Giáo án Ngữ văn 9 bài 1: Sử dụng một số biện pháp nghệ thuật trong văn bản thuyết minh

SỬ DỤNG MỘT SỐ BIỆN PHÁP NGHỆ THUẬT
TRONG VĂN BẢN THUYẾT MINH
I. Mức độ cần đạt
- Củng cố một số kt về vb thuyết minh đã học ở lớp 8.
- Hiểu việc sử dụng một số biện pháp nghệ thuật trong văn bản thuyết minh làm cho
bản thuyết minh sinh động, hấp dẫn.

văn

- Biết cách sử dụng một số biện pháp nghệ thuật vào văn bản thuyết minh.
II. Kiến thức trọng tâm, kĩ năng
1. Kiến thức :
- Văn bản TM và các phương pháp thuyết minh thường dùng.
- Vai trò của các biện pháp nghệ thuật trong bài văn thuyết minh.
2. Kĩ năng :
- Nhận ta các biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong các văn bản thuyết minh.
- Vận dụng các biện pháp nghệ thuật khi viết văn thuyết minh.
III. Chuẩn bị
- GV chuẩn bị giáo án, bảng phụ
* Phương pháp : Thuyết trình, phát vấn…
* Kĩ thuật : động não…
IV. Tiến trình tổ chức các hoạt động dậy và học
1. Ổn định
2. Kiểm tra bài cũ: GV kiểm tra việc chuẩn bị bài ở nhà của học sinh.
3. Bài mới:
Hoạt động 1: Khởi động
VBTM ở lớp 9 có y/c cao hơn so với lớp 8. Không chỉ cung cấp kiến thức chính xác mà các
em còn phải biết s/d một số bp nghệ thuật để việc TM thêm sinh động , hấp dẫn. Đó là nd bài học
hôm nay.
Hoạt động 2: Tìm hiểu bài mới.
I. Ôn tập văn bản thuyết minh

1. Văn thuyết minh là gì?

TaiLieu.VN

Page 1


- Văn bản thuyết minh là kiểu văn bản thông dụng trong mọi lĩnh vực đời sống nhằm cung cấp
tri thức về các hiện tượng và sự vật trong tự nhiên, trong xã hội bằng phương thức trình bày, giới
thiệu, giải thích.
VD: -Giới thiệu về một nhân vật lịch sử
- Giới thiệu một miền quê, một vùng địa lý
- Giới thiệu một đặc sản, một món ăn
- Giới thiệu một vị thuốc
- Giới thiệu một loài hoa, loài chim, loài thú…
2. Mục đích của văn bản thuyết minh là cung cấp tri thức (hiểu biết) khách quan về những sự
vật, hiện tượng, vấn đề… được chọn làm đối tượng để thuyết minh.
3. Yêu cầu và phương pháp thuyết minh
a. Yêu cầu:
- Trước hết phải hiểu rõ yêu cầu của bài làm là cung cấp tri thức khách quan, khoa học về đối
tượng thuyết minh
- Phải quan sát, tìm hiểu kĩ lưỡng, chính xác đối tượng cần thuyết minh, tìm cách trình bày
theo trình tự thích hợp sao cho người đọc dễ hiểu.
VD: Nếu thuyết minh về chiếc xe đạp có thể đi từ bộ phận quan trọng, đến không quan trọng,
đến tác dụng của xe đạp với người sử dụng…
Nếu thuyết minh về chiếc nón lá Việt Nam cần đi theo trình tự từ nguồn gốc, cách làm nón, các
kiểu dáng nón, tác dụng khi con người sử dụng…
- Phải sử dụng ngôn ngữ chính xác, diễn đạt rõ ràng, mạch lạc
- Cần chú ý thời gian được thuyết minh, đối tượng đọc, nghe bài thuyết minh của mình.
b. Phương pháp

Để bài văn thuyết minh có sức thuyết phục, dễ hiểu, sáng rõ, người ta có thể sử dụng phối hợp
nhiều phương pháp thuyết minh như : nêu định nghĩa, mô tả sự vật, sự việc, nêu ví dụ, liệt kê, so
sánh, đối chiếu phân tích, phân loại, dùng số liệu, nói vừa phải, tránh đại ngôn…
Đọc và nhận xét kiểu văn bản thuyết minh có sử dụng một số biện pháp nghệ thuật.

Bước 1: Cho hs thay nhau đọc
văn bản "Hạ Long – Đá và nước"
Bước 2: GV nêu câu hỏi
- Bài văn thuyết minh vấn đề
TaiLieu.VN

II. Tìm hiểu văn bản: Hạ Long – Đá và nước
- Bài văn thuyết minh về "Sự kì lạ của Hạ
Long". Đây là một vấn đề khó thuyết minh, vì:
+ đối tượng thuyết minh rất trìu tượng (giống
Page 2


gì? Vấn đề ấy có khó không? Tại như trí tuệ, tâm hồn, tình cảm, đạo đức…)
sao?
+ Ngoài việc thuyết minh về đối tượng, còn
- Vận dụng kiến thức về văn phải truyền được cảm xúc và sự thích thú tới
thuyết minh cho biết văn bản này người đọc.
vận dụng những phương pháp
thuyết minh nào?
( Bài văn vận dụng những
phương pháp thuyết minh chủ yếu
là phương pháp nêu định nghĩa,
giải thích và phương pháp liệt kê)
- Để cho sinh động, ngoài phương

pháp thuyết minh đã học, tác giả
- Ngoài phương pháp thuyết minh đã học, tác
còn sử dụng những biện pháp nghệ
giả còn sử dụng những biện pháp nghệ thuật như
thuật nào?
miêu tả, so sánh, nhân hoá….
+ Bắt đầu bằng sự miêu tả sinh động: "chính
Các biện pháp nghệ thuật như :
nước làm cho Đá sống dậy, làm cho Đá vốn bất
kể chuyện, miêu tả, nhân hoá)
động và vô tri bỗng trở nên linh hoạt, có thể
HS chú ý các đặc điểm sau:
động đến vô tận, và có tri giác, có tâm hồn.
a. Nước tạo nên sự di chuyển
+ Tiếp theo là thuyết minh (giải thích) vai trò
và khả năng di chuyển theo mọi của "nước": Nước tạo nên sự di chuyển. Và di
cách tạo nên sự thú vị của cảnh sắc. chuyển theo mọi cách"
b. Tuỳ theo góc độ và tốc độ di
+ Tiếp theo là phân tích những nghịch lí
chuyển của du khách, tuỳ theo cả trong thiên nhiên: sự sống của đá và nước, sự
hướng ánh sáng rọi vào các đảo đá, thông minh của thiên nhiên…
mà thiên nhiên tạo nên thế giới
+ Cuối cùng là một triết lí : « trên thế gian
sống động, biến hoá đến lạ lùng…
này, chẳng có gì là vô tri cả. Cho đến cả đá".
=> Sau mỗi đổi thay góc độ
+ Tgiả còn có một trí tưởng tượng và liên tưởng
quan sát, tốc độ di chuyển, ánh
phong phú: tưởng tượng những cuộc dạo chơi,
sáng phản chiếu…. là sự miêu tả

đúng hơn là các khả năng dạo chơi (sự di chuyển
những biến đổi của hình ảnh đảo
đầy thú vị trên mặt nước Hạ Long) (toàn bài
đá, biến chúng từ những vật vô tri
dùng tám chữ "có thể")
thành vật sống (ghi nhớ.sgk)
=> Các biện pháp nghệ thuật ấy đã có tác dụng
Tác giả đã trình bày được sự kì lạ
giới thiệu vịnh Hạ Long không chỉ là đá và nước
của Hạ Long chưa? Trình bày được
mà là một thế giới sống có hồn. Bài viết là một
như thế là nhờ biện pháp gì?
bài thơ văn xuôi mời gọi du khách đến với Hạ
Long.
TaiLieu.VN

Page 3


HSđọc phần ghi nhớ (sgk)

III Tổng kết:

.

- Muốn cho văn bản thuyết minh được sinh động,
hấp dẫn, người ta vận dụng thêm một số biện
pháp nghệ thuật như kể chuyện, tự thuật, đối
thoại theo lối ẩn dụ, nhân hoá hoặc các hình thức
vè, diễn ca…

- Các biện pháp nghệ thuật cần được sử dụng
thích hợp, góp phần làm nổi bật đặc điểm của đối
tượng thuyết minh và gây hứng thú cho người
đọc.

Hoạt động 3: Luyện tập (tham khảo sgv)

V.Luyện tập

Bài1
- Đối tượng tm : Loài Ruồi
- PPTM : Nêu ĐN, liệt kê, nêu số liệu, phân loại.
- Bp nghệ thuật : Nhân hóa, xây dựng cốt truyện, miêu tả.
? Bài thuyết minh có gì đặc biệt.
- Về hình thức : Giống vb tường thuật một phiên tòa.
- Về cấu trúc : như một biên bản tường thuật một phiên tòa.
- Về nd : Như một câu chuyện kể về loài ruồi.
4. Củng cố:
5. Hướng dẫn học bài
Hs chuẩn bị tiết luyện tập sử dụng một số biện pháp nghệ thuật trong văn bản thuyết minh. Cụ
thể:
- Phân nhóm lập dàn ý thuyết minh một trong các đồ dùng sau: cái quạt, cái bút, cái kéo, chiếc
nón.

TaiLieu.VN

Page 4