Giáo dục việt nam thời phong kiến

Giáo dục Việt Nam thời phong kiến
Kể từ thời các vua Hùng dựng nước cho tới khi Ngô Quyền xưng vương, đánh tan
quân Nam Hán, chấm dứt hơn nghìn năm Bắc thuộc, hầu như không có tài liệu nói
về giáo dục (với nghĩa hẹp là dạy và học chữ). Tuy nhiên, căn cứ vào việc sử sách
ca ngợi công lao của thái thú Sỹ Nhiếp mở mang việc học tại Giao Chỉ và một số
đoạn nói về một vài người Việt đỗ đạt và làm quan ở phương Bắc, có thể nói trong
thời Bắc thuộc đã có một tầng lớp người Việt biết chữ. Hơn nữa, cùng với việc du
nhập đạo Phật, chắc chắn chùa chiền phải là nơi dạy chữ để đào tạo các nhà sư và
truyền bá kinh kệ.

Bắt đầu từ thiên niên kỷ thứ hai, cùng với việc xây dựng và bảo vệ đất nước, tổ tiên
ta đã dành nhiều công sức phát triển nền giáo dục dân tộc. Cơ sở giáo dục đầu tiên
của nhà nước phong kiến Việt Nam (được ghi nhận trong sử sách) là Quốc Tử
Giám Thăng Long, do vua Lý Nhân Tông cho thành lập vào năm 1076. Lúc đầu
Quốc Tử Giám chỉ nhằm dạy con cái vua quan, sau mở rộng dần cho những thanh
thiếu niên có tư chất và đủ trình độ trong dân gian. Vào năm 1483, Quốc Tử Giám
đã có 300 xá sinh (sinh viên nội trú) gồm con em gia đình quý tộc, quan lại, chưa
kể số con em dân thường, học giỏi được phép đến nghe giảng (như sinh viên ngoại
trú). Về lực lượng giảng dạy, ngoài những quan chức ở Quốc Tử Giám, triều đình
còn cho phép các nhà Nho uyên thâm đến giảng dạy (tương tự giáo sư thỉnh giảng
ngày nay). Sau này, triều Nguyễn đóng đô tại Phú Xuân, đã mở Quốc Tử Giám tại
Huế. Ngày nay, Quốc Tử Giám Thăng Long được xem là trường đại học đầu tiên
của Việt Nam. Sau khi mở mang việc dạy học ở kinh đô, dần dần nhà nước phong
kiến chú ý đến việc tổ chức hoạt động giáo dục ở địa phương. Năm 1397, thời vua
Trần Thuận Tông, triều đình cho đặt học quan ở các lộ, phủ lớn (đơn vị hành chính
tương đương với cấp tỉnh ngày nay) để lo việc giáo dục. Đến thế kỷ XV - XVI, nền
giáo dục Việt Nam đã phát triển rực rỡ. Các phủ, lộ đều có trường công.

Đồng thời với việc phát triển hệ thống giáo dục, nhà nước phong kiến rất quan tâm
tổ chức các kỳ thi, xem đây là biện pháp quan trọng nhằm chọn người tài giỏi tham
gia bộ máy điều hành quốc gia. Năm Ất Mão 1075, dưới thời vua Lý Nhân Tông,

triều đình mở kỳ thi Nho học tam trường để tuyển Minh kinh bác học. Thống kê từ


chính sử, trong thời gian 84 năm (1442 đến 1526), nhà nước phong kiến đã tổ chức
26 khoa thi Hội. Theo quy định thời đó, trước thi Hội có thi Hương, như vậy tổng
số các kỳ thi lên tới 52 chưa kể, cứ sau một kỳ thi Hội còn một kỳ thi Đình để chọn
3 người đứng đầu và xếp hạng những người trúng tuyển. [2] Năm 1471 (đời vua Lê
Thánh Tông), số quan lại có phẩm tước là 5370, riêng ở triều đình (nhà nước trung
ương) là 2755, phần lớn được lựa chọn qua thi cử. Các triều đại tiếp theo, việc thi
cử vẫn được duy trì và phát triển với quy mô lớn hơn, kể cả trong thời gian Trịnh Nguyễn phân tranh. Cũng theo thống kê như thế, có thể chưa đầy đủ, tổng số các
tiến sĩ, phó bảng và tương đương (trúng tuyển thi Hội) kể từ khoa thi đầu tiên 1075
đến khoa thi cuối cùng 1919 là 2.848 người.

Cần lưu ý là, các quy định về thi cử dưới thời phong kiến hết sức chặt chẽ, chứng
tỏ năng lực quản lý đối với hệ thống giáo dục của các triều vua từ Lý, Trần đến Lê,
Nguyễn rất cao. Kỳ thi Hội năm 1442 có 450 thí sinh, trúng tuyển 33 (chiếm
7,3%). Kỳ thi Hội năm 1448 có 750 thí sinh, trúng tuyển 27 (chiếm 3,6%).Tuy
chuyện buôn quan, bán tước cũng có lúc xẩy ra nhưng việc gian lận trong thi cử thì
rất hiếm và đối với những người có hành vi gian lận trong thi cử dù ở bất kỳ cấp
bậc nào cũng đều bị trừng trị nghiêm khắc. Bằng việc tuyển chọn nhân tài thông
qua thi cử, tuy hết sức khắt khe nhưng lại mang yếu tố dân chủ vì đã tạo được cơ
may cho con cái tầng lớp bình dân. Một điều đặc biệt lý thú là, trong giai đoạn mới
thành lập, vương triều Trần cũng đã tính đến điều kiện học tập không đồng đều
giữa các địa phương từ đó quy định một kỳ thi có hai trạng nguyên: kinh trạng
nguyên cho khu vực thuận lợi và trại trạng nguyên cho khu vực khó khăn.

Trong hệ thống giáo dục quốc dân thời phong kiến, bên cạnh một số lượng không
nhiều các trường công, tại nhiều làng xã, đã có những gia đình mời thầy đến ở
trong nhà, dạy con em mình và thanh thiếu niên trong làng. Nhà chủ chịu trách
nhiệm chu cấp cho thầy. Như vậy, từ xa xưa dạy học đã là một nghề. Hơn nữa, theo

Nho giáo, đối với mỗi con người, vị trí của ông thầy chỉ ở dưới vua và trên cả cha
mẹ (quân - sư - phụ). Trong xã hội Việt Nam, quan niệm phổ biến của không ít
người là “dù nghèo, cũng cố cho con học dăm ba chữ để làm người”. Còn để trở
thành người lãnh đạo, theo cách lựa chọn quan lại của hầu hết các triều đại, nhất


thiết phải học giỏi và đỗ đạt trong các kỳ thi (thi văn hoặc thi võ). Cũng nên nhớ
rằng, cùng với các kỳ thi chọn tiến sỹ, nhà nước phong kiến còn tổ chức các kỳ thi
lại viên, tuyển chọn những người biết chữ, biết tính toán, để làm thuộc lại ở các
sảnh, viện, giúp việc cho các quan đầu triều.

Suốt cả nghìn năm, người Việt Nam học chữ Hán (đọc chữ Hán theo cách phát âm
riêng của người Việt) và sử dụng chữ Hán làm văn tự chính thức để ghi chép. Mặc
dầu vậy, nhờ phát triển giáo dục, duy trì và hun đúc ý thức độc lập dân tộc, giữ gìn
bản sắc văn hoá dân tộc, người Việt đã không bị Hán hoá. Bên cạnh việc sử dụng
chữ Hán, người Việt Nam còn dựa theo chữ Hán chế tác chữ nôm để ghi chép, biểu
đạt bằng tiếng Việt. Người đầu tiên, được sách sử ghi tên, có công đối với việc phát
triển chữ nôm là Nguyễn Thuyên. Ông đã dùng chữ nôm làm bài văn tế đuổi cá
sấu, được vua Trần Nhân Tông cho đổi sang họ Hàn-Hàn Thuyên, ví ông như Hàn
Dũ, văn sỹ đời Hán bên Tàu cũng đã làm văn đuổi cá sấu. Bản thân vua Trần Nhân
Tông cũng có bài phú Cư trần lạc đạo viết bằng chữ nôm. Sau này, nhiều tác phẩm
văn chương, lịch sử, y học, khoa học có giá trị rất lớn đã được viết bằng chữ nôm.
Tiêu biểu là Quốc âm thi tập của Nguyễn Trãi, bản dịch Chinh phụ ngâm khúc của
Đoàn Thị Điểm, Truyện Kiều của Nguyễn Du.