngắn giản dị nhưng chứa đầy sức bất ngờ
như ta thường thấy ở văn của Nguyễn Quang Sáng. Đoạn trích SGK đã cho thấy một khoảnh
khắc nhỏ mà trong đó có sự cao cả thiêng liêng về tình phụ tử .
“Chiếc lược ngà ” được viết vào năm 1966 khi tác giả hoạt động ở chiến trường Nam Bộ và được
đưa vào tập truyện cùng tên. Nội dung văn bản trong SGK là cuộc gặp gỡ của anh Sáu - một
người xa nhà đi kháng chiến. Mãi khi con gái lên tám tuổi, anh mới có dịp về thăm nhà, thăm
con. Bé Thu - con gái anh không nhận cha , trái lại đã đối xử lạnh nhạt, có lúc vơ lễ với cha. Điều

đó làm anh Sáu đau lịng, nhưng anh vẫn u thương con bằng tình cha con ruột thịt. Sau vài
ngày ngắn ngủi sum họp gia đình, anh Sáu phải ra đi. Đến lúc ấy Bé Thu bỗng thay đổi thái độ.
Em ôm chặt lấy cha không muốn cha con phải xa nhau .Mọi người ngỡ ngàng sửng sốt. Thì ra
mấy ngày trước do nhìn thấy trên mặt anh Sáu có vết sẹo lớn, bé Thu thấy anh không giống cha
chụp chung ảnh với mẹ. Nhờ bà ngoại giảng giải, Thu đã hiểu ra mọi chuyện, em cất tiếng gọi
“Ba…ba!..” và hẹn “Ba mua cho con một cây lược nghe!”. Ở khu căn cứ, anh Sáu dồn hết tình
cảm u q nhớ con vào việc làm một chiếc lược bằng ngà voi để mang về tặng cô con gái bé
bỏng. Nhưng trong một cuộc chiến đấu anh đã ngã xuống. Trước lúc nhắm mắt anh còn kịp trao
cây lược cho người bạn, gửi về tận tay cho con. Truyện được viết theo lời kể qua cái nhìn của
ơng Ba - nhân vật xưng tơi. Tuy đây là một đề tài khá phổ biến trong văn chương nhưng chính vì
thế mà giá trị nhân văn của truyện càng trở nên sâu sắc.
Truyện xoay quanh một kỉ vật đơn sơ mà vô giá ấy là chiếc lược ngà. Nhưng suốt cả câu chuyện,
suốt những quãng đời, suốt cả cuộc đời ấy chỉ có một tiếng kêu, một tiếng kêu bình dị và thiêng
liêng bậc nhất cõi đời này: tiếng cha!. Câu chuyện “Chiếc lược ngà” đã kể lại thật cảm động về
cuộc gặp gỡ và những tình cảm của cha con anh Sáu. Hình ảnh anh Sáu đã để lại trong lịng
người đọc nỗi cảm thơng, u mến và những ấn tượng sâu sắc.
Cũng như bao người khác anh Sáu đi theo tiếng gọi của quê hương đã lên đường chiến đấu, để
lại người vợ và đứa con thân yêu. Sự xa cách càng làm dâng lên trong anh nỗi nhớ nhung tha
thiết đứa con gái mà khi anh đi nó chưa đầy một tuổi. Nỗi nhớ ấy đã trở thành niềm khao khát,
mơ ước cháy bỏng trong lịng anh. Chính vì vậy mỗi lần vợ lên thăm là một lần anh hỏi “Sao
không cho con bé lên cùng ?’’. Không gặp được con anh đành ngắm con qua ảnh vậy … Mặc dầu


tấm ảnh đó đã rách nát, cũ kĩ lắm rồi, nhưng anh ln giữ gìn nó vơ cùng cẩn thận, coi nó như
một báu vật. Cịn đối với con gái Thu của anh thì sao? Từ nhỏ đến hồi tám tuổi nó chỉ được biết
ba nó qua ảnh và qua lời kể của bà ngoại và má. Dù được sống trong tình u thương của mọi
người nhưng có lẽ Thu cũng cảm thấy thiếu hụt một tình thương, sự che chở của người cha.
Chắc bé Thu từng giờ từng phút trơng chờ ba nó lắm nhỉ? Và tám năm trời là những năm tháng
dài đằng đẳng ấy cũng làm tăng lên trong lòng hai cha con anh sáu nỗi nhớ nhung, mong chờ,
anh Sáu ao ước gặp con, còn bé Thu ao ước găp bố.

Thế rồi niềm ao ước ấy đã trở thành hiện thực. Anh Sáu được nghỉ phép. Ngày về thăm con, trên
xuồng mà anh Sáu cứ nôn nao cả người. Anh đang nghĩ tới đứa con, nghĩ tới giây phút hai cha
con gặp nhau như thế nào. Những điều ấy chống hết tâm trí khiến anh khơng cịn biết mình
đang ngồi trên xuồng với người bạn. Khi xuồng vừa cập bến, anh Sáu đã nhón chân nhảy thót
lên bờ. Người bạn đi cùng cũng rất hiểu anh nên không hề trách. Tôi không thể quên được giây
phút vô cùng thiêng liêng và trọng đại của anh Sáu, là giây phút người cha mong chờ đứa con sẽ
chạy tới ơm xiết lấy mình, là bước trở về sau bao xa cách…
Hẳn vì quá xúc động nên lúc ấy anh Sáu đã có những cử chỉ mà ngay cả người bạn của anh cũng
không ngờ tới “giọng anh tập bập run run”, anh dang hai tay chờ đó con và sải những bước dài
đến gần con. Tưởng rằng con bé sẽ chạy tới nhào vào lịng anh nhưng khơng ngờ bỗng nó hét
lên “má…má” và bỏ chạy. Tại sao Thu lại có những hành động như vậy ? Nó yêu ba nó lắm cơ
mà ? Nó mong ba về từng ngày từng giờ. Vậy mà tất cả đều lật ngược với nó. Ba nó thật đây,
sao nó khơng nhận ? Hành động của con bé khiến anh sững sờ. Bao yêu thương, mong chờ mà
anh dồn nén bấy lâu dường như tan biến hết chỉ còn lại trong anh là nỗi đau khổ vơ bờ.
Nỗi đau ấy cịn dày vò anh trong suốt ba ngày ở nhà. Ba ngày ở nhà anh Sáu không đi đâu xa
mà chỉ quanh quẩn ở nhà chơi với con. Anh muốn dùng lời nói, hành động của mình để bù đắp
những mất mát về tình cảm cho con bé. Dường như anh muốn bằng những cử chỉ và lời nói yêu
thương tràn đầy âu yếm, anh sẽ xoa dịu đi những nghi ngờ, xoá tan những lạnh lùng của con bé
đối với anh. Anh muốn ơm con mà nói rằng: “Ba u con nhiều lắm Thu à!” và có lẽ chắc anh
cũng mong đứa con gái của mình có thể chạy sà vào lòng mà rằng “Con cũng yêu bố nhiều lắm
ạ!” thế nhưng khơng… những gì anh từng mơ ước, từng suy nghĩ, giờ chỉ như giấc mơ khơng
thật bởi chính thái độ của Thu đối với ba nó. Khi mẹ bảo nó gọi bố vào ăn cơm thì con bé đã nói
trổng: “Vơ ăn cơm!”. Câu nói của con bé như đánh vào tâm can anh, nhưng anh vẫn ngồi im giả
vờ khơng nghe, chờ nó gọi “Ba vơ ăn cơm.” Thế nhưng Thu vẫn bướng bỉnh không chịu gọi ba,
đã vậy cịn bực dọc nói mấy câu “Cơm chín rồi!” và “Con kêu rồi mà người ta không nghe”. Đến
lúc này anh chỉ biết “nhìn con bé vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười. Có lẽ vì khổ tâm đến nỗi khơng
khóc được, nên anh phải cười vậy thơi.” Tơi thoáng nghĩ đến cảm xúc lúc này và những câu hỏi
xoay quanh anh. Tại sao thế nhỉ? Thu làm vậy là sao? Ba nó sao nó khơng chịu nhận? Nhìn nó tơi
như có cảm giác nó cự nự, quyết khơng chịu gọi ba. Thái độ này thật không đúng với tình cha
con xa cách bấy lâu, hay con bé đang giận ba vẩn vơ gì đó chăng?

Cao trào của câu chuyện càng nâng cao khi nồi cơm sơi, một mình nó bé, khơng thể tự nhấc nồi
để chắt nước, nó đã phải cầu cứu đến người lớn. Tình thế khiến người đọc ngỡ rằng nó sẽ phải
thua khơng thể “chiến tranh lạnh” được nữa – nó buộc phải gọi ba để giúp đỡ. Nhưng nó vẫn
khơng chịu cất lên cái tiếng mà ba nó mong! Chỉ cần nói lên cái tiếng ba ấy thế thơi, là nó sẽ
thốt khỏi thế bí. Nhưng quyết khơng! Nó vẫn hành động theo sự bướng bỉnh tự mình làm lấy
một cơng việc nguy hiểm và q sức! Nghĩa là nó khơng chịu nhượng bộ, không chịu thua cuộc.
Điều ấy làm cho người cha, người bạn của cha và cả người đọc phải đau lòng. Cịn gì đau khổ
bằng người cha giàu lịng thương u con mà lại bị chính đứa con ấy chối bỏ!
Dưịng như sự lạnh lùng và bướng bỉnh của bé Thu đã làm tổn thương những tình cảm đang trào
dâng tha thiết nhất trong lịng ơng. Vì q u thương con nên anh Sáu khơng cầm nổi cảm xúc
của mình. Trong bữa cơm, cưng con, anh gắp cho nó cái trứng cá nhưng bất ngờ nó hất tung cái
trứng ra khỏi chén cơm. Giận quá, anh đã vung tay đánh và qt nó. Có lẽ việc đánh con bé là
nằm ngồi những mong muốn của ông. Tất cả cũng chỉ là do anh quá yêu thương con. Có thể
coi việc bé Thu hết cái trứng ra khỏi chén như một ngoài nổ làm bùng lên những tình cảm mà
lâu nay anh dồn nén và chất chứa trong lòng.
Nhưng khi ta hiểu ra thì lại thấy rằng : Chính cái hành động đáng ghét ấy lại vơ cùng đáng q.
Chính thái độ ngang ngạnh đó lại là biểu hiện tuyệt vời của tình cảm người con dành cho cha.
Đơn giản vì lúc bấy giờ trong trí nhớ thơ ngây của Thu thì cha em đẹp lắm. Vì bom đạn quân thù,


cha mang sẹo trên mặt. Đấy là điều đau khổ vậy mà nó khơng hiểu, lại xa lánh khiến cha đau
khổ thêm. Cơ bé khơng tin, thậm chí cịn ngờ vực, điều đó chứng tỏ cơ bé khơng dễ tin người.
Cả bạn của cha, cả mẹ xác nhận là cha nhưng khơng ai tháo gỡ được thắc mắc thầm kín trong
lịng mình thì cơ bé vẫn chưa gọi. Nó khơng đơn thuần là sự bướng bỉnh của một cô bé đỏng
đảnh, nhiễu sách mà đó là sự kiên định, quyết liệt của một người có lập trường. Đây chính là cái
mầm sâu kín sau này làm nên tính cách cứng cỏi, ngoan cường của cơ giao liên giải phóng. Đến
khi được bà ngoại giảng giải về cái thẹo trên má ba, thì Thu mới vỡ lẽ đó thực là ba mình. Hình
ảnh người cha thân yêu trên ảnh, người cha kính mến mà cơ ghi sâu trong lịng, đến lúc ấy mới
nhập vào người đang xưng ba có vết thẹo dài đây. Đã vỡ lẽ thì tình yêu ba nhân lên gấp bội
nhưng … đã muộn rồi. Song đến giây phút cuối cùng, trước khi anh Sáu đi xa thì tình cảm thiêng

liêng ấy bỗng cháy bùng lên. Lúc ra đi, chân anh ngập ngừng không muốn bứơc. Hẳn rằng anh
Sáu muốn ơm con, hơn con nhưng sợ nó lại giẫy đạp và bỏ chạy nên anh chỉ đứng đấy nhìn nó
với cặp mắt trìu mến xen lẫn buồn rầu. Trong ánh mắt của anh, chất chứa bao yêu thưong mà
anh muốn trao gởi tới con . “Thôi ba đi nghe con”. Phải chi bé Thu hiểu được ánh mắt của ba nó,
hiểu được tâm trạng của ba nó lúc này nhỉ? Rồi bỗng nó chạy đến kêu thất thanh “Ba…a….a…
ba!”. Tiếng kêu như tiếng xé, xé sự im lặng và xé cả ruột gan mọi người, nghe thật xót xa. Tiếng
kêu bật lên sau bao năm kìm nén, chờ đợi khắc khoải. Đó cũng là cái tiếng ba mà anh Sáu đã
chờ đợi suốt tám năm trời xa con, đã chờ đợi suốt mấy ngày về bên con, ông đã tưởng chẳng
thể cịn được nghe thì bất ngờ nó thét lên. Nó vỡ ra cịn lịng người đọc thì nghẹn lại. Người cha
khơng cầm nổi nước mắt vì bất ngờ, vì sung sướng, vì thương yêu và vì cả sự éo le của tình cảm
nữa. Cùng với cử chỉ “vừa kêu vừa chạy xô tới nhanh như một con sóc, nó nhảy thót lên và dang
hai tay ơm chặt lấy cổ ba nó, làn tóc tơ sau ót nó dựng đứng lên”. “Vừa ơm chặt lấy cổ ba, nó
vừa nói trong tiếng khóc “Ba…ba…khơng cho ba đi nữa, ba ở nhà với con”. Nó ơm hơn anh Sáu
và “hơn cả vết thẹo dài trên má của ba”, biểu hiện một tình yêu ruột thịt nồng nàn của đứa con
đối với ba. Và khi nghe anh Sáu nói “Ba đi rồi ba về với con”, cô bé hét lên “không”, rồi hai tay
xiết chặt cổ, dang cả hai chân quặp chặt lấy ba, đôi vai nhỏ run run! Chắc cô bé khóc. Phải
chăng lúc ấy Thu thật sự thấy xót xa, ân hận về lỗi lầm của mình, thật sự thấy xót thương người
cha đau khổ? Nó mếu máo “Ba về! Ba mua cho con một cây lược nghe ba…”. Tất cả lời nói thể
hiện rõ tính cách của một cơ bé bồng bột thơ ngây và chứng tỏ lịng yêu thương vô bờ của em
đối với ba. Thật sâu sắc và cao đẹp biết bao. Có lẽ lúc này bé Thu đã trở thành một nguời lớn
thực sự. Tất cả sự dỗi hờn của bé Thu lúc này đều chuyển thành lịng u thương sâu sắc ba nó.
Trong cái ương ngạch, bướng bỉnh, trong cái giận dỗi và cả sự hối hận của Thu, ta vẫn thấy bé
thật thơ ngây, thật đáng yêu. Về phần anh Sáu hạnh phúc đến với anh quá đột ngột khiến cổ
anh nghẹn lại. Khơng kìm được xúc động, anh Sáu đã khóc. Giọt nước mắt của anh là giọt nước
mắt của vui sướng, hạnh phúc. Và khơng muốn cho con thấy mình khóc, anh Sáu một tay ôm
con một tay rút khăn lau nước mắt rồi hơn lên mái tóc con…Thế là con bé đã gọi anh bằng ba. Ai
có thể ngờ được một người lính đã dày đạn nơi chiến trường và quen với cái chết cận kề lại là
người vô cùng mềm yểu trong tình cảm cha con. Sau bao năm tháng mong chờ, đau khổ, anh
Sáu đã được đón nhận một niềm vui vơ bờ. Bây giờ anh có thể ra đi với một yên tâm lớn rằng ở
quê nhà có một đứa con gái thân u liơn chờ đợi anh, từng giây từng phút mong anh quay về.

Tình cảm của anh Sáu dành cho bé thu trở nên mãnh liệt hơn, cao cả, thiêng liêng và cảm động
hơn bao giờ hết là việc anh tự tay làm chiếc lược nhà cho con gái. “Ba về! Ba mua cho con một
cái lược nghe ba!”, đó là mong ước đơn sơ của đứa con gái bé bỏng trong giây phút cha con từ
biệt. Nhưng đối với người cha ấy, đó là mong ước đầu tiên và cũng là duy nhất cho nên nó cứ
thơi thúc trong lịng. Kiếm cho con cây lược trở thành bổn phận của người cha, thành tiếng gọi
cầu khẩn của tình phụ tử trong lịng. Anh bật dậy như bỗng loé lên một sáng kiến lớn: làm lược
cho con bằng ngà voi. Có lẽ khơng đơn thuần vì ở rừng rú chiến khu, anh khơng thể mua được
cây lược nên làm lược từ ngà voi là một cách khắc phục khó khăn. Mà cao hơn thế, sâu hơn thế,
ngà voi là thứ quí hiếm - chiếc lược cho con của anh phải được làm bằng thứ quý gí ấy. Và anh
khơng muốn mua, mà muốn tự tay mình làm ra. Anh sẽ đặt và trong đấy tất cả tình cha con của
mình. Kiếm được ngà voi, mặt anh “hớn hở như một đứa trẻ được quà”. Vậy đấy, khi người ta
hố thành con trẻ lại chính là lúc người ta đang hiện lên cái tư cách người cha cao quý của mình.
Rồi anh “ngồi cưa từng chiếc răng lược, thận trọng tỉ mỉ và khổ công như người thợ bạc ”, “gò
lưng tẩn mẩn khắc từng chữ: “Yêu nhớ tặng Thu con của ba”. Anh thường xuyên “lấy cây lược ra
ngắm nghía rồi mài lên tóc cho cây lược thêm bóng thêm mượt”. Lịng u con đã biến người


chiến sĩ trở thành một nghệ nhân - nghệ nhân chỉ sáng tạo ra một tác phẩm duy nhất trong đời
cho nên chiếc lược ngà đã kết tinh trong nó tình phụ tử mộc mạc mà đằm thắm sâu xa, đơn sơ
mà kỳ diệu làm sao!
Nhưng ngày ấy đã vĩnh viễn không bao giờ đến nữa. Anh không kịp đưa chiếc lược ngà đến tận
tay cho con thì người cha ấy đã hi sinh trong một trận đánh lớn của giặc. Nhưng “hình như chỉ có
tình cha con là khơng thể chết được”. Khơng cịn đủ sức trăn trối điều gì, tất cả tàn lực cuối cùng
chỉ cịn cho anh làm được một việc “đưa tay vào túi, móc cây lược” đưa cho người bạn chiến đấu
thân thiết và cứ nhìn bạn hồi lâu. Nhưng đó là điều trăn trối khơng lời, nó rõ ràng là thiêng liêng
hơn cả một lời di chúc, bởi đó là sự uỷ thác, là ước nguyện cuối cùng của người bạn thân, ước
nguyện của tình phụ tử! Bắt đầu từ giây phút ấy, chiếc lược ngà của tình phụ tử đã biến người
đồng đội thành một người cha - người cha thứ hai của cô bé Thu.
Các bạn ạ! Trong những ngày đen tối ấy, người sống phải sống bí mật cũng đã đành một lẽ cịn
người chết cũng phải chết bí mật nữa. Mộ của anh khơng thể đắp cao lên được, vì tìm thấy mồ

mã bọn chúng sẽ đào lên và tìm ra dấu vết, cho nên ngôi mộ của anh là ngôi mộ bằng, bằng
phẳng như mặt rừng vậy. Bác Ba bạn của anh đã lấy dao khắc vào một gốc cây rừng cạnh chỗ
anh nằm làm dấu cho dễ nhớ. Sống như thế và chết như thế hỏi vậy làm sao mà chịu được.
Chúng ta buộc phải cầm súng. Và bé Thu khơng cịn là cơ bé ngày xưa nữa mà là một cô giao
liên thông minh, quả cảm. Thu đi theo con đường mà ba cô đã chọn. Thu đi để trả thù cho quê
hương, cho cha mình đã bị bọn giặc giết hại.
Tuy anh Sáu đã hi sinh nhưng câu chuyện vè hai cha con anh sẽ còn sống mãi. Hình ảnh chiếc
lược ngà với dịng chữ sẽ mãi là kỉ vật, là nhân chứng về nỗi đau, bi kịch của chiến tranh. Cảm
ơn nhà văn Nguyễn Quang Sáng đã khắc hoạ rõ nét tâm hồn, tình cảm của anh Sáu và bé Thu.
Truyện dẫn người đọc dõi theo số phận và lòng quả cảm, dõi theo tâm tình của cha con một
người chiến sĩ diễn ra hàng chục năm trời đi qua hai cuộc chiến tranh. Người còn, người mất
nhưng kỉ vật, gạch nối giữa cái mất mát và sự tồn tại của chiếc lược ngà vẫn còn đây. Đây là
minh chứng đối với chúng ta “cái mất mát lớn nhất mà thiên truyện ngắn đề cập đến là người đã
khuất, là tổ ấm gia đình khơng cịn tồn tại trọn vẹn trong thực tại. Đó là tội ác, là những đau
thương, mất mát của chiến tranh xâm lược mà các thế hệ bạo tàn gây ra cho chúng ta. Song cái
được mà chúng ta nhìn thấy là khơng có sự bi luỵ xaỷ ra, sức mạnh của lịng căm thù đã biến cơ
bé Thu trở thành một người chiến sĩ thông minh, dũng cảm, đã gắn bó cuộc đời con người có ít
nhiều mất mát xich lại gần nhau để cùng đứng lên viết tiếp bản ca chiến thắng.
Gấp sách lại, chia tay với ông Ba, câu chuyện về “Chiếc lược ngà” với lời nói cuối cùng của ông giọng trầm ấm khoan thai - cứ âm vang mãi trong bạn đọc chúng ta, như sự âm vang của một
truyện cổ tích. Truyện cổ tích hiện đại đó đã thành cơng trong việc tạo tình huống truyện, miêu
tả tâm lý, tình cảm nhân vật và giọng kể nhẹ nhàng, thấm thía truyền cảm. Ơng Ba - người kể
chuyện – hay chính là nhà văn Nguyễn Quang Sáng? Phải là người từng trải sống hết mình vì
cơng cuộc kháng chiến của quê hương, gắn bó máu thịt với những con người quê hương giàu
tình nghĩa, rất nhân hậu mà kiên cường, bất khuất, bất diệt, nhà văn mới nhập được vào các
nhân vật, sáng tạo được nhiều hình tượng, chi tiết sinh động, bất ngờ, có được giọng văn dung
dị và cảm động như vậy. Đồng thời truyện đã làm sống lại quãng thời gian giữ nước để thơng
qua đó tác giả muốn người đọc phải suy nghĩ và thấm thía nỗi đau, sự mất mát mà chiến tranh
mang đến. Tình cảm cha con sâu sắc của cha con ông Sáu đã vượt qua bom đạn của chiến tranh
để ngày càng thiêng liêng, ngời sáng và gắn bó chặt chẽ với tình u q hương, đất nước. Qua
cuộc đời nhân vật, từ cô bé Thu đến ông Sáu, ơng Ba, Nguyễn Quang Sáng như muốn nói rẳng

trong cuộc kháng chiến gian khổ chống ngoại xâm vừa qua của dân tộc ta, tình nghĩa con người
Việt Nam, nhất là tình cha con, đồng đội, sự gắn bó thế hệ già với thế hệ trẻ, người chết và
người sống… mãi mãi bất diệt. Như chiếc lược ngà ba tặng lại khơng bao giờ có thể mất, tình cha
con của bé Thu cũng sẽ mãi mãi bất diệt!

CHIẾC LƯỢC NGÀ- BÀI 2
Biên sọan: Địan Minh Thiện
Có câu nói:”Những tình cảm đẹp sẽ là động lực mạnh mẽ trong tâm hồn mỗi người!”Vì lịng u
cha,một cơ bé nhỏ mới tám tuổi nhưng nhất quyết không nhận người khác làm bố,cho dù bị


đánh.Vì lịng thương con,một người chiến sỹ dù ở sa trường vẫn luôn cặm cụi làm một chiếc lược
để tặng đứa con gái bé bỏng.Có người nhận xét rằng “tình phụ tử khơng thể ấm áp và đẹp đẽ
như tình mẫu tử”.Song nếu đọc truyện ngắn “Chiếc lược ngà” của Nguyễn Quang Sáng ,có thể
bạn sẽ phải có cái nhìn khác mới mẻ và chân thực hơn.Câu chuyện khắc họa hình ảnh một nhân
vật bé Thu đầy ấn tượng và tinh tế, hơn thế lại ca ngợi tình cha con thiêng liêng,vĩnh cửu dù
trong chiến tranh.
Nguyễn Quáng Sáng sinh năm 1933 ở An Giang.Thời kỳ kháng chiến chống Pháp ông tham gia
bộ đội và hoạt động ở chiến trường Nam Bộ.Sau năm 1945, ông tập kết ra Bắc và bắt đầu viết
vănn.Có lẽ vì sinh ra va hoạt động chủ yếu ở miền Nam nên các tác phẩm của ông hầu như chỉ
viết về cuộc sống và con người Nam Bộ.Các tác phẩm chính là Chiếc lược ngà(1968),Mùa gió
chướng(1975),Dịng sơng thơ ấu(1985),…Nguyễn Quang Sáng có lỗi viết văn giản dị,mộc mạc
nhưng sâu sắc,xoay quanh những câu truyện đời thường nhưng ý nghĩa.Chiếc lược ngà viết năm
1966 tại chiến trường Nam Bộ chống Mỹ ,là tác phẩm tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của
Nguyễn Quang Sáng, khẳng định nghệ thuật miêu tả tâm lý đặc sắc,xây dựng tình huống bất
ngờ và ca ngợi tình cha con thắm thiết.Vẫn viết về một đề tài dường như đã cũ song truyện
mang nhiều giá trị nhân văn sâu sắc.
Câu truyện xoay quanh tình huống gặp mặt của bé Thu và ông Sáu.Khi ông Sáu đi kháng chiên
chống Pháp,lúc đó bé Thu chưa đầy một tuổi.Khi ơng có dịp thăm nhà thì con gái đã lên 8
tuổi.Song bé Thu lại không chịu nhận cha vì vết thẹo trên má làm ơng Sáu khơng giống như bức

ảnh chụp chung với má.Trong ba ngày ở nhà, ông Sáu dùng mọi cách để gần gũi nhưng con bé
vẫn không chịu gọi một tiếng “Ba”. Đến khi bé Thu nhận ra cha mình thì cũng là khi ơng Sáu
phải ra đi. Ông hứa sẽ mang về tặng con một cái lược ngà.Những ngày chiến đầu trong rứng,
ông cặm cụi làm chiếc lược cho con gái.Chiếc lược làm xong chưa kịp trao cho con gái thì ơng đã
hi sinh.Trước khi nhắm mắt ông chỉ kịp trao cây lược cho người bạn nhờ chuyển lại cho con
mình.
Hình ảnh bé Thu là nhân vật trọng tâm của câu chuyện, được tác giả khắc họa hết sức tinh tế và
nhạy bén,là một cơ bé giàu cá tính,bướng bỉnh và gan góc.Bé Thu gây ấn tượng cho người đọc
về một cô bé dường như lì lợm đến ghê gớm,khi mà trong mọi tình huống em cũng nhất quyết
không gọi tiếng “Ba” ,hay khi hất cái trứng mà ông Sáu gắp cho xuống,cuối cùng khi ơng Sáu tức
giận đánh một cái thì bỏ về nhà bà ngoại.Nguyễn Quang Sáng đã khéo léo xây dựng nhiều tình
huống thử thách cá tính của bé Thu,nhưng điều khiến người đọc phải bất ngờ là sự nhất quán
trong tính cách của bé,dù là bị mẹ quơ đũa dọa đánh,dù là bị dồn vào thế bí,dù là bị ơng Sáu
đánh,bé Thu luôn bộc lộ một con người kiên quyết ,mạng mẽ.Có người cho rằng tác giả đã xây
dựng tính cách bé Thu hơi “thái quá”,song thiết nghĩ chính thái độ ngang ngạnh đó lại là biểu
hiện vơ cùng đẹp đẽ mà đứa con dành cho người cha yêu quý.Trong tâm trí bé Thu chỉ có duy
nhất hình ảnh của một người cha “chụp chung trong bức ảnh với má”.Người cha ấy không giống
ông Sáu,không phải bởi thời gian đã làm ông Sáu già đi mà do cái thẹo trên má.Vết thẹo, dấu
tích của chiến tranh đã hằn sâu làm biến dạng khn mặt ơng Sáu.Có lẽ trong hồn cảnh xa
cách và trắc trở của chiến tranh,nó cịn q bé để có thể biết đến sự khốc liệt của bom lửa
đạn,biết đến cái cay xè của mùi thuốc súng và sự khắc nghiệt của cuộc sống người chiến sỹ.Cái
cảm giác đó khơng đơn thuần là sự bướng bỉnh của một cô bé đỏng đảnh,nhiễu sách mà là sự
kiên định,thẳng thắn ,có lập trường bền chặt,bộc lộ phần nào đó tính cách cứng cỏi ngoan cường
của cơ gian liên giải phóng sau này.
Nhưng xét cho cùng,cơ bé ấy có bướng bỉnh,gan góc,tình cảm có sâu sắc,mạnh mẽ thế nào thì
Thu vẫn chỉ là một đứa trẻ mới 8 tuổi,với tất cả nét hồn nhiên, ngây thơ của con trẻ.Nhà văn tỏ
ra rất am hiểu tâm lý của trẻ thơ và diễn tả rất sinh động với tấm lòng yêu mến và trân trọng
một cách đẹp đẽ,thiêng liêng những tâm tư tình cảm vô giá ấy.Khi bị ba đánh,bé Thu “cầm đũa
gắp lại cái trứng cá để vào chén rồi lặng lẽ đứng dậy,bước ra khỏi mâm”.Có cảm giác bé Thu sợ
ơng Sáu sẽ nhìn thấy những giot nước mắt trong chính tâm tư của mình? Hay bé Thu dường như

lờ mờ nhận ra mình có lỗi?Lại một loạt hành động tiếp theo “Xuống bến nó nhảy xuống
xuồng,mở lịi tói,cố làm cho dây lịi tói khua rổn rang ,khua thật to,rồi lấy dầm bơi qua sông”.Bé


Thu bỏ đi lúc bữa cơm nhưng lại có ý tạo tiếng động gây sự chú ý.Có lẽ co bé muốn mọi người
trong nhà biết bé sắp đi ,mà chạy ra vỗ về,dỗ dành.Có một sự đối lập trong những hành động
của bé Thu,giữa một bên là sự cứng cỏi,già giặn hơn tuổi,nhưng ở khía cạnh khác cơ bé vẫn
mong được yêu quý vỗ về.Song khi “Chiều đó,mẹ nó sang dỗ dành mấy nó cũng khơng chịu
về”,cái cá tính cố chấp một cách trẻ con của bé Thu được tác giả khắc họa vừa gần gũi,vừa tinh
tế.Dù như thế thì bé Thu vẫn chỉ là một đứa trẻ 8 tuổi hồn nhiên,dẫu có vẻ như cứng rắn và
mạnh mẽ trước tuổi.
Ở đoạn cuối,khi mà bé Thu nhận ra cha,thật khó để phủ nhận bé Thu là đứa bé giàu tính
cảm.Tình cha con trong Thu giữ gìn bấy lâu nay,giờ trỗi dậy,vào cái giây phút mà cha con phải
tạm biệt nhau.Có ai ngờ một cô bé không được gặp cha từ năm 1 tuổi vẫn ln vun đắp một tình
u bền bỉ và mãnh liệt với cha mình,dù người cha ấy chưa hề bồng bế nó,cưng nựng nó,săn
sóc,chăm lo cho nó,làm cho nó một món đồ chơi kể từ khi nó bắt đầu làm quen với cuộc sống.Nó
gần như chưa có chú ấn tượng nào về cha,song chắc khơng ít lần nó đã tự tưởng tượng hình ảnh
người cha nó tài giỏi nhường nào,cao lớn nhường nào,có vịng tay rộng để ơm nó vào lịng ra
sao?Tình cảm mãnh liệt trong nó ngăn khơng cho nó nhận một người đàn ơng lại kia làm bố.Khi
đến ngày ông Sáu phải đi,con bé cứng cỏi mạnh mẽ ngày hôm nào lại “như thể bị bỏ rơi”,”lúc
đứng ở góc nhà,lúc đứng tựa cửa và cứ nìn mọi người vây quanh ba nó,dường như nó thèm khát
cái sự ấm áp của tình cảm gia đình ,nó cũng muốn chạy lại và ơm hơn cha nó lắm chứ,nhưng lại
có cái gì chặn ngang cổ họng nó,làm nó cứ đứng nguyên ở ấy, ước mong cha nó sẽ nhận ra sự
có mặt của nó.Và rồi đến khi cha nó chào nó trước khi đi,có cảm giác mọi tình cảm trong lịng bé
Thu bỗng trào dâng.Nó khơng nén nổi tình cảm như trước đây nữa,nó bỗng kêu hét lên
“Ba…”,”vừa kêu vừa chạy xơ đến nhanh như một con sóc,nó chạy thót lên và dang hai tay ơm
chặt lấy cổ ba nó”,”Nó hơn ba nó cùng khắp.Nó hơn tóc,hơn cổ,hơn vai,hơn cả vết thẹo dài trên
má của ba nó nữa”.Tiếng kêu “Ba” từ sâu thẳm trái tim bé Thu,tiếng gọi mà ba nó đã dùng mọi
cách để ép nó gọi trong mấy ngày qua,tiếng gọi ba gần gũi lần đầu tiên trong đời nó như thể nó
là đứa trẻ mới bi bơ tập nói,tiếng gọi mà ba nó tha thiết được nghe một lần.Bao nhiêu mơ

ước,khao khát như muốn vỡ òa ra tring một tiếng gọi cha.Tiếng gọi ấy không chỉ khiến ba nó bật
khóc mà cịn mang một giá trị thiêng liêng với nó.Lần đầu tiên nó cảm nhận mơ hồ về niềm sung
sướng của một đứa con có cha.Dường như bé Thu đã lớn lên trong đầu óc non nớt của nó.Ngịi
bút nhà văn khẳng định một nhân vật giảu tình cảm,có cá tính mạnh mẽ,kiên quyết nhưng vẫn
hồn nhiên,ngây thơ:Nhân vật bé Thu.
Không chỉ khắc họa thành công nhân vật bé Thu,truyện ngắn “Chiếc lược ngà” ca ngợi tình cha
con sâu đậm mà đẹp đẽ.Bên cạnh hình ảnh bé Thu,hình ảnh ơng Sáu được giới thiệu là người
lính chiến tranh,vì nhiệm vụ cao cả mà phải tham gia chiến đấu,bỏ lại gia đình,q hương;và đặc
biệt ơng là người yêu con tha thiết.Sau ngần ấy năm tham gia kháng chiến, ông Sáu vẫn luôn
nung nấu khao khát cháy bỏng là được gặp con và nghe con gọi một tiếng cha.Nhưng cái ngày
gặp lại con thì lại nảy sinh một nỗi éo le là bé Thu không nhận cha. Ông Sáu càng muốn gần gũi
thì dường như sự lạnh lùng,bướng bỉnh của con bé làm tổn thương những tình cảm da diết nhất
trong lịng ơng.Cịn gì đau đớn hơn một người cha giàu lịng thương con mà bị chính đứa con gái
ấy từ chối.Có thể coi việc bé Thu hất cái trứng ra khỏi chén như một ngòi nổ làm bùng lên những
tình cảm mà bấy lâu nay ơng dồn nén,chứa chất trong lịng.Có lẽ ơng biết rằng mình cũng khơng
đúng vì suốt bảy năm trời chẳng thể về thăm con,chẳng làm gì được cho con,nên nhân những
ngày này ông muốn bù đắp cho con phần nào.Giá gì không có cái bi kịch ấy,giá gì bé Thu nhận
ra ơng Sáu sớm hơn,thì có thể ơng Sáu và bé Thu sẽ có nhiều thời gian vui vẻ,hạnh phúc.Nhưng
sợ rằng một câu truyện như vậy sẽ chẳng thể gây được cảm động cho người đọc với những xúc
cảm khác nhau,có lúc dồn nén,có lúc lại thương xót,có lúc lại “mừng mừng tủi tủi” cho ông Sáu
khi mà bé Thu cất tiếng gọi “Ba”,tiếng gọi muộn màng nhưng lại có ý nghĩa đẹp đẽ!Ai có thể ngờ
được một người lính dạn dày nơi chiến trường,quen với cái chết cận kề lại là người vơ cùng yếu
mền trước con gái mình.Những giọt nước mắt hiếm hoi của một cuộc đời từng trải nhiều gian
khổ vất vả,song lại rơi khi lần đầu tiên ông cảm nhận được sự ấm áp của cha con thực sự!
(“Khơng ghìm được xúc động và khơng mn cho con thấy mình khóc,anh Sáu một tày ơm
con,một tay rút khăn lau nước mắt”).”Ba về!Ba mua cho con một cây lược nghe ba!”, đó là mong
ước đơn sơ của con gái bé bỏng trong giây pút cha con từ biệt.Nhưng đối với người cha thì đó là


mơ ước đầu tiên và duy nhất,cho nên nó cứ thơi thúc trong lịng ơng.Tình cảm ơng Sáu dành cho

bé Thu trở nên thiêng liêng,cao cả và mãnh liệt hơn biết bao khi ông tự tay làm chiếc lược ngà
cho con.”Khi ông Sáu tùm được khúc ngà sung sướng như trẻ con vớ được q”,” Ơng thận
trọng tỉ,mỉ…”,”Ơng gị lưng khắc từng nét…”Một loạt hành động cảm động như khẳng định tình
cha con sâu đậm.Tất cả tình yêu,nỗi nhớ con dồn cả vào cơng việc làm chiếc lược ấy. Ơng nâng
niu chiếc lược như nâng niu đứa con bé nhỏ của mình.Lịng u con đã biến một người chiến sỹ
trở thành một nghệ nhân sáng tạo tài tình,dù chỉ sáng tạo mơt tác phẩm duy nhất trong đời.Cuối
truyện có chi tiết ơng Sáu đưa tay vào túi,móc lấy cây lược,đưa cho bác Ba và nhìn một hồi lâu.
Ơng Sáu hi sinh mà khơng kịp trăn trối điều gì,chỉ có một ánh mắt với niềm ước nguyện cháy
bỏng mong người bạn của mình sẽ là người thực hiện nốt lời hứa duy nhất của mình với con.Tình
cảm của ơng sáu khiến người ta phải thấy ấm lòng và cảm động sâu sắc.
Người mất,người còn nhưng kỷ vật duy nhất,gạch nối giữa cái mất mát và sự tồn tại,chiếc lược
ngà vẫn còn ở đây.Chiếc lược ngà là kết tinh tình phụ tử mộc mạc, đơn sơ mà đằm thắm,kỳ
diệu,là hiện hữu của tình cha con bất tử giữa ơng Sáu và bé Thu;và là minh chứng chứng kiến
lịng u thương vơ bờ bến của ơng Sáu với con.Có thể chiếc lược ấy chưa chải đượcmais tóc của
bé Thu nhưng lại gỡ rối được tâm trạng của ông. Chiếc lược ngà xuất hiện đánh dấu một kết cấu
vòng tròn cho câu chuyện,và cũng là bài ca đẹp tồn tại vĩnh cửu của tình cha con. (Nhan đề của
chuyện cũng là “Chiếc lược ngà”!)
Cái mất mát lớn nhất mà thiên truyện ngắn đề cập là những người đã khuất,là tổ ấm gia đình
khơng cịn trọn vẹn.(Người đọc có thể bắt gặp tình huống này một lần nữa ở truyện “Chuyện
người con gái Nam Xương”). Đó thật sự là tội ác,những đau thương mất mát mà chiến tranh tàn
bạo đã gây ra.Chính chiến tranh đã làm cho con người phải xa nhau,chiến tranh làm khuôn mặt
ông Sáu biến dạng,chiến tranh khiến cuộc gặp gỡ của hai cha con vô cùng éo le,bị thử thác,rồi
một lần nữa chiến tranh lại khắc nghiệt để ông Sáu chưa kịp trao chiếc lược ngà đến tận tay cho
con mà đã phải hi sinh trên chiến trường.Câu chuyện như một lời tố cáo chiến tranh phi nghĩa
gây đổ máu vô ích,làm nhà nhà li tán,người người xa nhau vĩnh viễn.Song cái chúng ta thấy lại
khơng có sự bi lụy ma là sức mạnh,lòng căm thù đã biến Thu trở thành một cơ giao liên dũng
cảm,mạnh mẽ, đã gắn bó với cuộc đời con người mất mát xích lại gần nhau để cung đứng lên
hát tiếp bài ca chiến thắng,
“Chiếc lược ngà” như một câu chuyện cổ tích hiện đại,thành cơng trong việc xây dựng hình
thượng bé Thu và gửi gắm thơng điệp đẹp về tình cha con.Nhân vật ơng Ba-người kể chuyện hay

chính là nhà văn Nguyễn Quang Sáng,phải là người từng trải,sống hết minh vì cách mạng kháng
chiến của quê hương,gắn bó máu thịt với những con người giàu tình u,nhân hậu mà rất kiên
cường,bất khuất,nha văn mới có thể nhập hồn được vào các nhân vật,sáng tạo nhiều hình tượng
với các chi tiết sinh động,bất ngờ,hơn nữa lại có giọng văn dung di,cảm động!
Chiến tranh là hiện thực đau xót của nhân loại,nhưng từ chính trong gian khổ khốc liệt,có những
thứ tình cảm đẹp vẫn nảy nở: tình đồng chí,tình u đơi lứa,tình cảm gia đình,và cả tình của một
người cha với con gái.Truyện ngắn “Chiếc lược ngà” là một áng văn bất hủ ca ngợi tình phụ tử
giản dị mà thiêng liêng,với những con người giàu tình cảm và đẹp đẽ,như nhân vật bé Thu.

CHIẾC LƯỢC NGÀ- BÀI 3
Biên sọan: Đòan Minh Thiện
Nhân vật bé Thu trong bài Chiếc lược ngà
Hình ảnh bé Thu là nhân vật trọng tâm của câu chuyện, được tác giả khắc họa hết sức tinh tế và
nhạy bén,là một cô bé giàu cá tính,bướng bỉnh và gan góc.Bé Thu gây ấn tượng cho người đọc
về một cơ bé dường như lì lợm đến ghê gớm,khi mà trong mọi tình huống em cũng nhất quyết
không gọi tiếng “Ba” ,hay khi hất cái trứng mà ông Sáu gắp cho xuống,cuối cùng khi ông Sáu tức
giận đánh một cái thì bỏ về nhà bà ngoại.Nguyễn Quang Sáng đã khéo léo xây dựng nhiều tình
huống thử thách cá tính của bé Thu,nhưng điều khiến người đọc phải bất ngờ là sự nhất quán


trong tính cách của bé,dù là bị mẹ quơ đũa dọa đánh,dù là bị dồn vào thế bí,dù là bị ông Sáu
đánh,bé Thu luôn bộc lộ một con người kiên quyết ,mạng mẽ.Có người cho rằng tác giả đã xây
dựng tính cách bé Thu hơi “thái quá”,song thiết nghĩ chính thái độ ngang ngạnh đó lại là biểu
hiện vơ cùng đẹp đẽ mà đứa con dành cho người cha yêu q.Trong tâm trí bé Thu chỉ có duy
nhất hình ảnh của một người cha “chụp chung trong bức ảnh với má”.Người cha ấy không giống
ông Sáu,không phải bởi thời gian đã làm ông Sáu già đi mà do cái thẹo trên má.Vết thẹo, dấu
tích của chiến tranh đã hằn sâu làm biến dạng khn mặt ơng Sáu.Có lẽ trong hồn cảnh xa
cách và trắc trở của chiến tranh,nó cịn q bé để có thể biết đến sự khốc liệt của bom lửa
đạn,biết đến cái cay xè của mùi thuốc súng và sự khắc nghiệt của cuộc sống người chiến sỹ.Cái
cảm giác đó khơng đơn thuần là sự bướng bỉnh của một cô bé đỏng đảnh,nhiễu sách mà là sự

kiên định,thẳng thắn ,có lập trường bền chặt,bộc lộ phần nào đó tính cách cứng cỏi ngoan cường
của cơ gian liên giải phóng sau này.
Nhưng xét cho cùng,cơ bé ấy có bướng bỉnh,gan góc,tình cảm có sâu sắc,mạnh mẽ thế nào thì
Thu vẫn chỉ là một đứa trẻ mới 8 tuổi,với tất cả nét hồn nhiên, ngây thơ của con trẻ.Nhà văn tỏ
ra rất am hiểu tâm lý của trẻ thơ và diễn tả rất sinh động với tấm lòng yêu mến và trân trọng
một cách đẹp đẽ,thiêng liêng những tâm tư tình cảm vơ giá ấy.Khi bị ba đánh,bé Thu “cầm đũa
gắp lại cái trứng cá để vào chén rồi lặng lẽ đứng dậy,bước ra khỏi mâm”.Có cảm giác bé Thu sợ
ơng Sáu sẽ nhìn thấy những giot nước mắt trong chính tâm tư của mình? Hay bé Thu dường như
lờ mờ nhận ra mình có lỗi?Lại một loạt hành động tiếp theo “Xuống bến nó nhảy xuống
xuồng,mở lịi tói,cố làm cho dây lịi tói khua rổn rang ,khua thật to,rồi lấy dầm bơi qua sông”.Bé
Thu bỏ đi lúc bữa cơm nhưng lại có ý tạo tiếng động gây sự chú ý.Có lẽ co bé muốn mọi người
trong nhà biết bé sắp đi ,mà chạy ra vỗ về,dỗ dành.Có một sự đối lập trong những hành động
của bé Thu,giữa một bên là sự cứng cỏi,già giặn hơn tuổi,nhưng ở khía cạnh khác cô bé vẫn
mong được yêu quý vỗ về.Song khi “Chiều đó,mẹ nó sang dỗ dành mấy nó cũng khơng chịu
về”,cái cá tính cố chấp một cách trẻ con của bé Thu được tác giả khắc họa vừa gần gũi,vừa tinh
tế.Dù như thế thì bé Thu vẫn chỉ là một đứa trẻ 8 tuổi hồn nhiên,dẫu có vẻ như cứng rắn và
mạnh mẽ trước tuổi.
Ở đoạn cuối,khi mà bé Thu nhận ra cha,thật khó để phủ nhận bé Thu là đứa bé giàu tính
cảm.Tình cha con trong Thu giữ gìn bấy lâu nay,giờ trỗi dậy,vào cái giây phút mà cha con phải
tạm biệt nhau.Có ai ngờ một cơ bé khơng được gặp cha từ năm 1 tuổi vẫn luôn vun đắp một tình
yêu bền bỉ và mãnh liệt với cha mình,dù người cha ấy chưa hề bồng bế nó,cưng nựng nó,săn
sóc,chăm lo cho nó,làm cho nó một món đồ chơi kể từ khi nó bắt đầu làm quen với cuộc sống.Nó
gần như chưa có chú ấn tượng nào về cha,song chắc khơng ít lần nó đã tự tưởng tượng hình ảnh
người cha nó tài giỏi nhường nào,cao lớn nhường nào,có vịng tay rộng để ơm nó vào lịng ra
sao?Tình cảm mãnh liệt trong nó ngăn khơng cho nó nhận một người đàn ông lại kia làm bố.Khi
đến ngày ông Sáu phải đi,con bé cứng cỏi mạnh mẽ ngày hôm nào lại “như thể bị bỏ rơi”,”lúc
đứng ở góc nhà,lúc đứng tựa cửa và cứ nìn mọi người vây quanh ba nó,dường như nó thèm khát
cái sự ấm áp của tình cảm gia đình ,nó cũng muốn chạy lại và ơm hơn cha nó lắm chứ,nhưng lại
có cái gì chặn ngang cổ họng nó,làm nó cứ đứng nguyên ở ấy, ước mong cha nó sẽ nhận ra sự
có mặt của nó.Và rồi đến khi cha nó chào nó trước khi đi,có cảm giác mọi tình cảm trong lịng bé

Thu bỗng trào dâng.Nó khơng nén nổi tình cảm như trước đây nữa,nó bỗng kêu hét lên
“Ba…”,”vừa kêu vừa chạy xô đến nhanh như một con sóc,nó chạy thót lên và dang hai tay ơm
chặt lấy cổ ba nó”,”Nó hơn ba nó cùng khắp.Nó hơn tóc,hơn cổ,hơn vai,hơn cả vết thẹo dài trên
má của ba nó nữa”.Tiếng kêu “Ba” từ sâu thẳm trái tim bé Thu,tiếng gọi mà ba nó đã dùng mọi
cách để ép nó gọi trong mấy ngày qua,tiếng gọi ba gần gũi lần đầu tiên trong đời nó như thể nó
là đứa trẻ mới bi bơ tập nói,tiếng gọi mà ba nó tha thiết được nghe một lần.Bao nhiêu mơ
ước,khao khát như muốn vỡ òa ra tring một tiếng gọi cha.Tiếng gọi ấy khơng chỉ khiến ba nó bật
khóc mà cịn mang một giá trị thiêng liêng với nó.Lần đầu tiên nó cảm nhận mơ hồ về niềm sung
sướng của một đứa con có cha.Dường như bé Thu đã lớn lên trong đầu óc non nớt của nó.Ngịi
bút nhà văn khẳng định một nhân vật giảu tình cảm,có cá tính mạnh mẽ,kiên quyết nhưng vẫn
hồn nhiên,ngây thơ:Nhân vật bé Thu.


CHIẾC LƯỢC NGÀ- BÀI 4
Biên sọan: Đòan Minh Thiện
Phân tích tình cảm cha con trong truyện Chiếc lược ngà
Có câu nói:”Những tình cảm đẹp sẽ là động lực mạnh mẽ trong tâm hồn mỗi
người!”Vì lịng u cha,một cơ bé nhỏ mới tám tuổi nhưng nhất quyết không nhận
người khác làm bố,cho dù bị đánh.Vì lịng thương con,một người chiến sỹ dù ở sa
trường vẫn luôn cặm cụi làm một chiếc lược để tặng đứa con gái bé bỏng.Có người
nhận xét rằng “tình phụ tử khơng thể ấm áp và đẹp đẽ như tình mẫu tử”.Song nếu
đọc truyện ngắn “Chiếc lược ngà” của Nguyễn Quang Sáng ,có thể bạn sẽ phải có
cái nhìn khác mới mẻ và chân thực hơn.Câu chuyện khắc họa hình ảnh một nhân
vật bé Thu đầy ấn tượng và tinh tế, hơn thế lại ca ngợi tình cha con thiêng liêng,vĩnh
cửu dù trong chiến tranh.
Nguyễn Quáng Sáng sinh năm 1933 ở An Giang.Thời kỳ kháng chiến chống Pháp
ông tham gia bộ đội và hoạt động ở chiến trường Nam Bộ.Sau năm 1945, ông tập
kết ra Bắc và bắt đầu viết vănn.Có lẽ vì sinh ra va hoạt động chủ yếu ở miền Nam
nên các tác phẩm của ông hầu như chỉ viết về cuộc sống và con người Nam Bộ.Các
tác phẩm chính là Chiếc lược ngà(1968),Mùa gió chướng(1975),Dịng sơng thơ

ấu(1985),…Nguyễn Quang Sáng có lỗi viết văn giản dị,mộc mạc nhưng sâu sắc,xoay
quanh những câu truyện đời thường nhưng ý nghĩa.Chiếc lược ngà viết năm 1966
tại chiến trường Nam Bộ chống Mỹ ,là tác phẩm tiêu biểu cho phong cách nghệ
thuật của Nguyễn Quang Sáng, khẳng định nghệ thuật miêu tả tâm lý đặc sắc,xây
dựng tình huống bất ngờ và ca ngợi tình cha con thắm thiết.Vẫn viết về một đề tài
dường như đã cũ song truyện mang nhiều giá trị nhân văn sâu sắc.
Câu truyện xoay quanh tình huống gặp mặt của bé Thu và ơng Sáu.Khi ông Sáu đi
kháng chiên chống Pháp,lúc đó bé Thu chưa đầy một tuổi.Khi ơng có dịp thăm nhà
thì con gái đã lên 8 tuổi.Song bé Thu lại không chịu nhận cha vì vết thẹo trên má
làm ơng Sáu khơng giống như bức ảnh chụp chung với má.Trong ba ngày ở nhà,
ông Sáu dùng mọi cách để gần gũi nhưng con bé vẫn không chịu gọi một tiếng “Ba”.
Đến khi bé Thu nhận ra cha mình thì cũng là khi ơng Sáu phải ra đi. Ông hứa sẽ
mang về tặng con một cái lược ngà.Những ngày chiến đầu trong rứng, ông cặm cụi
làm chiếc lược cho con gái.Chiếc lược làm xong chưa kịp trao cho con gái thì ơng đã
hi sinh.Trước khi nhắm mắt ông chỉ kịp trao cây lược cho người bạn nhờ chuyển lại
cho con mình.
Hình ảnh bé Thu là nhân vật trọng tâm của câu chuyện, được tác giả khắc họa hết
sức tinh tế và nhạy bén,là một cơ bé giàu cá tính,bướng bỉnh và gan góc.Bé Thu gây
ấn tượng cho người đọc về một cô bé dường như lì lợm đến ghê gớm,khi mà trong
mọi tình huống em cũng nhất quyết không gọi tiếng “Ba” ,hay khi hất cái trứng mà
ông Sáu gắp cho xuống,cuối cùng khi ông Sáu tức giận đánh một cái thì bỏ về nhà
bà ngoại.Nguyễn Quang Sáng đã khéo léo xây dựng nhiều tình huống thử thách cá
tính của bé Thu,nhưng điều khiến người đọc phải bất ngờ là sự nhất quán trong
tính cách của bé,dù là bị mẹ quơ đũa dọa đánh,dù là bị dồn vào thế bí,dù là bị ơng
Sáu đánh,bé Thu luôn bộc lộ một con người kiên quyết ,mạng mẽ.Có người cho rằng
tác giả đã xây dựng tính cách bé Thu hơi “thái quá”,song thiết nghĩ chính thái độ


ngang ngạnh đó lại là biểu hiện vơ cùng đẹp đẽ mà đứa con dành cho người cha yêu
quý.Trong tâm trí bé Thu chỉ có duy nhất hình ảnh của một người cha “chụp chung

trong bức ảnh với má”.Người cha ấy không giống ông Sáu,không phải bởi thời gian
đã làm ông Sáu già đi mà do cái thẹo trên má.Vết thẹo, dấu tích của chiến tranh đã
hằn sâu làm biến dạng khn mặt ơng Sáu.Có lẽ trong hồn cảnh xa cách và trắc
trở của chiến tranh,nó cịn q bé để có thể biết đến sự khốc liệt của bom lửa
đạn,biết đến cái cay xè của mùi thuốc súng và sự khắc nghiệt của cuộc sống người
chiến sỹ.Cái cảm giác đó không đơn thuần là sự bướng bỉnh của một cô bé đỏng
đảnh,nhiễu sách mà là sự kiên định,thẳng thắn ,có lập trường bền chặt,bộc lộ phần
nào đó tính cách cứng cỏi ngoan cường của cơ gian liên giải phóng sau này.
Nhưng xét cho cùng,cơ bé ấy có bướng bỉnh,gan góc,tình cảm có sâu sắc,mạnh mẽ
thế nào thì Thu vẫn chỉ là một đứa trẻ mới 8 tuổi,với tất cả nét hồn nhiên, ngây thơ
của con trẻ.Nhà văn tỏ ra rất am hiểu tâm lý của trẻ thơ và diễn tả rất sinh động với
tấm lòng yêu mến và trân trọng một cách đẹp đẽ,thiêng liêng những tâm tư tình
cảm vơ giá ấy.Khi bị ba đánh,bé Thu “cầm đũa gắp lại cái trứng cá để vào chén rồi
lặng lẽ đứng dậy,bước ra khỏi mâm”.Có cảm giác bé Thu sợ ơng Sáu sẽ nhìn thấy
những giot nước mắt trong chính tâm tư của mình? Hay bé Thu dường như lờ mờ
nhận ra mình có lỗi?Lại một loạt hành động tiếp theo “Xuống bến nó nhảy xuống
xuồng,mở lịi tói,cố làm cho dây lịi tói khua rổn rang ,khua thật to,rồi lấy dầm bơi
qua sơng”.Bé Thu bỏ đi lúc bữa cơm nhưng lại có ý tạo tiếng động gây sự chú ý.Có
lẽ co bé muốn mọi người trong nhà biết bé sắp đi ,mà chạy ra vỗ về,dỗ dành.Có một
sự đối lập trong những hành động của bé Thu,giữa một bên là sự cứng cỏi,già giặn
hơn tuổi,nhưng ở khía cạnh khác cơ bé vẫn mong được yêu quý vỗ về.Song khi
“Chiều đó,mẹ nó sang dỗ dành mấy nó cũng khơng chịu về”,cái cá tính cố chấp một
cách trẻ con của bé Thu được tác giả khắc họa vừa gần gũi,vừa tinh tế.Dù như thế
thì bé Thu vẫn chỉ là một đứa trẻ 8 tuổi hồn nhiên,dẫu có vẻ như cứng rắn và mạnh
mẽ trước tuổi.
Ở đoạn cuối,khi mà bé Thu nhận ra cha,thật khó để phủ nhận bé Thu là đứa bé
giàu tính cảm.Tình cha con trong Thu giữ gìn bấy lâu nay,giờ trỗi dậy,vào cái giây
phút mà cha con phải tạm biệt nhau.Có ai ngờ một cô bé không được gặp cha từ
năm 1 tuổi vẫn ln vun đắp một tình u bền bỉ và mãnh liệt với cha mình,dù
người cha ấy chưa hề bồng bế nó,cưng nựng nó,săn sóc,chăm lo cho nó,làm cho nó

một món đồ chơi kể từ khi nó bắt đầu làm quen với cuộc sống.Nó gần như chưa có
chú ấn tượng nào về cha,song chắc khơng ít lần nó đã tự tưởng tượng hình ảnh
người cha nó tài giỏi nhường nào,cao lớn nhường nào,có vịng tay rộng để ơm nó
vào lịng ra sao?Tình cảm mãnh liệt trong nó ngăn khơng cho nó nhận một người
đàn ơng lại kia làm bố.Khi đến ngày ông Sáu phải đi,con bé cứng cỏi mạnh mẽ ngày
hôm nào lại “như thể bị bỏ rơi”,”lúc đứng ở góc nhà,lúc đứng tựa cửa và cứ nìn mọi
người vây quanh ba nó,dường như nó thèm khát cái sự ấm áp của tình cảm gia đình
,nó cũng muốn chạy lại và ơm hơn cha nó lắm chứ,nhưng lại có cái gì chặn ngang cổ
họng nó,làm nó cứ đứng nguyên ở ấy, ước mong cha nó sẽ nhận ra sự có mặt của
nó.Và rồi đến khi cha nó chào nó trước khi đi,có cảm giác mọi tình cảm trong lịng
bé Thu bỗng trào dâng.Nó khơng nén nổi tình cảm như trước đây nữa,nó bỗng kêu
hét lên “Ba…”,”vừa kêu vừa chạy xơ đến nhanh như một con sóc,nó chạy thót lên
và dang hai tay ơm chặt lấy cổ ba nó”,”Nó hơn ba nó cùng khắp.Nó hơn tóc,hơn
cổ,hơn vai,hơn cả vết thẹo dài trên má của ba nó nữa”.Tiếng kêu “Ba” từ sâu thẳm


trái tim bé Thu,tiếng gọi mà ba nó đã dùng mọi cách để ép nó gọi trong mấy ngày
qua,tiếng gọi ba gần gũi lần đầu tiên trong đời nó như thể nó là đứa trẻ mới bi bơ
tập nói,tiếng gọi mà ba nó tha thiết được nghe một lần.Bao nhiêu mơ ước,khao khát
như muốn vỡ òa ra tring một tiếng gọi cha.Tiếng gọi ấy khơng chỉ khiến ba nó bật
khóc mà cịn mang một giá trị thiêng liêng với nó.Lần đầu tiên nó cảm nhận mơ hồ
về niềm sung sướng của một đứa con có cha.Dường như bé Thu đã lớn lên trong
đầu óc non nớt của nó.Ngịi bút nhà văn khẳng định một nhân vật giảu tình cảm,có
cá tính mạnh mẽ,kiên quyết nhưng vẫn hồn nhiên,ngây thơ:Nhân vật bé Thu.
Không chỉ khắc họa thành công nhân vật bé Thu,truyện ngắn “Chiếc lược ngà” ca
ngợi tình cha con sâu đậm mà đẹp đẽ.Bên cạnh hình ảnh bé Thu,hình ảnh ơng Sáu
được giới thiệu là người lính chiến tranh,vì nhiệm vụ cao cả mà phải tham gia chiến
đấu,bỏ lại gia đình,quê hương;và đặc biệt ông là người yêu con tha thiết.Sau ngần
ấy năm tham gia kháng chiến, ông Sáu vẫn luôn nung nấu khao khát cháy bỏng là
được gặp con và nghe con gọi một tiếng cha.Nhưng cái ngày gặp lại con thì lại nảy

sinh một nỗi éo le là bé Thu khơng nhận cha. Ơng Sáu càng muốn gần gũi thì dường
như sự lạnh lùng,bướng bỉnh của con bé làm tổn thương những tình cảm da diết
nhất trong lịng ơng.Cịn gì đau đớn hơn một người cha giàu lịng thương con mà bị
chính đứa con gái ấy từ chối.Có thể coi việc bé Thu hất cái trứng ra khỏi chén như
một ngịi nổ làm bùng lên những tình cảm mà bấy lâu nay ơng dồn nén,chứa chất
trong lịng.Có lẽ ơng biết rằng mình cũng khơng đúng vì suốt bảy năm trời chẳng
thể về thăm con,chẳng làm gì được cho con,nên nhân những ngày này ông muốn bù
đắp cho con phần nào.Giá gì khơng có cái bi kịch ấy,giá gì bé Thu nhận ra ơng Sáu
sớm hơn,thì có thể ơng Sáu và bé Thu sẽ có nhiều thời gian vui vẻ,hạnh phúc.Nhưng
sợ rằng một câu truyện như vậy sẽ chẳng thể gây được cảm động cho người đọc với
những xúc cảm khác nhau,có lúc dồn nén,có lúc lại thương xót,có lúc lại “mừng
mừng tủi tủi” cho ông Sáu khi mà bé Thu cất tiếng gọi “Ba”,tiếng gọi muộn màng
nhưng lại có ý nghĩa đẹp đẽ!Ai có thể ngờ được một người lính dạn dày nơi chiến
trường,quen với cái chết cận kề lại là người vơ cùng yếu mền trước con gái
mình.Những giọt nước mắt hiếm hoi của một cuộc đời từng trải nhiều gian khổ vất
vả,song lại rơi khi lần đầu tiên ông cảm nhận được sự ấm áp của cha con thực sự!
(“Khơng ghìm được xúc động và khơng mn cho con thấy mình khóc,anh Sáu một
tày ơm con,một tay rút khăn lau nước mắt”).”Ba về!Ba mua cho con một cây lược
nghe ba!”, đó là mong ước đơn sơ của con gái bé bỏng trong giây pút cha con từ
biệt.Nhưng đối với người cha thì đó là mơ ước đầu tiên và duy nhất,cho nên nó cứ
thơi thúc trong lịng ông.Tình cảm ông Sáu dành cho bé Thu trở nên thiêng
liêng,cao cả và mãnh liệt hơn biết bao khi ông tự tay làm chiếc lược ngà cho
con.”Khi ông Sáu tùm được khúc ngà sung sướng như trẻ con vớ được q”,” Ơng
thận trọng tỉ,mỉ…”,”Ơng gị lưng khắc từng nét…”Một loạt hành động cảm động
như khẳng định tình cha con sâu đậm.Tất cả tình u,nỗi nhớ con dồn cả vào cơng
việc làm chiếc lược ấy. Ông nâng niu chiếc lược như nâng niu đứa con bé nhỏ của
mình.Lịng u con đã biến một người chiến sỹ trở thành một nghệ nhân sáng tạo
tài tình,dù chỉ sáng tạo mơt tác phẩm duy nhất trong đời.Cuối truyện có chi tiết ơng
Sáu đưa tay vào túi,móc lấy cây lược,đưa cho bác Ba và nhìn một hồi lâu. Ơng Sáu
hi sinh mà khơng kịp trăn trối điều gì,chỉ có một ánh mắt với niềm ước nguyện cháy

bỏng mong người bạn của mình sẽ là người thực hiện nốt lời hứa duy nhất của mình
với con.Tình cảm của ông sáu khiến người ta phải thấy ấm lòng và cảm động sâu
sắc.


Người mất,người còn nhưng kỷ vật duy nhất,gạch nối giữa cái mất mát và sự tồn
tại,chiếc lược ngà vẫn còn ở đây.Chiếc lược ngà là kết tinh tình phụ tử mộc mạc,
đơn sơ mà đằm thắm,kỳ diệu,là hiện hữu của tình cha con bất tử giữa ơng Sáu và bé
Thu;và là minh chứng chứng kiến lịng u thương vơ bờ bến của ơng Sáu với
con.Có thể chiếc lược ấy chưa chải đượcmais tóc của bé Thu nhưng lại gỡ rối được
tâm trạng của ông. Chiếc lược ngà xuất hiện đánh dấu một kết cấu vòng tròn cho
câu chuyện,và cũng là bài ca đẹp tồn tại vĩnh cửu của tình cha con. (Nhan đề của
chuyện cũng là “Chiếc lược ngà”!)
Cái mất mát lớn nhất mà thiên truyện ngắn đề cập là những người đã khuất,là tổ
ấm gia đình khơng cịn trọn vẹn.(Người đọc có thể bắt gặp tình huống này một lần
nữa ở truyện “Chuyện người con gái Nam Xương”). Đó thật sự là tội ác,những đau
thương mất mát mà chiến tranh tàn bạo đã gây ra.Chính chiến tranh đã làm cho
con người phải xa nhau,chiến tranh làm khuôn mặt ông Sáu biến dạng,chiến tranh
khiến cuộc gặp gỡ của hai cha con vô cùng éo le,bị thử thác,rồi một lần nữa chiến
tranh lại khắc nghiệt để ông Sáu chưa kịp trao chiếc lược ngà đến tận tay cho con
mà đã phải hi sinh trên chiến trường.Câu chuyện như một lời tố cáo chiến tranh phi
nghĩa gây đổ máu vơ ích,làm nhà nhà li tán,người người xa nhau vĩnh viễn.Song cái
chúng ta thấy lại khơng có sự bi lụy ma là sức mạnh,lịng căm thù đã biến Thu trở
thành một cơ giao liên dũng cảm,mạnh mẽ, đã gắn bó với cuộc đời con người mất
mát xích lại gần nhau để cung đứng lên hát tiếp bài ca chiến thắng,
“Chiếc lược ngà” như một câu chuyện cổ tích hiện đại,thành cơng trong việc xây
dựng hình thượng bé Thu và gửi gắm thơng điệp đẹp về tình cha con.Nhân vật ơng
Ba-người kể chuyện hay chính là nhà văn Nguyễn Quang Sáng,phải là người từng
trải,sống hết minh vì cách mạng kháng chiến của quê hương,gắn bó máu thịt với
những con người giàu tình u,nhân hậu mà rất kiên cường,bất khuất,nha văn mới

có thể nhập hồn được vào các nhân vật,sáng tạo nhiều hình tượng với các chi tiết
sinh động,bất ngờ,hơn nữa lại có giọng văn dung di,cảm động!
Chiến tranh là hiện thực đau xót của nhân loại,nhưng từ chính trong gian khổ khốc
liệt,có những thứ tình cảm đẹp vẫn nảy nở: tình đồng chí,tình u đơi lứa,tình cảm
gia đình,và cả tình của một người cha với con gái.Truyện ngắn “Chiếc lược ngà” là
một áng văn bất hủ ca ngợi tình phụ tử giản dị mà thiêng liêng,với những con người
giàu tình cảm và đẹp đẽ,như nhân vật bé Thu.

CHIẾC LƯỢC NGÀ- BÀI 5
Biên sọan: Đòan Minh Thiện

Thuyết trình văn học bài "Chiếc lược ngà"

Chúng ta đang sống trong một đất nước hồ bình, được sự dìu dắt, yêu
thương của cha mẹ, được đùa vui dưới mái trường đầy ắp tiếng ca. Chúng ta
có thể quên được chăng những trang sử hào hùng ấy, ngày các lớp cha anh
đi trước đã hi sinh cả tính mạng. Máu của các anh đã nhuộm màu phì nhiêu
cho đất nước, sự hi sinh tươi đẹp cho thế hệ chúng ta ngày hôm nay. Các


anh đã hi sinh cả thể xác lẫn tinh thần, hi sinh cả những hạnh phúc mà lẽ ra
các anh phải được hưởng. Chiến tranh, vùng trời của tan thương và chết
chóc. Trong mưa bom lửa đạn, trong chất cay xè của mùi thuốc súng, tình
cảm cao đẹp nhất của tình đồng chí đồng đội trào dâng. Những bùi ngùi dấu
tận đáy lòng của những người cha lên đường chiến đấu gởi lại quê hương
đứa con thân yêu nhất của mình để rồi trong giờ phút hiếm hoi giữa cuộc
hành qn nỗi nhớ con khơng cịn dấu được. Tình cảm thiêng liêng ấy càng
mãnh liệt hơn trong tác phẩm “Chiếc lược ngà” của nhà văn Nguyễn Quang
Sáng.
Nguyễn Quang Sáng sinh năm 1932, quê ở huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang.

Trong kháng chiến chống Pháp, ông tham gia bộ đội, hoạt động ở chiến
trường Nam Bộ. Từ sau năm 1945, tập kết ra Bắc Nguyễn Quang Sáng bắt
đầu viết văn. Những năm chống Mĩ, ông trở về Nam Bộ tham gia kháng chiến
và tiếp tục sáng tác văn học. Tác phẩm của Nguyễn Quang Sáng thuộc nhiều
thể loại : Truyện ngắn có “Con chim vàng”, “Người quê hương”, “Chiếc lược
ngà”, “Người đàn bà đức hạnh”, “Vẽ lại bức tranh xưa”…
Các tiểu thuyết “Đất lửa”, “Mùa gió chướng”, “Dịng sơng thơ ấu” được
nhiều độc giả biết đến và đặc biệt là kịch bản phim nổi tiếng “Một thời để
nhớ một thời để u”. Có lẽ vì sinh ra, lớn lên và hoạt động chủ yếu ở chiến
trường miền Nam nên các tác phẩm của ông hầu như chỉ viết về cuộc sống
và con người Nam Bộ trong hai cuộc kháng chiến cũng như sau hồ bình.
“Chiếc lược ngà” của Nguyễn Quang Sáng là một truyện ngắn viết về tình
phụ tử sâu nặng của cha con ông Sáu sau chiến tranh. Đây là một truỵên
ngắn giản dị nhưng chứa đầy sức bất ngờ như ta thường thấy ở văn của
Nguyễn Quang Sáng. Đoạn trích SGK đã cho thấy một khoảnh khắc nhỏ mà
trong đó có sự cao cả thiêng liêng về tình phụ tử .
“Chiếc lược ngà ” được viết vào năm 1966 khi tác giả hoạt động ở chiến
trường Nam Bộ và được đưa vào tập truyện cùng tên. Nội dung văn bản
trong SGK là cuộc gặp gỡ của anh Sáu - một người xa nhà đi kháng chiến.
Mãi khi con gái lên tám tuổi, anh mới có dịp về thăm nhà, thăm con. Bé Thu con gái anh không nhận cha , trái lại đã đối xử lạnh nhạt, có lúc vơ lễ với
cha. Điều đó làm anh Sáu đau lịng, nhưng anh vẫn yêu thương con bằng
tình cha con ruột thịt. Sau vài ngày ngắn ngủi sum họp gia đình, anh Sáu
phải ra đi. Đến lúc ấy Bé Thu bỗng thay đổi thái độ. Em ôm chặt lấy cha
không muốn cha con phải xa nhau .Mọi người ngỡ ngàng sửng sốt. Thì ra
mấy ngày trước do nhìn thấy trên mặt anh Sáu có vết sẹo lớn, bé Thu thấy
anh khơng giống cha chụp chung ảnh với mẹ. Nhờ bà ngoại giảng giải, Thu
đã hiểu ra mọi chuyện, em cất tiếng gọi “Ba…ba!..” và hẹn “Ba mua cho con
một cây lược nghe!”. Ở khu căn cứ, anh Sáu dồn hết tình cảm yêu quí nhớ
con vào việc làm một chiếc lược bằng ngà voi để mang về tặng cô con gái bé
bỏng. Nhưng trong một cuộc chiến đấu anh đã ngã xuống. Trước lúc nhắm

mắt anh còn kịp trao cây lược cho người bạn, gửi về tận tay cho con. Truyện
được viết theo lời kể qua cái nhìn của ơng Ba - nhân vật xưng tôi. Tuy đây là
một đề tài khá phổ biến trong văn chương nhưng chính vì thế mà giá trị
nhân văn của truyện càng trở nên sâu sắc.
Truyện xoay quanh một kỉ vật đơn sơ mà vô giá ấy là chiếc lược ngà. Nhưng
suốt cả câu chuyện, suốt những quãng đời, suốt cả cuộc đời ấy chỉ có một
tiếng kêu, một tiếng kêu bình dị và thiêng liêng bậc nhất cõi đời này: tiếng
cha!. Câu chuyện “Chiếc lược ngà” đã kể lại thật cảm động về cuộc gặp gỡ
và những tình cảm của cha con anh Sáu. Hình ảnh anh Sáu đã để lại trong
lịng người đọc nỗi cảm thông, yêu mến và những ấn tượng sâu sắc.
Cũng như bao người khác anh Sáu đi theo tiếng gọi của quê hương đã lên
đường chiến đấu, để lại người vợ và đứa con thân yêu. Sự xa cách càng làm
dâng lên trong anh nỗi nhớ nhung tha thiết đứa con gái mà khi anh đi nó
chưa đầy một tuổi. Nỗi nhớ ấy đã trở thành niềm khao khát, mơ ước cháy


bỏng trong lịng anh. Chính vì vậy mỗi lần vợ lên thăm là một lần anh hỏi
“Sao không cho con bé lên cùng ?’’. Không gặp được con anh đành ngắm con
qua ảnh vậy … Mặc dầu tấm ảnh đó đã rách nát, cũ kĩ lắm rồi, nhưng anh
luôn giữ gìn nó vơ cùng cẩn thận, coi nó như một báu vật. Cịn đối với con
gái Thu của anh thì sao? Từ nhỏ đến hồi tám tuổi nó chỉ được biết ba nó qua
ảnh và qua lời kể của bà ngoại và má. Dù được sống trong tình yêu thương
của mọi người nhưng có lẽ Thu cũng cảm thấy thiếu hụt một tình thương, sự
che chở của người cha. Chắc bé Thu từng giờ từng phút trơng chờ ba nó lắm
nhỉ? Và tám năm trời là những năm tháng dài đằng đẳng ấy cũng làm tăng
lên trong lòng hai cha con anh sáu nỗi nhớ nhung, mong chờ, anh Sáu ao
ước gặp con, còn bé Thu ao ước găp bố.
Thế rồi niềm ao ước ấy đã trở thành hiện thực. Anh Sáu được nghỉ phép.
Ngày về thăm con, trên xuồng mà anh Sáu cứ nôn nao cả người. Anh đang
nghĩ tới đứa con, nghĩ tới giây phút hai cha con gặp nhau như thế nào.

Những điều ấy choáng hết tâm trí khiến anh khơng cịn biết mình đang ngồi
trên xuồng với người bạn. Khi xuồng vừa cập bến, anh Sáu đã nhón chân
nhảy thót lên bờ. Người bạn đi cùng cũng rất hiểu anh nên không hề trách.
Tôi không thể quên được giây phút vô cùng thiêng liêng và trọng đại của
anh Sáu, là giây phút người cha mong chờ đứa con sẽ chạy tới ơm xiết lấy
mình, là bước trở về sau bao xa cách…
Hẳn vì quá xúc động nên lúc ấy anh Sáu đã có những cử chỉ mà ngay cả
người bạn của anh cũng không ngờ tới “giọng anh tập bập run run”, anh
dang hai tay chờ đó con và sải những bước dài đến gần con. Tưởng rằng con
bé sẽ chạy tới nhào vào lòng anh nhưng khơng ngờ bỗng nó hét lên “má…
má” và bỏ chạy. Tại sao Thu lại có những hành động như vậy ? Nó yêu ba nó
lắm cơ mà ? Nó mong ba về từng ngày từng giờ. Vậy mà tất cả đều lật ngược
với nó. Ba nó thật đây, sao nó khơng nhận ? Hành động của con bé khiến
anh sững sờ. Bao yêu thương, mong chờ mà anh dồn nén bấy lâu dường như
tan biến hết chỉ còn lại trong anh là nỗi đau khổ vô bờ.
Nỗi đau ấy còn dày vò anh trong suốt ba ngày ở nhà. Ba ngày ở nhà anh Sáu
không đi đâu xa mà chỉ quanh quẩn ở nhà chơi với con. Anh muốn dùng lời
nói, hành động của mình để bù đắp những mất mát về tình cảm cho con bé.
Dường như anh muốn bằng những cử chỉ và lời nói yêu thương tràn đầy âu
yếm, anh sẽ xoa dịu đi những nghi ngờ, xoá tan những lạnh lùng của con bé
đối với anh. Anh muốn ơm con mà nói rằng: “Ba u con nhiều lắm Thu à!”
và có lẽ chắc anh cũng mong đứa con gái của mình có thể chạy sà vào lòng
mà rằng “Con cũng yêu bố nhiều lắm ạ!” thế nhưng khơng… những gì anh
từng mơ ước, từng suy nghĩ, giờ chỉ như giấc mơ khơng thật bởi chính thái
độ của Thu đối với ba nó. Khi mẹ bảo nó gọi bố vào ăn cơm thì con bé đã nói
trổng: “Vơ ăn cơm!”. Câu nói của con bé như đánh vào tâm can anh, nhưng
anh vẫn ngồi im giả vờ khơng nghe, chờ nó gọi “Ba vơ ăn cơm.” Thế nhưng
Thu vẫn bướng bỉnh không chịu gọi ba, đã vậy cịn bực dọc nói mấy câu
“Cơm chín rồi!” và “Con kêu rồi mà người ta không nghe”. Đến lúc này anh
chỉ biết “nhìn con bé vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười. Có lẽ vì khổ tâm đến nỗi

khơng khóc được, nên anh phải cười vậy thơi.” Tơi thống nghĩ đến cảm xúc
lúc này và những câu hỏi xoay quanh anh. Tại sao thế nhỉ? Thu làm vậy là
sao? Ba nó sao nó khơng chịu nhận? Nhìn nó tơi như có cảm giác nó cự nự,
quyết khơng chịu gọi ba. Thái độ này thật khơng đúng với tình cha con xa
cách bấy lâu, hay con bé đang giận ba vẩn vơ gì đó chăng?
Cao trào của câu chuyện càng nâng cao khi nồi cơm sơi, một mình nó bé,
khơng thể tự nhấc nồi để chắt nước, nó đã phải cầu cứu đến người lớn. Tình
thế khiến người đọc ngỡ rằng nó sẽ phải thua khơng thể “chiến tranh lạnh”
được nữa – nó buộc phải gọi ba để giúp đỡ. Nhưng nó vẫn khơng chịu cất lên
cái tiếng mà ba nó mong! Chỉ cần nói lên cái tiếng ba ấy thế thơi, là nó sẽ
thốt khỏi thế bí. Nhưng quyết khơng! Nó vẫn hành động theo sự bướng


bỉnh tự mình làm lấy một cơng việc nguy hiểm và q sức! Nghĩa là nó
khơng chịu nhượng bộ, khơng chịu thua cuộc. Điều ấy làm cho người cha,
người bạn của cha và cả người đọc phải đau lòng. Còn gì đau khổ bằng người
cha giàu lịng thương u con mà lại bị chính đứa con ấy chối bỏ!
Dưịng như sự lạnh lùng và bướng bỉnh của bé Thu đã làm tổn thương những
tình cảm đang trào dâng tha thiết nhất trong lịng ơng. Vì q u thương
con nên anh Sáu khơng cầm nổi cảm xúc của mình. Trong bữa cơm, cưng
con, anh gắp cho nó cái trứng cá nhưng bất ngờ nó hất tung cái trứng ra
khỏi chén cơm. Giận quá, anh đã vung tay đánh và quát nó. Có lẽ việc đánh
con bé là nằm ngồi những mong muốn của ông. Tất cả cũng chỉ là do anh
quá yêu thương con. Có thể coi việc bé Thu hết cái trứng ra khỏi chén như
một ngoài nổ làm bùng lên những tình cảm mà lâu nay anh dồn nén và chất
chứa trong lịng.
Nhưng khi ta hiểu ra thì lại thấy rằng : Chính cái hành động đáng ghét ấy lại
vơ cùng đáng q. Chính thái độ ngang ngạnh đó lại là biểu hiện tuyệt vời
của tình cảm người con dành cho cha. Đơn giản vì lúc bấy giờ trong trí nhớ
thơ ngây của Thu thì cha em đẹp lắm. Vì bom đạn quân thù, cha mang sẹo

trên mặt. Đấy là điều đau khổ vậy mà nó khơng hiểu, lại xa lánh khiến cha
đau khổ thêm. Cô bé không tin, thậm chí cịn ngờ vực, điều đó chứng tỏ cơ
bé không dễ tin người. Cả bạn của cha, cả mẹ xác nhận là cha nhưng không
ai tháo gỡ được thắc mắc thầm kín trong lịng mình thì cơ bé vẫn chưa gọi.
Nó khơng đơn thuần là sự bướng bỉnh của một cơ bé đỏng đảnh, nhiễu sách
mà đó là sự kiên định, quyết liệt của một người có lập trường. Đây chính là
cái mầm sâu kín sau này làm nên tính cách cứng cỏi, ngoan cường của cơ
giao liên giải phóng. Đến khi được bà ngoại giảng giải về cái thẹo trên má
ba, thì Thu mới vỡ lẽ đó thực là ba mình. Hình ảnh người cha thân yêu trên
ảnh, người cha kính mến mà cơ ghi sâu trong lịng, đến lúc ấy mới nhập vào
người đang xưng ba có vết thẹo dài đây. Đã vỡ lẽ thì tình yêu ba nhân lên
gấp bội nhưng … đã muộn rồi. Song đến giây phút cuối cùng, trước khi anh
Sáu đi xa thì tình cảm thiêng liêng ấy bỗng cháy bùng lên. Lúc ra đi, chân
anh ngập ngừng không muốn bứơc. Hẳn rằng anh Sáu muốn ơm con, hơn
con nhưng sợ nó lại giẫy đạp và bỏ chạy nên anh chỉ đứng đấy nhìn nó với
cặp mắt trìu mến xen lẫn buồn rầu. Trong ánh mắt của anh, chất chứa bao
yêu thưong mà anh muốn trao gởi tới con . “Thôi ba đi nghe con”. Phải chi
bé Thu hiểu được ánh mắt của ba nó, hiểu được tâm trạng của ba nó lúc này
nhỉ? Rồi bỗng nó chạy đến kêu thất thanh “Ba…a….a…ba!”. Tiếng kêu như
tiếng xé, xé sự im lặng và xé cả ruột gan mọi người, nghe thật xót xa. Tiếng
kêu bật lên sau bao năm kìm nén, chờ đợi khắc khoải. Đó cũng là cái tiếng
ba mà anh Sáu đã chờ đợi suốt tám năm trời xa con, đã chờ đợi suốt mấy
ngày về bên con, ông đã tưởng chẳng thể cịn được nghe thì bất ngờ nó thét
lên. Nó vỡ ra cịn lịng người đọc thì nghẹn lại. Người cha khơng cầm nổi
nước mắt vì bất ngờ, vì sung sướng, vì thương yêu và vì cả sự éo le của tình
cảm nữa. Cùng với cử chỉ “vừa kêu vừa chạy xơ tới nhanh như một con sóc,
nó nhảy thót lên và dang hai tay ơm chặt lấy cổ ba nó, làn tóc tơ sau ót nó
dựng đứng lên”. “Vừa ơm chặt lấy cổ ba, nó vừa nói trong tiếng khóc “Ba…
ba…khơng cho ba đi nữa, ba ở nhà với con”. Nó ơm hơn anh Sáu và “hơn cả
vết thẹo dài trên má của ba”, biểu hiện một tình yêu ruột thịt nồng nàn của

đứa con đối với ba. Và khi nghe anh Sáu nói “Ba đi rồi ba về với con”, cô bé
hét lên “không”, rồi hai tay xiết chặt cổ, dang cả hai chân quặp chặt lấy ba,
đơi vai nhỏ run run! Chắc cơ bé khóc. Phải chăng lúc ấy Thu thật sự thấy xót
xa, ân hận về lỗi lầm của mình, thật sự thấy xót thương người cha đau khổ?
Nó mếu máo “Ba về! Ba mua cho con một cây lược nghe ba…”. Tất cả lời nói
thể hiện rõ tính cách của một cơ bé bồng bột thơ ngây và chứng tỏ lịng u
thương vơ bờ của em đối với ba. Thật sâu sắc và cao đẹp biết bao. Có lẽ lúc
này bé Thu đã trở thành một nguời lớn thực sự. Tất cả sự dỗi hờn của bé Thu


lúc này đều chuyển thành lòng yêu thương sâu sắc ba nó. Trong cái ương
ngạch, bướng bỉnh, trong cái giận dỗi và cả sự hối hận của Thu, ta vẫn thấy
bé thật thơ ngây, thật đáng yêu. Về phần anh Sáu hạnh phúc đến với anh
quá đột ngột khiến cổ anh nghẹn lại. Khơng kìm được xúc động, anh Sáu đã
khóc. Giọt nước mắt của anh là giọt nước mắt của vui sướng, hạnh phúc. Và
không muốn cho con thấy mình khóc, anh Sáu một tay ơm con một tay rút
khăn lau nước mắt rồi hơn lên mái tóc con…Thế là con bé đã gọi anh bằng
ba. Ai có thể ngờ được một người lính đã dày đạn nơi chiến trường và quen
với cái chết cận kề lại là người vơ cùng mềm yểu trong tình cảm cha con.
Sau bao năm tháng mong chờ, đau khổ, anh Sáu đã được đón nhận một
niềm vui vơ bờ. Bây giờ anh có thể ra đi với một yên tâm lớn rằng ở q nhà
có một đứa con gái thân u liơn chờ đợi anh, từng giây từng phút mong anh
quay về.
Tình cảm của anh Sáu dành cho bé thu trở nên mãnh liệt hơn, cao cả, thiêng
liêng và cảm động hơn bao giờ hết là việc anh tự tay làm chiếc lược nhà cho
con gái. “Ba về! Ba mua cho con một cái lược nghe ba!”, đó là mong ước đơn
sơ của đứa con gái bé bỏng trong giây phút cha con từ biệt. Nhưng đối với
người cha ấy, đó là mong ước đầu tiên và cũng là duy nhất cho nên nó cứ
thơi thúc trong lịng. Kiếm cho con cây lược trở thành bổn phận của người
cha, thành tiếng gọi cầu khẩn của tình phụ tử trong lịng. Anh bật dậy như

bỗng loé lên một sáng kiến lớn: làm lược cho con bằng ngà voi. Có lẽ khơng
đơn thuần vì ở rừng rú chiến khu, anh không thể mua được cây lược nên làm
lược từ ngà voi là một cách khắc phục khó khăn. Mà cao hơn thế, sâu hơn
thế, ngà voi là thứ quí hiếm - chiếc lược cho con của anh phải được làm bằng
thứ quý gí ấy. Và anh khơng muốn mua, mà muốn tự tay mình làm ra. Anh
sẽ đặt và trong đấy tất cả tình cha con của mình. Kiếm được ngà voi, mặt
anh “hớn hở như một đứa trẻ được quà”. Vậy đấy, khi người ta hố thành
con trẻ lại chính là lúc người ta đang hiện lên cái tư cách người cha cao quý
của mình. Rồi anh “ngồi cưa từng chiếc răng lược, thận trọng tỉ mỉ và khổ
công như người thợ bạc ”, “gò lưng tẩn mẩn khắc từng chữ: “Yêu nhớ tặng
Thu con của ba”. Anh thường xuyên “lấy cây lược ra ngắm nghía rồi mài lên
tóc cho cây lược thêm bóng thêm mượt”. Lòng yêu con đã biến người chiến
sĩ trở thành một nghệ nhân - nghệ nhân chỉ sáng tạo ra một tác phẩm duy
nhất trong đời cho nên chiếc lược ngà đã kết tinh trong nó tình phụ tử mộc
mạc mà đằm thắm sâu xa, đơn sơ mà kỳ diệu làm sao!
Nhưng ngày ấy đã vĩnh viễn không bao giờ đến nữa. Anh không kịp đưa
chiếc lược ngà đến tận tay cho con thì người cha ấy đã hi sinh trong một
trận đánh lớn của giặc. Nhưng “hình như chỉ có tình cha con là khơng thể
chết được”. Khơng cịn đủ sức trăn trối điều gì, tất cả tàn lực cuối cùng chỉ
còn cho anh làm được một việc “đưa tay vào túi, móc cây lược” đưa cho
người bạn chiến đấu thân thiết và cứ nhìn bạn hồi lâu. Nhưng đó là điều trăn
trối khơng lời, nó rõ ràng là thiêng liêng hơn cả một lời di chúc, bởi đó là sự
uỷ thác, là ước nguyện cuối cùng của người bạn thân, ước nguyện của tình
phụ tử! Bắt đầu từ giây phút ấy, chiếc lược ngà của tình phụ tử đã biến
người đồng đội thành một người cha - người cha thứ hai của cô bé Thu.
Các bạn ạ! Trong những ngày đen tối ấy, người sống phải sống bí mật cũng
đã đành một lẽ cịn người chết cũng phải chết bí mật nữa. Mộ của anh khơng
thể đắp cao lên được, vì tìm thấy mồ mã bọn chúng sẽ đào lên và tìm ra dấu
vết, cho nên ngơi mộ của anh là ngôi mộ bằng, bằng phẳng như mặt rừng
vậy. Bác Ba bạn của anh đã lấy dao khắc vào một gốc cây rừng cạnh chỗ anh

nằm làm dấu cho dễ nhớ. Sống như thế và chết như thế hỏi vậy làm sao mà
chịu được. Chúng ta buộc phải cầm súng. Và bé Thu khơng cịn là cơ bé ngày
xưa nữa mà là một cô giao liên thông minh, quả cảm. Thu đi theo con đường
mà ba cô đã chọn. Thu đi để trả thù cho quê hương, cho cha mình đã bị bọn
giặc giết hại.


Tuy anh Sáu đã hi sinh nhưng câu chuyện vè hai cha con anh sẽ cịn sống
mãi. Hình ảnh chiếc lược ngà với dòng chữ sẽ mãi là kỉ vật, là nhân chứng về
nỗi đau, bi kịch của chiến tranh. Cảm ơn nhà văn Nguyễn Quang Sáng đã
khắc hoạ rõ nét tâm hồn, tình cảm của anh Sáu và bé Thu. Truyện dẫn người
đọc dõi theo số phận và lòng quả cảm, dõi theo tâm tình của cha con một
người chiến sĩ diễn ra hàng chục năm trời đi qua hai cuộc chiến tranh. Người
còn, người mất nhưng kỉ vật, gạch nối giữa cái mất mát và sự tồn tại của
chiếc lược ngà vẫn còn đây. Đây là minh chứng đối với chúng ta “cái mất
mát lớn nhất mà thiên truyện ngắn đề cập đến là người đã khuất, là tổ ấm
gia đình khơng cịn tồn tại trọn vẹn trong thực tại. Đó là tội ác, là những đau
thương, mất mát của chiến tranh xâm lược mà các thế hệ bạo tàn gây ra cho
chúng ta. Song cái được mà chúng ta nhìn thấy là khơng có sự bi luỵ xaỷ ra,
sức mạnh của lịng căm thù đã biến cơ bé Thu trở thành một người chiến sĩ
thông minh, dũng cảm, đã gắn bó cuộc đời con người có ít nhiều mất mát
xich lại gần nhau để cùng đứng lên viết tiếp bản ca chiến thắng.
Gấp sách lại, chia tay với ông Ba, câu chuyện về “Chiếc lược ngà” với lời nói
cuối cùng của ơng - giọng trầm ấm khoan thai - cứ âm vang mãi trong bạn
đọc chúng ta, như sự âm vang của một truyện cổ tích. Truyện cổ tích hiện
đại đó đã thành cơng trong việc tạo tình huống truyện, miêu tả tâm lý, tình
cảm nhân vật và giọng kể nhẹ nhàng, thấm thía truyền cảm. Ơng Ba - người
kể chuyện – hay chính là nhà văn Nguyễn Quang Sáng? Phải là người từng
trải sống hết mình vì cơng cuộc kháng chiến của q hương, gắn bó máu thịt
với những con người quê hương giàu tình nghĩa, rất nhân hậu mà kiên

cường, bất khuất, bất diệt, nhà văn mới nhập được vào các nhân vật, sáng
tạo được nhiều hình tượng, chi tiết sinh động, bất ngờ, có được giọng văn
dung dị và cảm động như vậy. Đồng thời truyện đã làm sống lại quãng thời
gian giữ nước để thơng qua đó tác giả muốn người đọc phải suy nghĩ và
thấm thía nỗi đau, sự mất mát mà chiến tranh mang đến. Tình cảm cha con
sâu sắc của cha con ông Sáu đã vượt qua bom đạn của chiến tranh để ngày
càng thiêng liêng, ngời sáng và gắn bó chặt chẽ với tình u q hương, đất
nước. Qua cuộc đời nhân vật, từ cô bé Thu đến ông Sáu, ơng Ba, Nguyễn
Quang Sáng như muốn nói rẳng trong cuộc kháng chiến gian khổ chống
ngoại xâm vừa qua của dân tộc ta, tình nghĩa con người Việt Nam, nhất là
tình cha con, đồng đội, sự gắn bó thế hệ già với thế hệ trẻ, người chết và
người sống… mãi mãi bất diệt. Như chiếc lược ngà ba tặng lại khơng bao giờ
có thể mất, tình cha con của bé Thu cũng sẽ mãi mãi bất diệt!
__________________