Vua Gia Long III

Tôn Thất Bình
Kể Chuyện Các Vua Nguyễn
Vua Gia Long III
Gia Long và Các Công Thần
Gia Long Thành công được là nhờ các tướng tá hết lòng phò
trợ, trong số đó có Nguyễn Văn Thành và Đặng Trần
Thường. Nhưng cả hai đều bị giết hại trong khi Gia Long
đang còn trị vì.
Nguyễn Văn Thành là người Thừa Thiên, theo Nguyễn Ánh
từ khi mới khởi binh đánh Tây Sơn, chịu bao đắng cay khổ
sở; sau khi đánh Tây Sơn ở Qui Nhơn, lập được công lớn,
đứng đầu hàng công thần.
Khi ra lấy Bắc Hà, Gia Long triệu ông làm Tổng Trấn, giao
cho xếp đặt mọi việc, chỉ mấy năm mà đất Bắc Hà được yên
trị.
Sau đó, ông về kinh làm chức Trung Quân.
Nguyễn Văn Thành có người con trai là Nguyễn Văn Thuyên,
thi đỗ cử nhân, thường hay làm thơ để giao du với những kẻ
văn sĩ. Bấy giờ nghe Nguyễn văn Khuê và nguyễn Đức
Nhuận có tiếng hay chữ, Văn Thuyên bèn làm bài thơ sai tên
Nguyễn Trương Hiệu cầm đi mời hai vị vào chơi. Bài thơ như
sau: ( 1 )
Văn dạo Á Châu da tuấn kiệt
Hư hoài trắc dục cầu ty.
Vô tâm cửu bảo Kinh sơn phác,
Thiện tướng phương tri Ký bắc kỳ.
U cốc hữu hương thiên lý viễn.
Cao cương minh phượng cửu thiên tri
Thư hồi nhược đắc sơn trung tế
Tá ngã kinh luân chuyển hoá ky.
Dịch nôm là:

Ái Châu nghe nói lắm người hay,
Ao ước cầu hiền đã bấy nay.
Ngọc phát Kinh Sơn tài sẵn đó
Ngựa Kỳ kí bắc biết lâu thay.
Mùi hương hang tối xa nghìn dặm
Tiếng phượng gò d cao suốt chín mây
Sơn tể phen này dù gặp gỡ
Giúp nhau xoay đổi hội cơ này
Tưởng bài thơ này là lời lẽ nói ngông mà thôi, không ngờ tên
Hiệu đưa cho Nguyễn Hữu Nghi xem, Nguyễn Hữu Nghi là
thuộc hạ của Nguyễn Văn Thành, một lần lỗi nhẹ mà bị
Thành khiển trách, quở mắng rất nặng, chạy sang xin làm
môn hạ cho tả quân Lê Văn Duyệt. Được trọng dụng, Nguyễn
Hữu Nghi vẩn không quên âm mưu trả thù Nguyễn Văn
Thành. Nhân bài thơ này,Nghi đem cho Lê Văn Duyệt xem.
Lê Văn Duyệt lại có hiềm khích với Nguyễn Văn Thành nên
nắm lấy cơ hội, vào tâu vua. Nhưng vua Gia Long cho là "
Thuyên còn trẻ, ưa lối thơ nghông nghêng, chưa đủ căn cứ để
kết án.
Nguyễn Hữu Nghi xúi Nguyễn Trương Hiệu đưa bài thơ ra
dọa Nguyễn Văn Thành. Thành liền bắt Hiệu và cả con mình
giao cho các quan dinh Quảng Đức điều tra. Bị tra tấn mấy
ngày đêm liền, Nguyễn văn Thuyên thú nhận là có mưu phản.
Thế là các triền thần ủng hộ Lê Văn Duyệt thi nhau tố cáo
Nguyễn Văn Thành xin nhà vua nghiêm trị.
Uất ức quá, một hôm khi bãi triều, Nguyễn văn Thành chạy
theo nắm lấy áo Gia Long mà khóc rằng:
- Thần theo bệ hạ từ thuở nhỏ đến bây giờ, nay không có tội
gì mà bị người ta cấu xé mà lại không cứu?
Gia Long giật áo ra, bỏ vào cung, từ đó cấm Thành không

được vào chầu và sai Lê Văn Duyệt đem Nguyễn Văn
Thuyên ra tra hỏi một lần nữa. Nguyễn Văn Thuyên lại thú
nhận tội của mình.
Gia Long được tin, truyền bắt giam Nguyễn Văn Thành để
chờ đình thần xét án.
Thành và mấy người con bị bắt giam ở trong trại quân Thị
Trung. Hôm đình thần tra án rồi, Thành ra nói với Thị Trung
Thống Chế là Hoàng Công Lý rằng:
- Án xong rồi, vua khiến tôi phải chết, nếu không chết thời
không phải là tôi trung .
Rồi uống thuốc chết ở trại quân. Có người đem bài biểu trần
tình dâng lên Gia Long xem. Gia Long có vẻ thương tiếc, sai
một Chánh Đội Trung Quân và 30 tên lính coi việc tang cho
Thành, hoàn trả áo mão, lại ban cho 500 quan tiền, 3 cây gấm,
10 cây vải, 10 cây lụa, mấy người con bị giam đều được tha
cả.
Đặng Trần Thường người ở Chương Đức ( tức Huyện
Chương Mỹ, tỉnh Hà Đông) có tài văn học, trốn Tây Sơn váo
Gia Định, theo giúp Gia Long, làm đến Bình Lộ Thượng Thư.
Một lần, vì làm gian Sắc phong thần cho Hoàng Ngũ Phúc
làm tướng nhà Trịnh vào bậc phúc thần, triều đình kết án phải
tội chém. Nhưng rồi Thường lại được tha. Đặng Trần Thường
trước có hiềm khích với Lê Chất, nên Chất mới bới những
việc sai phạm của Thường như khi ra coi tàu binh ở Bắc
Thành, có giấu thuế đầm ao và dinh điền. Thường lại bị bắt
giam. Trong ngục, Trần Thường tỏ ý mỉa mai, đến tai đình
thần, nên khi kết án, đình thần xử tội giảo.
Tương truyền Đặng Trần Thường ở trong ngục có làm bài
Hàn Vương Tôn Phú bằng quốc âm để ví mình như Hàn Tín
đời Hán .

( Theo Việt Nam sử lược và Quốc Triều Chỉnh Biên )
1) Nguyên tác và bản dịch của Trần Trọng Kim trong Việt