Xã hội học nông thôn phần 1

TONG VAN CHUNG

XÀ Hdl HOC
NÒNO THÒN


•|ÓN(; v . w c H i i N t ;

XA HOl HOC NONG THON
•

m

In làn thù 2

NHÀ XUÀT BÀN DAI H O C Q U Ó C GIÀ HA NÓI - 2001


Lòinhàxuàt

bàn

Dàng san lùy tre làng là hdn 80% dàn so'Viet Nam dang só'ng
inói cupe song niòc niac, chat phàc vói bao mó'i quan he chàng chjt:
quan he làng xà, thàn toc, quan he kinh té - ehinh tri - xà hòi,,, Dò là
cupe KÓhg eùa xà hpi nòng thòn,
Trong xà bòi hièn dai, ben canh nhùng cài nidi dang này sinh va
phiic I rién, nhùng già tri triiyén thòng eùa xà hòi nòng thòn Vièt Nam
vàri dUde duy tri va cùng co'. Vifdt qua bìy tre làng de nghién ciui eàe
phting tue, tàp quàn, tin ngUdng, ed cà'u xà bòi, quan he xà bòi... trén
ed sd dò hoaeh djnh nhiiiig chinh .=;àch xà hpi phù hdp nhàm nàng cao

fidi song vàt chat va tinh than eùa ngifdi dàn nóng thòn luón là muc
tiéu eùa eàe nhà nghién eùu Xà hòi hpe nói riéng, Dàng va Nhà nUóc
ta nói chung.
Ciào trinh Xà hói hoc nóng thón eùa tàc già Tòng Vàn Chung
là mot tài bèli bo ich elio nhùng ai dà. dang va sé nghién eùu ve cupe
•iòiig xà hòi ò nóng thòn Vièt Nam, Day là mot trong nhùng tài Uèii
ilàu tièn trình bay mpt càch eó hp thóng, day dù ve Xà hòi hoc nóng
ihón.

Trong qua trình nghién eùu, bién so?in, tàc già dà tié'p thu, kè'
thtfa mpt càch sàng tao nhùng tài bèu eùa nhiéu tàc già trong va
tigoài nuóc, Màc dù tàc già dà don hét tàm lUc eùa mình vào vièe bién
iOiiLìì giào trình này, song khó eó thè trành dUde nhùng sai sót nhà't
linh Nhà xuàt bàn nioiig nhàn difdc nhùng y kién dóng góp eùa bìUi
Ipc xa gan de làn tài bàn sau cuò'n sàch sé hoàn thién hdn,
Xin tran trong giói thieu cùng ban dpc
Nhà xuat bàn DHQG Ha Nói


Lai giói thiéu
Trong nhùng nam gàn day, cùng vài sii phdt trién manh me eùa eoe
còng trinh nghién eùu,, khào sai, diiu tra xà hói hoc, nhiéu tàp chuyèn k.hào,
giao trinh, bài gìàng di sàu vào Unh vUb khoa hoc con mài me này cùng dà .xuat
hièn. Tuy nhièn, trèn thtfi: té', eoe sàch mang tinh giào khoa ve xà hòi hoc do càc
tàc già Vi^tNam bién soan vàn con nhiéu hqn chè'oà ve rv^i dung Idn hình tìxùc
théhi^n, hogc mài chi dùng lai à nhùng kién thic tong quan, diiói dang nhàp
mòli. Càc sàch di sàu vào nhùng Unh vùc xà h^i hgc chuyèn bi^t diiòng nhii
hoàn toàn thiéu vàng. Bài vày, co thé'ooi cuon "Xà hói hoc nóng tfión"cùa toc
già Tóhg Vàn Chung là mot trong nhùng tài li^u giàng day chuyèn ngành dàu
tièn véXd hgi hgc ò nUàc ta dà diC^ viéi mot cach co bài bàn, tu ly thuyét dèn

thiùs tiin, vita mang tinh khào eùu vita mang tinh giào khoa. Nò hùu ich kfiòng
chichosinh vièn ma cà cho nhùng nhà nghién eùu.
Nhùng phàn tich chuyèn sàu vào nhiéu Unh viic ala Xà hai h'pc
nòng thón, dpc bi^t là nhùng quan h4 còng déng. xà hgi, già dinh, ho toc...
là khó. sàc sào. Tàc già dà néu dii^ nhiéu y tuàng mài. Bue tranh ma toc
già néu lén ve xà hai nóng thòn Vi^t Nam ve od bàn là xàc thUc, vita phong
phù, sinh dóng vita khdi qudt, g^ ma. Co thè coi day là mot bó khung kién
thùc Cd bàn cho nhùng ngùòi muon di sàu tim hìéu, nghién eùu, phàn tich
xa hói nóng thón Viét Nam - mot xà hói vita yèn à vita sòi dóng, vùa bình
long vùa quyé't li$t dù tdt cà déu àn ddu phia sau nhùng lùy tre làng
muón thuà tùàng nhù chàng mày dai thay tu bao thé'h4.
Cùng tìt nhùng vàn de eòa nòng thòn, lày nóng thón làm diém tua, tàc
già da ma ra nhùng hùàng nhìn ròng hdn tài toàn xà hói, chinh tri, kinh té',
vàn hóa, càc mA quan h4 ed c6u va chùc nàng dan chéo vào nhau trong mot
xà h^dù^gpi là xà h^ nóng rìghi^p. Qua làng kinh eùa m^ nh^n thùc Xà
h^i h(fc co d& tù^ng là khu v\te nóng thón, tàc già dà gcfi ra nhùng y tuàng
nghién eùu m^ vàn de to làn hdn, vein de eùa tét cà càc cjuÓc già dang phot
trién - tàt cà phài dùcfc bàt d&u tu nóng thón dico thivù^ qua,nó hùàe vàa
mot xa h$i khàc - xa h$i còng nghi4p. Ve phùdng di^n này, càch d^ van die
eùa toc già là co tinh sàng tao va gcfi ma. Co té khóng càn phài bàn cai nula,
càch dqit vàn de, hùàng tu duy cùng nhù he thàng ly thuyét eùa euòn sàch là
khd rò ràng; bó'cuc eùa eoe phàn chat che, vàn phong mgch Igc sàng sua.
Trong mSi trong viéi déu eó m^ chùt hèn, m$t ehùt auy tu, day dùt, m$t chut
niém via, m^ ehùt buén...,^ nò phàn anh chinh nhùng diéu tàm huytà ma tèe
già rmiàn dìtffe sé etùa, tàm su...
Dàu ràng, m^t vài vàn de chita thòa man nhu edu eùa eoe nhà
nghién eùu, bg.n dgc, song day là mot giào trinh tòì, mot tài li4u nghién
eùu béioh, co già tri
PGS.TSD^ng Cành Khanh

Chuang I

BÒI Tl/dNG, CHÙC NÀNG, NHIÉM VU CUA
XÀ HÓI HOC NÒNG THÒN
Xà bòi hoc nòng thón là mot chuyèn ngành eùa Xà bòi hpe. De
xay dung ve ehuj'én ngành Xà hòi hpe này, vièe xàc djnh dò'i tifdng
nghién eùu eùa nò là rà't càn thiét, bòi vi bàt cu mot chuyèn ngành
khoa ht?e nào, vièe xàc djnh difde dÓì tudng nghién eùu, phani vi
nghién eùu là mot trong nhùtng yéu elu càn bàn cho vièe xày dung ly
hiàn eùa chuyèn ngành khoa hpe dò, Màt khàc, moi chuyèn ngành eùa
niòt khoa hpe cùng càn chi rò nhùng chùc nàng eùa nò. Npi dung
ehudng I góm nh l'ng vàn de sau day: 1- Dò'i tUdng nghién eùu ùa Xà
bòi hoc nóng thòn, 2- Su hình thành va phàt trién eùa Xà hói hpe nòng
thón: 3- Vj tri eùa Xà hòi hpe nòng thòn trong he thohg càc ngành
khoa hpe xà hòi va eàe chuyèn ngành Xà bòi hpe; 4- He nhùng vàn de
ughièn eùu eùa Xà hpi hoc nòng thòn. 5- Chùc nàng va nhièm v^i eùa
Xà hpi hpe nòng thòn.
1. Doi tUdng nghién cijfu eùa Xà hói hoc nòng thòn
1.1. Tinh tàtyéu ra dai eùa Xà hói hoc nóng thón
Xà bòi hoc là mot khoa hoc ve xà hpi. Thuàt ngtì "Sociologie" do
A. Comte dàt ra bàt nguón tu hai chù góc: irSocietcus" - tu ehù la tinh - eó nghlà là xà hpi va ITÀoroif (logos) - chù Hy l^p co dai eó
nghla là Idi nói, hpe thuyét. Theo nghia chung nhà't eùa khài niém


này, Xà hói hpe là hoc thuyét ve xà h^i lÒxipóv, 1988: 6]'. Dò là "khoa
hpe ve càc quy luàt va tinh quy luàt, càc dòng lue phàt trién va boat
dOng eùa eàe h^ thóng xà hpi toàn clu (xà hòi trong tinh tó'ng the)
cùng nhu eùa nhùng he thóng nhò eùa nò (eàe nhóm xà hpi, càc thè
che, eàe qua trình v.v..), Xà hpi hpe nghién eùu nhùng moi ben he eùa

nhùng hièn tU(;fng xà bòi, sU tàc dòng giùa xà hòi va giói tu nhièn,
thàm ehi nghién eùu nhùng tinh quy luàt va nhùng thành to eùa hành
vi iing xù eùa con ngUdi" [L.Kogan, 1970: 85]. Co the nói ràng, Xà hpi
hoc con là khoa hoc nghién ciitu h$ thong xà hpi con ngUdi.
Xà hpi là mpt he thoiig hoàn chinh [AK Uledòp, 1980: 1051 Dò
là san pham eùa sU boat dòng tUdng tàc giùa nhùng con ngUòi xà hpi.
Xà hpi vói tinh càch là mpt h^ thò'ng là tong the nhùng hình thùc boat
dOng khàc nhau eùa con nguùi, càc quan h# xà hOi càc hình thùc c0ng
dóng eùa con ngUòi, .v.v.. Cùng nhU bà't k^ h^ thong nào, xà hòi von eó
tinh ò'n djnh, tinh quy luàt, tfn' hoàn chinh. Chinh càc quan h? san xuàt
dem lai cho he thong xà hpi tinh hoàn chinh. "Càc quan h$ san xuà't trong
tong the ciia nò t^o t^ành cài ma ngUùi ta gpi là càc quan h | xà hpi, cu tbl
là t^o thành mpt xà hpi ò mpt trình d^ phàt trien Ijch su nhà't djnh, mot xS
h0i c6 tinh chat khu bi$t dpc dào" [C. Màc toàn t|Lp. T|p 6: 442].
Quan ni?m eùa càc nhà Xà hòi hoc raàc-xit cho ràng, xà hòi là
mpt h$ thong tu phàt trién va sii phàt trién dò dxxcfc bOc Ip thóng qua
Cd cà'u xà hOi. M^t khàc, ho?it dOng eùa con ngUòi làm thành bàn ehà't
eùa dai song xà h0i. Trong ho?it dòng, nhò vào qua trình phàn còng lao
d$ng, xà h$i loài ngUòi dà phàn hóa thành hai phàn h$ (subsystems)
xà hOi nhò: h^ thShg xà hOi nóng thón va dò thj. Dò là ket qua eùa tién

' ó dSy nhiìng trlch dan trong ngoàc vuòng góm ho, tèn tic gii, nàm xuat làn
hay cdng b^cóng trình, so trang trich dan.

6


trr.ib i)hat-trién xà hói loai nyudi inc;t càch "Ijeh su - tu nhièn" (Màc).
Kb.óiig eó mot khu vue nào trén the gidi ma d dò lai khóng eó sU phàn
eli.a xà bòi thành dò thj va nóng thòn. Dò là he qua tàt yéu eùa qua

trinh phàn còng lao dòng xà bòi He qua dò dà tao ra mot sU khàc bièt
giifa nóng thón va dò thj, va nhàn thi'fc khoa hoc ve xà bòi nòng thòn
tra thành mot nhu càu thue tièn Bcìi vi, hièn nay trén mot nùa nhàn
loiai con dang song trong xà hòi nóng thòn, va con mot so' hfdng Icfn càc
qii oc già con nàm trong khu vife xà hòi chua phàt trién, Theo con so'
thóng ké cua Lièn hdp qiióc nani 1992 cho thày, vào nàm 2000 sé eó 30
thành phò co dàn so'lón nhàt thè gidi, trong so dò eó co 21 thành phò
th nòe càc nude dang phàt trién, Dèn khi dò sé eó hdn nùa nhàn loai
sòing trong dò thj va 20% trong so' dò sé song trong nhùng thành phò'
tr'én 1 triéu dàn. Ty le phàn bò'sè nhu sau:
- Chàu My Latinh :

72%

- Càc khu vue phàt trién khàc:

75-77%

Chàu À :

10%

- Chàu Phi :

35%.

Néu nhw nàm 1950 dàn so' eùa 21 thành phò' này là 57 tri^u
mgifdi (ehiém 49% dàn so'eùa 30 thành phò), thì vào nàm 2000 sé là
tn-én 276 triéu ngifòi (ehiém 71,6% dàn so'eùa 30 thành phò'dò) [Tran
C:ao Sdn, 1994: 102-103].

Vièe tàng dàn eU dò thj va giàm ty le dàn cu trong khu vUc nóng
tihón là mpt quy luàt mang tinh khàch quan. Vièt Nam là mpt quò'c già
cùng khòng nàm ngoài quy luàt dò. Trong khi Viét Nam cùng nhu mOt
s?ò' nuóc khàc phàn dòng dàn cxt con dang song d nòng thòn, thì ò
nihùng nude phàt trién phàn lòn dàn so'song trong dò thj. Chinh vi the
nighién eùu eàe vàn de eùa xà bòi nóng thòn déu dut?c coi trong ò rapi
nidi. Viéc tài tao lai bue tianh xà hai ve nòng thón hièn tai mot càch
ttoàn dien trd thành mot nhu càu bue xùc de nhàn thùc thi^c tien xà
Inpi hi^n nay.


Ngay tu khi mói hình thành, Xà hói hoc luón gàn vói nhùng vàn
de eùa xà hòi duong dai, cho nèn vièe tini hièu xà bòi nóng thòn difting
thdi là mpt nhu càu eùa nhàn thùc khoa hpe. Xà bòi hpe là mot khoa
hpe, nghla là nò eó mot dàe trifng: "nhàn thùc di tièn doàn, tièn do>àn
di hành dóng" [B. Kedrov, A. Spirkin, 1970 : .562-.571] Su ra ddi
chuyèn ngành Xà hòi hpe nòng thòn cùng là bude phàt trién tri thùc
eùa Xà hói hpe. A^ó là mot bó man Xà hói hgc chuyèn bièt nghién eùu ve
xà hói nóng thón.
Nhiìng nghién eùu Xà hpi hoc ve nóng thón xuàt hièn cho thà'y,
chuyèn ngành Xà hòi hoc nòng thòn hình thành som nhàt ò My vào
nhùng nàm dàu eùa the ky XX. Tu do nghién eùu Xà bòi hoc nòng
thòn ành huòng va lan rpng tfén thè giòi, bao góm nghién eùu ve sU
phò bién, lan tniyén càch diéu hành kinh té, ve su tham già eùa càc
nhóm xà hói nóng nghièp trong ddi song xà hói, ve già dinh nòng thòn
.V.V..

Cùng vói su vàn dpng eùa xà hói va thdi d?ii, Xà hòi hpe nòng
thòn cùng luón vàn dòng va phàt trién. De tim hiéu nhùng quy
lu|it dò tàc dpng va ehi phó'i gay ành huòng eùa càc quy luàt dàe

thù dò nhu the nào trong xà hpi nòng thòn càn co mpt Unh vuc
khoa hoc chuyèn ngành eùa Xà hòi hpe - dò chinh là chuyèn
ngành Xà hòi hoc nòng thòn.
1.2. Khàch thè nghién eùu eùa Xà hói hoc nóng thón là ho
thòhg xà hòi nòng thòn mang nhùng net d^c thù, hay là tòng thè xà
hòi nòng thòn [Tò Duy Ht^p, 1996: 147], bao góm nhùng con ngUòi
nòng thón, nhùng nhóm, nhiìng cpng dóng xà hpi nóng thòn vói tu
càch là chù the hoat dpng, cùng vói nhiìng san phiLm eùa ehinh qua
trình ho^t dòng dò.
1. 3. Viéc xàc dinh Xà hói hoc nóng thón là gì cùng chinh là
vifc xàc djnh dól tUdng nghién cihi eùa nò, eó nghia là càn phài xàc
8


dinh Xà ht)i hpe nóng thón nghièii cUu cài gi'' Va nò ly giài nhU the nào
ve nlufng cich chùc to clii'fe xà bòi nóng thòn ? Càch thùc cà'u trùc eùa
xà boi dò? Càc ehifc nang boat dòng eùa càc bò phàn? Càc ehù thè boat
doni; trong eàe mói quan he ''! Mói ben he eùa xà hòi nòng thón hièn
na\ ^ ,v,v,, Càch dat vàn de nhu vày là càn thiét, bòi vi nhùng gì ma
eae thành vién ena xà hói nóng thón dà va dang tao ra eó y nghia
quyec djnh dòì vói su phat trién dàt nude hién nay, Trifdc hét. Xà hpi
hoc nóng thón nghién cUii. xeni xét nhùng quan he, mòi lièn he trong
hoai dcing eùa ehinh nhUng chù thè hành dòng vói tu càch là mot chù
thè eùa he thòng xà hòi toàn thè. Nhu the, dò'i tUdng nghién eùu eùa
no rùng chinh là nhùng quy hiàt va tinh quy luàt xà hòi, nhùng bièu
hièn. ed che ehi phó'i eùa chung dèi vói càc quan he xà hòi ò nòng thón.
Tòni iai, nò là ly thuyét ve càch thùc tÒ chùc eùa xà hpi nòng thcn (tue
là cJ càu xà hòi eùa nò),
1.4. Co nhiéu

ngành

khoa hoc hoc xà hói khàc

cùng

nghién eùu ve xà hói nóng thón. Vàn de o.ìt ra là Xà hòi hpe nòng
thó:i vói tu càch là mot he thóng tri thùc eùa Xà bòi hpe ehuyén bièt,
khi nghién eùu nòng thòn, nò sé tim kiém nghién eùu cài gì trong su
ton tai va hièn dièn eùa cóng dong xà hòi dò. Tra Idi cho càu hòi này ehiah là xàc djnh nói hàm eùa dò'i tUdng nghién eiifu, nhilm vu nghién
CUI, eùa Xà hòi hpe nòng thòn, qua dò cho thày su khàc biét eùa ly
t hi yèt Xà hòi hoc ve nóng thòn vói càc thuyét eùa càc ngành khoa hpe
xà tipi khàc,
Khi nghién ertu ve xà bòi nói chung cho thày, giùa nòng thòn va
ciò thj eó nhùng khàc bièt nhau khà rò rèt. Vi vày, khi xeni xét xà hòi
tiòig thòn duói nhùng góc dò khàc nhau, ngUdi ta dà dua ra nhùng
c;à(h hièu khàc nhau ve mot he thò'ng xà hòi dàe thù. Vièe djnh nghia
Xà hòi hoc nóng thón con phu thuòc vào pham vi khào sàt eùa Unh vue
9


Xà hói hpe ehuyén biòt này cùng nhu phu thupe vào y djnh chù iquin
eùa nhà nghién eùu.
Ve tong the, tu npi hàm eùa khài niém Xà hói hoc eó thè cai Xà
ìiói hgc nòng thòn nhù là khoa hgc ve xà hòi nòng thón, nò co gàtg
khàm phà ra càc quy luàt phàt trién eùa xà hói nòng thón, nghién ciu
mot càch he thóng va toàn dien càch thùc tó cliùc xà liói nòng tìiàn, ^d
càu va càc chùc nàng, nhùng muc tiéu va càc kliuynh hùehig phàt triìn
eùa nò. . .
Truóe hét, Xà hòi hc»e nòng thòn càn nghién ciìu càc quan he sa

hói ò nòng thón. Day là nhiìng quan he xà hói mang net dàe thù,
chung dàe trung va khàc hpa nhùng net riéng cho xà hòi nòng thòn.
Quan he xà hói là khài niém ehi nhiìng quan he dUde xàc làp giùa cac
cpng dóng xà hói va cà nhàn vói tu càch là chù the eùa hoat dpng xà
hòi khàc bièt nhau bòi vj tri xà bòi va chùc nàng trong ddi song xà hói.
Trong eàe quan he xà hòi, ngUdi ta phàn bièt thành eàe quan he giai
cà'p - xà ho', eàe quan he cu trù - xà hòi, quan he dàn toc - xà hòi, càc
quan he nghé nghièp lao dòng - xà hòi [0-xì-pop, 1988: .518].
Xà hpi hpe nóng thòn khòng chi nghién citu nhùng quan h^, xi
hpi eùa càc chù the xà hpi nòng thón ma con nghién eùu eàe quy luàt
chi phó'i, diéu tiét càc quan he xà hói dò, chàng han nhu mòi quan he
qua lai giùa nòng thòn vói dò thj; qua trình xieh lai gàn nhau giùa
nòng thòn va dò thj dang diln ra trong qua trinh dò thj hóa; mòi quan
h$, ben ho giùa nóng dàn va eàe giai cà'p, tàng lóp khàc trong xà hòi
nòng thòn; mòi quan ho va tinh chat lao dòng eùa càc chù nhàn trong
xà hòi nòng thòn, giùa lao dpng chàn tay va lao dóng tri oc trong tién
trình v|in dpng eùa tiéu ho thòng xà bòi dàe thù này.
Su ành huòng eùa qua trình còng nghièp hóa, hiòn d^i hóa dò'i
vói nòng thòn cùng là vàn de quan trong trong nghién ciìu Xà hpi hpe
ve nòng thòn; nghién eùu ed càu xà hpi va qua trinh vàn dòng bié'n
10


e hiiyén cua ed e.ìii xà bcìi dò. nhùng yèn tò tàc dòng dèn su vàn dòng
va ehuyén dói ed e.au xà hòi này. mòi quan he giùa càc tàng lóp va giai
e-ap xà hòi trong tiéu he thóng xà hói nòng thòn; mòi quan he giùa cà
nhàn vói nhóm, tàp thè xà hòi, quan he lành dao -bj lành dao, càc
khia canh eùa su di cu va nhàp eif eùa nhùng ngUdi dàn nóng thòn;
nghién eùu già dinh nòng thón. ho hàng, uy tin xà bòi, ed càu nghé
ng hjèp lao dòng - xà bòi, càc càch thùc to chùc boat dpng cùng nhu eàe

thiét che xà hòi nòng thòn v,v,, [lu. Arutjunian. Xà hói hgc nòng t/wn,
19>70: 1031
Tu quan diém trén cho thày, net bao quàt dàe thù eùa dò'i tifcJng
nghièn eùu eùa Xà hói hoc nòng thòn - bao quàt toàn bò xà bòi nóng
thiòn, Càch xàc dinh pham vi dói tifdng eùa Xà hòi hpe nòng thòn nhU
tbié phù hpp vói quan diém chung eùa dói tUdng eùa Xà iipi hpe, Néu
Xià hpi hpe là chuyèn ngành nghién eùu ve xà hòi loài ngUdi va hành vi
coin ngUdi [Tony Bilton, 1987 : 1], thì Xà hòi hpe nòng thòn là Xà hòi
hipc ehuyén biét cùng eó dò'i tUdng nghién eùu nhu thè nhung trong
plham vi eùa xà bòi nóng thòn. No nghién eùu càc sU kién xà bòi ò
ncóng thón, ma su kién xà bòi - là nhùng bién eò thùc té, nhiìng màu
ciùa thue t^i xà hòi, nhiìng hién tifpng, nhiìng qua trình, v.v. tato thành
dcò'i tucjng hoat dòng eùa con ngifdi va difcfe phàn ành vào y thùc con
nigifdi duói hình thùc Idi nói, ma dò xàe thi^e eùa chung duijc xàc làp
miòt càch chat che [Ó-xi-pop, 1988 : .520/
Màt khàc, nhu E. Durkheim djnh nghla, dòì tu<;fng nghién eùu
eiùa Xà hòi hoc là nhùng "su kién xà hói", ma theo òng nhùng sU kiòn
Xtà hpi là nhùng "su vàt khàch quan". Càc sU kién xà hòi eó ha d^ic
tiTUng Cd bàn: thù nhàt, càc si;t kién xà hpi phài là nhùng gì ò ben ngoài
eia nhàn, diéu dò eó nghia là càc cà nhàn khóng ehi dUdc sinh ra trong
miòi trudng san eó nhùpg su kién xà hpi nhu eàe thiét che xà hpi, co
CEà'u xà hpi, càc chuàn miie xà bòi, niém tin .y.v. Trong ddi song ho?it
dlpiig eùa mình, eàe cà nhàn con phài hpe tàp, ehia sé, tièp thu va tuàn
11


thù nhiìng già trj, chuàn mue, niém tin dò... vi the nhùng gì là k/iàch
quan ben ngoài cà nhàn là nhùng su kièn xà hpi.
Trong mòi truòng nòng thòn, eàe eà nhàn nòng thòn cùng chiu
su ehi phòi eùa mói truòng xà hòi hp dang song. Nhùng gì eà nhàn xà

bòi à nòng thón tao dung ra, thi du nhu nhùng già trj, chuàn mùc,
khuòn màu tàc phong xà hòi, càc quy tàc ùng xù v.v. déu eó the trd
thành nhiìng sU kiòn xà hpi. tflc là trò thành hièn thUe khàch quan
ben ngoài eà nhàn. "Su kiòn xà hòi là moi càch làm, co djnh hay khóng
co djnh, co khà nàng tàc dòng lén eà nhàn mot su cifdng bue tif ben
ngoài; hay là mpi càch làm eó tinh chat chung trong pham vi ròng lón
eùa mot xà hòi nhàt djnh trong khi van eó mot sii ton tai riéng, dpc làp
vói càc biéu hiòn cà bi|t eùa nò". Thù hai, eàe su ki|n xà hòi bao giù
ciing là chung dò'i vói nhiéu cà nhàn, nghia là dupc mpt còng dòng,
mpt "tàp the" (nhóm nguòi) ehia sé, ehàp nhàn. Va thù ba, sii ki0n xà
hòi bao giù cùng eó sue m^nh kiém soàt, cUdng che, han che hành
dòng, su lua chpn eùa càc eà nhàn [E. Durkheim, 1993: 29-40]. Vi vày,
Xà hòi hoc nóng thòn nghién ciìu càc su ki|n xà hpi này sinh trong mòi
trUdng xà hòi nòng thón.
Vói càch nhìn nhu v^y, nhùng gì do con ngUdi nóng thòn tao ra
trong qua trình boat dpng, tUdng tàc, trao dòi ... là nhiìng .lù kién xà
hói. Vi the, su kién xà hai ò nòng thòn trò thành dÒi txlcfng nghién eùu
eùa Xà hòi hpe nòng thòn. Tuy nhièn, càn hiéu ràng nhiìng su ki$n
này chi này sinh trong xà hòi nòng thòn. Nò kiém soàt, chi phó'i hành
v i suy nghl, su lijta chpn khuòn màu hành dòng eùa càc eà nhàn trong
nhóm, còng dóng xà hpi, trong mpi tinh huòng giao tiép ùng xù eùa eàe
cà nhàn nòng thón, trong qua trình ho^t dpng sÒng eùa ho. Nhiìng
hogit dòng dò dUdc the hi$n ra ngoài thành nhùng hiòn tu^ng xà hòi
mang tinh quy luàt.
Nhiìng hién tùdng xà hói, nìiùng qua trình xà hói nòng thón bpe
lò, phàn ành bàn chat xà hòi nòng thòn. Nò biéu hiòn ra duói tàc dòng
12


e Ila ii/iiing quy lucit v« hai Cac quy luàt này ehi phòi chinh nhùng

eiing eaeli Ung xu cua eae ea nhàn. nhóm, còng dóng xà bòi nòng thón,
elio nèn Xà hpi hc)c nóng thón eiing càn nghién eùu chinh nhùng quy
luàt xà hói. Càc quy luàt xà hói ehi phói khóng chi càc quan he xà hòi
trong hoat dòng eùa càc c.-i nhàn ina eà nhùng quan he eùa càc nhóm
Xa bòi. càc còng dóng xà hói. nhùng mòi lièn he eùa chung de tao
thành he thóng xà hói. Do dò Xà hòi nòng thòn nói chung difde xeni
xXà hói nóng thón difde xeni nhu là he thóng xà hói dàe thù d
tinh ehinh thè eùa nò, d ehò nò phàn bièt vói mòi tnfdng xung quanh.
Dói vói xà hói nòng thòn. nhùng mòi truòng eùa nò bao gom: 11 mói
triiòng xà hói dò thi; 21 mói triiàng xà hói nói chung; 3) mói triiòng
nhàn tao (vàn hóa) va 4) mói triidr.g sinh thài hi nhièn, Vièe nghién
Cini nhùng mòi lièn he này cùng là mot phàn eùa dò'i tifcmg nghién eùu
eùa Xà hòi hoc nòng thòn.
Do xà bòi nòng thón càu thành tu nhiéu yéu to' xà hói khàc
nhau, chàng han, eó thè xem nò nhu là tàp hdp nhùng cà nhàn xà hòi
hay nhùng con ngUdi trong xà bòi nòng thòn. Dò chinh là càc chù the
xà hòi nòng thòn (bay con gpi là nhùng nhàn vàt xà hòi nòng thòn socicd faces). Giùa nhùng nhàn vàt xà hòi này co càc mòi ben he, mòi
qiian bò khàc nhau (càc mòi lièn he va mòi quan he eùa eàe cà nhàn,
(Càc nhóm xà hòi, càc cpng dóng xà hòi .,, ) dUde biéu thj qua nhùng
ihành dóng va tUdng tàc xà hpi giùa ehùng. Càc chù thè hành dòng xà
Ih^i này t^o ra càc móì quan he, càc mói lièn he vài eàe phàn he "xà
/hói" kfuìc. Tòng thè nhiìng hành vi ùng xù eùa hp, càc hoat dòng eùa
Iho - ehinh là nhùng hoat dóng xà hpi trong nhùng diéu kién eùa mpt
Ikhung canh xà hòi nhà't djnh Tu nhùng nhóm xà hòi eó the phàn loai
ccàc Tihàn vàt xà hòi, càc quan he va càc dang boat dpng xà hpi ò nòng
tthòn. Két qua eùa nhùng mòi ben he va quan he gàn bó vói nhau t^o
ira nhùng kièu loai biéu hién eùa xà hói nòng thòn....
13

Càc cà nhàn xà hòi nòng thòn, trong qua trình hoat dòng cui
mình, ben két vói nhau thành nhùng nhóm xà hói ò nóng thòn va taj
thành nhiìng kièu loai nhóm xà bòi khàc nhau (tu nhóm sd cà'p dèa
nhóm thù cà'p (nhóm lón), nhóm xà hpi khòng chinh thùc dèn nhór.i
chinh thùc). NIvóm xà hai là khài niém ehi tàp hpp bao góm tu hai ea
nhàn trò lén [R. Stark, 1993], dUde hình thành trén nhùng quan he xa
hòi, cùng ehia sé mpt mue tiéu nhàt djnh. Trong dò nhóm nhò (sd cà'p)
là nhùng nhóm ma trong dò ckc thành vién co quan h? vói nhau truc
tiép, òn djnh. Nhùng quan he xà hòi trong nhóm nhò d nòng thòn dxtcx
hình thành trèn nhùng càch thùc tiép xùc cà nhàn, dò là ed sd này
sinh nhùng quan ho tinh càm, cùng nhu nhiìng già trj dàe thù giùa
eàe cà nhàn trong nhóm va nhùng chuàn mUc eùa càch eU xù [O-xi- '
pop, 1988 :516]. Vi the, viòc nghién eùu nhùng nhóm xà hpi (nhu già
dinh nòng thòn, hp hàng, làng xà .v.v) eó y nghia rat lón nhàm eung
cà'p ho thò'ng tri thùc Xà hòi hoc ve nòng thòn. Nghién eùu càc nhóm,
càc doàn thè, càc cpng dóng xà hpi nòng thòn là mpt trong nhùng khia
cflinh eùa dÒì tuc^g nghién eùu eùa ehuyén ngành Xà hpi hpe này.
Ngoài ra, dSi tUcJng nghién ciìu eùa Xà hòi hpe nóng thòn con
bao hàm cà nhiìng và'n de nhu càc chù thè xà hòi nòng thòn là khòng
thuàn nhà't. Chàng h^n, viéc phàn bi§t giiìa nhóm ngùòi nòng dàn vài
càc nhóm cu dàn khàc sinh song à nóng thón (thnhàn, càn bò còng nhàn vién, nhiìng ngUòi làm trong Unh vijfc djch vi;i
xà hòi v.v.). Vi^c phàn tich càc mòì quan h^ dò cùng co y nghla nhà't
djnh. Si; phàn lop chung sé khàc ho^ nhiìng d^c trUng eùa càc nhóm
ho già dinh d nòng thòn. Va và'n de dò cùng thuòc vào ed cà'u, cà'p dò
dòi t\il o ^ ho già dinh nhu the khòng bà't bién, ma chung thuòng xuyén bién
dói trong mòi truòng vàn hóa - xà hòi, trong nhùng hoàn cành Ijch su
cu thè.

14


Trong eae nhóm xà hcji dò co nhùng nhóm xà bòi mang nhùng
niét due thù, Nghién eùu nhiìng net dàe trifng eùa nhóm xà bòi dàe thù
n,ày là mot trong nhùng khia canh làm phong phù, da dang dòi tifdng
n.gbièn eùu eùa Xà hói hoc nòng thòn, Triióc hét, trong nghién eùu Xà
hiói hoc nòng thòn càn phài xeni xét he thò'ng vj tri, vai trò eùa càc
n.hom ho già dinh trong mòi quan he vói càc còng dóng xà hòi, vài càc
cià nhàn xà bòi khàc, vài eàe thành vién eùa già dinh, vói nhóm thàn
tcor, vai trò eùa già dinh dòi vói qua trình tàc dòng eùa ed che kinh té
tlhi trifdng v,v, , Thù hai, ed cà'u nhàn khàu xà hòi eùa già dinh nòng
tlhón beu eó lièn quan dén tàng trifijng eùa dàn so nóng thón nói riéng
vrà eùa xà hòi nói chung hay khóng? Day là vàn de eó lién quan dén su
biiéii dòng eùa ed cà'u già dinh nóng thòn vói tu càch là "té bào eùa xà
hipi'. Vi vày, nhùng vàn de nghién eùu Xà hòi hgc ve dàn so nòng thòn
eiiir.g thuòc vào Unh vUe nghién eùu eùa chuyèn ngành Xà hòi hpe này.
Trong he thò'ng xà hói nòng thòn, eó nhùng yéu tó' ành hudng va
clhi phòi manh n;è dén ddi song xà bòi, nò quy djnh nhùng hành vi ùng
xiù tua càc thành vién trong mot nhóm xà bòi. Mot trong nhùng j'éu tó
eoj bàn dò chinh là nhùng cóng dong xà hói. Cho nèn, nghién cifu
nlhiing còng dòng xà bòi, nhùng khia canh hoat dòng, vai.trò eùa
chi ùng d nóng thòn - là mot vàn de càn difde de eàp dén eùa dòi tUdng
nighièn eùu eùa Xà bòi hoc nòng thòn, Trong nói hàm khài niém, cóng
diong xà hòi ducjc hiéu là ehù thè eùa hành dòng Ijeh su, eùa boat dòng
xtà hòi, difpc dàe tnfng bòi su thòng nhà't ve muc dich xà bòi, quyén Ic^i
vìa iihu càu xà hòi Hdn thè, còng dóng xà hòi khòng ehi là tàp doàn xà
htòi, là tàp thè, ma con là còng dóng nhà't djnh ve màt Ijeh su eùa ho^t
idóing xà hòi, là tinh tàp thè eùa nò, Còng dóng xà hòi bao hàm trong
ntó khòng ehi nhùng quàn thè xà hòi eùa nhùng eà nhàn, ma kè eà

nlhùng quan ho eùa hp thè hièn trong boat dpng chung, do eàe thiét
(chiéxà hòi tò chùc nèn nò nhU cài toàn thè, eó tinh dòe làp nhàt djnh.
15


Ngay trong nói bò nhóm, còng dóng xà hpi cùng nhif giùa cf.e
nhóm xà hòi, càc còng dóng xà hpi khàc nhau tón tgii nJiìéu loai quan
he khàc nhau, tao thành ed cà'u xà hói. Va qua càc quan ho xà bòi do,
mot loat càc loai hình ed cà'u xà bòi khàc nhau (nhu ed càu nhàn
kh<àu-xà hòi, ed càu lao dòng-xà bòi, ed cà'u giai càp-xà hòi. ed ctoc sàc toc v.v,) dà dUcJc hình thành va djnh hình trong long xà hji
nòng thòn, Nèn vièe tièn hành nghién eùu ed cà'u xà bòi eùa càc epr.g
dóng, càc nhóm xà hòi d nòng thòn (cùng nhu su biéu hièn eùa ehùng
trong dòi sòiig hàng ngày) là mot trong ahùng ho vàn de khòng thè' bc
qua trong eàe cuòc nghién ciìu Xà hòi hpe ve nòng thón, nhàt Lì ?u
bién dòi eùa xà bòi nóng thòn dUdc bièu hièn qua nhiìng bién dòi eùa
ed càu xà hòi dò.
Mot khia canh khàc cùng dàng luu y eùa dòì tUdng nghién ciiai
Xà bòi hpe nòng thòn. dò là tinh da dang trong boat dòng eùa càc chù
thè xà hòi ò nóng thòn. O nòng thòn thUdng eó eàe dang hoat dòng ed
bàn sau day: hoat dàng san xuàt (bao góm san xuàt eùa cài vàt chat,
san xuàt già trj tinh thàn, tai san xuàt càc nhàn vàt xà hòi). Càc quan
he xà hòi trong Unh vue này ehinh là càc quan he san xuàt xà hpi.
Tòng thè eàe quan he san xuàt xà hpi ò nòng thòn t£io ra ha tàng ca nò
xà hòi [C Màc, 1981: 637]. Càc quan ho dò là càc quan he eùa càc chù
the xà hpi nòng thòn trong Unh viie san xuat vzìt chat : trong san xuàt
nóng nghièp, trong Unh vuc djch vy phue vu truc tiép cho san xuàt
nòng nghièp, trong trao dòi, phàn phòì luu thòng càc san phàra xà hpi
... Va trong qua ti-inh boat dòng dò, ngUòi ta trién khai càc dang hoat
dòng xà hòi khàc, nhu hoat dóng giao tiép va Iwat dóng quàn ly - xà

hói, tài san xuàt con ngiiòi xà hói v.v..
Su phàn bièt eó y nghia quyét djnh nhà't trong hogit dòng lao
dòng san xuàt-xà hòi d nòng thòn chinh là su phàn bièt càc boat clòiig
nghé nghiòp xà bòi: hogt dóng nòng nghièp vói càc hoat dóng phi nàng
nghièp (tiéu thù còng nghièp, thifdng nghièp, djch vy,,,). Chinh vi vày,
trong xà bòi nòng thón quy luàt ed eàu-xà hòi tàc dòng gay ra nhùng
16


togu hình ed càu lao dóng nghé tigliiép - xà ligi khà da dang, NhUng
nh,ìn chung càn xeni -xét vi sao c.iu trùc xà bòi nòng thòn vàn con
inanig nang nhùng net dàe trung truyén thóng cùng là mot trong
nhung vàn de càn thiét, nò bó siing cho dòì tifdng nghién eùu eùa
cliHiyèn ngành Xà hòi hoc nòng thòn,
Mpi xà hói òn djnh déu nhò vào sii hién dien va vàn hành eùa
càc: thiét che xà ligi. Thiét che xà bòi là he thò'ng xà hói tUdng dòi òn
djmh: là sif thò'ng nhàt tifdng dòì ben vùng eùa nhùng chuàn mUc xà
hòii. nhùng quy tàc, nhùng hình thi'fc giao tiép xà hpi, là ho thò'ng càc
vali trò xà hòi gàn bó qua lai vói nhau nhàm dàm bào nhùng yèn càu ed
barn eùa xà bòi va de thuc hièn nhùng chùc nàng xà hòi quan trong.
Mòli thiét che' xà hòi ducJc làp ra déu nhàm thòa man mot loai nhu càu
Cd bàn nào dò eùa mpi thành vién trong xa hpi."Ve màt nao dò, thiét
chè^' xà bòi là mot to chùc nhà't djnh eùa boat dòng xà bòi dupc thue
thi bang he thóng nhùng quy chuàn ve hành vi, chuàn mue va già trj
dUfde djnh huóng mot càch hdp ly, Diéu tiét càc quan he xà hói trong
nhiùng Unh vife khàc nhau eùa hoat dòng xà hòi là chùc nàng eùa moi
thwét che xà hòi [Ó-xi-póp, 1988: 522]. Cho dén nay, trong xà hòi nói
ehuing eùng nhu trong xà hòi nòng thòn Viét Nam nói riéng, eó nhùng
thitét che xà hòi ed bàn sau day: kinh té, ehinh trj, giào due, y té, tón
giàio, khoa hoc, thè di,ic- thè thao, già dinh, vàn hóa, phàp lugit; Song

su Ihién dièn va chi phòì hoat dòng eùa eàe ehù thè hoat dòng xà hpi ò
nònig thón eùa moi thiét che xà bòi déu mang nhùng net dàe thù, khàc
biòU vói su chi phòì eùa ehùng trong xà hòi dò thj, eùng càn dU(?e dàt ra'
de inghièn eùu. Lày thiét che già dinh làm vi du, trong già dinh nòng
tliòin, càc cà nhàn chju sU chi phòì eùa càc còng dóng xà hòi va mói truòng
xà lupi bao quanh nò, cho nèn nò chi phó'i giàm sàt càc thành vién eùa già
dùilh chat che hdn, tuàn thù eàe dòi hòi eùa còng dóng xà hpL
Tàm kiém soàt va mùc dò chi phot càc quan he ùng xù, tUdng
tàc trong boat dòng eùa xà hòi nòng thòn c|ia^c5clECÉftT!hì§'này là khàc

i V- (h/ m^


nhau. Nhiìng thiét che xà hòi mang tinh truyén thong thuc hièn ehiùtc
nàng kiém soàt va ehi phòì ho^t dòng sàu ròng hdn, chàng han nhu
eàe thiét che tón giào truyén thò'ng.
Ngoài ra, trong xà hòi nòng thòn con eó nhiìng thiét che xà Inai
dgc thù khàc nhU: thiét chehg hàng, thiét cliè' làng arò v.v.. Do àmh
hudng eùa nén vàn hóa da phudng, dàe bièt là nhùng tu tUdng ciùa
Nho giào, càc chuàn mue, già trj xà hòi . (va eùng là già trj, chu.-àn
miìe vàn hóa) dà bàt tè, àn sàu va ehi phòì boat dpng eùa eàe cà nhàm,
càc còng dóng xà bòi nòng thón, ehùng dUde thè che hóa trong gria
dinh, làng xà va trd thành nhùng the die xà hòi À Dóng {Tran Diinh
Hùdu, 1994 :99]. Su chi phòi ho^t dòng eùa eàe chù thè xà hòi d nòmg
thòn eùa eàe thiét che xà hpi này dà t?ic thành nhùng quy luàt xà hipi
mang net d^c trung rò ròt, dàe trung riéng cho xà hpi phuong Dòrag.
Chàng hgin mpt trong nhiìng quy luàt dò là quy luàt huyè't toc, qiuy
luàt d$c thù này luón chi phÒì ho^t dòng khòng chi eùa mot nhéóni
thàn toc nhà't djnh, ma chi phÒì hoat dòng eùa càc thành vién khiàc
trong còng dóng xà hpi ò nòng thòn.

Chùc nàng eùa càc thiét che xà hpi này là thUe hién kiém scoàt
xà hòi Do dò, nghién eùu kiém soàt xà hai ò nòng thòn cùng là nnót
trong nhùng khia canh eùa dòì tupng nghién eùu eùa Xà hòi hpe nòmg
thòn. Kiem soàt xà hói là bi^n phàp t\f diéu tiét eùa h^ thò'ng xà hipi,
bào dàm si; tàc dpng qua Iqi dà dUc^c diéu chinh eùa càc yéu to' tao nién
nò nhò sxf dieu tiét bang chu^n mijc [Ò-xi-pop, 1988 : 511). Kiém scoàt
trong xà hòi nòng thòn eó nhùng net dàe thù do tinh cpng dóng qjuy
djnh. Kiém soàt xà hòi nhàm dàm bào khòi xày ra nhiìng "cài khóìng
bình thUdng" - nhùng hành vi l ^ h chuàn (lèch l^c) trong eung càich
ùng xù eùa càc chù thè xà hòi nòng thòn. Léch Igc xà hói là khài niiòm
chi "hành vi chò'ng - xà hpi", bòi vi nò bao hàm su phàn iing eùa mòte s6
ngUÒi ehù ehÒit dòì vói hành vi eùa nhiìng ngUdi khàc. Moi hành vi Uèch
lac thuòng co tinh tUdng dÒì ve màt vàn hóa [Tony Bilton, 1993 : 39)5].
18


Kbiài nièm này chi nhùng hanli vi eùa nhùng ngUòi "xa rdi" nhùng
chur^n mùc xà hói dàt ra [J. Fichter, 1973: 230]. Trong càc còng dóng
xà bòi d nòng thón. tón tai nhùng cà nhàn "léch lac". nhùng ngUdi
"pìhà rò'i" ddi song xà hói òn djnh, ngàn nàp, khi dàt hành vi eùa ho
vàio mot pham trù ben ngoài tinh bình thuòng khién ta co thè hiéu
ducpc hành vi dò va khién òn djnh nhàn thùc eùa ehùng ta ve thùc té
xà bòi. Tu bàn thàn diéu dò cho thày net quan trpng eùa sU sai léch xà
hò'i: nhiìng gì dUde eoi là sai léch, trxtòc hét nò xàc djnh ve màt xà hòi
bòli mot còng dóng hoàc nhùng nhóm ben trong còng dóng dò, Hành vi
sau lèch khóng thè dUdc quan nièm nhU mot cài gì tuyét dòì hay phò
bi6>n nià phài difde eoi là bién dòi ve màt xà hòi va tùy thuòc vào
nhiùng gì ma mot xà hòi dàe thù hay mot nhóm xà hpi, ó mot thòi diém
dà.e thù, xàc djnh là lèch lac ,T. Bilton, 1993. 395-396]. Ciro nèn trong
Xà hòi hgc nóng thòn, nghién eùu lèch Igc xà hói là mot khia canh tàt

yéiti. Nhiìng hành vi xa rdi, vi pham eàe chuàn mue xà hpi, nhùng
hà.nli vi dàn dén sU quyét djnh phù nhàn eàe chuàn muc eùa còng
dómg, tò chùc xà bòi, eùa già dinh ,v,v. déu là nhùng hành vi khòng
binili tluicfng trong nòng thòn. Chàng han nhu vièe vi pham Luàt hòn
nh.àn va già dinh ò nòng thòn, càc tè nan xà hpi nhu tham nhùng, bè
càinh, nghién hùt, tu tu v.v. cùng càn dUde ly giài theo nhùng góc dò
khiàe nhau. Va nhùng vàn de xà hpi dò eó thè xem xét khóng ehi duói
gócc dò ly thuyét vai trò, ma càn dU(?c ly giài tu góc dò vàn hóa,
Xà hòi hpe nóng thòn eùng khòng thè bò qua vi^c nghién eùu
nhiùng vàn de .xà ligi trong hogt dóng kinh té'eùa ngUÒi dàn nòng thòn.
Mpit trong nhùng màt càn nghién eùu là sii nghèo khó' eùa ngUdi dàn
nòmg thón tgio thành màt trai eùa nò. Bùi vi ò nóng thòn phàn dòng là
ngiUdi nghèo khó. Vièe nghién eùu tim ra nhùng nguyén nhàn dói
nglhèo ò nòng thón, thùc trang dói nghèo v.v, là viéc làm càn thiét de
eó thè dua ra ducfc nhiìng kién nghj cu thè nhàm cài thièn dUde tinh
hìnih thue tien,
19


Trong xà hòi nóng thòn Vi^t Nam, eó nhùng su kièn xuàt hi^n
làp di làp lai trd thành nhùng hién tifpng xà bòi mang tinh quy lu^t
(phonomen-logique), chàng han nhu già dinh, thàn toc (là nhùnig
nhóm xà bòi dàe thù), vàn hóa eùa eàe còng dóng v.v,. Co nhùng qiuà
trình xà hot hièn tUdng xà hòi vói tu càch là nhiìng cài mói này sinih
trong ddi song, hoat dòng eùa con ngUdi nòng thòn - nhùng qua trinih
xà hpi nhu dò thj hóa nòng thòn, hiòn dai bòa nòng thòn, tàc dòng ciaa
nén kinh té thj truòng vào ddi só'ng eùa eàe còng dóng xà hòi v,v. - t à t
cà nhùng cài dò eùng làm thành mot Unh vùe, mot eàp dp khàc eùa cKòi
tUdng nghién eùu, dòi hòi càc nhà Xà hói hcx: khòng thè khòng nghién
eùu va giài thich nguon gòc, thue trang eùng nhu ehi ra tinh quy lu3*t,

khuynh huóng vàn dpng va bién dòi eùa càc hi^n tupng va nhùng quia
trình xà hpi dò.
Nhùng hién tUdng. qua trình xà hòi ò nòng thòn luón luón diien
ra theo mot quy luàt nhà't djnh; Chinh vi vày, khi nghién eùu ve nòmg
thòn, vài tu càch là mot chuyèn ngành Xà hói hgc, Xà hai hgc nòing
thón nghién eùu chinh càc quy luàt va nhùng tinh quy luàt chi phòì
càc hành vi, hogt dóng tùcfng tàc eùa càc chù théxà hói à nòng thón.
Khi djnh nghla dòì tU(?ng nghién ciìu eùa Xà hòi hoc nòng thiòn
càc tàc già, bang càch này hay càch khàc, déu xàe djnh dòì txtcptig
nghién ctìu eùa nò là nhiìng tinh quy luàt sinh thành, chùc nàng, sv
phàt trién eùa cpng dóng xà hpi nòng thòn, bàn ehà't, ed càu kinh té—xà
hòi va su tài tao nò, mÓì Uèn h$ vói til nhièn va vói mòi truòng nhiàn
tao, lòì song va càc kiéu b a i xà hòi nòng thòn. Và'n de trung tàm ema
Xà hòi hoc nóng thòn là nghién eùu qua trình tài t?io xà bòi xàc llàp
càc mùc dò phù hdp eùa càc diéu ki$n, mi;e tiéu va két qua eùa qiuà
trình dò [G.V. Óxi-pop, 1990]; "Trong djnh nghia chung nhà't c:ùa
mình, Xà hòi hpe nòng thòn nghién eùu moi quan he eùa con ngiuòi
trong hoàn cành mòi tnfdng nòng thòn" [A.L Bertrand, 1972]. Ve (dai
thè eó thè nói: " Xà bòi hpe nòng thòn nghién eùu ddi song nóng thiòn
20


trong mòi quan he dàe biét vói cu dàn nóng thòn, tò chùc xà bòi nòng
thòn. va càc qua trinh xà hòi d nóng thòn khi ehùng vàn hanh trong
càc khung cành eùa nóng thòn" [G, Chaliand, 1968].
Trong cuò'n "Xà hói hoc nóng thòn" (1916), G,M Gillettee cho
ràng, Xà bòi hoc nóng thòn su dung phUdng phàp khoa hpe de nghién
eùu xà bòi nòng thón. tue là thàm dò thUe trang xà hòi nòng thòn, dUa
vào dò de xàc djnh tiéu chuàn va lòì song. Tu dò cho thày righién eùu
loi song nòng thòn là mot trong nhùng chù de chinh eùa Xà hói hgc

nòng thón. Chàng han nhU nghién eùu ve né'p song eùa mot nhóm xà
hói nào dò hay mot cóng dóng xà hòi, nghién eùu nhùng quy luàt vàn
hóa chi phòì dén phong càch song eùa hp.
De nghién ci'fu lòì song nòng thòn, nhà Xà hòi hoc khòng thè
khòng nghién ciìu dòng lue thùc day sU tón tai va phàt trién eùa xà
hpi nòng thòn va hình thành nèn lòì song dién hình cho xà bòi nòng
thòn. Mpt so' tàc già khi xàc djnh dòì tUcJng cho ràng, Xà hòi hcjc nòng
thòn nghién eiiii dóng life va tinh hình ddi song nòng thòn, dua vào dò
de phàt trién, duy tri vàn hóa nòng thòn mot càch eó hièu qua, khoa
hoc; ràng phài thào luàn mòì quan he làn nhau eùa ngUdi dàn nòng
thòn va mòì quan he eùa dàn so' toàn quò'c vói dàn so' thè' giói, dóng
thdi con thào luàn che' dò xà bòi nòng thòn vói mùc song va càc vàn de
xà hòi eùa nò [xem: Tò Duy Hdp, 1997: 165-166].
Nhiéu tàc già khàc cho ràng, Xà hói hgc nòng thón là khoa hgc
ùng dung, nghién eùu nhùng vàn de xà hói nòng thòn, de quan sàt xà
hòi mot càch sàng suot va ly giài eàe hipn tUdng phùc t^p eùa nòng
thòn nhu : dàn so', kinh té, vàn hóa va tò chùc. Chinh nhùng thành
qua thu dUcfc cua nò ehi ra phUdng huóng dùng dàn eùa ho^t dpng xà
hpi nòng thòn.
Ly Thù Kinh va eàe hpe già Trung Quòe cho ràng, Xà hòi hoc
nòng thòn là khoa hpe thòng qua nhiìng nghién eùu ve mÒì quan ho, ed
càu xà hòi, chùc nàng va hành vi xà hpi à vùng nòng thón de nói lén su
21


phàt trién eùa xà hòi nòng thòn, nhiìng quy luàt bién dòi xà bòi nòng
thón ... Xà hòi hpe nòng thòn là khoa hoc nghién eùu su phàt trién khu
vue xà nòng thòn va quy luàt bién dòi eùa nò [xem Tò Duy Hcip, 1997:
168]. Khi xàe djnh dòi tUdng nghién eùu eùa ehuyén ngành Xà hòi hoc
này, òng cho ràng, Xà hòi hpe nòng thòn eó tinh dòc làp nhu mpt. khoa

hpe dòe làp, nhu Xà hòi hpe nói chung. Diéu này eó le eó phàn dùng,
bòi vi Xà hòi hpe nòng thòn nghién eùu mot phàn h? xà hòi co tinh di?e
l|ip tUdng dòì eùa nò. Nhung ehinh diéu dò eùng thè hièn sù de cao
thài qua cho mot chuyèn ngành Xà bòi hpe ehuyén.biét dàe thù này,
bòi vi Xà hòi hoc nòng thòn ehi nghién eùu mot phàn dàe thù-mpt tiéu
he thòìig eùa xà hòi tong the, nén nò khòng thè trd thành mpt khoa
hpe dòe Isìp vói Xà hpi hpe dupc.
Trong eàe sàch bào, tu Uèu d Viét Nam, mot so hoc già quan
niòm Xà bòi hpe nòng thòn là mot ehuyén ngành eùa Xà bòi hpe,
nghién ciìu càc hièn tUdng xà hot càc"qua trình xà bòi va càc vàn de
eùa xà hpi nòng thòn [Trùctng Vàn Ngg, 1997 : 149 ]. Mot so tàc già
khàc lai cho ràng, Xà hpi hcx; nòng thòn là mot Unh vuc nghién eùu
eùa Xà hpi hpe chuyèn biòt, nò nghién eùu ve nguón gòc, sii tón tai va
su phàt trién nòng thòn nhu là mot còng uCag xà hòi [Pham Tàt Dong,
Le Nggc Hàng. 1997 : 315]. Theo eàe tàc già trén thì Unh vuc nghién
ciìu eùa Xà hpi hoc nòng thòn eó thè theo eàe huóng sau : (1) - Nghién
eùu nhùng vj tri, vai trò eùa xà hòi nòng thòn trong xà hòi, trong ed
cà'u xà hpi tong thè. Day là Unh vùe nghién eùu nòng thòn trong qua
trình phàt trién eùa nò, nghia là nghién ciìu sU thay dòi va chuyèn
bién eùa nòng thòn trong eàe thdi dai dà qua, càc yéu to ành huòng tói
su thay dòi va phàt trién eùa xà bòi nòng thòn. O phifdng dièn này,
ngifdi ta ehù y dén su tàc dòng eùa xà hpi dò thj dòì vói xà hòi nòng
thòn va su bién dÒi nòng thón do qua trình dò thj hóa gay ra.
(2) - Nghién eùu ve còng dóng nòng thòn. Trong pham vi này, Xà hói
hpe nòng thòn xem xét bàn chat, sù bién chuyèn cùng nhu eàe vàìi de
22


này sinh tu càc móì quan he elin yéu eùa xà bòi nòng thón: eàe mòì
qmin he giùa càc Unh vUc nghé nghièp nhU nòng nghièp vói càc nghé

phi nóng nghièp; san xuàt nòng nghièp vói djch vu thòng tin va nghé
truvon thòng Hoàc eàe nióì quan he giùa càc nhóm xà bòi ehù yéu d
nòiig thón (nòng dàn. cóng nhàn, thcl thù còng, buon bàn nhò,,,) hay
càc niòi quan he giùa càc vùng nóng thón vói nhau (nòng thón dóng
bang, nòng thòn trung du, nòng thón mién nùi). (3) - Nghién eùu tinh
dòiig nhàt d nòng thòn, ma thUdng difde dàe tnfng bang lòì song, van
bòa làng xà, Nhùng dàe diém va nhùng van de xà bòi này sinh trong
còng dòng, trong già dinh do ành hUdng eùa lòì song hién dat ành
bucmg eùa lòì song dò thj, nhàt là nhùng khu giàp ranh vói dò thj,
(4) - Xà hòi hoc nòng thòn cùng nghién eùu ve qua trinh quàn ly eùng
nhu khia canh dàn so', qua trinh di dàn, mòi truòng d nòng thòn, Diéu
này elio thày Xà bòi hpe nòng thòn nghién eùu mot càch toàn dièn cac
và'n de xà hòi này sinh trong dòi song boat dòng eùa eàe chù thè xà bòi
nóng thón,
TU càc quan nièm trén day cho thày, Xà hói hoc nóng thón
nghién eùu mot càch eó he thò'ng ve tò chùc xà bòi nóng thòn, càu trùc
eùa nò, eàe chùc nàng va sù phàt trién eùa nò trong hién tai [R. Hans,
1992; Tó Duy Hdp, 1997: 24] Edi vi, xà bòi nòng thòn cùng là mot
phàn he eùa xà bòi nèn Xà hói hoc nòng thòn nghién eùu "nhùng và'n
de, nliùng su kién va nhùng quy luàt dàe thù eùa he thò'ng xà hòi nòng
thòn xét trong toàn bò tinh chinh thè va phùc thè, phùc tap, da dang,
phong phù eùa nò trong hièn thitc" [Tó Duy Heip, 1997: 40]. Chinh vi
thè dòì tU(?ng nghién eùu eùa Xà hpi hcx; nòng thòn mang net dàe
trUng phong phù, da dang bao góm nhùng khia canh khàc nhau eùa
eàe móì lièn he, mòì quan ho xà bòi, eùa nhiìng qua trình xà bòi, càc
quy hiàt va tinh quy luàt eùa ddi song, hogit dòng eùa càc cà nhàn, eàe
nhóm, càc cpng dóng xà hpi nòng thòn.
23

2. V} tri khoa hpe cua Xà bòi hoc nòng thòn trong he
thò'ng càc chuyèn ngành Xà bòi hoc
2.1. Mói quan he eùa Xà hói hoc dai cUOng va Xà hói hoc
nóngthón
Càn eù vào Unh vue nghién cifu eùa mình, Xà bòi hpe ehia ra rat
nhiéu Unh vUe, chàng han nhu Xà hòi hpe dai eUdng va Xà hòi hcx;
ehuyén bi?t. Xà hpi hpe dai eUdng (dòi khi con gpi là Xà hói hpcc ly
luàn, Xà hpi hoc ly thuyét) thuòng nghién eùu nhùng quy luat xà ho'
tàc dpng ò tim vi mò. Xà hòi hoc dai eUdng nghién eùu nhiìng hiién
tupng, nhiìng qua trình tàc dòng gay ành huòng dén toàn bò xà h o t
trong tinh tòng thè eùa nò.
Trong càc quan diém ve Xà bòi hpe tón tai tai mot cuòc tranh
luàn ve móì quan he eùa Xà hòi hpe vói chù nghia duy vàt Ijeh sù. Xà
hpi hpe ma A Comte khòi xuòng tu nhùng nàm 30 eùa thè ky XIX là
mot eó" gang vàn dung chù nghla thi^c ehùng thay thè triét hpe die ly
giài xà hpt vói mot mue tiéu là Xà bòi hcic phài eó nhiém vu ly giài de
duy trì tràt tu xà hòi hiòn d^i eùa chù nghia tu bàn dudng thdi. Con
hpe thuyét eùa Màc - ehù nghla duy vàt lich sù - eùng ra dòi trong bòi
cành eùa thdi d?d Comte sóiig. Day là mpt trong hai phàt mình vi dai
eùa Màc cóng hién cho nhàn logii. Sxf ra dòi eùa quan ni^m duy va t ve
Ijch sù eùa Màc dà làm cho Xà hòi hpe trò thành khoa hoc thijtc sxf C V.I
Le nin).
Ké thùa nhiìng tinh hoa eùa càc hoc thuyét, nhiìng ly luàn Kong
quàt ve xà hot Xà hpi hoc màc-xit là'y chù nghia duy vàt Ijch sù làm
phUdQg phàp luàn va ed so ly luàn eùa mình cho nhùng cuòc khào> sàt
nghién eùu nhiìng và'n de xà hòi ò nòng thòn, vi nò là triét hpe xà hòi.
Chù nghla duy vàt Uch sù nghién ctìu ed cà'u xà hpi phò quàt cùta xà
hpi loài ngifòi va nhùng quy lu|it phò bién ve su phàt trién xà bòi. Con
Xà hòi hpe thì nghién ciìu eàe quy luàt d$e thù ve ed cà'u cu thè eùa
mpt xà hòi c\f thè. Xà hòi hpe eiing càc khoa hc)c khàc diìng nhiìng thiành

24


cjua iifdiién eini cua ininh de lani phong jih'i thém va e hUng minh, kiém
ngluèin elio ly hiàn khoa hoc cua ehù nghia duy vàt beh sù,
Chiì nghla duy vàt beh sù dà nghién eùu càc hinh thài kinh téxà hòi. phàn ehia xà hòi thành ha tàng ed sd va thifdng tàng kièn trùc
(y thue xà bòi), phàn ehia eàe quan he xà hòi thành càc quan he xà hpi
m a n g tinh vàt chat va càc quan he trong Unh vuc hoat dòng tinh thàn,
TU tió difa ra nhùng quy luàt tòng quàt ve sU tón tai va phàt trién eùa
xà hòi loài ngUdi,
Chù nghla duy vàt Ijch sù dà quy mòì quan he xà hòi vào càc
qua^i he san xuàt, va tòng thè càc quan he san xuàt xà hòi tao thành
hii t àng ed sd eùa xà hot tifdng ùng vài nò hình t h à n h nén mot thucmg
tàuR kién trùc [C. Màc, 1981: 637-639]. Con Xà hòi hcjc màc-xit cho
r à n g Xà beli hoc dai eUdng nghién eùu eàe quy luàt, nhùng thuòc tinh,
n h ù n g dàe diém chung nhà't eùa càc hién tUdng, eàe qua trình xà hòi
[PImm Tàt Dong, 1997 : 27],
Khàc vói chù nghla duy vàt beh sù, Xà bòi hcx; nghién ciìu eàe
càu trùc eùa mot xà bòi cu thè, nhùng móì quan he, giao tiép eùa con
ngUh()e nghién eùu eàe nhóm, eàe còng dóng xà bòi, càc tò chùc xà hpt eàe
giai cà'p xà hòi v,v, trong mòì quan he eùa ehùng, Quy luàt p h à t
t r i é n xà bòi ma nò nghién eùu là quy luàt vàn dòng eùa xà hpi, ehi
p h ò ì va ành huòng dén sU bién dòi xà bòi trong mot bòi cành va
t r o n g mot hoàn cành Ijch sù nhà't djnh, eùa mpt hình thài k i n h t é
xà bipi nhà't djnh. De nghién eùu t h à n h còng, Xà bòi hpe nòng thòn
p h à i lày ehù nghla duy v à t Ijch sù làm ed so ly luàn va phudng
p h à p luàn eùa mình.
Càch tiép càn tòng quàt eùa Xà bòi hpe dai cifdng cùng dupc vàn
duUig trong Xà bòi hoc nóng thón - nghla là su vàn dung càc tri thùc ly

l u à n eùa nò vào trong mot Unh vUc dàe thù.
25