Giáo án Ngữ văn 12 tuần 17 bài: Ai đã đặt tên cho dòng sông

GIÁO ÁN NGỮ VĂN LỚP 12
AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG?
Hoàng Phủ Ngọc Tường
I. MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT:
- Thấy được tình yêu, niềm tự hào của tác già đối với sông Hương, xứ Huế;
- Hiểu được đặc trưng của thể loại bút ký và đặc sắc nghệ thuật của bài ký.
II. TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KĨ NĂNG:
1. Kiến thức:
- Vẻ đẹp độc đáo đa dạng của sông Hương và tình yêu, niềm tự hào của tác
giả đối với dòng sông quê hương, xứ Huế thân thương và đất nước.
- Lối hành văn uyển chuyển, ngôn ngữ gợi cảm, giàu hình ảnh và nhịp
điệu; nhiều so sánh, liên tưởng mới mẻ, bất ngờ, thú vị; nhiều ẩn dụ, nhân hóa,
điệp ngữ được sử dụng tài tình.
2. Kĩ năng:
Đọc- hiểu thể ký văn học theo đặc trưng thể loại.
III. CHUẨN BỊ:
1.Giáo viên: Sách giáo khoa Ngữ văn, sách bài tập Ngữ văn, sách Chuẩn KTKN,
sách GV, phụ bảng...
2. Học sinh: Sách giáo khoa, trả lời câu hỏi thảo luận.
IV. PHƯƠNG PHÁP: Nêu vấn đề, thuyết minh, thảo luận…
V. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:
1 Ổn định lớp.


2 Kiểm tra bài cũ.
3. Bài mới:
T

Hoạt động

Hoạt động

g

của GV

của HS

Yêu cầu cần đạt

1. Hoạt động HS đọc tiểu I. Tìm hiểu chung:
1: Hướng dẫn dẫn, tr ả l ời
Hs tìm
chung về

hiểu

- Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh năm 1937 tại Huế.

tác

- Nguyên quán: Làng Bích Khê, xã Triệu Long,

giả tác ph ẩm
G ọi HS đọc
SGK, t ìm hi
ểu

1.Tác giả:

HS nhận

huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị.

xét về

- Học Trung học tại Huế, tốt nghiệp ĐHSP Sài

PCNT của

Gòn năm 1960 và Đại học Huế năm 1964.

nhà văn

* Vài nét về

- Từng là: Tổng thư ký Hội văn học nghệ thuật

tác

Trị Thiên - Huế, Chủ tịch Hội văn học nghệ thuật

giả,

tác

phẩm:

Bình Trị Thiên, Tổng biên tập tạp chí Cửa Việt.

* Phong cách

-> Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trí thức yêu

nhà văn:

nước, có vốn hiểu biết sâu rộng trên nhiều lĩnh
vực. Ông là một trong những nhà văn chuyên về
thể loại bút ký.
Nét đặc sắc trong sáng tác của ông là sự kết hợp
nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và tính trữ tình,
giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được
tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học,
văn hoá, lịch sử, địa lý... Tất cả được thể hiện qua
lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm và tài


hoa.
2. Văn bản:

2. Tác ph ẩm:

(HS đ ã đọc kỹ

a. Bố cục:

ở nhà, tìm hiểu

- Đoạn 1: Từ đầu đến “dưới chân núi Kim

chú thích).

Phụng”; Sông Hương vùng thượng lưu là dòng
chảy có mỗi quan hệ sâu sắc với dãy Trường Sơn.

-Yêu cầu HS

- Đoạn 2: Từ “Phải nhiều thế kỷ” đến “Quê

xác định bố

hương xứ sở”: Sông Hương những mối quan hệ

cục văn bản,

với kinh thành Huế.

nêu đại ý mỗi

- Đoạn 3: Còn lại: Sông Hương trong mối quan

đoạn

hệ với lịch sử dân tộc, với cuộc đời và thi ca.
HS xác
định bố cục
của đoạn
trích

- Câu hỏi Xác HS trả lời

b. Chủ đề:

định chủ đề

- Tình yêu và lòng tự hào tha thiết, lắng sân dành

tác phẩm: Qua

cho dòng sông quê hương, cho xứ Huế và càng

tác phẩm, theo

làm cho đất nước văn hiến từ nghìn xưa.

em nhà văn
muốn gửi gắm
điều gì?

- Sông Hương là biểu tượng cho vẻ đẹp của cảnh
và người đất kinh thành.

Hoạt đ ộng 2: HS thảo

II. Đọc - hiểu văn bản:

Hướng

1. Thủy trình của Hương giang:

dẫn luận theo

HS đọc hiểu v nhóm và trả

a. Ở nơi khởi nguồn: Sông Hương có vẻ đạp


ăn bản

lời.

hoang dại, đầy cá tính, là bản trường ca của rừng

GV:

Sông

già, là cô gái di-gan phóng khoáng và man dại, là

Hương

vùng

người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở.

thượng

lưu

được tác giả

- Trong “ sử thi buồn”, Hoàng Phủ Ngọc Tường

miêu tả như

từng nói: “ Trước khi về hội nhau ở ngã ba Tuần,

thế

nào?

cả hai nhánh nguồn của sông Hương đều đã rong

Những

hình

ruổi triền miên qua địa bàn sinh sống của nguời

ảnh, chi tiết,

Cà Tu giữa rừng già. Trước khi là sông Hương

những

liên

của Huế, nó đã là một dòng sông của dân tộc Cà

tưởng và thư

Tu, mang cái tên gốc “Pô-ly-ê-điêng” là sông “A

pháp,

Pàng”.

nghệ

thuật nào cho
thấy nét riêng

+ “Pàng”, tiếng Cà Tu có nghĩa là đời người.

trong lối viết k

+ “A Pàng”, dòng sông “Đời người”, ôi dòng

í của tác giả?

sông Huế, nó đã chở đầy phận người từ thuở giọt
địa chất sinh ra.( Sử thi buồn).
=> Trong cảm nhận hướng nội tài hoa của tác giả,
đời sông tựa như đời người nên sông Hương vùng
thượng nguồn mang vẻ đẹp của một sức sống
mãnh liệt, hoang dại và đầy cá tính:
- Trong đoạn này:
+ Sông Hương tựa như “một bản trường ca của
rừng già” với nhiều tiết tấu hùng tráng, dữ dội:
khi “ rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn”, lúc “
mãnh liệt vượt qua ghềnh thác”, khi “ cuộn xoáy

như cơn lốc vào những đáy vực sâu”, lúc “ dịu
dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi
màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”.
+ Sông Hương hiện ra tựa “Cô gái Digan phóng
khoáng và man dại” với một “bản lĩnh gan dạ,
một tâm hồn tự do và trong sáng”.
=> Theo tác giả, nếu ai đó mải mê nhìn ngắm
khuôn mặt kinh thành của dòng sông thì sẽ không
hiểu thấu phần tâm hồn sâu thẳm của nó mà dòng
sông hình như không muốn bộc lộ. Cái tâm hồn
vừa sục sôi vừa đằm thắm của “thiếu nữ A Pàng”.
b. Đến ngoại vi TP Huế: Sông Hương như
người gái nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng
Châu Hóa đầy hoa dại được người tình mong
đợi đến dánh thức. Thủy trình của SH khi bắt đầu
về xuôi tựa một cuộc tìm kiếm có ý thức người
tình nhân đích thực của một người con gái đẹp
trong câu chuyện tình yêu lãng mạn nhuốm màu
cổ tích.
- Trong cái nhìn minh triết và lãng mạn của tác
giả: Trước khi trở thành “Người tình dịu dàng và
chung thuỷ của cố đô”, toàn bộ thuỷ trình của
dòng sông tựa như một cuộc tìm kiếm có ý thức
người tình nhân đích thực của người con gái
trong một câu chuyện tình yêu nhuốm màn cổ


HS trả lời.

tích:
- Giữa cánh đồng Châu Hoá đầy hoa dại: Sông
Hương là “cô gái đẹp ngủ mơ màng”.
- Nhưng ngay từ đầu vừa ra khỏi vùng núi: Sông
Hương như nàng tiên được đánh thức: Bừng lên
sức trẻ và niềm khát khao của tuổi thanh xuân
trong sự “chuyển dòng liên tục”, rồi “vòng những
khúc quanh đột ngột”, “vẽ một hình cung thật
tròn”, “ôm lấy chân đồi Thiên Mụ”, rồi “trôi đi
giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách”.

GV: Đoạn tả
sông

Hương

chảy xuôi về
đồng bằng và
ngoại vi thành
phố

bộc

lộ

c. Đến giữa TP Huế: SH như tìm được chính
mình vui hẳn lên…mềm hẳn đi như một tiếng
“vâng” không nói ra của tình yêu . Nó có những
đường nét tinh tế, đẹp như điệu “slow” tình cảm

dành riêng cho Huế, như người tài nữ đánh đàn
lúc đêm khuya…

chất tài hoa

- Khi chảy qua kinh thành Huế Sông Hương như

của tác giả như

cô gái Huế: tài hoa, dịu dàng mà sâu sắc, đa tình

thế nào? Hiệu

mà kín đáo, lẳng lơ nhưng rất mực chung tình.

quả thẩm mỹ

Khéo trang điểm mà không loè loẹt, giống như cô

của

dâu Huế ngày xưa trong sắc áo điều lục.

đó?

lối

viết

=> Như từng thấy chính mình khi gặp thành phố

thân yêu:
- sông Hương “vui tươi hẳn lên giữa những bãi
xanh biếc của ngoại ô Kim Long”


- rồi kéo một nét thẳng đầy cá tính “ theo hướng
tây nam – đông bắc”, rồi “uốn một cánh cung rất
nhẹ sang đến Cồn Huế”

GV: Từ sự đổi
dòng liên tục

- những dòng sông mềm hẳn đi như một tiếng

cuả dòng sông,

“Vâng!” không nói ra của tình yêu.”

các em có cảm

- Nó có những đường nét tinh tế, đẹp như điệu

nhận gì về sức

“slow” tình cảm dành riêng cho Huế, như người

sống và tâm

tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya…

hồn của nó?

d. Trước khi từ biệt Huế: SH giống như người
tình dịu dàng và chung thủy. Con sông như nàng
Kiều trong đêm tình tự, trở lại tìm Kim Trọng để
nói một lời thề trước lúc đi xa…
- SH “Như sực nhớ điều gì chưa kịp nói”, nó đột
ngột đổi dòng, “rẽ ngoặt sang hướng đông tây để
gặp lại thành phố lần cuối cùng ở góc thị trấn
Bao Vinh xưa cổ.”. Trong cái nhìn đa tình của tác
giả: khúc quanh bất ngờ đó tựa như “một mỗi
vương vấn”, và dường như còn có cả “một chút
lẳng lơ kín đáo của tình yêu”...
HS trả lời

2. Dòng sông của lịch sử và thi ca: (Sông Hương
trong mối quan hệ với lịch sử dân tộc, với cuộc đời
và thi ca)
a. Trong lịch sử, SH mang vẻ đẹp của một bản
hùng ca ghi dấu bao chiến công oanh liệt của dân
tộc.


- Là dòng sông bảo vệ biên thuỳ “dòng sông Viễn
Châu đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới
phía nam của tổ quốc Đại Việt qua những thế kỷ
trung đại”.
- Là dòng Linh Giang (dòng sông thiêng) ghi dấu
những thế kỷ vinh quang thuở các Vua Hùng.
- Từng soi bóng “kinh thành Phú Xuân của người

HS thảo

anh hùng Nguyễn Huệ.”

luận nhóm

- “Nó sống hết lịch sử bi tráng của thế kỷ XIX với

và trả lời

máu của những cuộc khởi nghĩa.”
- Sông Hương chứng kiến thời đại mới với cách
mạng tháng Tám năm 1945.
- Với cuộc đời: sông Hương là nhân chứng nhẫn
nại và kiên cường qua những thăng trầm của cuộc
đời.
b. Trong đời thường, SH mang vẻ đẹp giản dị

Sông

Hương

trong

mối

quan hệ vớí
lịch
tộc?

sử

dân

của một người con gái dịu dàng của đất nước.

b. Sông Hương là dòng sông của thi ca, âm nhạc
là nguồn cảm hứng bất tận cho các văn nghệ sĩ.
- Có một dòng thi ca về sông Hương: “Một dòng
thơ không lặp lại mình”. Đó là:
+ “Dòng sông trắng – lá cây xanh” trong thơ Tản
Đà.


+ Là nỗi quan hoài vạn cổ trong thơ Bà Huyện
Thanh Quan.
+ Là vẻ đẹp hùng tráng “như kiến dựng trời
xanh” trong thơ Cao Bá Quát.
+ Và nhất là Nguyễn Du: “Hương giang nhất
phiến nguyệt- kim cổ hứa đa sầu”.
=> Xin nói thêm: Cả cái “Màu thời gian tím
ngát” của Đoàn Phú Tứ, “nhân loại tím” của Trần
GV:Chữ tài và

Dần cũng từ màu tím Sông Hương mà ra.

chữ tâm của

- Sông Hương gắn với nhã nhạc cung đình Huế:

HPNT thể hiện
trong
phẩm?

tác

+ Có lúc trở thành “Người tài nữ đáh đàn lúc
đêm khuya”.
+ Sông Hương là Kiều trong mối quan hệ “Thi
trung hữu nhạc”: -> Đó là “Tứ đại cảnh” trong
hai câu thơ: “Trong như tiếng hạc bay qua - Đục
như tiếng suối mới sa nửa vời.”
3. Nghệ thuật:
- Văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế và
tài hoa;
- Ngôn từ phong phú, gợi hình, gợi cảm;
câu văn giàu nhạc điệu.
- Các biện pháp nghệ thuật ẩn dụ, nhân
hóa, so sánh được sử dụng một cách hiệu quả.
4. Ý nghĩa văn bản:


- Thể hiện những phát hiện, khám phá sâu sắc
và độc đáo về sông Hương;
- Bộc lộ tình yêu tha thiết, sâu lắng và niềm tự
hào lớn lao của nhà văn đối với dòng sông quê
hương, với xứ Huế thân thương.
III. Tổng kết
Bằng ngòi bút tài hoa của mình, Hoàng Phủ Ngọc
Tường đã diễn tả vẻ đẹp và chất thơ của Huế thể

hiện tập trung ở dòng sông Hương như một biểu
tượng của Huế với tất cả vẻ đẹp của cảnh và
người đất đế đô.

4. Củng cố dăn bài:

=========================================