Ve Quan diem cua SPorot ve Cau truc nhan cach

Quan điểm của S.Pơrơt về cấu trúc của nhân cách.
Nhân cách là một phạm trù lớn, là một trong những vấn đề được nhiều
ngành khoa học quan tâm nghiên cứu về quá trình hình thành và phát triển.
Đó là một nhiệm vụ có tầm quan trọng đối với nhiều ngành khoa học, trong
đó có sự đóng góp to lớn của ngành tâm lý học và triết học, bằng những
thành tựu khoa học nghiên cứu về con người đã làm sáng tỏ các yếu tố hình
thành và phát triển nhân cách của con người. Nền giáo dục Xã hội chủ
nghĩa khẳng định: Giáo dục đóng vai trò chủ đạo đối với sự hình thành và
phát triển nhân cách của học sinh nói riêng và của con người nói chung.
Trong học thuyết phân tâm khi bàn về nhân cách S. Pơrơt đã đưa ra
nhiều quan điểm, nhiều khái niệm, nhiều phạm trù lạ lẫm, đặc biệt là về cấu
trúc của nhân cách. Ông cho rằng nhân cách được cấu tạo bởi 3 thành phần,
3 khối đó là vô thức, ý thức và siêu thức tương ứng với 3 khối đó là cái ấy,
cái tôi và cái siêu tôi, quả thật đây là điều hết sức mới lạ so với những quan
điểm của những trường phái khác về cấu trúc của nhân cách.
Cái ấy là nơi tập trung những bản năng vô thức, hoạt động theo nguyên
tắc đòi hỏi và thỏa mãn những bản năng như ăn uống, tự vệ, tình dục, theo
ông bản năng tình dục tập trung chi phối toàn bộ hoạt động của con người,
là nguồn động lực, là sức mạnh cho mọi hoạt động trong đời sống như công
việc, khoa học - kỷ thuật, nghệ thuật và ngay cả chiến tranh với hòa bình…
Mục đích của bản năng là hướng đến sự thỏa mãn khoái cảm bằng cách
trực tiếp hay gián tiếp, có xu hướng hướng đến khách thể, thế giới bên
ngoài là đối tượng để bản năng được thỏa mãn, bản năng đòi hỏi khách thể
phải thỏa mãn ngay lập tức và trực tiếp. Cái ấy như một thùng năng lượng
tâm thần khổng lồ, chứa đầy những khát vọng, bản năng tình dục đang sôi
sục và cháy bỏng.
Trong đời sống con người, mọi hoạt động của con người bao giờ cũng
hướng đến một mục đích nào đó mà họ cần hướng tới, trên bình diện chung
mà nói thì mục đích ấy là tiền tài, danh vọng, địa vị trong xã hội, hạnh phúc
cho dân tộc, cho quê hương, cho bè bạn, cho gia đình và bản thân và tất yếu
không thể thoát khỏi nhu cầu thỏa mãn về tình dục như cái ấy đã từng lên

tiếng mãnh liệt trong học thuyết của S.Pơrơt, nhưng nếu cho rằng bản năng
tình dục là sức mạnh, là nguồn động lực cho mọi hoạt động của con người
thì quả là một điều quá chủ quan, cực đoan. Thực tiễn chúng ta cũng có thể
dễ dàng chấp nhận rằng sự thõa mãn tình dục là một trong những yếu tố
thúc giục, động viên con người hăng say trong công việc, có những giây
phút sảng khoái về tinh thần, yêu đời, yêu người hơn, hưng phấn hơn trong
cuộc sống nhằm hướng con người tiếp cận chân, thiện, mỹ, chứ sự thỏa
mãn của cái ấy không thể chi phối toàn bộ hoạt động của con người được.
Nếu cái ấy hoạt động theo nguyên tắc đòi hỏi và thỏa mãn thì cái tôi lại
hoạt động theo nguyên tắc thực tại, cái tôi có ý thức theo ông là cái tôi giả
hiệu, cái tôi bề ngoài, cái tôi mặt nạ, cái tôi bị che lấp, còn cái tôi đích thực
lại có liên quan sâu thẳm đến vùng khoái cảm của tình dục, cái tôi ấy không
dễ dàng bộc lộ ra bên ngoài, luôn bị đè nén, ức chế. Cái tôi phải có trách
nhiệm làm cho cái ấy được thỏa mãn mà không làm phương hại đến cơ thể,
làm dịu lại những căng thẳng, bức xúc trong cuộc sống đời thường, cái tôi
có tính tự chủ, có ý thức về nguồn năng lượng từ trong cấu trúc riêng của
nó hoặc trong thùng năng lượng vô biên của bản năng tình dục được trung
hòa, tự chủ với môi trường, chọn lọc những kích thích của môi trường.
Lý giải cái tôi như vậy vô tình S. Pơrơt đã không hề thừa nhận mối
quan hệ giữa hình thức và nội dung, không thể đánh giá nhân cách của con
người qua ăn mặc, cư xử, hành vi và thái độ của họ và cũng càng không thể
nhìn dáng dấp bề ngoài để biết được nhân cách của một khách thể nào đó,
tuy nhiên hình thức một phần nào đó là biểu hiện của nội dung và nội dung
có phần quan trọng quyết định đến hình thức.
Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu.
Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ.
Chính vì lẻ đó mà S.Pơrơt đã tách đơn lẻ con người, làm khó hiểu về
con người, quá coi trọng cái ấy, cái vô thức mà xem nhẹ cái ý thức luôn tồn
tại và luôn tác động, điều chỉnh mọi hành vi, hoạt động của con người, cái
tôi phần nào phải được biểu hiện ra bên ngoài, có những biểu hiện đích

thực thậm chí còn có thể bộc lộ cả tâm tư, tình cảm của chủ thể. Cái tôi
trong thực tiễn luôn còn phải học tập, rèn luyện phấn đấu, giao tiếp, làm
việc vì khả năng sinh tồn, vì những mưu cầu của cá nhân, tập thể và cộng
đồng, vì lẻ đó mà cái tôi phải ý thức được mọi sắc màu của cuộc sống, nếu
cái tôi chỉ có nhiệm vụ làm cho cái ấy được thỏa mãn, cái tôi liên quan mật
thiết với vùng khoái cảm của tình dục thì cái tôi ấy có phải là quá nhỏ nhen
và đơn điệu đó không?
Cùng với cái ấy, cái tôi cái siêu tôi cùng tồn tại chung trong bản thân
của mỗi một con người, siêu tôi là cái siêu phàm mà chúng ta khó mà vươn
tới được, siêu tôi hoạt động theo nguyên tắc kiểm duyệt, chèn ép, chúng tồn
tại theo nguyên tắc chung là ở trạng thái thăng bằng tương đối. Con người
lúc ở trạng thái bình thường, nhưng cả 3 khối này luôn luôn có sự xung đột
với nhau. Cái ấy luôn vươn tới sự khát khao của tình dục, cái tôi lại chịu
trách nhiệm đáp ứng yêu cầu cho cái ấy, sự hợp tác giữa cái ấy và cái tôi
luôn bị ngăn cách bởi bức tường siêu tôi. Cái siêu tôi luôn kiểm duyệt, chèn
ép, đè nén, cho phép hay không cho phép, đồng tình hay phản đối, cái siêu
tôi như một tòa án của lương tâm, chứa đựng những quy tắc pháp luật,
những chuẩn mực đạo đức, những phong tục, tập quán, cái siêu tôi một mặt
ngăn cản, một mặt thì dung hòa nhưng thường xuyên là một mâu thuẩn đối
kháng mãnh liệt, gay gắt với cái tôi và cái ấy.
Suy nghĩ về cái siêu tôi của S.Pơrơt chúng ta có vẽ dễ dàng chấp nhận
hơn khi ông cho rằng đó chính là chuẩn mực đạo đức, ý thức luật pháp, tập
quán, phong tục tồn tại trong con người như sự hiện diện của một tòa án
lương tâm. Trong cuộc sống của chúng ta không gì đau đớn bằng, không gì
dằn vặt bằng sự cắn rứt của tòa án lương tâm, ai đã một lần bị tòa án lương
tâm phán xét thì lỗi lầm của họ phải âm thầm mang theo suốt cả cuộc đời,
tòa án lương tâm tuy độ lượng, bao dung những cũng vô cùng khắc nghiệt.
Nghiên cứu học thuyết phân tâm nói chung và quan điểm về cấu trúc
nhân cách nói riêng của S. Pơrơt. Chúng ta phải thừa nhận rằng Ông đã có
những đóng góp nhất định trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt trong tâm lý học

ông đã nêu ra những quan điểm, những khái niệm để giúp chúng ta suy
ngẫm, Ông đã bổ sung một lượng kiến thức không nhỏ trong lĩnh vực
nghiên cứu về vô thức của con người, từ quá trình nghiên cứu của mình
Ông đã góp một phần không nhỏ trong lĩnh y họctrong việc nghiên cứu
nguồn gốc, nguyên nhân và phương pháp điều trị bệnh tâm thần, song lý
luận về y học chưa thực sự thuyết phục. Tuy vậy Ông cũng không thể tránh
khỏi một số sai lầm vì quá đề cao về vô thức và tình dục, cắt nghĩa mọi vấn
đề đều xuất phát từ tình dục là quá chủ quan, cực đoan và điều đó cũng
đồng nghĩa với việc sinh vật hóa con người, Ông quá coi nặng cái "con" mà
xem nhẹ cái "người" trong một con người tổng thể, đó chính là một trong
những nguyên nhân để học thuyết của Ông thiếu tính thuyết phục.
Nói đến nhân cách phải nói đến năng lực và phẩm chất, nói đến ý thức
của con người, bằng nhiều con đường: Học tập, rèn luyện, giao tiếp, tham
gia hoạt động thực tiễn, sự nỗ lực của bản thân, sự tác động của gia đình
của xã hội, phong tục, tập quán của dân tộc… Là những yếu tố cơ bản hình
thành và phát triển nhân cách của con người. Đánh giá cho thật trọn vẹn
học thuyết của S. Pơrơt quả là vấn đề hết sức phức tạp và khó khăn, đây là
vấn đề còn phải tranh cải nhiều để làm sáng tỏ vấn đề, nhưng cho dù sao
chăng nữa thì việc coi trọng vô thức và cho rằng tình dục chi phối mọi hoạt
động của con người, vô thức có phần tác động đến ý thức là một sai lầm
mang tính chủ quan, lộ liễu, dung tục và đó chính là một khoảng không
gian hiện hữu ngăn cách sự gần gũi của nhà tâm lý học S. Pơrơt với tất cả
chúng ta.
Nguồn: Đồng nghiệp.
Sưu tầm và biên tập: Trần Quốc Thành, 090 5 59 00 99
,